Digitized by the Internet Archive

in 2010 with funding from

Boston Library Consortium Member Libraries

http://www.archive.org/details/sermones02wycl

IOHANNIS WYCLIF

SERMONES

NOW FIRST EDITED FROM THE MANUSCRIPTS

WITH CRITICAL AND HISTORICAL NOTES

BY

DR IOHANN LOSERTH

PROFESSOR OF HISTORY AT THE UNIVERSITY OF CZERNOWITZ.
(ENGLISH SIDE-NOTES BY F. D. MATTHEW.)

VOL. II.

SUPER EVANGELIA DE SANCTIS.

LONDON.
PUBLISHED FOR THE WYCLIF SOCIETY BY TRUBNER & C°-

57 AND 59 LUDGATE HILL

1888.
JOHNSON REPRINT CORPORATION MINERVA, G.m.b.H.

NEW YORK AND LONDON FRANKFURT AM MAIN

/

3HN a -or-'

BOSTON COLLEGE LIBRARY

CHESTNUT HILL, MASS.

s

r

ft?/

JAM 1961

First reprinting, 1966

Printed in the United States of America

INTRODUCTION.

1. The Contents.

The present part contains the most interesting and important
of all Wyclif's Latin sermons.

Judging only from the other parts, the great effect which Wyclif's
sermons produced upon both his followers and his antagonists, would
be almost inexplicable, for they consist almost entirely of expositions
of the sacred text and of philosophical disquisitions, and it is only
here and there that Wyclif's contest with the life and doctrine of
the hierarchy of his day comes into prominence.

It does so however in the present volume. Here the political
and ecclesiastical convictions, which were the ruling ideas of the last
four years of Wyclif's life, are very forcibly expressed. Almost every
sermon contains some portion of Wyclif's violent contest with the
monks, of which we also hear from his contemporaries, who describe
the ferment produced by him amongst the English clergy, and to
some extent amongst the nation at large.

More will not be attempted in this Introduction, than very
briefly to indicate the contents of the volume, and to point out
wherein lies its significance.

The first sermon is a clue to the character of the whole
collection.

"To-day all states may rejoice" Wyclif exclaims, "rejoice and
be ashamed withal. The princes may rejoice, for under the government
of one of the greatest princes whom the world has ever seen, the
Saviour is born, and He has commanded men to give the worldly
power its due. He Himself paid for Himself and His followers the
tribute due to the Emperor."

A*

IV INTRODUCTION.

"The poor may rejoice, for never did anyone accept poverty
out of greater love than Christ. Lastly, those men may rejoice who
are placed in respect of worldly goods between these two conditions
because Christ, living in the state most worthy of honour, scorned
to beg, and molested neither rich nor poor.

But the rich may be ashamed who protect Antichrist and
endow him with earthly wealth; the hypocrites may be ashamed,
who blasphemously declare that Christ begged; and finally, men of
the middle rank may be ashamed, who consent to the treacherous
robberies of Antichrist."

Antichrist is no other than the Pope, and he is called so not
conditionally, as in numerous other works of Wyclif, but absolutely.

As in this first Sermon, so in all those that follow, we find
fierce attacks upon the Papacy with its following of priests, and upon
the begging friars in particular.

In the same Sermon we read: In the Bible no sanction can be
found for the Pope with his worldly-minded clergy and all the private
sects which are invented now-a-days. They must be destroyed, if by
any word they contravene the laws or the works of the Saviour. x
And as the Pope is called Antichrist here and in numerous other
passages,2 so also is his law antichristian.

Three laws, Wyclif says, govern the state; the divine, the papal
or antichristian, and the imperial or civil law. 3 The two latter are not
valid, if they are not founded on the first. A man's reputation, it
is said in another passage, depends upon the righteousness of his life,
and its agreement with the requirements of Holy Scripture, and not
upon the publication of Antichrist's false Bulls which are commonly
produced by lying tale-bearers.

1 Et cum non invenitur testimonium de papa cum toto clero cesareo, de cunctis
privatis sectis hodie adinventis, ideo tenetur dicta milicia ipsos destruere, si con-
trariantur in aliquo verbo ordinacioni vel factis tarn amabilis veritatis. 2 Anti-

christus menciens quod habet duas potestates ecclesie, quid per seculares seductos
et quid per satrapas proprios usque ad mortem persequitur quoscunque qui detexerint
suas fallacias? pagg. 158, 201, 203, 259 etc. 3 pag. 142: Sed heu cum tres sunt

leges quibus regulatur respublica, scilicet lex divina, lex papalis sive antichristiva et
lex cesarea vel civilis, ex fide due sequentes non valent nisi de quanto secundum
legem primam fundantur . . .

INTRODUCTION. V

Neither can such a Bull justify anyone; it condemns rather —
like a diabolical writing against the truth — both those in whose
favour it is issued and the bearer.

Antichrist sends his Bulls into the different countries, with the
order that none should presume to dispute them. In accordance with
this, i the cardinals are called the auxiliaries of Antichrist.

What is required, Wyclif asks in one Sermon, in order to become
Pope? Those laws are not needful (If. 29) which are given only by men.

Christ and the Apostles ordained prelates without such laws.

There is no reason extant, for making such laws, in addition to
the Bible. The institutions made by Christ long before there were
any papal statutes, sufficed for the election of Prelates, and so it
should be still. To be a servant of the Church requires the divine
mission, the power, and the knowledge, which God grants for such
an office.

Such a servant must renounce the world.

Now-a-days indeed, such a bishop, not burdened with earthly
goods, would be sarcastically called a bishop of Nowhere or episcopus
Nullatensis.

The power of the keys, given to open the gates of the kingdom
of heaven, is used now to extort money, and to obtain a power which
is not founded on the Bible.

The election of the apostle Matthew may serve as a model for
the election of a Pope: They elected two holy men, each fit for the
office, and prayed fervently to God for His decision.

Now they elect after a statute of their own, and if only a
syllable of it is violated, the election is void, even if the fittest man
has been chosen. Hence come the schisms in the Church, so that
men do not know who is the right Pope, and it would be best to
do without both Popes. A great number of the faithful, we read in
one passage, blasphemously take the Pope for a god, because what
God has considered sufficient in order to a man's becoming a worthy

1 pag. 302: Fama enim hominis debet capi ex rectitudine vite sue conformiter
ad scripturam et non ex publicacionc bullarum falsarum Antichristi . . . Bulla talis
nullum iustificat sed sepe tamquam scriptura diabolica veritati contraria dampnificat
tam illos pro quibus sonare videtur quam et transmittentem. pag. 303: Antichristus
mittit per patrias et precipit nulli homini licere infringere suam paginam . . .

VI INTRODUCTION.

servant of the Church, is neglected, while papal statutes are cared for
and defended.

And as the Pope is here in evident contradiction to Holy
Scripture, many call him Antichrist, as Christ has said : Many will
come in my name and say: I am Christ etc.

In the name of Christ come these pseudo-popes who are opposed
to Christ in doctrine and life.

The law of Antichrist is praised, that of the Saviour despised,
and the persecutions proceeding from this Antichrist surpass those
which Christ Himself had to endure from the priests of the old
Covenant. The Legates with their bulls, now sent forth by Antichrist,
are proof of this. i Do they really serve for the edification of the
Church? Do not they rather say in their hearts, like the priests of
the old Covenant, "We will not have this man to rule over us?"

From the passage they are so fond of citing, "what thou hast
bound on earth" &c, it does not follow, that what such a worldly-minded
prelate has bound or loosed on earth, will be bound or loosed in
heaven; nay there is nothing more fallacious than to represent as a
dogma, that God is thereby forced to bind or to loose. 2

In consequence of this Pharisaic doctrine, the Church is full
of errors.

That power which was granted to St. Peter by reason of a
certain priority, is granted to every prelate in varying degrees which
God determines. 3

One must not obey the Pope nor the other prelates, unless they
inculcate the following of Christ, but flee from them as apostates. 4
To all attacks of Antichrist, a man must answer that neither the
Roman Pontiff nor any other prelate of the Church militant is to

1 Notemus rogo legatos missos a latere Antichristi et videaraus quid sonat ad
edificacionem ecclesie secundum legem evangelii, quin pocius .... 2 Nee quicquam

est infidelius quam diffinire ut fidem quod si secundum tradicionem humanam prelatus
cesareus quidquam feceiit, tunc Deus uecessitatur ut in ipso compleat quod intendit.
3 Hoc tenendum est firmiter quod licet potestas ista Petro conveniat secundum
quandam precminenciam, tamen convenit generaliter cuilibet prelato vel presbytero
de sancta ecclesia, sed secundum disparitatem gradus quem Deus limitat. 4 Et

hec racio quare papa et alii prelati ecclesie dedocentes sequelam Christi in opere
non sunt sequendi sed tamquam apostate fugiendi.

INTRODUCTION. VII

be obeyed, unless thereby obedience is shown to Christ the Lord,
according to the Holy Scripture. 1 But no obedience is shown to
Christ by defending the worldly possession or the disorder of the
clergy, for both are contrary to Holy Scripture; and to defend them,
is rather to resist Christ, and to become a servant of Antichrist.

As regards earthly laws, those clergymen are to blame who
meddle exclusively with human statutes, those of the Popes and
Emperors, and neglect those of God.

Christ did not write his laws on tables, or on skins of dead
animals, but in the hearts of men. 2

In other passages Wyclif is even more severe on the Pope, the
Pope's election and the power of the keys.

The Church of the faithful is bound to expel the errors of Anti-
christ, and to believe steadfastly in the Holy Scripture. Now three
errors have been smuggled into the Church by the folly of Antichrist,
and the faithful should scorn them all.

The first is: Because St. Peter died at Rome, and Constantine
was Emperor there, every Roman Bishop — as if he were of necessity
the most able — is to be set above all Christendom. By the same
reasoning Mohamedans might conclude, that their "prelate" at Jerusalem,
where Christ the teacher of Peter died, is greater than the Pope, more
especially as he was installed by a mightier ruler than Constantine.

From the place of his see, therefore, the right of the Roman
Bishop to supremacy cannot be concluded, while if righteousness of
life grants this right, how can the Roman Bishop be put over all
other bishops, as it can be proved from his life, that in word and
deed he is an adversary of Christ. 3

A similarly fallacious conclusion is the second: If the emperor,
or any other worldly prince, must be elected by certain electors, in

1 Ad omnes insultus Antichristi debet dici illis constanter quod nee Romano
pontifici nee alicui prelato ecclesie militantis debet amplius vel aliter obediri, nisi
de quanto sonat ex fide scripture in obedienciam Jesu Christi. 2 Nee scripsit

Christus hanc legem in tabulis vel pellibus mortuorum animalium sed in cordibus
hominum tamquam magister optimus et subtilissimus scrutator cordium. 3 Primus

error quod, quia Petrus moriebatur Rome et Constantinus eiusdem loci fuerat impe-
rator, ideo quilibet Romanus sacerdos est tamquam habilissimus super toto christiano
populo preferendus.

VIII INTRODUCTION.

order that his election may be universally valid, so that bishop only is
to be recognized as Pope, on whom the Cardinals have united their
votes. This conclusion is so much opposed to the proceeding of the
Apostles in electing Matthew, that not only the Church triumphant
(the Saints), but also the Church militant might well mock at such
folly, i

And in like manner they deduce the papal power of the keys
from the well known words of the Saviour to St. Peter: "Whatsoever
thou shalt bind" &c. 2

But such deceits, Wyclif says, nobody dares to expose, because
of the persecutions he would have to suffer from Antichrist and his
confederates. 3

Of such attacks on the papacy, there are still a considerable
number. 4

What is true of the Pope applies, also to the prelates of the
Church. Those prelates who do not fulfil their duty, he compares to
tasteless salt.

They must be ejected, 5 and all laws which the Antichrist issues
against their ejection, are good for nothing.

Our prelates, he says, are either no doctors, or such that a mill-
stone ought to be hung round their neck, or they are "imperialized"
or popish doctors 6 who do not stay with Christ on the mountain,
but with the people in the plain. They aim at worldly honours which
the Apostle despised. One must not give ear to those prelates, who
are installed by a worldly hand, but to those installed by heaven.

Such a prelate was John the Baptist who had under him a
multitude of hermits; such prelates were the holy martyrs who

1 Secundus error: Si imperator . . . per electores signatos eligitur .... ergo
per idem si isti cardinales in quemcunque suorum episcoporum consenserint ut sit
papa, sequitur ipsum a tota ecclesia esse acceptandum .... 2 Tercius error:

Christus singulariter dixit Petro: Quodcunque ligaveris etc., ergo per idem istud
competit singulariter cuicunque Romano pontifici. Cum autem aliquando non valuit
hec consequencia et poterit non valere causa sui valoris, ut nunc a fidelibus est
rimanda ... 3 Nee audet aliquis viatorum illusiones istas detegere propter per-

secucionem dyaboli et complicum Antichristi. 4 Cf. pag. 443 : Alii autem clausa

ianua excluduntur et sic seminantur spissius venditores olei per discipulos Antichristi.
5 Pag- 379- 6 PaS- x96: Nostri prelati vel non sunt doctores vel sunt doctores

asinaria mola oppressi vel aliter doctores cesarei vel papales ....

INTRODUCTION. IX

strengthened the faithful in the difficulties of their fight. If a prelate
orders what is against the law of Christ, he is no believer. l If an
inferior is ordered the like, he must resist in humility (humiliter
rebellare).

If two prelates, one superior, the other inferior, order, the first
must be obeyed, in reasonable things. Now Christ is superior to any
prelate, and can order nothing but what is reasonable. Consequently,
one must resist everything which a pope or prelate orders contrary
to Christ. He who acts otherwise sins grievously. 2 One can be saved
moreover, without being obedient to such a prelate, for he helps a
man only by ordering what leads to obedience to Christ.

The monks, above all, should consider whether they did not
enter an order, when they might have been led by the rule of Christ.
If their chief should be a reprobate or ignorant, they may untie the
foolish bonds and live according to the rule of Christ, the common
abbot. 3 That prelate will not sin against the rights of the Church,
who contents himself with mean food and clothing, and does not
clamour so violently for offerings and tithes, as is done now-a days,
under pretence of defending the rights of the Church.4 Truly apostolic
men are treated in these days as were once the apostles. They are
not allowed to confess the truth of Christ's religion. The worldly-
minded prelates, who are worldly lords themselves, and servants of
Antichrist, seize hold of such men, and deal with them according to
frivolous laws. 5 The mendicant friars do the most injury to the
Church. This leads us to the main topic of these sermons, i. e. the
attack on the mendicant friars.

Wyclif first arraigns the orders for the numerous improprieties
which disfigure them. He blames them for the envy and spite which
they entertain, not only against strangers, but even against members
of the orders; he blames their unrestrained love of worldly amusements,
their debaucheries and their greed of worldly gain, and lays stress
on the fact of their being given to lying. In numerous but scattered
passages, where he speaks about orders, he proves, that the orders
are superfluous, that the common order, to which they all belong,
is the Christian order, and that Christ's law is far more sufficient

1 pag. 207. 2 pag. 208. 3 pag. 207. 4 pag. 183. 5 pag. 229

X INTRODUCTION.

than any rule invented later; that the orders are contrary to the law
of Christ, and are not founded on Holy Scripture; that their members
indulge in pernicious vices doing harm to the individual and to the
whole country; that they must be destroyed.

That the orders are superfluous, is proved by the Holy Scripture
not mentioning them at all, unless indirectly by the Saviour's warning
against their snares. l The founders of such sects are of the number
of those about whom Christ says: Many will come in my name and
say, "I am Christ" and mislead you. The foundation of an order
must be only Christ. Far from the believer should be the blasphemy
of despising Christ's doctrine and example, and following fallible
guidance instead.

But this the mendicant friars do, by saying that their order is
superior to the common Christian doctrine. 2 The Church is burdened
with too many servants; and the most superfluous of all are the
mendicant friars. These make every effort to destroy the old laws of
the Church. How superfluous they are, can be seen from their fruits.3

Once two apostles wandering through far countries, converted
more people than live in England to such religious zeal as the
whole English people does not possess, in spite of its many thousands
of mendicant friars, and there is no doubt that the present sad state is
due to the negligence of the clergy, and above all, of these pseudo-monks.

These sects confound the Church: Their thresholds are outside
the religion of Christ. 4 Their increase weakens the Christian doctrine,
and makes many apostates. 5

Christ himself despised such sects. They are well aware that
they are not founded on Holy Scripture; and therefore they say:
Many things which Jesus did, are not mentioned in the Scripture, and
so Christ founded these orders, though their foundation is not
mentioned expressly in the Bible.

But by the same reasoning, one might conclude that every order
is condemned, because its condemnation is not mentioned in the
Bible; nay one, might infer it with somewhat greater certainty, because
some usages and parts of their rule gainsay the Lord's law. But in
Christ and His Scripture "yea and nay" is impossible.

1 pag. 83. 2 II, 3. 3 pag. 65. 4 pag. 221. 5 pag. 178.

INTRODUCTION. XI

As the sect of those friars and their "monstrous" rule is not
founded in Scripture, ' so also the vow which the monk must take is
without scriptural foundation. With "apish" craftiness some friars
argue, that their sect resided on the mount of Carmel even before
the incarnation of Christ, because Elias found there some imitators.
And by similar hair-splitting, others conclude, that they are brothers
of the blessed Virgin, because they wear white frocks and white is
the colour of innocence, in which the virgin excelled. Leaning on
this "staff of reed" they say that the Apostles took vows to the Lord
in this manner. As to their supposed miracles, they may disregarded
by the true catholic.

Let not the faithful regard them; for these brothers, as even
their black garments witness, are under the patronage of the devil.

In reality they are scholars of Antichrist, for they cannot be
scholars of Christ, or they they would renounce the world and its
splendours, and according to the words of the apostle, be contented
with food and clothing.

But ask the world, whether they do not prefer worldly
enjoyments to such renunciation; whether they seek, like the apostles
for fellowr- workers in the Gospel, or prefer to live amongst the retinue
of the king; whether, instead of being satisfied with simple lodging,
they do not reside in fortresses and castles, and parade in brilliant
dress.

The orders say: We observe all the commandments of the
christian doctrine, and some special institutions besides, consequently
our order is excellent.

But this argument is false, for these orders first act against the
divine commandment of love,2 and then against all the ten command-
ments. And perhaps it is wisdom to make institutions to-day, from
which they are dispensed to-morrow, and this by a man of whom
they know not, whether he be Antichrist.

Once the Lord's soldiery was stained by the blood of martyrdom,3
now- a- days unbridled greed after worldly goods reigns so much
amongst the orders, that there is nobody in the world, who strives

1 Pag- 56: Ideo sicut secta fratrum aut eorum monstruosa regula non habet
probabilitatem ex scriptura ... 2 pag. 108. 3 pag. 112.

XII INTRODUCTION.

more duringly after temporaries, either by lying, or by excommunication
or by knocking down plain simple christians. It would be best for
the Church if everyone who has entered an order, and become
acquainted with its wrongs were to choose another mode of life.

They do not choose such for preachers as will proclaim God's
word purely, sincerely and wisely, but such as can get most out of
their hearers. So they shew that they prefer gain to the people's
welfare.

Accordingly, their sermons are adapted to the purpose of heaping
up temporal wealth.

Therefore they do not visit the places where sin most prevails
and most harms the Church, as did the Apostles, but they go wherever
and whenever they can earn most.

In order not to forfeit the favour of the people, they do not
expose their faults; and wherever they can gain more by omitting
the sermon, they do it.

Rich members of the orders, doctors and other do not preach
at all, for they know works more gainful than preaching and prefer
to employ the means best suited to the end they love. Who is idler
than these wealthy friars? They have only contempt for the poor
who can spend nothing, however disposed they may be to hear the
Lord's word.

But these preachers think more of the pursuit of gain, than of
the salvation of the faithful.

The apostles did not act so, and therefore also the begging
after the sermon is the most horrible blasphemy.

The learned, the people and the mendicant friar himself should
strive to do away with these monstrous collections.

These friars preach out of avarice and in order to get a name.

They are spiritual murderers, and therefore it is the duty of the
secular arm to destroy them.

If the laity neglect this duty, they are equally culpable with the
members of the order themselves; for doing wrong, and agreeing to
it, deserve punishment equally. ' These friars are murderes in a
threefold manner; first, since they emprison and slay members of their

1 pag. 128.

INTRODUCTION. XIII

own order (those, namely, who desire to free themselves from the
rule); secondly because they ruin many people by their lies, slandering
as heretics the faithful who teach the truth concerning the Eucharist;
of what they themselves are ignorant; thirdly in persecuting with
pernicious hatred simple priests. Therefore it is time for the secular
lords to put an end to them, and so Grosseteste is right in scourging
the monstrosities of these friars, who pretend their inventions to be
dogmas of the Church. Their lips are stained by lying, and their
hands by human blood, and so they are indeed sons of Cairn (Cain),
as even the name of Caim (Cain) indicates, in which C stands for
the Carmelites, A the Augustines, I the Jacobites (Dominicans) and
M the Minor friars. From this Cain's tribe, may the Lord deliver us. l

As concerns the begging of the friars, the argument is a diabolical
one, which the Pope ought to be ashamed to use, that because Paul
in one instance collected earthly goods for the Saints in Jerusalem,
these "sturdy" friars may habitually beg for themselves, or: If the
faithful minister necessaries of life to their preachers, the people may
bestow large property on the mendicant friars; or finally: If the
apostle ate amongst the heathen what was convenient to him, so also
these friars may institute observances of their own in eating and
drinking. But from the Gospel we learn that the "poor" blind, the
"poor" lame, and the "poor" weak, were supported by the Apostle. It
was neither for himself nor for the rich that he begged.

He chose rather to earn his bread by the work of his hands; and
so these able-bodied beggars should live on the work of their hands,
and not be burdensome to their countries which they considerably weaken,
as they do England, by depriving it of hands and of much money.2

The friars are not allowed to tell the truth, as many of the
more educated amongst them confess. It is often said: "A monk
out of cloister is like a writhing fish out of water." But how is it,
that so many of them live out of the cloister, and meddle with
worldly affairs, but in ecclesiastical matters they are either silent like
idiots, or disseminate new heresies. Like the minstrels or buffoons
they make their way into houses, and eat up the property of the
poor, without doing them any reciprocal service, as even the minstrels do.

1 pag- 83/4. 2 pag. 49) 53.

XIV INTRODUCTION.

So they delude the world, and try to make it believe that whoever
wears a cowl, must needs be a good clergyman.

Useless for defending God's cause, and following their carnal
instincts, they only care how to satisfy their ambition, and their greed
for worldly pleasures and enjoyments.

They either idle about in the palaces of the ruling lords or
scour the villages and provinces, trying to extort their prey by any
means; so they collect their stores, and live like worldly lords; and
in spite of all this they say, that they follow the example of Christ
more than others. But by searching ever so carefully, hardly one
mendicant friar will be found, who acts according to Christ's doctrine
and example. They like to accept bishopries because they are lucrative;
not like St. John the Baptist clad in skins, but in soft clothing, they
live in kings' houses and hate to reside in the cloister. They not
only contribute nothing to the peace of their fellow-creatures, but
they stir up quarrel and hatred, because they prosper best by it; and
as the nest of the Roman church is their last refuge, they defend it,
and whoever speaks against it, is reviled as a heretic and despised.

From these last remarks, it is evident that Wyclif entered into
conflict with the mendicant friars not only because they accused him
of heresy for his doctrine of the Lord's supper, but because he con-
sidered them the most flexible instruments of Romish absolutism,
and the principal defenders of all ecclesiastical errors and abuses. 1

Therefore in speaking of the errors of his time, the ecclesiastical
abuses, the sins and pretensions of the clergy, and so on, he treats
it all from the point of view of the contest with the mendicant friars.
And this may be the reason why he, who formerly did not much
esteem the endowed orders and blamed them severely for their faults,
now believes them to be on the whole better than the mendicant
friars. Therefore he discusses at length in one of the following
sermons the question: who is the worse, the monk (member of an
endowed order) or the mendicant friar. 2 Although neither live after
the christian order 3 — it would be easier on the whole to lead back

1 Lechler, Joh. von Wyclif I, pag. 589. 2 pag. 118: Circa hoc evangelium

dubitatur utrum fratres ex sua institucione propria magis exorbitant quam religiosi
possessionati .... n Utrique multipliciter exorbitant cum secularibus ab ordine

christiano ....

INTRODUCTION. XV

to it the monks than the mendicant friars; which he then explains
in detail. 1

There is more sin in connexion with these mendicant orders,
than in connexion with secular government; for the divine command-
ment concerning the distribution of goods, as it was in the state of
innocence, as the Apostles practised it and as it answers the interests
of the state, is most transgressed by the orders. These orders are
possessors in a more exact sense than anybody else. Whilst secular
lords return their property, either in life, or at death, to the world,2
it accumulates with the monks, and it is not to be wondered at that
they care for worldly things more than the secular lords do.

In this confusion a change must be effected; and as the clerical
arm fails, the secular force must step in, to reform.

Seculars, even kings already, complain that they have no power
over the wealthy clergy. The evil must be extirpated by the root.

As of old it was a great error in Pope Silvester to accept
secular property at the hands of Constantine, and thereby to do harm
to the Church which had flourished splendidly before endowment; so
now the secularized (Wyclif calls it the "imperialized") Church must
be deprived of wordly goods.

In many of his sermons Wyclif returns to the need of this
deprivation and the method of effecting it. Equally often he speaks
about the mischief of endowments.

If will suffice to mention here only a few passages: Human
reason, Wyclif says, cannot comprehend how such a prelate, burdened
with earthly property, is capable of vanquishing the world and making
himself an example of his teaching; as Holy Scripture, reason, and
experience confirm, that the occupation of the man with earthly
property, makes him incapable to take hold of what is spiritual, and
to teach the people after the commandment of love. If ever holy
men accepted earthly goods, perhaps believing that they might easily
distribute to the poor all that was beyond their needs, they have
erred, though unconsciously, and probably repented of their error.
Out of this minor sin grew the deadly sin, which has now infected

1 Facilius quidem esset religiosos Christi ad rectitudinem status reducere qnara
novellos ab eius rectitudine plus distantes .... 2 pag. 374.

XVI INTRODUCTION.

the whole Church. The devil argues thus: More than for God's cause
the clergy fight for their property. They aim at acquiring and at
keeping for ever the acquisition.

This they like better than preaching the Gospel, though that
is the most important office of the priest.

Now the Church, and every tribe, and race suffer from the great
fault of Silvester. In return for their property the clergy accomplish
nothing; they neither defend their native country, nor do they invade
hostile countries; they do not quiet the provinces; what smacks of
gain, they greedily take, and from anybody whatever; what savours of
work, they leave alone. Antichrist fancies that he is not subject to
the secular arm.

That St. Thomas died for the defence of the endowment of the
Church, is a diabolical assertion of the clergy, which they are not
able to prove. For none of the 16 Articles for which he died, has
anything to do with the endowment of the prelates, or is against the
deprivation of what has been foolishly given to them.

Ecclesiastical properties belong to the poor 1 and this property
Thomas defended for his poor; and if the clergy occupied with
worldly matters neglected their parishes, he put fit people in their
places; and finally, he did not allow the poor to be ill-treated by
the rich. Our clergy act contrary to all these points, for they prefer
earthly dirt to heavenly bliss. As morever St. Thomas knew how
worldly property had corrupted the clergy, he would have acted better
still, if he had left the goods in secular hands.

And so too it has been with the other saints. If they received
and accepted endowment, it is likely that they repented of it. They
probably considered the money as alms and used it accordingly.
Therefore the saints lived quite differently from our priests.

The clergy should be contented with food and clothing; all
bishops who strive after worldly honours and riches, belong to Anti-
christ and are not members of the Holy Church.2

If worldly dominion savours of sin even in a layman, since it
is apt to be attended by pride, envy, avarice &c, 3 how much more
in the clergy, who have taken the vow of poverty. With the clergy,

1 Pag- 369/7°- 2 Pag- 274- 3 pag. 270.

INTRODUCTION. XVII

a dotation of worldly property is the more dangerous, that their race
never can die out.1

From all this follows, that, if any exaction is made by the clergy,
the believer should ask himself first, whether this demand be founded
in Holy Scripture. To secular lords nobody paid tribute more willingly
than Christ the Lord, and so should also the clergy do. Then secular
lords would not be obliged to pillage the poor in order to invade
foreign countries; they could rather receive from tbe clergy the necessary
support against their enemies. As the ecclesiastical property belongs
to the poor of England, it consequently cannot be given to foreigners,
be it the Pope or the cardinals &c. And of all these evils existing in
the Church, the laymen too are guilty. 2

He himself has very often reproved them for their folly in
enriching the clergy, contrary to Christ's doctrine and example. 3

On the judgment day, neither their reputation, nor the delusive
favour in which they are held by the prelates, would help them in
any way.

In numerous passages the secular lords are exhorted to fulfil
their duties towards monachism by withdrawing their endowment to
them and by depriving them of worldly property.

Although Wyclif does not advise direct violence, as it was
practised by some of the Hussites, 4 the failure to exercise the royal
power against the monks, is severely blamed,5 and occasionally he
refers to self help, to which the faithful might be forced by certain
circumstances. 6

The combat against monachism and the hierarchy throws the
other questions treated by Wyclif into the back ground.

Very often he explains, but less methodically than in the first
part of the sermons, how the priest should fulfil the duties of his
office. Dogmatic questions are touched upon only here and there.

1 Pag- 374- 2 pag. 128. 3 pag. 38. 4 Sed secundo valent isti

prelati fatui et resistentes isti expulsioni salubri ut obiective vel materialiter con-
culcentur. Sed non consencio quod sic conculcentur improvide in personis propr is
sed arcentur in casu eciam violente ad separacionem a bonis ecclesie vel proscrip-
cionem salvis naturis .... 5 Cf. pag. 113 seqq. 6 Et istud movet quosdam

promotos ecclesie Anglicane negare cardinalibus procurationem .... pag. 408.

B

XVIII INTRODUCTION.

Thus in one passage he says: If the Church were deprived of sacraments
and sacramental usages, it would not perish for that, for the Christian
needs only to believe in God and observe His law. To him Christ
the Saviour is Pope, bishop and priest, and He has power to bestow
salvation without these superfluous symbols.

Often transubstantation is discussed 1 and the passages are fairly
numerous, in which he expresses his convictions about miracles,
adoration of the saints and canonisations.

Satan, he says, can deceive men much more easily by miracles
of the dead, than by holiness of the living.2

By these false miracles the Church can easily be deceived; one
nowhere reads that John the Baptist worked miracles, though by the
testimony of Christ Himself, amongst mortals nobody was greater
than St. John.3 So the miracles at the tomb of St. Thomas may even
have been caused by the devil.4 God did not will that honour should
be paid to the body of Moses, nor to that of the Holy Virgin, nor
of the evangelist St. John; the Bible establishes nothing at all about
the adoration of saints, and this being the case, men sin, who disobey
so far the commandment of the Church triumphant.5 Truly pious
men dislike earthly praise and this is also the reason why the Saints
abhor canonisations, which are often false; they abhor the feasts,6
which are multiplied out of worldly motives, and deprive of their
favour those who keep them in this spirit.7 Neither by pilgrimages,
nor by noisy adoration of the saints and their relics shall we reach
our goal. The saints must be venerated with wisdom; and this is
done best by giving away the finery of the dead to the poor. But
verily he who tells the people this, is condemned as a heretic.

The magnificent architecture of churches, not to speak of
monasteries, is severely blamed. They do not incite to piety, but they
divert from it; they do not prove humility, but the insupportable
pride of the clergy. Of the mendicant friars, Wyclif says, that in
their haughtiness they build mighty houses and towers like the tower
of Babel.8

1 pag. 179 etc. 2 pag. 164. 3 ib. 4 pag. 35. B pag. 164.

0 Pag- 374- 7 PaS- 9- 8 Sequentcs patrem suum edificant altas domos et

campanilia instar edificancium turrim Bbel.

INTRODUCTION. XIX

But God despises such buildings and also the Apostle did not
permit such buildings or other monuments, not sanctioned by the
Holy Scripture, to be erected. ' The grand palaces and houses of the
mendicant friars, he compares to dens of robbers. Whilst the monks
build cloisters like castles, the mendicant friars make themselves
residences like robber's dens.

As of old, Cain built the first town, not for the protection of
the inhabitants of the country, but to conceal his prey, so now do
the friars. They build houses and churches in order to deceive the
people who bring them alms, and to conceal their prey. And for this
building of churches they erroneously cite the example of Solomon. 2

In one passage it is questioned, whether these buildings of the
monks and clergy are of any good at all to the Church.

"And it appears", Wyclif says, "from this gospel (Matth. XXIV, 3),
that Christ condemned such buildings both by deed and word. They
are neither virtuous in themselves, nor do they incite to virtue. If
they do, it must he because their beauty augments devotion, but
what reason is there to believe this? Did not the martyrs pray more
devoutly in the dungeon? Did not John the Baptist reach of loftier
height of contemplation in the desert? Did not Christ, as well as the
fathers of the Old and New Testament pray in the open air? For
when Christ passed the night in praying, he was not shut up in a
temple, nor did the patriarchs need a temple for their devotions, as
they were well aware that God is omnipresent; and in churches
man's mind is diverted very much by earthly things. The building of
churches often leads to the contrary of what has been intended. It
swallows the property of the Church and produces manifold errors,
on account of the many human inventions and innovations connected
with it. Why, I ask, should the Church care for the form of friars',
churches why for the form of their cloister, why for the appearance
of refectories and sleeping rooms with many other things, which have
been smuggled in after the manner of the pharisees; since we know,
that not these outward signs but the pure mind of the man who
meditates on Christ's sufferings, and the soul raised to God in humble
reverence, make the place a holy one? What have we to do with

1 pag. 125. Cum ergo basilicas tales Dominus parvipendit .... 2 II. 16.

B*

XX INTRODUCTION.

the four walls of a cloister, set up to keep back our monks from
worldly affairs, and to confine them to silence and to bodily observances,
wherein as they pretend their religion consists: when we know they
are lynx-eyed for what goes on in the world outside their walls, and
pay little attention to holy things. Therefore the abbots are weary of
staying within the walls of their cloisters; and if they quit the cloister,
nobody is more worldly-minded, more eager in acquiring money or
more dissolute in his life, than they. There is no doubt that the
cloister has ripened these fruits."1 Wyclif continues in the same
strain.2

It is comprehensible, that he became unpopular with the monks
and the whole hierarchy, the more so that his disciples carried these
doctrines to great lengths and propagated them from the pulpit. 3

The movement spread more and more deeply and rapidly.
Wandering throughout all England, Wyclif's disciples preached these
doctrines, and the result is described with pithy brevity by a
contemporaneous pen: Hoc anno fratrum elemosinae subtrahantur,
mendicantes laborare jubentur, praedicare non sinuntur, denariorum
praedicatores et domorum penetratores vocantur.

We have other English witnesses to the same effect, so that
there can be no doubt, that the impression produced by these sermons
of Wyclif, on his English countrymen was extraordinary.4 It was
not however permanent; strong as the movement must have been,
the hierarchy succeeded in mastering it.

Quite different was the success of these sermons in Bohemia
amongst the Hussites, for there they were passed from hand to hand
by the learned, who derived from them the arguments with which
they combated the hierarchy and its errors. From the pulpits the

1 Serm. II. 45. pag. 328/9. 2 Si ergo sunt tantum maturati ut fingunt,

quare non extra claustrum edificant fratres suos. Quando enim percipiunt lucrum,
fastum aut delectabilem vitam in mundo respuunt claustrum suum et alias ceremonias
sue religionis et lecius in seculo conversantur. Quod non facile crederetur, si forent
sine claustro tamquam pisces sine aqua vel apostate sine regula tarn felices.
3 Eulogium Historiarum (Contin.) Ill, 351 ad annum 351: Discipuli eius hanc doc-
trinam predicabant et divulgabant per totam Angliam multos laicos seducentes eciam
nobilcs et magnos dominos qui defendebant tales falsos predicatores. 4 Eccl. Hist.

Contin. pag. 355 ad ami. 1382. Cf. Thorn. Walsingham Hist. Angl. II, pag. 51.

INTRODUCTION. XXI

public mind was excited by these sermons of Wyclif, l and inflamed
with hatred for many decades against the prelates and monks. The
effect of these sermons must have been the greater, that they were
taken by many for sermons of Hus, as is evident from the marginal
notes of our Ms. D.

How they acted on the Bohemian people at large is testified
by the murdering of the monks, the destruction of the most renowned
churches and cloisters, which ensued in Bohemia after the days of
August 14 1 9, and thoroughly transformed the ecclesiastical relations
of that country: events which were felt in their consequences for long
afterwards.

2. The transmission in MSS.

The sermons of this volume have been preserved in three MSS.,
namely the Codex of Trinity College, Cambridge (A), the Codex pal.
Vindobonensis 3928 (D), and the Codex pal. Vindobonensis 3g3i (E).

These three MSS. have already been described in the introduction
to the first volume.2 It need only be mentioned here, that the 60th
sermon (page 445 to 452) is missing in both MSS. D and E, and two
other sermons which in the fourth part of Ms. A occur as numbers
2 and 1 1 are inserted in its place.

As sermons 27, 28, 3i, 32 and 33 embrace the whole contents
of the treatise De Sex Jugis, the Ms. of this treatise also (printed by
Lechler, Appendix II, 591 seqq.) was examined, and from its various
readings some improvements have been incorporated into the text.

3. The date and the edition.

About the date of the composition of this volume all details
have been given in the introduction to the first volume, and I have
nothing to add either to it, or to the principles which have guided
me in editing.

On the other hand I feel myself bound to express my heartiest
thanks to the founder of the Society Dr. F. J. Furnivall and to

1 Cf. Serm. Prim. Pars, pag. XXII— XXVII. 2 pag. XXXV— XXXIX.

XXII INTRODUCTION.

Messrs. F. D. Matthew and R. Buddensieg for the valuable help they
have given nie in this work.

Special thanks are due to Mr. Matthew, without whose indefati-
gable assistance, which appears only in the side-and foot-notes, but
which was far greater than appears, it would have been impossible
for me to finish the edition of the two first volumes of the sermons
within a single year, during which time I had to undergo two severe
illnesses.

Czernowitz, Christmas 1887.

J. Loserth.

Contents

Evangelia de Sanctis.

Sermon Page

Christmas Day.

I. Exiit edictum a Cesare Augusto. Luke II, i i

St. Stephen.

II. Ecce ego mitto ad vos prophetas. Matth. XXIII, 34 7

St. John the Evangelist.

III. Dixit Jesus Petro. John XXI, i5 14

The Holy Innocents.
IV Angelus Domini apparuit. Matth. II, 1 3 22

St. Thomas.
V. Homo quidam nobilis. Luke XIX, 12 28

St. Silvester.
VI. Homo quidam peregre proficiscens. Matt. XXV, 14 34

The Conversion of St. Paul.
VII. Dixit Simon Petrus ad Jesus: Ecce nos reliquimus. Matt. XIX, 27 . . . 44

Candlemas Day.

VIII. Postquam impleti sunt dies. Luke II, 22 52

St. Peter's Chair (Feb. 22).

IX. Venit Jesus in partes Cesatee. Matt. XVI, i3 59

St. Matthias.

X. Confiteor tibi, Pater, Domine. Matt. XI, 20 66

Annunciation of the Blessed Virgin Mary.
XI. Missus est angelus Gabriel a Deo. Luke I, 26 73

St. Mark.
XII. Ego sum vitis vera. John XV, 1 79

St. Philip and St. James.

XIII. Non turbetur cor vestrum. John XIV, 1 86

Vigil of St. John the Baptist.

XIV. Fuit in diebus Herodis. Luke I, 5 95

St. John the Baptist.

XV. Elizabeth impletum est tempus pariendi. Luke I, 5y io5

St. Peter and St. Paul.

XVI. Dixit Jesus Simoni. John XXI, i5 1 1 3

Translation of St. Martin.

XVII. Nolite timere, pusillus grex. Luke XII, 32 123

St. Mary Magdalene.
XVIII. Rogabat Jesum quidam. Luke VII, 36 1 3a

XXIV CONTENTS.

Sermon Page

St. James.
XIX. Accessit ad Jesum mater filiorum Zebedei. Matt. XX, 20 140

Assumption of the Virgin (Aug. i5).

XX. Intravit Jesus in quoddam castellum. Luke X, 38 146

St. Bartholomew.

XXI. Facta est contencio. Luke XXII, 24 i52

Beheading of St. John the Baptist.

XXII. Misit Herodes. Mark. VI, 17 i5g

Nativity of the Blessed Virgin Mary.

XXIII. Liber generacionis. Matt. I, 1 164

Exaltation of the Cross.

XXIV. Nunc Judicium est mundi, John XII, 3i 172

St. Matthew.

XXV. Cum transiret Jesus. Matt. IX, 9 . 179

Michaelmas Day.
XXVI. Accesserunt ad Jesum discipuli. Matt. XVIII, 1 188

All Saints' Day.
XXVII. Videns Jesus turbas ascendit. Matt. V, 1 iq5

St. Andrew.
XXVIII. Ambulans Jesus iuxta mare Galilee. Matt. IV, 18 204

Common of an Apostle.
XXIX. Hoc est preceptum meum. John XV, 12 .......210

The same.
XXX. Hec mando vobis. John XV, 17 219

The same.

XXXI. Ecce ego mitto vos sicut oves. Matt. X, 16 227

Common of an Evangelist.

XXXII. Designavit Dominus Jesus Luke X, 1 234

Common of one Martyr.

XXXIII. Nisi granum frumenti. John XII, 24 240

The same.

XXXIV. Qui vos audit me audit. Luke X, 16 247

The same.

XXXV. Si quis vult venire post me. Matt. XVI, 24 254

The same.

XXXVI. Si quis venit ad me. Luke XIV, 26 261

The same.

XXXVII. Nihil opertum quod non reveletur. Matt. X, 26 269

Common of one Martyr and Bishop.
XXXVIII. Circuibat Jesus civitates. Matt. IX, 35 277

Common of many Martyrs.

XXXIX. Elevatis Jesus oculis. Luke VI, 20 285

The same.

XL. Cum persequentur vos in una civitate. Matt. X, 23 285

The same.

XLI. Ponite in cordibus vestris. Luke XXI, 14 293

The same.
XLII Descendens Jesus de monte. Luke VI, 17 . 3oo

CONTENTS. XXV

Sermon Page

Common of many Martyrs.

XLIII. Cum audieritis prella. Luke XXI, 9 3o8

The same.

XLIV. Attendite a fermento phariseorum. Luke XII, 1 314

The same.

XLV. Sedente Jesu super monte Oliveti. Matt. XXIV, 3 322

The same.

XLVI. Nolite arbitrari. Matt. X, 34 33o

The same.

XLVII. Egressus Jesus de templo. Matt. XXIV, 1 339

The same.

XLVIII. Dixit Jesus turbis Judeorum. Luke XI, 29 345

The same.

IL. Egrediente Jesu de templo. Mark XIII, 1 . 353

Common of a Confessor and Bishop.

L. Vigilate, quia nescitis. Matt. XXIV, 42 36o

The same.

LI. Videte, vigilate et orate. Mark XIII, 33 368

Common of a Confessor and Doctor.

LII. Vos estis sal terre. Matt. V, 1 3 376

The same.

LIII. Vos estis lux mundi. Matt. V, 14 384

The same.

LIV. Non potest civitas abscondi. V, 14 392

Common of a Confessor and Abbot.

LV. Nemo accendit lucernam. Luke XI, 3 3 400

Common of many Confessors.

LVI. Sint lumbi vestri precincti. Luke XII, 35 409

The same.

LVII. Misit Jesus duodecim apostolos. Matt. X, 5 416

Common of one Virgin and Martyr.

LVIII. Simile est regnum celorum thesauro. Matt. XIII, 44 426

Common of a Virgin not a martyr.

LIX. Simile est regnum celorum decern virginibus. Matt. XXV, 1 436

Ascension Day.

LX. Recumbentibus undecim apostolis. Mark XVI, 14 445

Corpus Christ! Day.
LXI. Caro mea vere est cibus. John VI, 56 453

SEGUNDA PARS.

SERMO I.

° l Exiit edictum a Cesare Augusto ut de | scriberetur
universus orbis. Luce II, i .

Continuando sermones sanctorum cum sermonibus Saints day

r , j •, . c * o ..• o sermons begin

5 domimcis lncipiendum videtur a resto Sancti Sanctorum, with Christmas,
quia ipse est simul creator et creatura, cuius honori
debet intendi in quolibet sermone evangelico, cum non
valet festum vel devocio cuiuscunque sancti citra Do-
minum, nisi de quanto in eius devocionem supereminenter

io persona sollemnizans accenditur. In cuius signum in
quacunque oracione sanctorum Deus principaliter ado-
ratur, ut ad oracionem talis sancti populus adiuvetur.
Et in signum quod hoc fit per mediatorem Dei et ho-
minum Christum Jesum, oraciones tales finiuntur com-

i5 muniter per dominum nostrum Jesum Christum. Et sic
cum apostoli sine talibus festis sanctorum plus nobis
dilexerunt Jesum Christum, videtur multis catalogum
tot sanctorum esse temerarium; unde videtur quibus-
dam quod melius esset non fore tot sollempnitates ad

20 onus ecclesie, cum nee scriptura nee apostoli hoc do-
cebant; et ultra ritus legis veteris Christi ecclesia hodie
oneratur et specialiter per canonizaciones post dotacionem Evils of
ecclesie, que lucrum sapiunt in oblacionibus et in affec-
cione indebita personali. Multi namque creduntur sancti

25 in celo sancciores istis quos canonizat pro lucro Romana

2. A in marg. : Sermo I; D in marg. : Ista pars vocatur pars secunda
sermonum'; E in marg. sup. man. alt. : Sanctis oraciones porrecte tanguntur.
Oraciones porrecte Sanctis tanguntur. 4. D in marg. : Festum Sancti

sanctorum. 7. A: non videlicet (viz); sic et in plurimis locis seqq.

n, 12. A: oratur. i5. E: nostrum deest. 17. D: cathologum. 17, 18. D:
catholicum tot sanctorum festa instituere ; festa instituere not in text, but
in marg. 23, 24. A: et affeccione.

1. Cf. Wyclif's Sermons ed. by Arnold I, 3 16, 322. 25. Cf.
De Eccksla, pag. 44. Dial., pag. 69. Trial, pag. 237, 43 3.

canonization.

2 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO I.

ecclesia quorum festa nee specialiter celebramus nee
corpora sunt tradita ecclesiastice sepulture. Ideo videtur
irracionabile quod tantum oneretur ecclesia quam Do-
minus libertavit et de novo catalogo tarn a catholi-
cantibus quam observantibus formidandum, cum credi 5
debet quod non propter canonizazionem Roraane ecclesie
est quis in celo sanccior plus vel minus, nee testimonium
de tam sibi incognitis dat singulis plenam fidem. Fides
autem est de supereminencia sanctitatis domini Jesu
Christ's Christi tam divinitus quam eciam humanitus. Et quia 10
triplex evangelium hodierne diei meminit de ambabus
et eius humanitas est inferior, propinquior nobis atque
nocior, ideo de ipsa (ut videtur) primitus est loquendum.
Et quia ecclesia in duo dividitur, scilicet in laicos et
clerum, evangelio medie misse pastoribus competente, i5
evangelium prime misse videtur secularibus convenire.

The emperor's Narrat autem hoc evangelium quomodo tempore
Octaviani qui fuit inter omnes conquestores generalior,
nobilior ac magis pacificus emissum est ab eo edictum
ut tota habitabilis que quasi fuit sub eius imperio 20
describeretur secundum climata, secundum quantitatem
populi et secundum possessiones, ut sic sciret quantum
auxilii gentes sibi subiecte possent tribuere Romano
imperio.

The enrolment Iste autem imperator dicitur Cesar a Julio precedente, 25
aSSyna.n m et Augustus dicitur, quia notabiliter auxit Romanam
rempublicam. Et sic Christus natus est anno quadra-
gesimo secundo huius cesaris, quando plus pacificata fuit
habitabilis iuxta illud Psalm. LXXI0, 7: Orietur in diebus
eius iusticia et habundancia pads. Quamvis autem parti- 3o
culares descripciones precesserunt (ut patet II Reg. XXIV0),
ista tamen fuit generalior inter omnes. Hec descripcio
incepit in Syria sub Gyrino preside, quia ilia terra fuit
quasi in medio imperii, et ab ista descripcione videbatur
facilius exemplar describere alias naciones. 35

1. A: spiritualiter. 2. A: ecclesie. 4. D: novo catholice; A: catho-
licetur. 4, 5. DE: catholizantibus. 6. A in marg.: Canonizacio.

10. E: eciam deest; ib. A: et quod. 11. D: hodierne Dei; E: Dei corr. :
diei. i5 E: pastoribus competit. 18. A: Octoviani. 19. A: ab

eodem ; ib. A: edictum deest. 20. A: tota terra habitabilis. 21. A:
secundum inclinata. 22. A: scirent. 25. D in marg.: Cesar. 27. DE:
est deest; D: in anno. 28. DE: pacifica. 3o. A: eius deest. 3i. A:
II deest; Codd. : Rom. XXIV. Correxi. Cf. II. Reg. XXIV, q. 32. A: Hie.
33. A: Ciria sub Cirnio. 34. DE: media in medio. Engl, text: for it

was myddil of his empire. 35. AD : exemplariter.

33. Vulgate: Haec descriptio prima facta est a praeside
Syriae Cyrino.

SERMO I.]

SECUNDA PARS.

Fol.

Ista autem professio secundum istum ordinem fuit
facta, ut singuli adulti tarn nobiles quam vulgares irent
in civitatem sibi proximam et sic distinctis nobilibus
atque ignobilibus quilibet nobilis inscriberetur seorsum
5 distincte ab ignobili, et quilibet daret numisma pro capite
domino capitali. Joseph autem ibat in Bethleem civi-
tatem sibi proximam quoad locum natalicii, que est
parva civitas Judee, in qua David natus est (ut patet
I Reg. XVI°) ; et accepit secum Mariam matrem Domini

iosuam coniugem, quia fuit heres patris sui et de eadem
tribu. Et secundum ordinacionem Dei Maria ibi peperit
sine obstetrice in diversorio et Christum Deum et hominem
inter bovem et asinum in presepio reclinavit. Joseph
autem licet nobilis fuit pauper ducens secum asinum
_pro portanda virgine gravida et bovem | vendendum
pro expensis necessariis, quia ad Bethleem fuit magnus
concursus populi, propter quern preterquam in domo
ilia hospitaria communi ut stabulo non fuit locus sibi
et suis bestiis manendum. Ista autem nativitas prophetata

20 fuit Mich. V° et Abacuk IIP.

Nee moveat in fidelem quod beata virgo post Christum
peperit alium filium, quia primogenitus dicitur quicunque
ante quern non est alius genitus (ut patet Numeri III0).
Qualibus autem pannis involvit Christum non est fidelibus

25 difficultas, sed certum est quod panni erant simplices,
sicut tota multitudo circumstanciarum in nativitate Domini
et eius conversacione humanitus fuit pauper. Nee dubium
quin utrobique servabatur honestas alludens statui inno-
cencie ac beatitudinis, et ideo pastores simplices sine

3o cautelis malicie instar patriarcharum Gen. XLVII0 obser-
vantes proprios greges in tropico hiemali viderunt angelum
cum lumine quasi diei. Qui dixit eis quod natus est vobis
Salvator, qui est Christus dominus, in civitate David. Et
hoc vobis signum: invenietis infantem pannis involutum

35 et positum in presepio. Et subito facta est cum illo angelo
multitudo milicie celestis. Nam angeli qui pugnant contra

Why Joseph

went to

Bethlehem,

aiid took with

him an ox and

an ass.

'Firstborn' son

does not imply

a second.

Vision of the
shepherds.

3, 4. A: nobilibus ab. 9. A: I Reg. X. cr. et I Reg. XX, 6; ib. DE:
Mariam deest. 10. A: sui deest. 12. A: ac hominem. [3. DE: in
presepio deest. 16. E: magus; ib. E in marg. : forte. 17. DE: propter
quod. 18. A: hospitario. 20. Codd.: Mich. X; Correxi: cf. Mich. V, 2.
22. D : quicunque deest. 23. DE: ante quern et post quem. 3o. D : XXVII.
33. D in marg.: Angeli quare laudant Deum. 36. A: quia pugnant.

22. Engl. Serm. 1. c. pag. 317: And it felle, while the!
weren there, oure Ladi bare hir child, the which was hir firste
child, for him she bar and noon other.

4 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO I.

The angels' exercitum tenebrarum dicuntur milicia; illi autem laudant
praise o o . j)eum pr0pter causam multiplicem, quia hoc est ipsorum
officium in quo beatificantur; secundo quia propter
incarnacionem eorum beatitudo per accidens augmen-
tatur, et tercio quia ex fervore caritatis gaudebant quod 5
homines concives sui fuerunt datis arris per Christum
Deum et hominem tam sollempniter redimendi. Sed
quia non omnes homines capiunt istum fructum, ideo
postquam insolita multitudo celestium testium dedit glo-
riam Deo in altissimis habitanti, specificat qui homines 10
in terra sunt gaudii huius participes; et sunt hii solum
qui in altissima potencia volitiva habent leticiam caritatis.
Fructus autem gaudii huius est pax vera hominis cum
Deo, cum proximo et se ipso. Istam autem pacem so-
lum habent qui ex caritate sunt participes Christi domi- i5
nii et sic tam pauperibus quam mundi divitibus est
communis simul acquisicio regni celorum.

Supposita ut fide historia quam explicat evangelium
et alia parte superaddita supposita probabili circa hoc
evangelium potest multipliciter dubitari, sed dimisso 20
Christ's birth a sensu mistico notandum est quod Christi nativitas foret

human* race. toti humano generi et specialiter divitibus gaudiosa,
nam ubi prius habuerunt solum Deum absconditum,
iam habent infantem puerum et adultum cum quo
possunt amicabilissime tractare homines cuiuscunque 25
status laudabilis pro beatitudine acquirenda. Si enim
pauperes illam affectant sicut necessitantur, Christo
homine nullus fuit pauperior vel indigencior aut collo-
cucioni familiarior, cum sit puer de statu innocencie in
maxima caritate. Si autem quantumcunque mundo dives 3o
viator fuerit accensus caritate facillima, nullus potest
esse Christo divicior eciam humanitus, cum (ut Psalm. VIII0
dicitur) omnia terrena subiecta sunt sub pedibus eius,
et sic nichil est affectabilius homini quoad finem, quoad
principium et quoad medium acquirendum: cum enim 35
in paupertatem suam sonat perfeccio, patet quod pauper-
tatem illam summe receperat, et cum in diviciis bene
usitatis lucet perfeccio, patet quod nemo potest esse

2, 3, 5. A in marg. : 1, 2, 3. 5. E: quod ex. 5, 6. A: quod omnes
concives. 7. E: rediendi. 8. A: quia deest; ib. A: hunc fructum.

12. A: volutiva. 14. A in marg.: Pax triplex. i5, 16. A: domini.

17. A: sicut acquisicio. 18. A: quant. 22. A: et deest; ib. D in marg.
sup. fol. 2a: Nativitas Christi debet esse toti humano generi gaudiosa;
ib. A: divitibus deest. 27. DE: necessitantur cum quolibet homine nullus
Christo. 28. DE: fuit affabiliarior. 32. A: dicior; ib. Codd.: IV. Correxi.
36. A : profecto ; D : affeccio. 37, 38. A : divicias bene usitatas licet profecto.

SERMO I.]

SECUNDA PARS.

ipso honeste dicior; et cum omnia media virtuosa inclu-

duntur in istis extremis, patet quod status hominis debet

de nativitate huius domini congaudere. Et ideo signanter

in eius nativitate mundo ditissimus Cesar Augustus fuit

5 in floribus sui dominii, et inter omnes homines qui

possunt esse nemo secularibus dominis fuit Christo ami- Christ

cabilior, cum approbavit summum seculare dominium, secular rule.

et ut illi habeant ipsum ex integro, non habet tugurium

proprium, ubi caput suum reclinet; et breviter cuius-

10 cunque gradus in statu diviciarum vel paupertatis quis

fuerit invenire potest in Christo dominum summe sibi

in diviciis ac paupertate pro acquirenda beatitudine

coaptatum. Et sic congaudeant huic puero omnes homines,

cum habeat potestatem, licet infans, regnum celorum

1 5 pro abiecto precio cuicunque voluerit commutare; nee Christ offers
• • • • • u heaven to all

quicquam requint pro tanto commercio nisi bonam men 0f gOOCj

oc« hominis | voluntatem, nee quicquam nisi infidelitas re-
tardat homines quod non amicabiliter et properanter
accedunt ad hunc puerum pro isto commercio adipiscendo.

20 Dat enim hereditatem suam eternam pro isto temporali
merito quasi pro lapidibus cerasorum, nam secundum
Apostolum non sunt condigne passiones huius temporis
ad futuram gloriam que revelabitur in nobis; nee est
timendum quin stabitur finaliter suo iudicio, quia cum

25 sit Cesar semper Augustus et cum hoc puer natus nobis
humanitus. Ipse enim describit universum mundum dupli-
citer, quia divinitus numerat singulas partes mundi,
cum Ecclesiastici 1° dicitur quod sit sapiencia precedens
omnia arenam maris, pluvie guttas et dies seculi in se

30 dinumerans, altitudinem celi, latitudinem terre et profundum
abissi dimeciens et breviter omnes partes mundi secundum
raciones exemplares mensurans. Et humanitus dat per-
feccionem secundam in numero sibi cognito cuilibet
parti mundi. Et illud edictum exiit in duobus instantibus

will.

3, 4. A: huius — nativitate deest. 7. A: approbat; D: suum secu-
lare. 9. DE: proprium deest; ib. A: suum deest. 11. E: dominium;
A: Deum. 12. DE: pro deest; ib. D: beatitudinem. i3. DE: gaudeant.
i5. A: commutari. i5, 16. A: non enim quicquam. 19. A: adimplendo.
20. DE: eternam deest. 21. DE: cerosorum. 24. A: fideliter. 26. A:
universum orbem terre quia; D in marg. : Describit Christus universum.
28. E in marg.: Ecclesiastes (sic). 3o. DE: latitudinem deest. 3i. A:
dimenciens. 33. A: terciam. 34. A: pars mundi.

22. Rom. VIII, 18. 28. Eccl, I, 1, 2. Omnis sapiencia a

Domino est ... . Arenam maris et pluviae guttas et dies sae-
culi quis dinumeravit? Altitudinem caeli et latitudinem terrae
et profundum abyssi quis dimensus est?

JOHANNIS WYCL1F SERMON UM [sERMO. 1.

quibus mundum creavit et deform atum fraude dyaboli
recreaverit.

Our tax to Hec autem descripcio cepit in medio mundi, quia in

creacione celi et terre et in passione Christi Jerusalem,
et propter illam oportet omnem fidelem libro vite inscrip- 5
turn solvere Christo numisma laboris perpetui, quia cum
consummaverit homo iter, tunc secundum perfecciorem
modum incipiet celeste splendens servicium. Et patet
quod omne genus humanum debet plene gaudere in
nativitate istius pueri: mundi principes, quia puer summe 10
sapiens eternaliter ordinavit nasci temporaliter sub cesare
summi gradus terreni dominii, tributum cesari debitum
mandavit sibi tribui, et puer summe auctoritatis ac domi-
nus mundi didragma pro se ac sua familia cesari persolvit.
Et cum non invenitur testimonium de papa cum toto i5
clero cesareo de cunctis privatis sectis hodie adinven-
tis, ideo tenetur dicta milicia ipsos destruere, si contra-
riantur in aliquo verbo ordinacioni vel factis tarn amabilis
Veritatis.

Vulgares eciam quantumcunque pauperes tenentur 20
gaudere in nativitate huius pueri, cum sicut nemo potuit
ipso esse dignior, sic nee ex maiori amore pauperior: Pro
nobis, inquit Apostolus, egenns /actus est; et hec gracia
facta est quantumcunque inopibus quod sint bone volun-
tatis, et non habent ex indignitate mundana confusionem 2 5
sed disposicionem ad beatitudinem prompcius acquirendam.
Tercio congaudeant medii homines inter hec duo
extrema, quia Christus vivens in medio honestissimo
mendicitatem clamorosam contempsit nee pauperes nee
divites in capcione bonorum temporalium oneravit sicut 3o
nee mundum in sumptuosis edificiis vel rebus usu con-
sumptibilibus in se vel suis apostolis occupavit.

Errors of Unde erubescant mundi principes qui contra Christi

pnn< ordinacionem fovendo Antichristos suos mundanos red-

ditus, pro quibus redderent Christo non solum annualem 35
redditum sed diurnum, stulte et vecorditer in manus
dyaboli perdiderunt, et super hoc in contemptum Christi

I. D: dyaboli creavit. 6. A: qui cum. 7. A: iter deest; ib. DE:
tunc deest. 9. A: hominum. 10. A: princeps. 11. DE: ordinatur.
14. A: cesari deest. i5. DE: Et tantum. 16. E: hodie deest. 17. DE:
instruere. 20. D in marg. : Pauperes debent gaudere. 22. A: eo esse;
E: ipso deest; ib. A: maiore. 27. DE: gaudeant; ib. D in marg.: Medii
homines. 29. A: clamosam. 3o. D : curavit; E curavit corr. : oneravit;
ib. A: sicut enim. 35. A: Christo deest. 35,36. E: annualiter; sed

divinum redditum; D: annualem redditum sed divinum. 37. A: super hec.

23. II. Cor. VIII, 9.

SERMO II.] SECUNDA PARS. 7

semper Augusti ydolatrando cum dyabolo in bonis fortune
continue partem suam augent. Erubescant secundo secta- of mendicants,
rum ypocrite qui Christum (quantum in ipsis est) blas-
phemantes dicunt mendicasse ipsum et in nomine eius
5 atque imperio sic clamorose ad edificandum mundo
propria spectacula mendicare; cum clamore quidem
valido secundum Apostolum rogavit pro relevacione
humani generis dolorosissime cruciatus; sed quod cla-
morose peciit temporale subsidium pro bonis fortune

iovel nature non legimus, licet apostoli eius quandoque
evellendo spicas in magna esurie laborarunt. De Zacheo
autem legimus quod ad eius relevamen non Christi
ministerium fuit quod in domo eius regalissime impe-
ravit: Descends, inquit, quia hodie in domo tua oportet me

1 5 manere. Erubescat tercio medius inter hec duo extrema of the laity.
qui ex culpabili cecitate consentit infideliter calidissimis
et falsissimis spoliacionibus Antichristi.

SERMO II.

Ecce ego mitto ad vos prophetas. Matth. XXIII0, 34.
20 Post nativitatem Sancti sanctorum et martyris mar- Why
Fo^tyrum qui est dux tocius exercitus christiani contra | day comes en ex
1 ° principem tenebrarum sollempnizat ecclesia proximo t0 Christmas,
natalem sancti Stephani, quia primo post ascensionem
Domini martyrizatus est in causa sua proxima ab iisdem
25 carnificibus a quibus occisus est Christus, ex eodem
spiritu caritatis orando instar Christi pro suis hostibus
(ut patet Act. VII0, 58). Ideo istum summum sacerdotem
iste levita inmediate consequitur. Sed ut fides supponitur
quod omnis honor dandus cuicunque Christi militi est
3osibi primo et principaliter tribuendus; nam ducibus
mundani exercitus attribuuntur laudes victorie, quanto

2, 3. E: sectarum ordines. 4. AE: dicunt mendaciter se esse

Christum. 4, A: in nomen; eius deest. 5. A: imperior (!)•

5, 8, 9. A: clamose. 5. A: mundi. 10. A: vel bonis. 11. A:

negligendo in magna. 12. E: aut. i3. A: misterium. i5. A: hec

deest. 17. A: fie piissimis (sic). 19. A in marg. : Sermo II; D in

marg. : 2; E in marg.: In die Stephani protomartyris ; ib. DE: prophetas
deest. 25. A: carnificibus erased. 27. Codd. : Act. IX. Correxi;

12 D in marg. : Quare immediate sequitur festum sancti Stephani festum
Christi. 28. A: levita morte consequitur; ib. E in marg.: Cuiuslibet
sancti honor principaliter Christo est tribuendus. 29. A: dandis.

3o. E: pro primo; ib. A: tribuendis.

19. Cf. Wyclif's Sermons ed. by Arnold, I, 322 — 377.

8 J0HANN1S WYCLIF SERMONUM [SERMO II.

magis duci isti qui in omni pugil sui exercitus primo
pugnat, omnem militem suum supereminenter premians
animat et confortat, prostratum erigit, proditori remittit
et propter nudam voluntatem finalem in regnum eternum
hereditat et coronat. Unde nullus miles christiani exer- 5
citus debet appetere secundum contradictoriam con-
dicionem mercedem vel laudem, turn quia superflue
appeteret quo careret, turn eciam quia ut ingratus servus
indignacionem ducis sui incurreret et primo apostate
proditorie adhereret. 10

Praise is due Et hinc Apostolus detestans has laudes humanas et
only to Christ. extonens vexillum ducis sui : Mihi, inquit, absit gloriari
nisi in cruce domini nostri Jesu Christi. Et in ista blas-
phema laude dyaboli maculantur tarn laudantes quam
laudati, cum debent honorem et laudem Christi in- i5
finitum plus quam suum appetere, quia pro honore Dei
ac laude mori et ipsum finaliter appetere sed non suum.
Unde Christus non quesivit gloriam suam humanitus
sed Dei; unde quilibet debet appetere gloriam suam dispa-
rere, ut Dei gloria magis appareat, quia Psalm. CXIIP, i : 20
Non nobis Domine, non nobis, sed nomini tuo da gloriam.
Cum enim gloria humana sit quasi umbra respectu vere
glorie, patet quod intendentem in verum solem iusticie
consequitur et avertentem a Deo aufugit. Ideo dicit
Christus Joh. VHP, 5o: Ego gloriam meam non quero, 25
est qui querat et iudicet. Ille autem querit gloriam suam
qui aversus a Deo laborat in terris scribere nomen
suum et cum honorem in dorso Domini preponere sit
Deum contempnere et iuxta vocem Domini in ore prophete
qui contempnunt me erunt ignobiles, patet quod sic querentes 3o
perdunt ut sic nomen suum. Similiter sicut natura prima
facit umbram consequi fugientem, sic eadem natura facit
gloriam hominis consequi, dum propter Dei gloriam
hanc postponit et ille est quern Christus dicit est qui
querat et iudicet. 35

1. Codd.: dux iste (A: ille) .... pugile. Correxi. 2. A: prepugnat.
5. D in marc.: Laudem propriam in seculo non debet homo appetere;
E in marg. : Nullus christianus debet appetere honores mundanos. 8. A:
servus deest. 11. A: hinc est quod. i3. A: nisi nisi. i5. D in marg.:
Laude peccant laudantes et laudati. 18. A: humanitus deest; ib. E in

marg.: Nota. 19, 20. A: Dei — ut deest; ib. AD: disparare. 20. A:
ut Dei gloriam. 21. A in marg.: Gloria. 26. E in marg.: Querens

gloriam suam. 28. A: hominem in; ib. DE: dorso postponere; ad vocem
dorso cf. supra: aversus a Deo. 29. Codd.: quod contempnunt. Correxi
c textu I Reg. II, 3o. 3i. A: Simpliciter sicut; DE: Sicut ergo. 33. A:
hominem consequi. 34. A: esse qui.

12. Ad Gal. VI, 14. 3o. I Reg. II, 3o.

SERMO II.] SECUNDA PARS. 9

Et patet cum sancti viatores graviter ferunt exalta- The blessed

... t^ • •_ i.. • despise the

cionem sui, dum honor Dei postponitur, multo magis rites an their

beati despiciunt illam laudem eorum perversam. Et sic honour.

beati creduntur contempnere multas canonizaciones,

5 festorum suorum multiplicatas et cupidas atque terrenas

sollempnizaciones, et ita cum beati contempnunt quos-

cunque Deus contempserit necessario subtrahunt suffra-

gium a sic eos colentibus. Et patet quam frivola sit

lex de laude humana, de fama hominis mundana et

loeius defamacione, cum Christus suos despexerat. Non
tamen nego sed hortor quod viantes accessorie honorent
sanctos et ordinate appetant famam suam, sed totum
factum mundi videtur personale atque preposterum, quia
quandocunque quis affectat attencius famam vel honorem

1 5 sui aut membri Christi quam Christi est adversarius
Christi. Et beatus est qui non fuerit scandali^atus in isto.
Omnes enim episcopi qui ad temporalia, ad mundanos
honores in familia, in apparatibus vel expensis ministerio
Christi superfluis anhelant, omnes (inquam) tales apostatant

20 cum Antichristo et solvunt infideliter primum mandatum
ac totum decalogum; et tales indubie non sunt membra
sancte matris ecclesie, quia tunc instar Christi honores
suos postponerent et honorem Christi sequendo eum in
vita preponerent; hoc enim foret nominis Christi indicium

25 requisitum. Et cum Christus dicit Luce XI°, 23: Qui
non est tnecum adversum me est, vita eorum mundana
ostendit patule quod sunt membra , dyaboli et discipuli
Antichristi. Unde in confirmacionem tocius istius sen-
tencie hoc evangelium tripartitur : primo dicit Christus

3o turbis Judeorum et principibus sacerdotum ut posteriores
caveant et non sequantur priores. Nam Christus omni
tempore presens divinitus mittit pro suo tempore Christ sends
officiarios consonos Trinitati, prophetas quorum vita et '

longanimitatis potencia consonat prime persone que est

£h omnipotens Deus adhuc absconditus | .

Fol

i

i. A: cum viantes. 2. DE : dum — postponitur deest; ib. D in

marg. : Laudem falsam sancti despiciunt. 5. A: suorum deest; ib. AE:
muitiplices; ib. E in marg. : Sancti in seculo despiciunt exaltacionem
suam, multo ergo beati in celo falsas canonizaciones. 8. A: quod frivola.
10. A: despexerit. i3. E: mundi deest. 14. E: attencius deest.

i5. A: suum ; ib. E al. maim : Christi plus; quam — Christi deest.
i5, 16. A: est — Christi deest. 18. A: cum apparatibus. 19. A: Christi
deest. 22. BC: qui tunc. 28. A: huius ; sentencie deest. 29. D in
marg.: Exposicio; evangelium; A in marg.: 1. 29, 3o. A: dicit Jesus

turbis christianorum ; E; christianorum. 33, 34. A: quorum loqucla;

E: vita loquebatur et longanimiter. Fortasse legendum: quorum vita, loquela
et longanimitatis potencia.

17. Matth. XI, 6.

io JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO II.

2. wise men, Secundo mittit sapientes correspondenter ad sapienciam
3 Scribes- Dei Patris qui veritates presentes tarn temporales quam
eternas enuncient; et tercio mittit ad eos scribas corre-
spondenter ad Spiritual Sanctum qui facta priora memorie
fructuose commendent. Sic eaim secundum omnes Deus 5
answering to Trinitas est intellectus eternaliter se sapiens et actu
tlthePTrhritSy0f memoraos ; sed membra Antichristi addunt contra istam
Trinitatem quadruplicitatem dyaboli, cum occidunt ex-
tinguendo corporalem potenciam eis subiectam, crucifigunt
defor miter contra mediam personam que est speciosus io
Persecution _ an forma pre filiis hominum. Et tercio flagellabunt contra
°dieCTrimt1y.St amorem Spiritus Sancti non ubique sed in synagogis
sathane. Sed Spiritus Sanctus immediate desponsavit
sibi sanctam ecclesiam: et hinc articulus de ecclesia
sancta catholica immediate ponitur post fidem Spiritus i5
Sancti. Et patet quomodo in tercio signo magi Pharaonis
defecerant aggravantes peccatum ex ypocrisi sanctitatis
loci. Sed quarto superaddunt peccatum finalis impeni-
tencie super quo non quiescit Deus punire perpetuo.
Persequimini, inquit, de civitate in civitatem. Ilia est 20
enim completa crudelitas; persequi enim est perfecte
sequi, sicut Aristoteles dicit hominum esse perfectum
latronem; persequuntur enim non solum in loco unico
residentes, sed villatim secundum doctrinam Domini
fugientes; et sicut persequuntur sanctos usque ad mortem, 25
sic durant in animo amaro usque ad mortem. Ideo
signanter scriptura more suo dicit: Persequimini de
presenti, non nunc, sed de tempore vobis apto, et sic
quodammodo eterne, quia usque in finem persequimini.
Et instancie sophistarum quibus arguunt quod, si omnia 3o
que fuerunt vel erunt sunt, tunc sunt modo et non est
prioritas temporis, cum aliis deliramentis non sunt digne
memoria nisi forte ut ignari subtilissime logice scripture
derisi de sua ignorancia reprobentur. Factum autem
prophecie Christi patet in cronicis de Stephano et Paulo 35
et ceteris Christi membris.

1. A in marg. : 2. 1, 3, 4. A: correspondentes. 2. A: presentes

dcest. 3. DE: mittit eis; ib. A in marg.: 3. 5. E: commedent; ib. A in
marg.: Trinitas. 8. E: quadruplicem. 9. A: adiectam. 9, 10. D :
crucitigent conformiter. i3. AD : sicut spiritus. 16. A: in deest.

21. A: completa — est deest. 22. A in marg.: Aristoteles. 23. A:

solum deest. 27, 28. A: de presenti deest. 28. A: nunc deest; ib. A:
in tempore vobis aperto. 3i. D: erunt tunc sunt. 33. A: memorie.
36. A : Christi deest.

10. Ps. XLIV, 3. 14. Cf. De Ecclesia, pag. 3, 16. 20. Matth.
XXIII, 34: Persequemini .... 22. Aristoteles 2253 a, 3i;

1 i5o a, 3—8; 950 b, 32.

SERMO II.] SECUNDA PARS I I

In secunda parte huius evangelii narratur causa finalis Why God
atque bonificans propter quam ista peccata eveniunt: persecution.
Nichil enim fit boni vel mali nisi habeat causam bonam,
cum aliter nullum peccatum potest fieri nisi prosit et
5 per consequens nisi sit bonum bonitate sua secunda.
Ista, inquit, persecucio iustorum fit propter hanc causam,
ut veniat super generacionem istam omnis vindicta san-
guinis iusti qui effusus est super terram glorioso martyrio
a sanguine Abel iusti qui occisus est a fratre suo Caym

10 (ut patet Genesis IV0) usque ad sanguinem martyrizati
novissimi. Vindicta capta de istis a Domino est per
se iusta et occisiones illas bonificans; nee posset Deus
peccatum tale sinere, nisi de ipso vindictam caperet,
et ista vindicta cum sit pena a iusto Deo inflicta, est

i5omnimode per se iusta. Ideo Christus testatur penam
hanc sub hiis verbis: Amen, Amen dico vobis, venient
hec omnia super generacionem istam. Et intelligit per This generation
generacionem illam genus maledictum a Caym primogenito reprobate of all
Adam usque ad homicidam novissimum prescitorum. time-

20 Nam generacio hec reproba commiscetur cum Sanctis
martyribus et in Dei noticia magna diflferencia distinguitur.

Sed dubitant quidam quomodo hec generacio patitur How the

rr ■ • ■ ■ i_ • righteous blood

efrusionem sanguinis iustorum, turn quia hec generacio comes upon
non est, cum multe eius persone deficiunt, turn eciam thcm-

25 quia sanguis occisorum non venit aliqualiter super eos.

Sed pro ista instancia notandum quod sanguis est

persona nature corporee iustorum et idem secundum

subiectum cum vindicta divina capta pro illo sanguine.

Cum enim sanguis talis iniuste efFunditur, racionabiliter

3o eius vindicta ad occisores extenditur. Sed secundo sup-
posito quod Abel sit secundogenitus ipsius Adam, et
iustus ex testimonio Veritatis de Zacharia filio Barachie
est opinabile apud multos. Jeronymus autem et Rabanus
videntur sentire quod iste Zacharias fuit Alius Yoyade

35 (de quo II0 Paralipomenon XXIV0), qui secundum sensum
misticum dicitur Barachias, id est, benedictus Domini, ut

i. A in marg.: B ; D in marg. : Secunda pars. 4. DE: aliter deest.
4, 5. A: potest fieri nee possit et per. 7. A: illam omnis. 11. Codd. :
novissimo. 11, 12. A: per se causans. 12. A: possit. 14. A: ilia

vindicta. i5. A: omnino. 22. A in marg.: Dubium primum. 23. E:
in effusionem. 26. A in marg.: Responsio. 27. E: per se nature.

29. A: Quoniam enim. 33. A in marg.: Jeronymus. Zacharius filius

Barachie fuit secundum Jeronymum et Rabanum filius Joiade, de quo
11° Paral. XXIV. 34—36. E: fuit — Barachias deest.

7. Vulgate: ut veniat super vos omnis sanguis iustus qui effusus
est super terram a sanguine Abel iusti usque ad sanguinem
Zachariae. 33. Opus Imperfectum in Matthaeum Horn. XLVI.

1 2 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO II.

Opinions as to patet ex sanctitate vite sue. Sic enim Baptista dicitur

whoZachanas Helias non personaliter sed misterialiter, et ad conformem
sensum potest intelligi Zacharias novissimus martyrizatus,
cum Zacharias interpretatur memorans Deum, qui habet
mul | tos patres priores quorum quilibet fuit a Domino g^
benedictus, et sic intelligi potest duplex generacio in-
cludens totum tempus duplicis testamenti.

Unde ad signandum quod Christus loquitur misterialiter
vocat Yoyadam Barachiam, de quo probabiliter et textui
consonancius potest quilibet martyr sed precipue novissi- 10
mus dici congrue Zacharias. Unde difficile videtur im-
pugnare sensum Origenis tenentis quod dictus Zacharias
fuit pater Baptiste, qui ideo sic martyrizatur, quoniam
aptavit matri Domini post eius nativitatem in templo
locum virginibus deputatum. Martyr autem novissimus i5
occisus est inter templum et altare, dum pro defensione
legis veteris tamquam templi et legis nove ut altaris
capit martyrium ; et utrobique Christus demonstrat ipsum
genus successivum, cuius quodlibet individuum est in
aliqua parte magni temporis viatorum. 20

Double penalty Sed duplex ponitur pena peccati, prima que essencialiter
1. alienation ipsum peccatum consequitur, sicut passio ad subiectum;
from God, et s[c impossibile est penam et peccatum eius aliquo
intervallo temporis separari, cum omni peccanti Deus
penam ordinat et de tanto ipsum reprobat, quod est 25
pena. Secunda autem pena temporaliter consequitur
ad peccatum, sicut patet de pena sensus quam Deus

1. pain of sense infligit tarn viantibus quam dampnatis ; carere autem
titulo acceptacionis divine vocatur communiter pena
dampni. 3o

In tercia autem parte huius evangelii excusatur Deus
et accusatur hoc genus reprobum, dum secundum infamem
binarium Jerusalem dicitur hos martyres occidisse; et
ad denotandum totum hoc facinus originari a sacerdotibus
signanter geminatur civitas Jerusalem que fuit habitacio 35

3. A: novissimus novissimus. 5. A: quorum deest. 10. DE : et

precipue. 12. AD: sensum decst. 21. AD in marg. : Pena peccati

duplex; i; E in marg.: Duplex est pena peccati; D in marg.: inf.: Quid
pena dampni et quid pena sensus, prima inevitabiliter sequitur ad culpam
et consequenter sicut passio ad subiectum; ib. E: essencialiter deest.
25. E: ordinavit. 26. A in marg.: 2. 29. DE: divine deest. 3o. D in
marg.: Tercia pars; A in marg.: C. 33. DE: totum deest.

32. Vulgate: Jerusalem, Jerusalem, quae occidis prophetas
et lapidas eos qui ad te missi sunt; quociens volui congregare
tflios tuos .... Ecce relinquetur vobis domus vestra deserta.

or of loss.

SERMO II.] SECUNDA PARS. 1 3

sacerdotum, qui occiderunt caput martyrum dominum
Jesum Christum; nee occisione mentali vel lapidacione
vocali sed in facto perficiunt homicidium illorum quos
Deus ideo illis misit. Verumptamen generacio hec reproba
5 et specialiter Jerusalem sepe fuit sub alis Domini tenere
congregata, sed evolando ex propria malicia submisit
se rapine accipitris nolens in proteccione Dei permanere;
non sic intelligendo quod hec generacio fuit tantum How God's will
divine voluntati contraria, sic quod Deus voluit congre- 1S 1S0 eye

iogacionem huiusmodi et non fuit, cum omnia quecun-
que voluit Dominus fecit in celo et in terra. Sed frequenter
Dominus voluit istos reprobos congregare, et sic fuit
secundum presentem iusticiam, sed deficiente perse-
verancia tociens noluerunt, ideo relinquetur Jerusalem

i5deserta quadragesimo secundo anno post mortem Domini
Tito et Vespasiano obsidentibus et destruentibus civi-
tatem. Nee debent despicere istam matrem que tam
secundum divinitatem quam secundum humanitatem ex
tanta gracia sic fovet pullos istos, licet ex cecitate peccati

20 hanc matris sue focionem teneram nunc non noscant;
veniet autem tempus in quo noscentes Christi gratam
absenciam et suam ingratissimam accionem ad Dominum
convertentur. Ideo Christus alloquitur generacionem hanc
reprobam quod non videbit ipsum amodo postquam

25 eum occiderint, donee dicant: Benedictus qui venit in
nomine Domini. Quod erit apparentibus signis finalis
iudicii; tunc enim Iudei aliqui convertentur qui licet
sint de generacione corporali reproba, tamen sunt de
generacione iustorum cum eiscommixta; oportet enim has

3o generaciones aliter quam secundum carnem distinguere.

Sed dubitatur quomodo Christus multociens voluit Doubts how

filios Jerusalem in gracia congregari, cum habuit volun- wjiied anything

tatem eternam, non interpolatim divinitus et voluntatem oit™,. since His
' r . will is eternal.

temporalem perpetuam humamtus; et in ta,ibus multo-

35 ciens fit replicacio, ut nullociens Deus Pater creavit

mundum vel ad intra produxit Filium. Et licet quibus-

dam videatur- quod Christus interpolavit voliciones tales

7. A: accipientis: ib. A: Domini. 10. DE: fuerit. 11. A in marg. :
Vide Sermone XL VIII in fine. i5. A: XL anno. 16. A: Vaspasiano;
E: Vaspesiano. 28. A: carnali; ib. A: tunc sunt. 29. DE: cum eis
deest. 3o. DE: aliter quam deest. 3i. DE in marg.: Dubium; A in

marg.: Dubium secundum; D in marg. inf.: Si voluntas Dei interpellate
divinitus aut humanitus. 32. E: habuerit. 35. A: ut deest. 36. A in
marg. : Responsio.

25. Non me videbitis amodo, donee dicatis: Benedictus...,

14 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO III.

humanitus, probabile tamen mihi videtur, quod voluntas
How Christ Dei more scripture accipiatur pro volito; quod fuit

WHisPservantin interpolatum ex perfidia Judeorum. Finaliter evidet quo-
Stephen, modo Christus in servo suo Stephano protomartyre
egregio est laudandus, primo in hoc quod dedit sibi forti- 5
tudinem ad tam viriliter militandum, secundo in hoc
quod dedit sibi constanciam finalem in causa tam
laudabili ad perseverandum, et tercio in hoc quod
dedit sibi caritatem Christo persimilem ad pro inimicis
finaliter exorandum. Act. VII0, 5o scribitur: | Positis ^^
antem genibus clamavit voce magna dicens: Domine, ne
statuas Mis hoc peccatum, quia nesciunt quid faciunt, et
cum hoc dixisset, dormivit in Domino. Ex quo patet quod
in caritate perferendo est occisus.

What makes a Unde dubitant multi quid requiritur ad esse marty- i5
mar yr' rem, et varii varie opinantur; et primo requiritur quod
causa sit legitima sic quod occisus moriatur pro de-
fensione legis Dei, secundo quod voluntarie capiat pas-
sionem et tercio quod singulariter diligat inimicos; et
omnia ista luce clarius in beato Stephano concordarunt. 20
Reducendo autem omnes causas martyrii ad concordiam
unitatis, videtur mihi quod sufficit et requiritur ad esse
martyrem quod creatura racionalis in caritate vel gracia
occidatur, et sic cum Deus occidit omnem hominem,
videtur quod omnis salvandus sit aliqualiter martyr 25
Christi. Sed oportet supponere esse in martyribus multos
gradus ut in beato Stephano multa signa apparuerant
ex quibus possumus convincere ipsum inter alios mar-

tyrem gloriosum.

SERMO III. 3o

Three kinds of Dixit Jesus Petro : Sequere me. Joh. ultimo.

Cum triplex dicatur martyrium, scilicet in opere et
voluntate ut in Stephano, voluntate et non opere ut

2. DE: accipitur. 3. E in marg. : Quomodo Christus in servo suo

Stephano protomartyre est laudandus; D in marg.: Laus Christi in Ste-
phano. 5. DE: egregio deest. 5 — 7. DE: fortitudinem — sibi deest.
8. DE: secundo. i3. E: obdormivit. i5. A in marg.: Dubium tercium ;
E in marg.: Nota. 16. A: ut regitur (!) quod; lb. D in marg.: Esse
martyrem quid requirit. 17, 18. A: pro defendencia. _ 26. A in marg.:
Quid requiritur adf esse martyrem; D in marg.: Omnis homo salvandus
est martyr. 3i. A in marg.: Sermo III; D in marg.: 3. In festo Johannis;
E in marg.: De sancto Johanne Evangelista. 32. D in marg.: Martyrium
triplex.

3 1. Joh. XXI, 19. Of. WycliPs Sermons ed. by Arnold,
I, 325 — 327.

SERMO III.J SECUNDA PARS. 1 5

in Evangelista, et in opere licet non voluntate ut in
Innocentibus, expedito de primo milite Christi dicendum
est de duobus sequentibus.

Primo ergo potest hoc evangelium dividi in tria: i. Christ
3 In prima parte specificat Christus Petro, qui terna vice how hto fofiow
confessus est se diligere Christum, pascere oves suas, Him-

ad quantum pro amore earum et qualiter debeat sequi
ipsum. Omnem enim salvandum oportet sequi ipsum
vel in passione vel saltern in moribus. Si autem quis

ionon fuerit virtuosus, quomodo intrabit in patriam? Et
si sic virtuosus quomodo Dei virtus causans et exemplans
virtutem suam non erit dux quem sequitur in moribus?
Et ideo sicut Christus est primicie dormiencium, penetrans
primo celum, virtute cuius tractus et ductus omnes alii

1 5 predestinati rapiuntur ad ipsum, sic ex fide omnem
salvandum oportet sequi ilium in moribus nee alium
quantumcunque sanctum oportet attendere nisi de quanto
in facto docuerit semitam Jesu Christi. Ideo dicit Aposto-
lus: Imitatores mei estote, sicut et ego Christi I. Cor. IV0, i 6.

20 Et istam sentenciam enucleat Cyprianus martyr, ut patet
in canone dist. VIIIa Si solus Christus audiendus est.
Quid oportet dicta vel facta aliorum attendere, nisi de
quanto reserant scolam Christi?

Est autem multiplex sequela Christi, ut quidam se- True and false

2 5 quuntur ipsum tarn moribus quam martyrio sicut Petrus, following
quidam autem solum in moribus, et quidam deficientes Christ.
in tercio signo sequuntur ipsum in nuda apparencia
tamquam ypocrite, ut in nomine suo copiose possideant
elemosinas datas ecclesie; et illi sunt multiplices secundum

3o gradus scole et perfidie Antichristi. Petro autem dictum
est a Christo quod sequeretur eum primo modo, ut
intellexit tarn ex verbis oris quam mentis; et consonum
videtur quod Petrus pastor ecclesie figuravit actives,
Johannes autem contemplativos, et prima vita fit in

4. A in marg. : A; D in marg. : Prima pars: ib. DE: hoc deest.
5. A: terna voce. 6. A: et pascere et oves. io. A: in deest. n. A:
si deest; ib. A: quomodo deest. 12. A: non deest; ib. A: sequetur.

i3. A: est deest. 14. DE: cuius virtute .... A: ductus cuius; ib. DE :
omne. 17. A: in quanto. 18. A: docuit sacramenta. 19. A: I Cor. IV
deest; DE: I Corr. II Correxi. 20. A: enucliat. 24. A in marg.:

Sequela Christi triplex, 1, 2, 3; E in marg.: Multiplex est sequela Christi.
26. E: autem deest. 3o. A: scole et deest. 33. A: cum Petrus.

34. A: sit.

21. Decreti prima pars, dist. VIII, cap. IX, ex epistola
Cypriani (ad Caecilium, Lib. Ill, ep 3) Cf. Trialogum, pag. 237.
Dial., pag 3o.

1 6 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO III.

opere et alia in quiete, quod Petrus miles Christi egregius

det suis sequacibus audaciam ponendi animam suam pro

ovibus gregis Christi. Joh. XV°. Nam secundum evangelium

maiorem caritatem nemo habet nisi ut animam suam ponat

quis pro amicis suis. Et tota ista sentencia ac longe 5

plurior intelligitur in isto verbo dicto Petro: Sequere me.

2. Christ Secundo principaliter instruit hoc evangelium Petrum

ea thrower!" et omnes sequaces suos quomodo excucient a se curam

needless cares, superfluam atque illicitam. Conversus, inquit, Petrus

vidit Evangelistam (quem quia Jesus graciose dilexerat, io
non ex suis meritis, vocat se ipsum ut assolet discipulum)
quem diligebat Jesus qui sequebatur eum incessu pedum
ut Petrus; qui secundo recubuit in cena super pectus
Domini et motus a Petro ut quereret quis eum traderet
et sic totum hoc est pendulum et mira pertinencia i5
insertum. Hunc ergo cum vidisset Petrus corporaliter
sequentem dixit, Jesu Domine, quid eveniet de isto? Num-
quid erit mihi socius in passione, sicut fuit socius in
eleccione? cognoscens enim propriam fragilitatem ex
negacione priori voluit habere socium et adiutorem 20
revelantem. Sed dicit ei Jesus: Volo hunc evangelistam
contemplativos tam in via quam in patria figurantem
sic manere in quiete viantem, donee veniam prope mortem p .
suam cum meis j discipulis predicens sibi quod proxima Ig61'
die dominica resolutus in mortem inpenalem veniet 2 5
ad plenam beatitudinem fruens cum fratribus suis obiecto
beatifico quod dilexit. Et patet Veritas huius in termino
vite sue. Unde Christus notans peccatum Petri ex questi-
one inutili huius noticie, licet Petrus habuerit quandam
affeccionem cecam et inprovidam de Johanne: Quid, 3o
inquit, ad te? Tu me sequere, quasi diceret: Noticia huius
est tibi impertinens cum non debes addiscere nisi illud
quod promovet ad sequelam meam. Et hie nota quod
Evangelista vocat eum duplici nomine pertinenter, primo

2. A: suis deest. 3. DE: Joh. XV ° deest. 5. DE: quis deest.

6. A: illo. 7. A in marg. : B. 8. D in marg. : Secunda pars. Sequi
Christum est multiplex et necessarium; ib. A: omnes sequentes. 10. A:
quia deest; ib. A: generose. Hie locus haud dubie corruptus est. i5. A:
et sic deest. 17. DE: Domine deest; ib. A: de isto Evangelista.

18, 19. A: fuit in eleccione. 22. A: contemplacioni. 25. DE: pe-

nalem. 27, 28. A: in chronica vite. 29. A: habuit. 32. A: cum

nichil debes.

17. Vulgate: Domine, hie autem quid? 23. Cf. Legendam
Auream Jacobi de Voragine quot. by Arnold 1. c, pag. 326.

SERMO III.J SECUNDA PARS. I?

ad Dei honorificenciam declarandam vocat eum disci-
pulum quern diligebat Jesus; secundo ad Petri stulticiam
deprimendam vocat eum ilium discipulum qui recubuit
in cena super pectus Domini. Et dixit ad excitacionem
5 Petri: Domine, quis est qui tradet te? Sicut enim tam
Petrus quam iste discipulus desideravit tunc inaniter
noticiam Scariothis, sic Petrus in proposito desideravit
noticiam ordinacionis Domini de Johanne. Multa enim It is well for us
expedit viatoribus ignorare, ut sicut Petrus potuit ex 0° many "things.

i o priori noticia Scariothis culpabiliter insiluisse in ipsum,
sic potuit ex ista secunda noticia habuisse ad Evan-
gelistam despeccionem, remurmuracionem vel contemp-
tum. Unde ad declaracionem verborum Domini in hac
parte narrat Evangelista quomodo sermo iste erroneus

1 5 exiit inter fratres quod Evangelista non debet mori.
Hoc tamen non recte capitur ex verbis Domini, cum
non dixit ei Jesus quod nullo tempore moritur, sed dixit
ei: Sic volo eum manere donee veniam, quid ad te? et
cum hoc stat quod suo tempore moriatur, ut patet de

20 sensu exposito.

Tercio principaliter notat evangelium tripliciter nomen Trustworthi-
confirmacionis sue sentencie: Hie, inquit, est discipulus record.16
ille qui testimonium perhibet de hiis et scripsit hec. Fuit
enim Evangelista propheta sapiens et scriba, nee potuit

25 eum Deus sic elegisse, dilexisse et iuvisse, nisi in illo
testimonia hominum valuissent, cum non potuit cum
istis paribus fuisse in isto testimonio testis mendax,
cum Deus locutus est in illo ut fide credimus. Et Evan-
gelista habens tam testimonium credibile seu sensibile

3o quam impressam noticiam propheticam dicit audacter
pro se et pro aliis fidelibus: Et scimus quia verum est
testimonium eius. Si enim secundum legem Dei debet
acceptari testimonium duorum vel trium hominum tam-
quam verum, quanto magis in tanto Evangelista testi-

35 monium Trinitatis? Et quod trinitas sic loquatur in ipso
debemus ex fide capere sine fluctuacione vel argumenta-

1 — 3. A: declarandum .... deprimendum. 1. A: eum deest; ib. A
in marc.: 1. '1. A in marg. : 2. 4. A: pectus eius. 6. A: iste

Evangelista desiderant. 7. DE: Scarioth. 10. E in marg.: Multa

expedit viatoribus ignorare. i3— 15. A: in hac exiit inter fratres quod

Evangelista quomodo iste sermo erroneus exiit inter. 21. A: tercium

nomen; ib. A in marg.: C; D in marg.: Tercia pars. 2x, 25. A: potuit
Deus ipsum. 25. A: dilexisse meruisse. 25, 20. A: nisi mille hominum
testimonia valuisset quoniam. 29. A: credibile seu deest. 3o. D: im-
premissam. 3i. DE: et aliis; ib. A: quod scimus. 3i, 32. A: verum
testimonium; eius deest. 32. DE: Dei deest.

i8 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO III.

cione et omnes argucias infidelium tamquam inertes
et stolidas deridere.

Sed dubitatur circa hoc evangelium que occupaciones

sunt impertinentes pastoribus sub dicione Christi viantibus.

Priests waste Nee dubium quin contingit tripliciter esse occupacionem 5

ticn time SUperfluam pastorum huiusmodi: primo in mentali consi-

deracione, secundo in vulgari conversacione et tercio

i. in vain in mundiali dotacione. Quoad primum certum est quod

earning, quecunque noticia que non promovet ad sequelam Christi

2. in common est prelatis impertinens et inepta, ideo debent dare 10
conversation, totam sollicitudinem suam, ut cognoscant vitam et

doctrinam ac gesta Christi in evangelio explicata. Quid

3. in worldly (inquam) valet ad sequelam Christi consideracio sollicita
endowment. i0gicorum } Quid valet ad earn noticia laboriosa naturalium

i. Uselessness philosophorum aut quid valet tercio ad ipsam sequelam i5
philolopliy^nd demonstracio nota mathematicorum? Revera si prosint

mathematics. a(j ipsam sequelam complendam, sicut prosunt noticie
veritatum cunctarum, hoc est, per accidens; nee excu-
santur discentes ex desidia et obmissione stulta plus
utilis. Cum enim tota occupacio peregrinacionis humane 20
sit parva et mutuo se impediens, cum sit parva, patet quod
quilibet christianus et specialiter prelatus debet optimum
eligere et pertinentissimum suo officio ad beatitudinem
acquirendum; ne forte tali occupanti se circa noticias
minus utiles dicat Veritas: Quid ad te? Tu me sequere. 2b
Verum tamen occupatus in talibus pro magna parte sui
temporis non debet omnimode desperare sed vel argucias
infidelium et arrogancias dissipare vel convertendo ad
confirmacionem sui evangelii et vie morum totum suum
studium prius superfluum ad edificacionem ecclesie pre- 3o

Still worse is parare. Et quanto magis | arguendi sunt clerici qui °.e

stu y o aw, jant totam 0peram studii ad discendum tradiciones '
hominum, ut vocatas leges pape, cesaris sive regis. Ipsi
enim eclipsant, diminuunt vel tardant evangelium quod
si raro prosunt, hoc est, per accidens, per se nocent. 35
Ideo talibus pertinenter dicit Dominus: Quid ad te istorum

1. A: et arguicione. 3. AD in marg. : Dubium; A in marg. : Occu-
pacio superflua tripliciter. 4. A: condicione. 5. D in marg.: Occu-
pacio superflua sacerdotum. Mentalis occupacio. 8. A: ditacione; ib.
A in marg.: 1, A; C in marg.: Noticia quecunque non promovens ad
Christi sequelam est in prelatis impertinens. 12. A: et gesta in. 14. A:
laborosa; ib. I) in marg.: Magistri et studentes notate. 16. A: nota
deest. 16, 17. A: prosunt ad' islam. 17. DE: sic; A: possunt. 19. A:
et ex. 21. DE: cum sit parva deest. 24. D : acquirenda; E: acqui-
rendam. 27. A: omnino. 28. A: vel arrogancium. 29. DE: sui
deest. 33. A: proprie cesaris; DE: cesareas sui. 35. A: hoc est deest.

SERMO III] SECUNDA PARS. 1 9

noticia? Licet enim Deus ex omnisciencia sua cognoscat
singulas veritates, tamen parva et remissa apprehensio
viatoris ad magnam sui utilitatem ignorat plurima, cum
multa nephanda noscendo ex pronitate sua aut operatur
5 aut perpetrabit facinus vel obmittet quod foret pertinens
ad complecionem sui officii pro edificanda ecclesia et
beatitudine acquirenda. Deus autem ex immensitate sue
sciencie et impeccabilitate sue noticie cognoscit omnia,
sicut beati cognoscent in patria. Et idem est iudicium as are the

• • • useless

i ode vana curiositate theologorum, quorum hh attendunt refinements ot
ad genealogias inutiles, hii ad cronicas et fabulas im- theologians,
pertinentes et hii ad subtilitates argumentorum super-
fluas; ex quibus tardatur fructus sequendi Christum.
Ideo cuilibet tali dicendum est: Quid ad te, ut melius

i5sequaris salutem. Et sic prima culpabilitas viatorum

est in mentali consideracione.

Sed secunda (ut dictum est) prorumpit ex affectu Evil

,, . . , ■ - T • conversation of

coniuncto intellectui in vulgari conversacione. Invenies priests,

quidem vocatos presbyteros omni genere scurrilitatis et

20 immundicie conversantes, sicut patet ex tribus : primo in
hoc quod sunt magis callidi inter omnes mercatores et
istud officium secundum Crisostomum non potest eciam a as merchants,
laicis inculpabiliter exerceri; secundo in hoc quod omni
genere secularis officii in domibus regum et aliorum as secular

25 mundialium occupantur. Et certum est quod nee in hoc
secuntur Christum qui non potuit taliter occupari, nee
est tanta capacitas in eis quin distrahit a ministerio
quod debent secundum statum suum Deo impendere.
Ideo a quolibet tali querit Christus: Quid ad te talis

3o occupacio ut me sequaris apercius, et cum non subest
excusacio non superest nisi apostatarum dampnacio. Et
tercio in hoc quod in rebus bellicis sunt consiliarii et as warriors,
(ut pretendunt) duces bellancium ordinarii ac tercio ex
instinctu regis superbie prorumpunt in perpetracionem

35 actus nefarii. Numquid tales non sunt irregulares, cum
ante suscepcionem ordinis solus consensus irregularitatem

1. A: enim Deus deest. 4. DE: suam ad operam vel. 7. A: ex
deest. 8, g. A: impeccabilitate — sicut deest. g. DE: cognoscunt.

10. A in marg. : Contra curiosos theologos; D in marg. : Theologi.
i5. D in marg.: Consideracio. Secundum; A in marg.: 2. 18, ig. A: Ju-
venes quidem. 20. D in marg.: 1. 21. A: et illud ; DE: istud eciam.
22. A: secundum Anselmum; ib. A: non posset. 23. D in marg.: 2.

25. A: quod deest. 26. A: eciam taliter. 28. DE: intendere. 3o.A:
apercius deest; ib. A: non subest. 3i. A: Et secundo; ib. D in marg.: 3.
35. A: non deest; ib. D in marg.: Irregularitas sacerdotum. 36. A:

solus deest.

20 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO III.

induceret? Certum est quod quicquid ministraverint
ecclesie, est irregulare nocens illis atque ecclesie, cum
a Christo vel apostolis non habent exemplum, ut ipsos
sequendo taliter operentur. Igitur ve talibus clericis qui
practice didicerunt talia, cum non habent excusacionem 5
Christo acceptam, dum querit: Quid ad te? Cum in
hoc implicas quod sim tui similis scandalizas me. Et
patet exemplariter quomodo in irregulari conversacione
occupaciones clericorum sunt apud iudicem primum
dampnabiles. 10

3. Priests' Et quoad tercium patet quod nemo est plus pre-

fominion. ^lls siciens seculare dominium, cum frustrati per
patrem suum a ministerio quietante circumpalpitant
quomodo in peregrino officio placeant patri mendacii.
Nee solum iudicandi sunt tales clerici sed domini se- i5
culares ex consensu sui actus nepharii. Christus enim
(ut dictum est) fuit gratissimus statui secularium domi-
norum, primo in hoc quod dans illis potestatem ad
Christ showed castigandum effrenes in sua ecclesia elegit nasci in tem-
aV°u[crs. ay pore huius altissime potestatis, secundo in hoc quod 20
conversans in terra non habuit vel domum propriam
diminuens cesaream potestatem, et tercio in hoc quod
nedum sentenciavit debitum dari cesari, verum eciam
reddidit sibi tributum pro se et sua familia. Sed post
tot gratitudines domini seculares nimis ingrate deor- 25
dinarunt Christi milites ordinacioni sue contrarie, cum
ubi Christus ordinavit primiceros suos debere esse plus
pauperes pro complecione sue milicie non habere divicias
a sequela Domini retardantes, isti ex cautela dyaboli
onerant ipsos nimis monstruose cum mundi diviciis. 3o
Ideo sicut necessario deficit spiritualis milicia, sic opor-
tet quod corporalis milicia deficiat. Non sic autem
beatus Evangelista qui licet fuit papa et episcopus exer-
citus Christi precipuus, tam potens dominare quiete fugit
dominacionem huiusmodi ut venenum; nam silvestres 35
frondes mutavit in aurum et littoria saxa | in gemmas Fol-
non pro usu proprio sed ad mentes cupidas saciandum

4. A: sequentes. 6. D: a Christo. 7. DE: implicans. 8. E: quo-
modo deest; D: quomodo in marg. added. 9. D: quod occupaciones;
ib. A: clericorum deest. 10. D in marg.: 3. Dotacio. 14. DE: in deest.
i(5. D in marg.: Christus statui seculari gratissimus. 19. A: sua deest.
23. E: tributum dari. 27. A: pronuncios suos; ib. D in marg.: Secu-
lares Christo rependunt ingratitudinem. 3o. A: onerant. 3i. A: spe-
cialis. 32. A: deficiat, deficiat. 33. A in marg.: Johannes Evangelista
fuit papa. 34. DE: causam potens; ib. DE: aufugit. 35, 36. DE:

silurens frondes.

SERMO 111.] SECUNDA PARS. 2i

ac contemptum talium declarandum. Ideo (ut sepe
prenosticatum est) necesse est ut regna in se divisa ad
sui internicionem ex tali stulticia desolentur.

Nee valet vecordans excusacio Antichristi qua dicitur Lay rulers
5 quod non licet dominis temporalibus ordinacionem iam correct abuses
currentem corrigere et ad ordinacionem Christi huic m the cllurcn-
contrariam exercitum suum reducere, turn quia multi
sunt sancti patres qui secundum talem ordinacionem
Christi exercitus triumpharunt, turn eciam quia hostes

ionimis multi contra acceptantes ordinacionem talem in-
surgerent. Quoad primum patet a tempore quo intro-
ducta est talis exercitus Christi reversancia, decrevit
sua milicia, et tales pugiles qui deordinacioni tali con-
senserant graviter peccaverunt. Nee sunt in hoc sequendi

i5sed in huiusmodi penitencia et satisfaccione pro re-
pugnancia legi Christi. Ideo solum ipse vel alii sub
racione qua secuntur ipsum a fidelibus sunt notandi.

Ideo absit a fidelibus ista blasphemia, ut dimissa Christ the true

,_,... . . . . , . guide to follow.

Christi conversacione atque doctnna intendatur vite et

20 verbis ducis errabilis. Sic enim blasphemant fratres
quod religio sua sit prestancior quam communis religio
Christiana, sed ex fide ut patronus est pocior, milicia
sua triumphans est gloriosior et regula qua regitur est
perfeccior. Et quoad secundum obiectum concedi debet

25 quod hoc temptans pro parte Christi habebit plurimos
adversantes, quia non solum Antichristum et omnes
eius discipulos sed ipsum dyabolum et omnes suos
angelos qui summe odiunt quod Christi ordinacio stet
in terris. Sed consolacio virtuosi agonizantis circa dif-

3o ficile non debet vecorditer ex isto deficere, turn quia
Christus et tota sua familia que est priori prestancior
fortificat pugnantes pro causa sua et beatifice coronat
in ipsa mortuos. Sed de quanto hec causa extollitur,
de tanto exercitus dyaboli superatur; et ad pugnandum

35 in hac causa Christus armavit suos milites dando eis
temporale dominium conquisitum.

2. A: pronosticatum ; ib. A: sic in. 3. DE: interfeccionem ; in-

terempcionem in marg. 4. A: vecordans deest; ib. D in marg. : Nota.
8. DE: sunt .... qui deest; ib. AD in marg.: 1. 9. AD in marg.: 2;

D: Dotacionis defensio. 10. DE: attemptantes. 11, 12. A: intro-

duces .... 12. A: reversancia deest. i5. DE: modi deest. i5, 16. DE :
et repugnancia legis. 20. A in marg.: Contra fratres; D in marg.:

Nota. 21. DE: omnis religio sit. 22. A: patronus deest; ut sequitur
lacuna. Hie locus corruptus esse videtur. Reccius sic habebitur: sed ex
fide credimus quod ut . . . . 24. D in marg.: Ad secundum. 27. E:
eius — suos deest. 28. A: cum summe. 33. A: quanto hoc.

34. E: et deest. 35. A: animavit.

JOHANNIS WYCLIF SERMONUM

SERMO IV.

SERMO IV.

Martyrdom of
the Innocents.

God's warning
to Joseph.

Form of the
appearance.

What was
revealed.

Angelns Domini apparuit in somnis Joseph. Matth. 11°, i 3.

Hoc evangelium narrat de triplici martyrio, scilicet
de cetu Innocencium occisorum pro Christo qui omnes
sunt unus martyr in effectu, licet non voluntate nobis 5
notorie explicita. Et dividitur in tres partes: primo nar-
ratur quomodo post communicacionem trium magorum
cum Herode angelus Domini apparuit in sompnis patri
Domini putativo, mandans quod surgeret et acciperet
puerum Jesum cum matre eius et fugeret in Egiptum, m
quod ibi maneret cum matre et puero quousque habuerit
aliud responsum angelicum. Et causa subditur, quia
Herodes est quesiturus puerum propter suspicionem
ablacionis regalie Judee (ut regnet securius) occidendum,
quia secundum Apostolum I. Tim. VI0, io radix omnium i5
malorum est cupiditas.

Pro ista parte notandum quod ista premunicio fuit
facta ordinate Joseph; sicut enim natura successive
progreditur subitas mutaciones odiens, sic Deus successive
instruit Spiritu Sancto ductos quantum protunc eis 20
expedit, ut habeant evidenciam ad continue sperandum
in Deo et pulsando eum precibus et filial! timore debite
serviendum. Aliter enim humana fragilitas habens nimis
multorum noticiam modo primi apostate superbiret. Et
hec racio quare paulative in pendulo ostenditur Joseph 25
quid faciet pro future

Secundo notandum quod dicta apparicio signanter
facta est virtuti ymaginative grossi viri sed devoti, cum
nee tunc fuit elevatus secundum partem superiorem
anime ut prophete, nee omnino agrestis, ut parentes 3o
Sampsonis et pastores quibus angelus apparuit in forma
hominis visione oculi corporalis.

Tercio notandum quod sicut Deus instruxit Joseph et
alios filios suos carissimos non in difficultatibus extraneis

1. A in marg. : Sermo IV; D in marg. : Innocentum (!); E in marg.:
De Innocentibus. 2. E: somniis. 4. A: de deest; ib. Codd.: Inno-
centum. 5. A: in effectu licet deest; ib. A: nobis deest. 6. E: nota-
torie; ib. A in marg.: A. 7. E: communicacionem trium et in marg.

8. E: somniis. 9, 10. A: asportaret puerum. 10, 11. A: eius — matre
deest. 14. E: puerum occidendo. i5. A: quoniam secundum. 17. A in
marg.: 1. iq. D: subditas. 20. D in marg.: Quare Deus abscondit

secreta. 21. D: vel habeat. 22. DE: in Domino. 25. A: in pendulo
deest. 27. A in marg.: 2; D in marg.: Apparicio quomodo fit. 59. A:
non tunc. 32. D: corporali. 33. A in marg.: 3; ib. A: instruit.

1. Cf. Wyclif's Sermons ed. by Arnold I, 327— 33 1. 18. Cf.
Serm. Part. I. Serm. XXVIII, pag. 191.

SERMO IV.] SECUNDA PARS. 2 3

sed in veritatibus pertinentibus ad salutem, sic fidelis
theologus non debet discutere de gradibus sompniorum
et aliis sibi impertinentibus ad sequendum Christum
(ut dictum est sermone proximo). Certum est tamen
5 quod de ista visione ymaginaria fuit Joseph verus propheta
tam illuminatus intellectu quam accensus affectu.

Ideo in secunda parte huius evangelii narratur quomodo Flight into
Joseph consurgens cum Maria et puero accepit eos, ut gyp '

probabiliter creditur eadem nocte, et secessit in Egyptum
i o usque ad obitum Herodis, quia expectacio iustorum de
persecucione finitur leticia vel in via vel saltern in
o ' patria vel utrobique. Licet enim Deus necessitat I ad God's

I07 c . j- i • -i -i . prcordinance

omnia rutura in suo ordme sic quod impossibile est ^ocs not lessen
quicquam illius ordinis pretermitti et specialiter de man's duty.

iSChristo et suis parentibus, tamen eque necessitat quod
uxor et proles subdantur marito tam in racione meriti
quam exempli; nee non oportet quod maritus sexu dignior
se exercitet in humana prudencia et preparanter acceleret
dando exemplum aliis ad augendum ecclesie merita, cum

20 Deus movet creaturas suas ac si spiritus prime vite
moveret immediate sensibiliter et insensibiliter cuncta
corpora. In omnibus enim corporibus sensibilibus est
corpus subtile vocatum spiritus; et sicut nutrix ducit
puerum, licet sibi appareat ex se motus, sic divina sa-

25 piencia ducit suos filios ac alios agitat ad regimen ecclesie,
ut sint digni; et sic impossibile fuit Herodem Christum
infantem occidere, cum tam obmissio persecutorum quam
fuga invasorum erant a divina sapiencia limitata. Sed
notant cronicantes de genealogia Herodis multipliciter, sed

3o dimisso isto tamquam prophano satis est evangelico notare

quomodo tres erant Herodes, ut notatur in hiis versibus: 3 Herods.
Ascalonita necat pueros, Antipa Johannem,
Agrippa Jacobum, Stephanum cum Symone, Judam.

5. DE: imaginacionis; ib. E in marg. : Nota. 7. A in marg. : B;

D in marg.: Secunda pars. 11. DE: persecutore; ib. E: rinitiva. 12. A:
utrisque; ib. A in marg.: Nota de necessitate. i3. A: in servo. i5. A: de
proximo. 17. A: nee non et quod ; E: oporportet; ib. A: sexus. 18. AD :
acceleret deest ; E: acceleret in marg.: additum; ib. A: augendi. 20. DE:
primo; ib. E: vice. 22. A: corpora deest; ib. A: corporibus deest;

ib. E: corporeis sensibus. 25. A: ac gilat alios. 26. A: Christum

deest; ib. A in marg.: Nota. 27. A: periculorum. 28. A: fuerant in;
E: erant divina; ib. D: limitanda. 33. E: Agrippa Jacobum, claudens

in carcere Petrum, Johannem, Jacobum, Stephanum cum Symone. Judam.
In Sermonibus Mixtis et Parte IV, Sermone XVII hii versus ut supra
habentur; ib. D : Johannem Jacobum : ib. A in marg.: Tres erant Herodes ;
D in marg.: Herodes; E in marg.: Tres Herodes; A in marg.: Versus.

32. Cf. Serm. Mixti XXIII, Pars IV, Serm. XVII. Cf. Eulogium
Historiarum I, 80 and pref. XI.

24 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO IV.

Causes oi the Nee oportet occupare memoriam cum ulteriori genealo-
flight. gja eorum- Causa autem huius fuge Christi erat multiplex,
primo (sicut dicit evangelium) ut adimpleretur dictum
Domini Osee XI0, i : Ex Egypto vocavi filhim meum.
Nee obest huic sed consonat quod multe alie erant 5
cause, quia sicut natura utitur eodem organo pro multis
officiis, sic Spiritus Sanctus onerat verba scripture
multis sentenciis. Dentes enim secundum philosophum
formati sunt ad comedendum, ad contraria amovendum
et in homine ad loquendum. Fuga enim in Egyptum i<>
exemplificat aliis ut se quandoque abscondant tamquam
nescii, cum Dominus ita fecit. Et secunda causa datur
ut utrique parentes et totum genus hominum exempla-
torum meritorie cognoscant quomodo in simili est
agendum. i5

Herod's anger. In tercia vero parte evangelii narratur quomodo
Herodes reputans se illusum a magis iratus est valde.
Finxit enim fallaciter se esse adoraturum regem quern
magi coluerant, sic tamen quod ipso adorato reveniant.
Illusus quidem per suum dyabolum illudebatur eciam 20
occasione verborum regum istorum, quia sicut necesse
est quod timentibus Deum omnia cooperentur in bonum,
sic necesse est quod omnia apostatantibus cooperentur
in malum.

Why two years Fuit autem faciliter provocatus ad iram, quia stuppa 25
h^knifnlTthe 1ue est ^ex ecc^esie faciliter accenditur. Et hinc occidit
infants. in Bethleem et in tota patria adiacente omnes pueros
de a bimatu et infra, quia illius etatis credidit esse
Jesum; nam (ut probabiliter opinatur) Herodes citatus
ad Romam cepit iter statim post Epiphaniam, et quia 3o
magi non revenerant ut mandavit, eo quod instructi ab
angelo repatriarunt in mari Tarsensi, cum venerant ad
illud mare, fecit naves comburi, iuxta illud Psalm. XLVII0, 8 :

1. A: Nee valet. 2. E in marg. : Causa fuge Christi fuit multiplex;
D in marg.: Fuga Christi quare fuit. 3. A in marg.: 1. 4. DE: vo-
cabo. 5. in marg. sup. : Sicut natura utitur eodem membro pro multis
officiis, sic Spiritus S. onerat verba unius et eiusdem scripture diversis
sentenciis. 7. A: Sanctus deest. 8. E in marg.: Officium dencium.
12. DE: facit; lb, DE: tercia; ib. A in marg.: 2. i3. A: utrum ut;

ib. E: parentum; ib. A: humanum. 16. A in marg.: C; D in marg.:

Tercia pars. 18. DE: Finxit autem; ib. DE: se eum. 21. A: vel

occasione. 22. Rectius : diligentibus Deum. 25. D in marg.: Quare

aliqui cito in iram incenduntur, qui reprobi sicut stuppa et fex ecclesie
cito incenduntur. 26. A: lex ecclesie de levi. 28. E: a (D : ab) binatu.
2q. E in marg.: Nota. 32. DE: navi Tarsensi. 33. D: facit; ib.

XLVII deest; lacuna.

22. Rom. VIII, 28.

SERMO IV.]

SECUNDA PARS.

25

In spiritu vehement! conteres naves Tarsis. Sed rediens
de Roma in fine anni Herodes audiens famam pueri
crebrescentem, eo quod nedum adoratus fuit a magis
(quod Herodes credidit illusionem eorum fantasticam),

5 verum eciam presentatus fuit in templo a Symeone et
Anna prophetice adoratus (ut dicitur Luce II0). Cum
biennium fere transierat, in reditu suo de Roma con-
firmato regno sibi contra filios suos per Cesarem, turn
fecit occidi pueros Bethleemitas, et impleta est pro-

iophecia Jeremie prophete XXXI0, i5: Vox in Rama
audita est; que vox fuit ploratus et ululatus multus, et
mater fuit Rachel ptorans filios suos et nolens consola-
cionem recipere, quia filii sui non sunt ita feliciter
occisi: nam filii Lye erant plurimi, illi qui occide-

'5bantur de tribu Yuda prope Bethleem, ubi David natus
est. Dolebat eciam Rachel in spiritu suo quod bona
opera de genere filiorum suorum occisa sunt per
consensum occisioni istorum innocencium et Christi.
Mater enim generis eiusdem dicitur diu post dolere in

20 filiis et propter hoc quod peccatum est irremissibile,
dicitur ideo consolacionem non accipere. Presciti enim
non sunt in perfeccione finali homini deputata; vel con-
formius ad scripturam Rachel, que interpretatur ovis aut
videns Deum, est sancta mater ecclesia que clamat in

25 excelso, quia sub altari Dei (ut dicit Joh. in Apoc. XXI°).

Et ilia vox est prior dignitate in ecclesia triumphante.

„ : Secundo est plo I ratus et ululatus multus in ecclesia
187 . . . . ...

' militante et tercio non vult ecclesia de sic occisis con-
solacionem expetere, quia vidit quod est expedicius quod

3o filii sui non sint ultra superstites. Et patet ad sensum
allegoricum quomodo Christus evadens est spiritus mar-
tyris occisi; corpora martyrum in Bethleem occisa sunt
martyres de Judea, sed occisi in omnibus fratribus eius
sunt martyres qui ubique terrarum sunt occisi pro Christo.

35 Sed circa hoc evangelium dubitatur si dicti occisi
singuli sunt beati, cum a probabili multi eorum sunt

Mystical

meaning of

Rachel's

weeping.

4. D: quod eorum credidit Herodes; E: eorum Herodes. 6. E: pro-
phetice et in marg. 7. Codd. : fecit in reditu. 7, 8. DE: sua; ib. A:
De — contra deest. 11. AE: mulier. 12. D: mater naturalis. 14. A: ut
plurimum; ib. D in marg.: Rachel. 17. DE: Dolebat autem ecclesia;

lb. E in marg. rectius: eciam. 17. A: de genere deest. 18. DE: inno-
centum. ig. A: enim deest; ib. DE: eiusdem deest. 20. DE: eciam
propter; ib. DE: est deest 21. non; E in marg.: noluit. 22, 23. DE:
conformis. 25. A: XXI" deest. 26. DE: Et ilia deest; ib. A: est deest;
ib. DE: in deest. 3o. A: non sunt. 3i. DE : quando. 32. A: corpora
nostrum. 33, 34. A: de Judea — martyres deest. 35. E in marg.:

Dubium; A in marg.: Dubium primum ; D in marg.: Dubium utrum omnes
occisi pueri sunt sancti; ib. A: dubitatur quomodo; ib. AE : si deest.

2.6 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO IV.

Some of the occisi ante diem octavum in quo solum licuit circumcidi

l'ave been slafu et secundum legem veterem tunc ligantem Judeos gene-

before raliter masculus septimo die suo incircumcisus damp-
eircumcision, . . . . .

nabitur. Ideo dicunt multi et magni quod istorum mfan-

cium occisorum aliqui sunt sancti de quibus solum canit 5

ecclesia, et aliqui sunt dampnati; sed grave videtur et

presumptuosa diffinicio, primo cum sancta mater ecclesia

yet the church indifferenter solemnizat eorum festa et canit multa ex

counts them all -i • c . ■ » r ■ 1 • c j

us Saints, quibus lnfertur ipsos martyres ruisse glonosos. Secundo

cum videtur repugnare divine clemencie quod martyri- 10
zati pro ipso dampnentur propter facinus unius infidelis,
ubi nee ipsi nee parentes eorum habent potenciam
circumcidi; nam peccatum Herodis non tantum innocuit
aliis qui nichil pro Christo sunt passi; et tercio quia
Deo fuisset facile ipsos flamine baptizare; nee est in- i5
credibile sed pium quod sic fecit cum suis coetaneis
taliter pro ipso passis. Ergo nimis levis foret presumpcio
non habenti ad hoc revelacionem dampnacionem talium
diffinire; nam ante legem circumcisionis datam Abrahe
et post fuerunt in lege veteri incircumcisi corporaliter 20
sed non spiritualiter et salvati, sicut multi erant baptizati
baptismo flaminis in lege gracie et sic salvati, licet non
fuerunt flamine baptizati, ut patet de multis martyribus.
Quare ergo non potuit sic esse de circumcisione non
adeo obligante paucam gentem Judaicam et non feminas 25
parvo tempore obligavit sed longe extensius et striccius
quoad tempus et pene inferenciam de baptismo?

Si ergo Jeremias et Baptista sanctificati fuerunt in
utero, quid obesset quod Deus sanctificasset infantes
pro ipso tarn penaliter pacientes et pro ilia morula 3o
illuminasset eos ad voluntarie paciendum? Nee est faciliter
fingendum quibus viantibus pena talis primo prodesset;
ideo videtur mihi probabile quod cuncti innocentes sic
occisi pro Christo sive infra septem dies sive seriiores
citra biennium sunt salvati. De gradu autem meriti non 35
licet nobis ignaris discutere sed partem que videtur
nobis plus racionabilis probabiliter opinari.
Spiritual and Et quantum ad legem de circumcisione, patet quod
circumcision, debet intelligi de circumcisione spirituali quod est homini

3. E: die summo. 4. A: illorum; ib. A in marg. : Opinio multorum.
(>. E: alii. 7. A in marg.: 1. 8. A: tarn multa. g. A in marg.: 2.
i3. E in marg. corrcxit: circumcidendi; ib. DE: nondum nocuit. 14. DE:
qui nee; ib. A in marg.: 3. 21. A: non deest; ib. E: sunt multi; ib.

E: erant decst. _ 22. A in marg.: Baptismus multiplex; ib. A: gracia.
26. A: sed est; ib. A: et striccius: E: ct firmius. 3o. D: finalitcr.

33. A in marg.: Opinio Johannis. 35. DE: non est. 38. E in marg. : Nota.

SERMO IV.] SECUNDA PARS. 2 7

necessaria nunc et semper; circumsio autem corporalis
est necessaria pro suo tempore concurrentibus paribus
Deo notis. Sic enim glosamus striccius dictum Christi
Joh. Ill0, 3 : Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu
5 Sancto, non potest intrare in regnum Dei. Vana est ergo
sollicitudo qua curiosi superflue machinantur qui salvantur
et qui dampnantur. Satis quidem est quod teneamus nos
in limitibus scripturarum. Sed dubium est utrum homo
debet sollicitare se ad fugiendum vel resistendum con- It is lawful to

iotrariis, et videtur quod non, quia quomodocunque fecerit c rcsist'
Deus necessitat vel disponit pro optimo sibi, ergo debet persecution.
Deo committi humiliter tota ordinacio cursus seculi.
In oppositum tamen est factum Christi qui per parentes
aufugit in Egyptum et abscondens se exivit de templo,

i5ymmo docet suos discipulos, cum mali persecuntur eos
in una civitate, fugere in aliam, ymmo ista opinio I Mach.
II cap. deridetur. In vanum enim daret Deus hominibus
sagacitatem atque prudenciam ad declinandum mala
pene illis contraria, nisi sic debeant practizare, cum finis

20 gracia cuius tarn homines quam bestie habent talia sit
hoc opus per quod salvatur seculum.

In isto dubio tenenda est indubie pars affirmativa,
sed multi in extremo deficiunt, ut hii desides sine tota
coagencia permittunt causas superiores deficere, et hii

25 dimissa regula legis Christi luciferine laborant ut per-

vertant ordinem quem Deus instituit; et in ista superbia

soluto satana laborat nimis ecclesia hodierna. Et hec

p.. est causa omnium bellorum, dissensionum et perturba-

!87c cionem ecclesie, sicut Dominus prophetavit. | Debemus

3o enim agere secundum interiorem hominem, laudando
Deum et amando proximum. Sed secundum exteriorem
debent activi laborare ut habeant unde tribuant indigenti We must not
et apostolici evangelizando prudenter et dum spiritus duty on account
consulit fugiendo persecutory, dum autem commovet of n-

35 penam et mortem crudelissimam paciendo et omnino
secundum corpus nulli persequenti resistendo (ut docet
evangelium Matth. V°); seculares autem debent manuduci

i. E: autem deest ; ib. D: naturalis; ib. A in marg. : Circumcisio
duplex. 5. A: ergo deest. 8. D in marg.: Dubium utrum homo

debet t'ugerc in persecucionc. n. A: et disponit. 12. E: Deo humiliter.
i|. DE: t'ugit. 16. E: ymmo deest. 17. E in marg.: Hie nota.

18. A: et prudenciam. 19." DE: debeat. 20. DE: sunt. ' 21. A: hoc
opus deest. 22. A in marg.: Responsio. 23. E: utroquc extremo;

ib. A: et hii. 24. DE: agenda; ib. DE: efricere. 25. DE: legis deest.
25, 26. A: permutent. 28. E in marg.: Bellorum, dissensionum, per-

turbacionum causa. 3i. A: Sed deest. 3/. A: manudici.

28 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO V.

in ista scola per clericos, sed deficientibus illis demon
exagitat totum orbem, et sicut Deus qui est actus purus
agit spiritualiter et non corporaliter, sic evangelicus
cum (Luce II) sit spiritus, pati autem secundum naturam
terream sibi convenit, sic quod celestis homo influat et 5
secundum coniunctum spiritum regulet terram nostram.
Wc cannot be Et quantum ad obiectum, patet quod servando istam
the gospel rule! regulam evangelicam impossibile est paciendo dampni-
ficari sed lucrifacere anime sue conquirendo populum,
ut fecerunt apostoli, et quamvis omnia necessario secun- 10
dum ordinacionem divinam evenient, tamen debemus
iuxta doctrinam evangelii tam pati quam agere, cum
sit in potestate nostra, ut simus Deo grati vel reprobi,
illi autem qui sunt impotentes fugere, ut innocentes,
imbecilles et alii preventi hostibus servent caritatem et i5
humiliter paciendo fient martyres. Sed refuga introduxit
istam fugam et pacienciam evangelicam esse summe
odibilem et superbam resistenciam ac invasionem more
patris sue esse maxime honorabilem. Et in istis duobus
extremis variantur Christi discipuli et discoli Antichristi. 20
Si autem vis assecurari a perplexitate, fuge causas et
conversaciones mundanas, ut fecerunt apostoli ad instar
Christi.

SERMO V.

Homo quidain nobilis abiit in regionem longinquam. 25
Luce XIX0, 12.
The nobleman Homo iste est indubie dominus Jesus Christus qui
est nobilissimus homo possibilis, cum ex parte patris
qui est Deus nemo potest esse eo nobilior et ex parte
matris que est Maria, sanctissima feminarum, non potest so
extendi secundum naturam, et sic post eum fuit Adam
pro statu innocencie homo nobilissimus et ab eo pro-
cessit Christus, secundus Adam, non secundum racionem
qua primus parens degeneravit peccando, sed secundum
racionem qua in linea generacionis humane naturaliter 35
positus fuit primus; et hinc descendit Christus ab eo

4. DE: Luce IX. 10. A: et quare. 11. A in marg. : Omnia ne-

cessario evenient. 14. A: autem dcest. 17. DE: fugitivam. 21. A:
fugiendo a perplexitate. 25. A in marg. : Sermo V; D in marg. : 5.

In die sancti Thome; D in marg.: In die Thome Cantuariensis. 3i. A:
excedi; ib. A: fuit primus. 34. A: congeneravit. 35. DE: qua in via;
ib. DE: naturaliter deest.

25. Cf. Wyclif's Sermons ed. by Arnold, I, pag. 257 — 261.

is Christ.

SERMO V.J SECUNDA PARS. 29

et aliis patribus prioribus ex traduce sed naturali racione

qua non degeneravit. Abiit autem in regionem longin-

quam, quando incarnatus se ipsum exinanivit formam

servi accipiens. Regio autem longinqua est status humani

5 generis qui valde distat a statu divinitatis, et ilia abicio

sive discessio est per se verbi minoracio. Causa autem

finalis huius abicionis fuit graciosa dileccio salvacionis

ecclesie militantis. Post arras autem redempcionis humani

generis et completum commercium reversus est cum

10 parte captivata ascendens in celum et post missionem

Spiritus Sancti vocata universitate hominum sibi servi- He gives his

encium dedit illis gradatim non solum bona fortune reward the gifts

que sunt minima nee solum bona nature que sunt media, of virtue and of
n . . . " . . grace.

sed bona virtutis et gracie que sunt maxima. Et ideo

1 5 Lucas vocat eas mnas et Mattheus talenta.

Ad istum autem finem dedit eis ipsa ut negocientur
spiritualiter edificando proximos et promovendo inceptum
commercium usque ad diem iudicii, quando Christus
reveniet. Cives autem eius, hoc est, sacerdotes sui generis

20 oderunt ilium, cum a tempore predicacionis usque ad The priests
mortem conspirarent in eum persequentes, quia Matth. X°
vere, dicitur: Inimici hominis domestici eius. Nee obest
quod sint secundum racionem disparem inimici Deo et
amici, cum Scarioth preter intentum procurans Christo

2 5 exaltacionem vocatur amicus (ut patet Joh. XVIII0).
Isti autem cives frequenter miserant scribas, phariseos
et milites et Herodianos tamquam legatos suos quos
Christus vocat legacionem, confirmando logicam anti-
quorum qua dicitur sacerdos magnus: tempore iracundie

3o f actus est reconciliacio ; nee unquam legitur quod mise-
fr°'- runt I dictos legatos post eum nisi vel ut eum caperent

7 in sermone vel comprehenderent occidendum, et utro-
bique dixerunt multipliciter tam verbo quam opere quod
noluerunt ipsum regnare super ipsos; nam legem suam

35 contempserant, vitam et miracula sua despexerant et
demum Pylato imponente eis quod fuit rex eorum: Nos,

2. DE: degenerarunt. 4. D in marg. : Regio longinqua. 6. DE:
est persone. 8. A: autem deest. 11. AD in marg.: Bonum triplex.

11, 12. DE: sibi serviencium deest. i5. D : eos. 17. A: promovendum.
18. A: ad finem. 19. A: huius hoc. 20. A: oderant. 21. DE: con-
spirarunt; ib. A: quia deest. 22. DE in marg.: Amicus. 23. A: sunt.
24. A: Christi. 25. Recte : Matth. XXVI0, 5o. 27. A: ut Herodianos.
29. A: quod sacerdos. 34. DE : illos; ib. A: suam deest. 36. DE:

eorum deest; ib. A in marg. : Contra prelatos.

22. Matth. X, 36. 29. Ecclesiastici XLIV, 17. 36. Joh.
XIX, 1 5.

3o JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO V.

inquiunt, non habemns regem nisi Cesarem. Et tamen
tota persecucio facta in persona Christi persecucionem
futuram in membris suis signat; prelati superiores ec-
So do our clesie qui debent esse cives apostolorum et magis do-
prelatcs. mestici Dei odiunt multipliciter dominum Jesum Christum, 5
dicentes in effectu cum sacerdotibus templi: Nolurmis
hunc regnare super nos. Nam non regnaret super illos
nisi ipsis obedientibus legi sue et sequentibus eum in
vita et opere, sed in facto dicentes oppositum in re
diffidunt hunc Dominum, cum ipse humillimus vivendo 10
vitam pauperrimam fuit a mundi sollicitudine maxime
elongatus. Ipsi autem arrogantissimi et mundo ditissimi
maxime seculariter regunt mundum; ideo allegata contra
eos vita Christi exemplari et doctrina salutari vel simu-
lant vel false glosant et dicunt in re proditorie; Recede i5
a nobis, scienciam viarum tuarum nolumus. Et sic tradicio
Cesaris et Antichristi extollitur, sed lex evangelii con-
tempnitur tarn consideracione quam in practica volun-
tate. Et revera ista persecucio Antichristi excedit tarn
diuturnitate quam ypocritica calliditate persecucionem 20
qua Christus fuit in persona propria per sacerdotes
legis veteris persecutus. Notemus (rogo) legatos cum
bullis missos a latere Antichristi et videamus quid sonat
ad edificacionem ecclesie secundum legem evangelii, quin
pocius dicunt implicite quod nolunt legi Christi regnantis 25
sup'er eos subici.

Sed factum est ut Christus rediret in die iudicii
accepto regno secundum numerum quern diffinivit totum
regnum celorum statuere et iussit vocari servos, scilicet
prelatos ecclesie et evangelicos quibus dederat copiosa 3o
carismata ad edificandam ecclesiam, ut notificet mundo
quantum mercedis iusti recipient ex dignitate negociandi
The first vel ociandi. Primus autem signans viros apostolicos
represents'men duplicavit talenta, dum dispersit in ecclesia prudenter

of apostolical et dilieenter ad eius edificacionem semina verbi Dei; 35
labours. ° . . . ..

et sic decern talenta quesita signant universitatem populi

quam viri apostolici Domino quesierunt. Sed in die

3. AD: signanter; E: signant. 8. A: odientibus. 10. DE: humi-
lius. 11. D: mundi consideracione; E: confederacione. 18. D: con-

siderative. 22. DE: ergo rogo; ib. A in marg. : Contra papam; E in

marg. : Nota diligenter. 23. D: sonant 28. E: rego(!). 33. E: autem
servus; ib. DE in marg.: Primus servus. 35. A: diligens; ib. A: verba..

23. Cf. Thomae Walsingham Hist. Angl., ed. Riley, 11,71 — 72.
3o. Vulg.: Quibus dedit pecuniam ut sciret quantum quisque
negociatus esset.

SERMO V.] SECUNDA PARS. 3i

iudicii Dominus dicet illis Euge; et ex fidelitate meritoria

servicii pro modico momentaneo sedebit cum Christo

in iudicio, et dominabitur potestatem habens super decern

civitates, hoc est, super universitatem predestinati populi

5 quem convertit. Sicut enim anima facta est sedes Dei

sic populus beatus est civitas quam Deus inhabitat (ut

patet Apoc. ultimo).

Et alter qui mediocriter laboravit retardatus ex pec- The second

cato veniali sicut contigit apostolos venit ostendens in ^ ;°sc

i o facto suo quomodo quinque mnas per eum Dominus hindered by
n 2 2 . . r venial sin.

quesivit ad edificacionem ecclesie et ipse correspondenter
constituitur super quinque societates sanctorum quos
convertit ad Dominum; nam tales conversi crescunt a
tugurio luteo in civitates perpetuas.
1 5 Sed tercius servus nequam ostendit sine usura mnam The third

,-,,•,. j ■" i ■ those who have

quam a Christo receperat sed repositam in sudano, ^one nothing to
quia dona Dei abscondunt quantum ad edificacionem e<?lfy tlle
ecclesie, sed bona naturalia usque ad sudorem excitant
pro temporalibus contra utilitatem ecclesie acquirendis.

20 Et nota quod iste tercius servus nequam deficit in verbo,
quia ociatus fuit in illis que sonuerunt ad edificacionem
ecclesie, cum mnam sibi datam abscondit et cum seculo
negociatus fuit, cum dyabolo militans se et complices
suos negociis secularibus implicavit. Nee valet sibi mendax

2D excusacio sed accusat: Timid enim te quia homo austerus
es. Mendacium ex isto convincitur quod licet Christus
sit iudex severissimus, est tamen mansuetissimus, cum
sicut non potest dimittere iusticiam sic nee misericordiam
iudicando. Secundo mendax excusacio est qua blaspheme

3o imponit hunc iudicem tollere quod non posuit; quod
exhinc videtur falsum quod Christus nedum posuit omne
bonum sed virtutem incrementi indidit cooperans cum
qualibet creatura. Et patet tercia blasphema excusacio
qua dicitur hunc iudicem metere quod non seminavit,

35 eo quod ipse seminavit verbum suum principaliter; ideo
Christus more suo ex confessis redarguit peccatorem :
Ex ore tuo, inquit, te iudico, serve nequam, quia cum
hec tria de me reputas, quare non dedisti thesaurum

3. DE : et dominabitur deest. 8. DE in marg. : Secundus servus.

i3. A: Deum. 14. DE: tigario; A: tugurreo. i5. DE in marg.: Tercius
servus. 18. A: bona verba; ib. DE: excrcitant. 20. DE: quod deest.
20. Codd.: deficit in verbo quesivit; quesivit in textu perperam additum.
23. DE: fuerit. 26. A: quia licet. 3o. E: non possint; ib. A: posuit
cum ipse; quod — nedum deest. 32. I>E: crementi. 37. A: quod cum.

32 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO V.

meum ad cambium, ut et ego veniens cum usuris j excres- 21',
centibus exegissem; nam cambientes monetas et usurarii
habent mensam super quam trahunt pecunias.
How God is Sed dubitatur super hunc textum utrum Deus sit
passionatus tripliciter, ut hie sibi imponitur, et videtur 5
quod sic, quia dicit : Serve nequam, quod sciebas me esse
huiusmodi. Nihil autera scitur nisi verum, et ultra cum
usura sit peccatum, quomodo licet Domino usurari.
Quantum ad istud, potest dici quod Dominus locutus
est imperabilia; et ex confessione servi nequam vel se- io
cundum regulam Augustini omnia hec tria habent in
se aliquid perfeccionis quod Deo convenit ut furor et
Usury. ira tollendo imperfeccionem sibi competunt. Et quantum
ad usuram, dicitur quod est duplex, scilicet spiritualis
et corporalis; prima competit Deo, cum ipse dominatur i5
super tempus et dat interitum et crementum omni rei
decimabili quod sibi est proprium; ideo querit usuram
ab homine non ad sui commodum vel quod sibi com-
petat proprietarie incrementum, sed ut usurarius ser-
viendo Deo acquirat sibi commodum de prescito et sic 20
domino incrementum. Unde sequitur in evangelio quod
Deus dixit astantibus ut auferrent mnam a recusante
cum eo negociari et darent copioso negocianti. Illi autem
sicut tota natura creata dicunt Deo quod habet decern
mtias, hoc est, universitatem bonorum, et ait illis, quia 2.5
omni vere habenti titulo iusticie caritatis finalis dabitur
et habundabit, cum beatis omnium generum bonorum
inest impleta possessio, ab eo autem qui non sic habet
et quod videtur habere, quod habet solum nuncupative
auferetur per eum qui est super omnia bona constitutus; 3o
sive autem sint angeli Domino astantes sive predestinati
quibus Christus sic loquitur, not'um est quod ab eo
qui iniuste Dei bona occupat auferetur ab eo eorum
possessio et dabitur ei qui Deo iuste ministret. Mos
autem sacre scripture est detegere equivocacionem per 35
apparentem contradiccionem, ut prescitus dicitur habere

1, 2. A: excrescencia. 4. AE in marg, : Dubium; D in marg. : inf.
utrum Deus sit passionatus, videlicet durus et iracundus. 5. A: passio-
natus temporaliter. 7. A: huiusmodi deest. 8, 9. A: usura — Domino
deest. 11. A: Augustinus deest; ib. A: tria habent deest. 12. A: ad
perfeccionem quantum; ib. A: ut livor. i3. A: imperfectum. i5. AD in
marg.: Usura duplex. 16. DE : interitum et deest; DE: incrementum.

18. A: vel ut; ib. E: cum sibi. 19— 21. A: sed ut — incrementum deest.
21. A: sequitur deest; ib. quod deest. 22. A: precepit astantibus;

ib. Codd.: miam = misericordiam. Correxi; ib. A: auferant. 23. L)E:
dare. 27. DE: bonorum deest. 28. D in marg.: habere. 29. DE:
eciam quod; A: quod deest. 3i. A: sunt. 3b. DE: et apparentem;
ib. D in marg.: Non habere; ib. DE: debet habere.

SERMO V.] SECUNDA PARS. 33

talia et propter equivocacionis distanciam non habere;
quod Mattheus detegit per hoc quod dicit quod videtur
habere. Habicio enim est satis equivoca et solum nuncu-
pativa, sed sequitur severum iudicium super inimicos
5 Christi domesticos. Verum tamen, inquit, inimicos ?neos,
hoc est, illos qui noluerunt me regnare super se, adducite
hue et interficite ante me. Cum autem servus nequam et
omnes dampnati sint interfecti morte secunda et cum
hos inimicos capitales Christi oportet severius in presencia

loeius interfici, cum sint proditores eius plus perfidi, et sic
magis horrende damnandi, sicut proditores regnorum,
sunt traditi, suspensi, decapitati et crudeliter dimembrati.
Ipsi autem conspirant cum sectis suis proditorie contra
Christum et ubi debuerunt tamquam primiceri regere

i5suum exercitum, nimis false consenserant in seduccionem
suarum ovium Antichristo. Ex hiis dictis in finali iu-
dicio precedet suos in celestem Jerusalem ascendendo.

Circa hoc evangelium dubitatur, cum causa facit Saint Thomas
martyrem et sanctus Thomas obiit pro defensione ecclesie ShaveUdied f'or°

20 dotacionis (ut communiter proclamatur), quomodo tam the endowment
gloriose posset interfici qui ordinacioni Christi in capite
sui exercitus fuit tanto contrarius. Sed Antichristi disci-
puli multa hie asserunt et non probant. Nullus enim
sedecim articulorum pro quibus hie sanctus obiit sonat

2 5 in dotacionem cesaream prelatorum vel repugnat abla-
cioni fatue donatorum. Ideo sicut pharisei et sacerdotes
legis veteris sinistre interpretati sunt facta Christi et
dicta eius nequiter reportarunt, sic faciunt hodie de
vitis sanctorum qui mundum sapiunt. Nam secundum

3o Cypriani testimonium solus Christus est audiendus, cuius
conversacio est plene fidelibus exemplaris, ideo arguendo
per locum a simili iste sanctus sic fecit, ergo est nobis
similiter faciendum, oportet capere quod in hoc non
peccavit sed quod factum illud Deus in exemplum

35 posteris dereliquit, quod quia in Christo debemus ex fide
supponere, in ipso solo non oportet ipsum exprimere.

i. E: distancie. 3. A in marg. : Habicio duplex. 5. A: Christo —
inimicos deest. 6. A: hoc est deest; ib. DE : nolunt; ib. A: adduite. 7. D :
Quantum autem; E: quamvis autem; ib. D in marg.: Interricere quid est.
8. A: sunt; ib. DE; secunda deest. 12. D: sunt tracti ; ib. A: demembrati.
14. A: primicii. 17. DE: precedit. 18. A in marg. : Secundum dubium ;
E in marg.: Dubium; D in marg.: Questio quid facit martyrem. 22. A:
tante. 24. A: pro quo. 3o. A: audiendus deest; ib. E: eius corr. in
marg.: cuius. 3o, 3i. D: eius conversacio. 33. DE: in hoc deest; ib. E:
non deest. 34. DE: quod deest. 35. E: poteris; ib. DE: quod deest.

3o. Vide supra, Sermo III, pag. i5.

34 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO V.

Facta autem sancti Thome, ut quod fuit cancellarius

regis et sic de aliis eius viciis culpabilibus non sunt a

fidelibus imitanda, sed dolor et emendacio vite cum

Of St. Thomas aliis eius post insigniis quibus a talibus est purgatus.

Celebrates1 Tria autem sunt credibilia que de ipso canit ecclesia 5

que iustificaverunt causam sui martyrii, primo quod

I. his x . . . r . *

readiness to propter amorem regis et regni ut apcius servirent Deo
^"oo'd^ause 3 sPrevit dampna suorum temporalium et persone sue
ac cognacionis obprobria, secundo ad iustificacionem
cleri sui: 10

Nee in agnos sustinet

Lupos desevire
Nee in ortum olerum
Vineam transire.
2. his care that Nam bona cleri possessionati que predari solent a i5
churches should tironibus in usus pauperum defendebat et ubi solebant

be piopeily . ... . pol

served. curati non residere propter discolinam | occupacionem q^

in regis officio vel mercacionem in partibus traiismarinis

pro beneficio pinguiori, ipse aptavit habiles ad resi-

denciam qui non insererent in subiectis herbam terre- 20

strem et melancolicam, sed vites que vinum gignerent

letificans ad gaudia patrie animos subditorum. Et inter

omnes causas que rectificarent prelatorum officia non

video que foret hodie magis gloriosa.

3. his defence Tercia causa fuit purgacio potentum in sua provincia ib

of the poor quj soient in simplices irruere; unde de ipso sic canit
against the " . r ' r

powerful, ecclesia:

Cultor agri Domini

Tribulos evellit
Et vulpes in vineis 3o

Arcet et expellit.
Et si amplum seculare dominium licite adiaceret
curatis, non video quomodo apcius quam ut faceret
prelatum potentem et audentem talibus satellitibus resi-
stere. Verum tamen quia in maiori parte talis adiacencia 35
temporalium prelatos inhabilitat ac gignit in eis vecor-
diam, ideo dimissa ista dotacione culpabili notandum

2. DE: et ceteris eius; ib. A: vitis; E: vite. 4. DE: eius deest.

5. D in marg. : Tres cause martyrii sancti Thome. 6. A in marg. : 1.

8. DE: suorum temporalium deest. 9. A in marg.: 2. 17. A: vel

non. 18. E: vel incarceracionem. 20. A: herbam deest. 20,21. A:
terrestremet. 21. A: malencelicam. 25. A: Contra causa; ib. D in

marg.: 3; ib. A: sua deest. 26. DE: qua solent. 32. A: Et si apostolis.
33. A: et curatis. 36. A: et gignit. 37. E in marg.: Notandum.

1 1 et seqq. Vide De Ecclesia, pag. 199.

SERMO VI.] SECUNDA PARS. 35

est quomodo iste sanctus periculum tantum evaserat.
Et inter omnes vitas patrum vix ilia foret ad maiorem
verecundiam prelatorum nostrorum presencium recitata,
cum ipsi periculose involuti spinis temporalium non He was willing
5 considerant suum periculum, sed faciunt isti sancto possessions
omnino oppositum; ideo fingendo de ipso vel falsa vel ^l^h^Khis
impertinencia commenta se ipsos redarguunt, cum ipse in injustice.
pocius perderet omnia dominia archiepiscopatui adia-
cencia ac omnia obprobria sui et suorum ymmo pro-

iopriam vitam suam, antequam contra Dei iusticiam in
sentenciam culpabilem regis vel procerum consentiret.
Nostri autem idolatre propter modicum questum tempo-
ralium vel mundanum favorem dominorum secularium
in iniuriam Dei et hominum consentirent, plus amantes

1 5 infidelissime ista terrena stercora quam salutem per-
petuam sue anime vel honorem aut reverenciam Dei
sui. Nee est putandum quod sanctus Thomas fecit
optime, cum fecisset melius ac mandato Christi con-
formius, videndo quod occasione temporalium clerus in

20 reti spinarum involvitur, renunciasset hiis omnibus in
manus secularium dominorum; nee tamen debet credi
miraculis post mortem eius in nomine suo factis (cum
diabolus possit hec facere), sicut sanctitati vite sue super-
stitis et specialiter caritati fervide quam habuit hora mortis.

25 SERMO VI.

Homo quidam peregre prqficiscens vocavit servos suos.
Matth. XXV0, 14.

Homo iste est Christus indubie qui peregrinavit per The parable of
totum tempus viacionis sue, dum accidentaliter et preter-
3o naturaliter locatur in terris; qui secundum naturam
primariam ordinatur, ut perpetuo regnet in celis vel
(ut placet beato Gregorio) Christus peregrinavit ad
patriam, quando ascendit in celum, cum locus proprius
terre sit spera corruptibilium et locus sibi extraneus sit

4. E: ipsi parti. 5. A: sancto deest. 6. DE: opposita. 21. A:
manu; ib. DE: nee tantum. 22. DE: in deest. 23. A: sic sanctitate.
24. A: temporaliter. 26. A in marg.: SermoVI; D in marg. : De Con-
fessore; E in marg.: De beato Silvestro ; ib. A: suos deest. 29. A: sue
deest. 3o. A: locatus. 32. E: placeat; ib. A: Christus deest.

33. DE: quando deest. 34. DE: spera corporalium.

26. Cf. Wyclif's Sermons, ed. by Arnold, I, pag. 252 — 257.
32. S. Gregorii Opp. Ill, 2, 422 (?).

■i*

36 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM fsERMO VI.

spera celestium ; nee repugnat isti sentencie sed consonat
evangelio, cum homo potest peregrinari et cum hoc
esse in patria propria secundum racionem disparem.
Vocavit autem Christus servos suos nedum apostolos sed
cunctos electos pro tempore viacionis in persona propria 5
vel in membris et tradidit illis bona sua, non solum
temporales divicias vel bona nature sed (quod plus
appreciatur) bona gracie. Quamvis enim omne accidens
secundum eius naturam minus valeat quam quantum-
cunque abiecta substancia, tamen habicio virtutum est 10
nobis melior quam quorumcunque terrenorum habicio,
sicut virtuosus est longe melior vicioso, et isto modo
signant nomina diviciarum bonorum naturalium et
virtutum.
Three degrees Tradidit autem secundum tres gradus, scilicet supremum, i5
medium et infimum bona gracie servis suis dum uni
dedit quinque talenta, alii duo, alii vero unum. Quinque
autem habet secundum Gregorium qui habet pruden-
ciam negociandi secundum dona quinque sensuum,
sive exteriorum qui sunt visus, auditus, odoratus, gustus 20
et tactus, sive secundum dona quinque interiorum
sensuum qui sunt sensus communis, virtus imaginativa,
virtus estimativa, virtus fantastica et virtus memorativa.
Aliis autem videtur quod per quinque talenta signatur
bonum optimum. Omnia autem recitata superius sunt 2 5
dona nature, cum Deus brutis ea communicat quod
per dicta quinque talenta signantur quinque virtutes
intellectuales que non possunt nisi supernaturaliter haberi
ab homine. Michi autem videtur quod sicut talenta que
sunt maxima in moneta et quinque que sunt numerus 3o
circularis radix numeri universitatis exprimuntur per
sapienciam Dei | patris, sic per quinque talenta signatur Fol.
in optimis (cuiusmodi debent esse prelati) universitas
bonorum gracie sed comparacione bonorum patrie imper-
fecta; duo autem talenta signant mediocriter virtuosos 35

1. DE: spera celestis; ib. A: repugnant iste sentencie; ib. A: consonant.
3. DE: patria patriam. 4. D : Pnmo in mare. 5. A: viacionis sue.
8. D in marg. : Cave. 0. DE: valet. 12. A: melior non virtuoso et
isto modo signat signant; ib. E in marg. : Habere virtutes est melius quam
terrenas divicias. 16, 17. DE: uni tradidit. 17. D in marg.: Talenta
servis tradita; E in marg.: Quinque talenta; ib. A: et alii duo; ib. DE :
vero deest; ib. D in marg.: Quinque sensus exteriores. 19, 20. A:

sensuum sui. 22. D in marg.: Quinque sensus interiores; E in marg.:
Sensus interiores. 24. A: turn per; ib. A: signat. 3o. A: sunt magna.
3i. A: et per. 32. A: patris deest. 34. A: patria.

18. Cf. Serm., Prima Pars, pag. 2o3, 204. Cf. Trialogum,
pag. 94 seqq. et S. E. W. Ill, 117. S. Greg. In Evang. Homil. IX.

SERMO VI.] SECUNDA PARS. 3 7

sed unum talentum signat recipientes graciam Dei sine
negociacione vel opere iuxta illud, et licet ipsi recipiant
talentum ad sui dampnacionem, Christus tamen gloriose
donat ad magnificencie sue ostentacionem.
5 Profectus est autem statim, quia propter dona spiri-
tualia que donat secundum divinitatem non tardat
quicquam facere secundum humanitatem. Abiit autem
uterque servus fidelis et negociatus est duplicando talenta
in opere virtuoso sed tercius deficiens in tercio signo

iofodit pecuniam et abscondit in terra, quando ingenium
naturale et dona spiritualia consumit in terrenis negociis.
Et non insurgit ad elevandum ecclesiam ad divina. Post
multum vero temporis quia completo cursu tocius via-
cionis venit Christus positurus racionem pro minimo

i5quadrante quod ab isto receperat. Et patet sentencia
textus ex sermone proximo.

Circa hoc evangelium notandum quod, sive fuerit eadem This parable
parabola Christi Luce XIX0 sive alia, concordat utrobique the same as
sentencia, quia homo ille nobilis abiit in regionem j ukcfxix

20 longinquam et fuit peregre proficiscens vocavitque decern
servos suos et dedit illis universitatem mnarum que sunt
decern, quinque, duo talenta et qualescunque numeri
signandi; et sic de servis Christi. Nee refert sive con-
stituatur super quinque civitates, sive intret in gaudium

25 circulare, sicut nee refert sive pecunia erat posita in
sudario sive abscondita fuit in terra, nee obest vel
repugnat evangelio quod unus evangelista capit senten-
ciam quam alius dimittit, dum tamen concordant in
sentencia ad instruccionem. Et sic ad utilitatem ecclesie

3o et eius informacionem fuit quod Spiritus Sanctus fecit
eos in verbis taliter variare; aliter enim omnino erat
superfluum et nugatorium evangelia geminari.

Sed circa hoc evangelium racionabiliter dubitatur Silvester's sin
utrum beatus Silvester qui primus recepit notabilem endowment

35 dotacionem ecclesie in hoc peccaverit. Nee dubium quin
isto delicto maximo maculatur omne genus ecclesie, sic
quod de ipsa dici potest secundum viriles partes ecclesie

2. A : negociative ; ib. A •. licet episcopi. 6, 7. A : divinitatem — secundum
deest. 9. E: tercius deest. 10. A: quando. 11. E: consumerit. 14. DE
venit Jesus. i5. A: receperant. 17. A: hoc deest; ib. A: eadem deest
22. A: vel eciam qualiscunque. 24. A: intrent. 27. Codd.: repugnare
29. DE: ad instruccionem deest. 3o. DE : eius instruccionem. 3i. DE
variari; ib. A: enim deest. 32. A: mitigatorium. 33. ADEinmarg. : Dubium
34. A: primo; ib. DE : notabilem deest. 35. D in marg.: Dotacio tempo-
ralium maculat clerum. 36. A: maculetur. 37. A in marg.: Responsio

35. Cf. De Ecclesia, cap. XVI, pag. 359 et seqq.

38 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO VI.

illud Psalm. XVIII0, 14: Si mei non fuerint dominati, tunc
immaculatus ero et emundabor a delicto maximo. Domini
(inquam) seculares propter pompam quam habent in
suis episcopis fecerunt eos relicta perfeccione primeva
seculariter dominari. Unde frequenter allocutus sum 5
hanc gentem, arguendo eos de stulticia et ingratitudine;
nam dominus noster Jesus Christus est homo cui reges
et principes et alii potentes qui ei subserviunt maxime
obligantur nedum propter opus creacionis, propter opus

Christ's favour recreacionis et propter opus cotidiane graciose guber- 10
t0lordslar nacionis, verum (ut loquar pueris qui mundum sapiunt)
quia puer ille licet omnipotens elegit nasci tempore
quo plus floruit humanum dominium (ut patet Luce II0)
et toto tempore viacionis sue nee nascendo nee progre-
diendo voluit habere vel proprium domicilium per quod i5
diminueretur seculare dominium (ut patet Matth. II0
et XVIII0). Sed tercio (quod plus est) hie iudex summus
sentenciavit Gesari dari sua (ut patet Matth. XXII°, 21),
ymmo pro se et sua familia pauperrima dominus mundi
solvit staterem Cesari (ut patet Matth. XVII0, 26). Sed 20
How ill they dicti domini seculares tamquam stulti filii nimis Christo

have repaid it. jngrati ordinacionem suam in prima acie sui exercitus

reversarunt, cum ipse ordinavit cives apostolorum, hoc

est, episcopos suos instar sui esse pauperrimos in prima

acie sui exercitus ad utilitatem sue ecclesie contra 25

dyabolum dimicantes, sed pueri effeminati et stultificati

cautelis dyaboli gravantes et vecordantes nudo nomine

prelatos cesareos distrahunt Christi milites cum fimo

seculi et proditorie substernunt paucos stantes gravibus

insultibus exercitus principis tenebrarum. 3o

The Sed sciant stolidati mundi principes quod nimis

&at1wil?Cfall durum est illis contra stimulum calcitrare, quia domi-

upon them, nium suum sumptuose incassum destruent et contra

se ipsos tam corpore quam anima ditabunt exercitum

Antichristi, et finaliter nisi resipuerint dampnabuntur 35

ac inimicos capitales Christi qui noluerunt ipsum regnare

1. DE: XVIII° deest. 2. DE: ero etc. maximo (E : maximej. 5. E in
marg. : Nota domini seculares fecerunt episcopos dominari. 6. A:

magnitudine. 8. A: potestates qui; ib. DE: eis. 10. A: cotidie glo-
riose. 11. A in marg.: 1. 12. DE: licet episcopus; E: omnipotens

episcopus; ib. A: tempore suo. i3— 16. D: Luce 11° — patet deest.

17. DE: et VIII°. 23. cives; ita codd. 28. A: cesarios; ib. D in

marg.: Domini seculares per dotacionem rumpunt ordinacionem Christi.
3i. E in marg. : Arguuntur seculares domini eo quod sunt Christo ingrati.
33. E: destruerent. 35. A: recipuerunt; ib. E: et dampnantur.

3a. Act. IX, 5; XXVI, 14.

SERMOVI.| SECUNDA PARS. 3 9

super ipsos videbunt ante summum iudicem interfectos
(ut dicitur Luce XIX0). Tunc enim non valebit eis honor
et favor fallax quem habent de discipulis Antichristi;
nee respondebunt tunc summo iudici falsorum fratrum
5 ficticia qua et contra se ipsos et contra ordinacionem
Christi palliant legem suam proditorie in hiis in quibus
F°}^ consistit pre | cipuum suffragium dilectissime sponse sue.
Nee tercio tunc valebit allegacio tradicionum dyaboli
quibus terrentur et multentur fideles, ne defendant

10 contra Antichristum et eius discipulos causam Dei, quia
licet eis ipse et lex sua ad tempus extollitur super
Christum et eius evangelium, tunc confundentur ypo-
critarum consilia et totum robur partis dyaboli delitebit.

Licet autem pars Christi habeat multas titillaciones Danger from

1 5 prenosticas ad rectificundum ordinacionem Domini sic t e God's3 °f
versatam, tamen dura et subtilis confederacio Antichristi ordinance.
ad tempus prevalet, quousque placeat Deo cathenam
illam dirumpere et ambas partes seductas lumine fidei
illustrare; nee est parvipendenda ista negligens et in-

20 fidelis omissio brachii secularis, quia exhinc tam ipsi
quam maior pars vocate ecclesie currunt ad infernum
precipites. Unde secure prenosticandum est tam illis
quam toti ecclesie quod nee ad intra nee ad extra
carebunt notabili perturbacione (quamdiu sic ordinacio

25 Christi exercitus est eversa), cum Deus quem tantum
offendunt sit ipsis contrarius sed quis restitit ei et
pacem habuit? Offendunt autem infideliter in primo
mandato decalogi et per consequens iuxta Jacobum in
quilibet consequente: Adorant enim deos alienos falsis-

3o simos, cum honores mundanos et creaturas que ipsos
inferunt plus diligunt quam honorem Dei, et per con-
sequens plus quam Deum.

Ideo inter tres species peccatorum qui offendunt in Pride of life
isto mandato ista species ex superbia vite et peccato ne oYsin; '"

35 dyaboli est plus periculosa, ecclesie incognita et subtilis,
nam maculati peccatis carnalibus sunt cogniti infideles
quorum Deus venter est secundum Apostolum, maculati

5. DE : quam. 7. DE : consisteret summum ; ib. DE in marg. : Summum
suffragium vel precipuum ; ib. DE: suffragium vel precipuum. 8. A: Nee
vero. 9. D: quibus absterrentur ; E: obstinantur. 10. DE: causam Christi.
11. A : eis deest. 12. A : tunc tunc ; D : tunc vero. 12, i3. A : ydolatrarum.
14. E: titullaciones. 16. A: consideracio. 24. A: notabili deest.

24, 25. A: quamdiu — est eversa deest. 28. D in marg. : Dotacionem qui
non impugnnnt omnes peccant. 3o. DE : contra ipsos. 32. DE : plus
deest. 36. DE: maculi ; ib. A: cognite. 37. DE: maculati eciam.

26. Job. IX, 4. 37. Ad Phil. IN, 19.

4o JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO VI.

autem peccato mundi sunt iterum infideles, cum ava-
il* being most ricia secundum Apostolum sit ydolorum servitus. Sed
subtle. -^ ^ prediligunt honores proprics plus honori divino
sunt absconditi infideles, quod si ipsos ex ipsa infideli-
tate volumus convincere, attendamus si causam Dei 5
tantum ponderant sicut suam vel iniuriam Dei tam
instanter vindicant sicut suam. Et cum patet oppositum,
liquet quod honores suos et per consequens se ipsos
diligunt plus quam Deum. Et contra istam perfidiam
clamaret tota ecclesia, cum nichil mali sibi evenit quod 10
rex superbie per ipsam non ingerit, movens eius membra
se ipsos amancia plus quam Deum.

Nee caret secundum genus scolasticorum participacione
huiusmodi delicti maximi, cum ex fide sit notum quod
ordinacio Christi dotacioni isti contraria plus undique i5
prodesset ecclesie, ad quod licet utrumque testimonium
sonuerit, tamen sufficit pro nunc tria dicta evangelica
allegare : primo illud Luce XIV0, 3 3 : Omnis ex vobis
Three proofs qui non renunciavit omnibus que possidet non potest meus
rom crip ui e. ^^ discipulus. Quomodo autem clerus debet renunciare 20
temporalibus clare docet conversacio Christi et aposto-
lorum, cum facta vite eorum sunt efficacissimus interpres
sensus legis Domini. Ex quibus colligitur quod, cum
tales sacerdotes non possunt esse Christi discipuli, sunt
precipui discipuli Antichristi. 25

Secundum testimonium est lex quam Spiritus Sanctus
per Vas Eleccionis effudit 1 Tim. VI0, 8, ubi allidens
cupiditatem cleri tradit pro regula: Habentes, inquit,
alimenta et quibus tegamur, hiis contenti simus. Iudicet
autem mundus ex sollicitudine cleri si de aliment is 3o
apostolicis, ymmo ex lauticiis cesareis contentantur.
Luxury of the Nee solum requirit socios peregrinacionis viros apo-
stolicos in iuvamen et consorcium sibi iunctos sed
familiam ac servitores regios qui omnino distrahunt ab
officio evangelico; nee solum contentantur de tegumentis 35
domorum et pannorum qualibus Christus et sui apostoli
ex elemosinis tegebantur, sed requirunt dominanter
castella et maneria propria que in regibus sonarent

4. A: ex ista. 18. AD in marg. : Contra dotacionem; ib. E in marg.:
Tria testimonia pro Christi ordinacione. 22. A: sint. 23. E: cum

deest. 26. AE: in marg.: 2. 27. A: I deest; ib. DE: elidens. 29. D in
marg.: Clerus excedit in alimentis et tegumentis. 33. A: iuvamen sed;
ib. E: consorcio. 33; 34. A: corsorcium — ac deest. 36. A: qualibet.
38. DE: mansoria; D in marg.: maneria; ib. DE: in rebus.

2. Eph. V, 5.

SERMO VI.J SECUNDA PARS. 41

superbiam; et in vestimentis ac aliis apparatibus mundo
splendentibus non est finis.

Tercium testimonium est regula Evangeliste I. Joh. II0,
1 5 : Nolite diligere mundum neque ea que in mundo sunt.
5 Sed vita Antichristi ostendit quod sacerdotes cesarii plus
diligunt mundialia quam officium evangelizandi, plus
student circa eorum acquisicionem, retencionem et per-
petuacionem quam circa seminacionem, fructificacionem
et veneracionem verbi Dei. Et cum constat ex fide quod

10 hoc est sacerdotum Christi principale officium et in se

vincere mundum ac exemplare posterioribus quomodo

pi debent ipsum vincere, constat iterum ex fide quod hec

iSof est victoria que vincit | mundum, fides nostra qua cre-

dimus quod Jesus filius Dei vixit vitam pauperrimam

1 5 et docuit verbo et opere quomodo sui debent vivere
vitam consimilem. Quomodo ergo caritas Dei manet in
illis qui sic deserentes legem Christi sequuntur dogma
Antichristi? Et iste regule ac improbaciones vite con-
trarie demonstrari possunt ex fide.

20 Sed hie est quedam grandis excusacio in peccatis Example of the
quod Christus et sui apostoli debuerunt pro tempore ^hAain3
sue viacionis sic vivere, posteriores autem oportet vivere
laucius quoad mundum propter honorem Christi et
ecclesie acquirendum, ut patet de Augustino, Gregorio

25 et Sanctis ceteris quos non est blasphemandum sic
vivere nisi vita ilia foret licita. Sed hie patet quod
discipuli Antichristi relinquunt vitam Christi qui peccare
vel errare non potuit et querunt umbras persone pecca-
bilis et errantis. Ideo docet beatus Cyprianus quod non

3o est curandum quod quicunque sancti post Christum
fecerint nisi docto quod hoc ex auctoritate eius habu-
erunt; nee dubium quin beatus Evangelista et multo
magis alii post eum crebrius peccaverunt. Et iterum
certum est quod sicut Christus tradidit mandata eterna

35 pro tempore veteris testamenti, sic pro tempore legis

3. AE in marg. : 3. 5. A: Christi. 6. D in marg. : Sacerdotes officium
proprium obmittentes. 8, 9. DE: fructificacionem et deest. 9. DE:

vel veneracionem; ib. E: veneracionem et in marg. 10. A: hoc deest.
16. DE : ergo deest. 17. DE: dogmata. 20. A in marg.: Excusacio in
peccatis; D in marg.: Excusacio ootacionis; E in marg.: Excusacio cleri.
25-27. A: quos — relinquunt deest. 27. AE in marg.: Responsio.

28. A: et errare. 3o. D: quidcunquc sancti; E: quodcunque quicunque;
ib. A: Christum deest. 35. D in marg.: Christi lex invariabilis est.

12. I. Joh. V, 4. 29. In epistula ad Caecilium (ed. Acad.
Vindob.), pag. 701 — 717.

42 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO VI.

nove; aliter enim diceret Antichristus quod quicquid
Christ's Christus humanitus mandavit non obligat post apostolos,

Corpoi-petuaie cum virtus verborum suorum antiquitus expiravit. Sed
obligation, quid blasphemius, cum remanet par racio utrobique?
Ideo vellem tales duplices concedere quod non habent 5
auctoritatem a Christo in hiis que lucra sapiunt, turn
propter indignitatem suam ingratam, turn eciam propter
falsam ficticiam de verbis Domini palliatam. Ilia itaque
que sonant ad edificacionem anime manent perpetuo,
sed ilia que Antichristus palliando ponderat ex fallacia 10
scole sue sunt infideliter innovata. Dicti itaque sancti
circa affeccionem temporalium licet venialiter peccave-
runt; de quo vel in hoc seculo vel in purgatorio doluerunt,
quod confirmari potest ex dicto beati Gregorii super
hoc evangelio asserentis katholice quod dum gradus vel i5
status prelati est alcior, obligacio Deo ut sibi serviatur
Prelates are placencius est maior : Nos, inquit, qui in hoc seculo

serve God' than <^ccepisse a Deo aliquid magis cernimur inde striccius

were the iudicamur. Cum enim augentur dona, raciones eciam
apostles. " , ... ,

crescunt donorum; tanto ergo esse humilior atque ad 20

serviendum Deo prompcior quisque debet esse ex munere
quanto se obligaciorem esse conspicit in reddenda racione.
Ex qua complecione syllogistica videtur, primo quod pre-
lati cesarii moderni sunt Deo obligaciores quam fuerant
apostoli, quia eque a Deo altos status acceperant et 25
non a Deo sed ab ipsis est quod non eque ampla caris-
mata; cum ergo necessitantur fateri quod a Christo non
a dyabolo ista dominia secularia super apostolos rece-
perant, manifeste sequitur quod Deo de tanto amplius
apostolis obligantur, et cum Christus prudentissime 3o
obligavit apostolos secundum ultimum sue capacitatis,
sequitur quod isti vel infringunt obligacionem vel supra
apostolos sunt beati et utrobique sequitur blasphema
absurditas.

Secundo videtur sequi quod necessario Deus plus 35
donans nostris prelatis quam Sanctis apostolis habuit ipsos
cariores et exhinc eis hoc fecerat ut sint humiliores et

11. A: innotata. 17. DE: placencius deest. 19. A: agentur; ib. D
in marg. : Cum augentur dona, raciones crescunt donorum. Prelati plus
sunt obligati Christo quam apostoli. 20. DE: ergo est. 21, 22. A: ex
munere — esse deest. 23. AD: syllogica; ib. E in marg.: Correlarium.
29. DE: de tanto deest; ib. E in marg.: Hie venantur prelati cesarii.
32. DE: nullam fingunt. 33. D: sint; ib. A: et deest. 35. AE in

marg.: 2. 36. D: et habuit.

14. S. Gregorii Opp. I, 620, 1283.

SERMO VI.] SECUNDA PARS. 4$

ad sibi serviendum in servicio eis debito prompciores;
aliter enim Deus dedisset illis ipsum donorum crementum
frustratorie sine causa, sed iudicet evangelium ac naturalis
racio si clerus ex dotacione ilia sit humilior et ad
5 serviendum Deo prompcior; quod si non fuerit, mani-
festum est quod Deus non donavit hoc fieri sed Satan
perturbans profectum ecclesie.

Tercio videtur sequi quod quecunque talis dotacio
adversans ordinacioni Christi sapit blasphemiam, cum

ioimponit sibi stulticiam; nam scriptura, racio naturalis et
experiencia testantur quod occupacio hominis dispersa
circa temporalia bona indisponit ad capiendum spiri-
tualia et ipsa caritative populo seminanda. Nee capit
mens hominis quomodo prelatus sic dotatus ut sic

1 5 disponitur ad vincendum mundum vel eius doctrinam
subditis exemplandum; et sic de aliis hostibus. Oportet
ergo vel negare scripturam vel fateri Christi stulticiam
vel ecclesie ignoranciam ordinacionem Domini volicionis
perpetue sine causa licita sic eversantem.

20 Sed tercio principaliter videndum est quomodo dicti The saints who
sancti recipientes illam dotacionem in parte potuerunt endowment
excusari ; potuit enim esse vel fuisse quod crediderunt erred,
maiorem fuisse quietem ecclesie et promptitudinem
ministrandi Christo habere dotacionem talem perpetuam

25 et servandi paupertatem priorem, thesaurizare fideliter
a ipauperibus totum superhabun | dans, sicut videbantur

" fecisse sancti apostoli, quando possessiones agrorum
vendebant et ponebant precia ante pedes apostolorum ;
sed certum est quod tunc forent decepti ex inordinata

3o afFeccione ad temporalia et ex incompleta similitudine
simiali et ex inadvertencia ad scripturam. Et fuisse
potuit ac supponi debuit quod de ilia ignorancia fruc-
tuose finaliter penitebant. Sed de illo veniali peccato
crevit mortale late inficiens matrem nostram, quia

35 dyabolus saltabat per locum a simiali similitudine. Si The devil's
licet habere paucum precium ultra instantem necessi- arguments,
tatem ad tempus breve, ergo per idem licet habere
quotquot divicias et predia pro perpetuo officium

2. DE: daret Deus ipsis illud. 4. DE: et deest. 8. AE in marg. : 3.
9. D in marg. : Temporalia impediunt clerum in suo officio. 10. D

racionabilitas. 12. A: indisponitur. i5. A: eius victoriam. 16. DE
et ceteris. 18. A: volicionem. 19. E: eversante; ib. E in marg.

Quomodo sancti receperunt dotacionem. 20. DE: quod dicti; ib. A in
marg.: Nota; D in marg.: Sancti dotacionem tenentes quomodo excusantur.
25. A: servando. 27. A: sancti deest. 3i. D: fimiali. 38. DE: pro
deest.

44 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO VII.

evangelicum dimittendo. Sed Antichristus non attendit
quomodo apostoli decreverunt hoc esse inequum et
elegerunt septem diaconos ad moderate occupandum
istud officium. Et si dicatur quod stulticia imponitur
Sanctis ecclesie triumphantis, fateor cum Petro, Paulo, 5
Even apostles Evangelista Johanne et sic ceteris citra Christum, scrip-
sinned, tura imponit grave peccatum, et per consequens errorem
atque stulticiam, ymmo cum ilia que promerendo fece-
rant non fecerunt gradu optimo eis possibili, videtur
quod cum fecerunt opera meritoria peccaverunt, sed 10
non in quantum meruerant. Ideo abbas noster Christus
impeccabilis est videndus; modo autem carent isto errore
in ecclesia triumphante. Sed modo Antichristus cum suis
discipulis arguit per locum ab insufficienti similitudine
quod licet clero quotquot secularia dominia quomodo- i5
libet occupare. Et hii sunt qui scandalizant partes
ecclesie triumphantis.

SERMO VII.

Dixit Simon Petrns ad Jesum: Ecce nos reliquimus
omnia et secuti sumus te. Quid ergo erit nobis ? 20
Matth. XIX0, 27.

Constat ex fide quod mundus perditus est ex tyrannide
dyaboli per peccatum, verbum autem Dei oportuit in-
carnari ad redimendum sic perditum et eligere sibi
apostolos atque discipulos tamquam milites eius preci- 2 5
puos ad mundum sic perditum conquirendum. Petrus
autem capitaneus eorum querit a magistro quam mer-
The reward of cedem eius discipuli finaliter reportabunt; nee militabunt
Sech1C'stt0 quicunque scioli ita dura milicia nisi eis fecit retribucio

copiosa. Oportet enim ipsos sequi Christum in moribus 3o
et conversacione qui fuit homo pauperrimus, humillimus
et omni genere virtutum perornatus. Sicut enim mundus
conquestus est per dominativam superbiam et omnia
genera peccatorum, sic oportet ipsum redimi per humili-
tatem pauperrimam et omnia genera virtutum. Christus 35

1. E in marg. : Argumentum diaboli. 6. DE: Evangeliste Johanni.

8. A: promerenda. 9, 10. A: gradu — fecerunt deest. 11. DE: Christus
decst; ib. A in marg.: Christus noster est abbas. 14. DE : per locum

deest. 16. A: patres. 19. A in marg.: Sermo VII; DE in marg.:

In conversione (E: sancti) Pauh. 23. A: Domini. 28. AD: discipuli
deest; ib. E in marg.: milites. 3i. A: homo deest. 33. conquestus;
ib. D in marg.: id est conquisitus a dyabolo; E in marg.: conquisitus a
dyabolo.

19. Cf. Wyclifs Sermons, ed. by Arnold, 1, pag. 342 — 345.

SERMO VII.] SECUNDA PARS. 4$

autem retribuet suis militibus pro tribulacione completa
delectabili et congrua talibus militibus pertinente, cuius
carta sufticiens est veritatis assercio: Amen, inquit, dico
vobis quod vos qui secuti estis me in regeneracione, cum
5 sederit jilius hominis in sede maiestatis sue, sedebitis et
vos super sedes duodecim iudicantes duodecim tribus Israel;
ubi per sedem maiestatis intelligitur eterni regni collo-
cacio a quo non poterit amoveri. Per sedes autem The promise is
duodecim * intelligitur apostolorum et quorumcunque prelates,

ioprelatorum predestinatorum locacio que cum sit in
beatitudine non potest deficere vel destrui per tyrannos.
Duodenarius ergo qui est numerus universitatis non
singulariter signat illos duodecim apostolos, cum tunc
Scarioth regnaret et Paulus foret sibi subditus. Et per

1 5 duodecim tribus Israel intelligitur universitas bonorum
qui subiecti prelatis qui ipsos genuerant Deum videbunt.
Et sic in finali iudicio resurgent tres maneries hominum,
primi prelati salvandi qui licet a Domino iudicabuntur
non tamen sic iudicabuntur a subditis quos convertent;

20 secundi sunt subditi non prelati qui tenebunt finaliter
legem Christi, et tercii sunt dampnandi qui (ut dicitur
Psalm. 1°, 5) non resurgent impii in iudicio finali ad
gloriam. Et videtur quod quicunque in hoc seculo accipit
prelaciam vel dampnabitur vel in alia sede duodecima

2 5beatifice iudicabit. Aliter enim non perficit officium
quod assumit quod si non facit quicunque christianus
dampnabitur.

Nee intelligendi sunt hie solum prelati qui preficiuntur among whom
humanitus, sed (ut plurimum) qui sine prefeccione hu- whom God has

3o mana preficiuntur divinitus, cuiuscunque status, sexus appt°e1"cthd t0

°cvel condicionis fuerint. Sic enim magnus prelatus fuit [

" Baptista, habens sub se magnum heremitarum cuneum,
et aliorum vivencium vitam solitariam vel penalem.
Magni eciam prelati erant milites, martyres qui in labore

35 certaminis subditos confirmarunt, et sic de virginibus
et aliis ministris ecclesie longe plus copiosis quam sunt
prelati cesarii. Nee intelligendum est quod nulli prelati

I. DE: retinet suos milites; ib. E in marg. : pro retribucione. 4. A:
in resurreccione. 6. A: duodecim deest. 7. E in marg.: Sedes

maiestatis; ib. A: regis. 8. DE: removed. 14. DE: subitus. Per.

16. E: subditi; D: subiecti in textu ; in marg.: subditi. 17. D in marg. :
Tres ordines resurgencium. 18. A: primi deest. '9-.A: sicut.

21. DE : legem Christi deest. 22. AD: impii deest; ib. E: impii in marg.
add. 23. E: quod deest. 24.. A in marg.: Nota de prelatis; ib. A:

duodecim. 28. D in marg.: Prelatus quis est. 29. E: perfeccione.

3o. DE: sexus deest. 37. E: Nee intelligimus.

46 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO VH.

iudicantur per alios, cum iudicacio ista non sit nisi
realis attestacio quod subditus prelato huiusmodi obedivit,
et omnes illi expectabunt unanimiter divinum iudicium.
Ex quo videtur quod prelati perfidi per suos subditos
iudicantur; ipsi enim testantur quod perverse et infi- 5
deliter per prelatos huiusmodi sunt seducti. Ideo (ut
dicit Sapiens VI0, 6) durissimum iudicium hiis qui pre-
sunt Jiet; et sic omnes homines citra Christum iudica-
buntur ab ipso et cum hoc eius adiutores precipue
iudicabunt. Nee merces apcior potest eius militibus 10
adaptari, cum ilia sessio triumphalis milicie non potest
per adversarium semoveri, cum sit in beatitudine sta-
Christ's bilicio sempiterna, et per consequens, Christus promit-

pr "'" tit quod omnis eius discipulus qui reliquerit scilicet

temporalia pro eius amore secundum racionem carnalem i5
vel secularem habebit in hoc mundo centuplum et
finaliter vitam perpetuam possidebit.
not to be taken Nee sunt audiendi ydiote qui ex hoc textu arguunt
litterally for qUO([ quicunque Christi discipulus habebit centum uxores,

agros et filios in hoc mundo eo ipso quo pro Christo 20
ipsa reliquerit; nam evangelium vere dicit quod habebit
centuplum, hoc est, universitatem omnium bonorum
Domini in hoc mundo, cum iustorum sunt omnia. Nee
ex isto sequitur quod habebit totidem uxores aut filios,
cum iuxta sophistas iste est pater tuus, sed non tuus ib
pater, ut Trinitas licet omnem creaturam habuerit, non
tamen propterea patrem habet. Sufficit ergo promis-
sioni Christi credere quod eius discipulus evangelice
habebit omnia in hoc mundo et post diem iudicii tarn
ipsa quam beatitudinem possidebit. 3o

Degrees of Circa hoc evangelium notandum quod multi sunt

relinquishment. gradus reiiccionum> Reliccio tamen evangelica dicit caren-
ciam secularem et proprietariam temporalium quoad
sollicitudinem et ad usum. Nam licet secularibus sit
licitum ad tempus habere proprietatem et sollicitudinem 33
circa mundana, oportet tamen eos finaliter si salvabuntur
in hora mortis omnia ista gratis relinquere. Discipuli

1. E: iudicentur; ib. A: non deest; ib. D in marg. : Iudicacio quid est.
4. E in marg.: Nota. 5. DE: quam perverse. 10. A: possit.

i3. A: consequenter. 18. A in marg.: Obieccio; E in marg.: Nota.

21. A in marg.: Responsio. 22. D: id est; ib. AE: omnium deest.

25. E: sophisticos. 25, 26. DE : sed non est pater tuus. 26. E: nee

Trinitas. 27, 28. DE: ex promissione. 3i. A in marg.: De gradibus
reliccionum;.E in marg.: Multi sunt gradus reliccionum. 32. D in marg.:
Reliccio. 32, 33. A: ducit carenciam. 34. E: et usum. 34, 35. A:
et ad — sollicitudinem deest. 36. A: si deest. 37. DE: in hora

mortis deest.

SERMO VII.]

SECUNDA PARS.

47

25

3o

35
Fol.

autem Christi ante hanc horam reliquerunt meritorius
et securius hec mundana; nee oportet si homo relinquit
aliqua quod quondam seculariter habeat ilia, cum Petrus
et ceteri apostoli mundo satis pauperes omnia mundana
reliquerunt, quia sollicitudinem et affeccionem ad talia
eciamsi habere poterant dimiserunt. Et miro modo
hec umbrosa et terrena possessio sic deserta inducit
possessionem evangelicam veriorem.

Ex fide autem scripture credi oportet quod beatus We believe

... . . . . _. . . ... from Scripture

Paulus vixit et nunc regnat inter omnes Christi milites that Paul is a
gloriosus. Nam Act. IX0, i 5 promittit Christus quod sit saint in heaven-
sibi vas eleccionis ad beatitudinem ex suo officio acqui-
rendam. Iterum ad Rom. VIII°, 3o dicit eadem Fides
quod nulla creatura poterit eos separare a caritate que
est in Christo Jesu. Ex quo patet cum multis affirma-
cionibus fidei quod per revelacionem scivit quod ipse
et alii fuerant in gracia finalis perseverancie confirmati.
Et iterum non presumeret aliter scribere Timotheo
quod bonum certamen certavit, et quod est sibi reposita
• corona iusticie quam reddet sibi in die iudicii iustus iudex.
Ideo de nullo christiano est fides securior quod sit beatus
in patria quam de Paulo et cum quilibet beatus in
patria premiabitur secundum laborem eius legitimum,
Paulus autem plus omnibus laboravit, verisimile est quod
nullus apostolus sit eo beacior, et si prelati habebunt
sedes altas in iudicio finali secundum quod plures ex
fervenciori caritate ad Deum converterunt, quis iudicabit
alcius illo Paulo? nam Petrum ad magnam utilitatem
ecclesie reprehendit (ut patet ad Gal. 11°), et breviter
ubi scivit peccatum contra Dei iniuriam et dampnum
ecclesie plus regnare illic usque ad mortem bellavit
intrepidus contra ipsum. Nee dubito quin sicut sanctus
iste in vita propter eius meritum et extollenciam laudes
contempsit humanas, sic iam in celo desiderans quod
cbntempta huiusmodi vana decertacione totus honor
Dei gracie ex integro tribuatur.

Contra fidem huius doctoris gencium religiosi nostri | The friars
ut fratres multipliciter blasphemant, sicut contra conver- slander him-
sacionem domini nostri Jesu Christi. Ipse, inquiunt, pro

io. D in marg. : Pauli apostoli dignitas; E in marg. : Paulus. 20. A
corona — sibi deest. 27. DE: Dominum. 3o. DE: novit. 3i. DE
illuc. 35. A: modi deest. 37. A in marg.: Contra fratres. 38. A
blasphemant Christum; ib. E in marg.: Fratres blasphemant.

29. 2 Tim. IV, 7.

48 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO VII.

pauperibus Jerusalem mendicavit (ut patet I Cor. XVI°) ;
ipse autem probat ex lege veteri quod populus tenetur
in vite necessariis suis doctoribus subvenire (ut patet
I Cor. IX0), et ipse carnes et quicquid de maccello
venerit sine interrogacione consciencie comedebat. Quare 5
ergo non licet facere fratribus ad similitudinem tanti
doctoris similiter?
Three false Sed dyabolus cecavit fratres in illo paralogismo

"llntichrist? multiplici. Erubescat itaque Antichristus si Apostolus

procuravit temporale subsidium in casu Sanctis Jerusalem, 10
ergo fratres validi debent mendicare generaliter pro se
ipsis. Secundo si edificati debent in vite necessariis
subvenire suis evangelizantibus, ergo per idem populus
debet dare fratribus quantumlibet ampla temporalia
ad abusum. Et tercio si Apostolus destructis ritibus i5
legis veteris quoad esum comedit inter gentes quicquid
fuit nature humane conveniens, ergo per idem fratres
debent sollemnizare privatas observancias in esibilibus
et conversacionibus mundo .absconditis. Formaliter enim
infertur oppositum; ideo conversacio et doctrina Pauli 20
movet principaliter contra ipsos.
St. Paul begged Quantum ad primum, patet ex evangelio quod pauperes
lame and ' ceci et pauperes claudi et pauperes debiles debent tem-
infirm. porali suffragio relevari et pro huiusmodi Sanctis Je-
rusalem Apostolus mendicavit, non autem pro se ipso 2 5
vel sociis suis in potencia naturali potentibus, sed pocius
mandavit huiusmodi de corporali laboricio sustentari.
Nam Act. XX0, 33 confitens conversacionem suam ad
exemplarem utilitatem ecclesie postquam prophetavit
sectas rapaces esse venturas ad onus ecclesie ita scribit:3o
Argentum, inquit, et aurum aut vestem nullius concupivi
sicut ipsi scitis, quoniam ad ea que mihi opus erant et
hiis qui mecum sunt tninistraverunt nianus iste. Apostolus
autem qui fuit sufficiens in bonis naturalibus laboravit
corporaliter nee dedignatus fuit vilitatem laboris in 35
necessitate temporis perurgente; unde Actuum XVIII0
legitur quod Paulus quia scenofactorie artis fuit habitavit
cum Aquilla et Priscilla qui erant operarii huius artis.
Nam cum Deus dat bonum nature ministris suis ad hoc

1. A: I deest. 4. A: I deest; ib. A: marcello; ib. A in marg. : B. I.
6. E : facere deest. • 8. A in marg. : Responsio ; ib. DE : in istis. 12. D in
marg.: 2. 14. A: ampla deest. i5. D in marg.: 3. 16. A: quoad

eum. 22. DE in marg.: Ad primum: A in marg.: Contra mendicacionem
validam. 23. DE: ceci claudi. 26. DE : suis deest. 28. A : Act. II" ;
E: Act. XXVI"; ib. constituens. 32. A: mihi deest. 35. DE: quia

fuit: ib. Dfc): laborum. 38. A: et — artis deest.

SERMO VII.] SECUNDA PARS. 49

sufficientibus, iniuriam facit Deo et eius pauperibus
per ipsum ad laborem talem insufticientibus qui bona
Dei accipit in mendicacione valida et clamorosa. Unde IIa
ad Thessal. IIP, 8 scribit Apostolus quomodo oporteat
5 ipsum in hoc imitari laboricium; quoniam, inquit, non
gratis panem manducavimus ab aliquo sed in labore
ac fatigacione nocte ac die fuimus laborantes, ne quern
vestrum gravaremus? Regula, inquam, apostolica fuit
(ut exprimitur in eodem capitulo), quod si quis taliter

io ociando non voluerit laborare, non manducet. Et racio It is more
fidei hoc convincit; nam licet beacius sit dare spiritualia money for tii"
dona Dei quam ipsa accipere, verumtamen perfeccius ^T^them
est assistente opportunitate temporis laborare manibus,
ut habeatur unde tribuantur ista pauperibus, quam ipsa

i5a viris temporalibus mendicare, et omnino illicita est
mendicacio valida et clamorosa.

Unde instar Apostoli fratres debent interpolatis tem- Cost of the
poribus laborare, antequam sint sic ecclesie onerosi. friars.
Onerosi dico, quia quatuor ordines fratrum habent a

20 probabili in Anglia plus quam mille animas validas
in potencia corporali, et cum quilibet eorum expendit
annuatim de regno iuvante reliquo centum solidos, quia
aliqui centum marcas, patet quod habent in paucis annis
de regno plus quam centum millia librarum; quod cum

25 captum fuerit de egenis per fraudes, patet quod regno
sunt nimium onerosi. Nam (ut narrant cronice) tempore
Augustini Anglorum episcopi erant plures quam illi
monachi de puro laboricio, non de appropriacione bo-
norum regni vel ecclesiarum aut mendicacione tunc

3o insolita sustentati.

O quam prosperum foret regnum in multis terris The country
sterilibus novatum ut antea, si omnes fratres validi w°f1fh£™S]fer
et aliunde ocii similiter laborarent. Nee est fingendum worked,
quod per artem alchimicam aut missionem miraculosam

35 ultra Christum et suos apostolos de celis tot temporalia

3. A: clamosa. 5. DE: qui, inquit. 6. A: mendicavimus.

io. DE: operando noluerit. n. E: est; lb. E in marg. : Nota. 12. D in
marg. : Dare beacius quam accipere. i3. DE: opportunitate labore.

14. A: ilia pauperibus. 16. A: clamosa. 18. A: sicut. 23. DE: ali-
quis; ib. A in marg.: Nota quare fratres sunt onerosi; D in marg.:
Fratrum divicie in Anglia. 24. A: et cum. 25. E: regno deest.

26. DE: sint; nimium deest. 27. A: quam illi quam illi. 29. DE : a
mendicacione. 3o. A: aut insolita; ib. E: sustentate. 3i. A: foret

deest; ib. DE: et multis. 32. A: antea.

20. Cf. De Triplici Vinculo ed. Buddensieg, pag. 192/3, where,
however, the calculation is only for one year. Cf. Trial., pag. 369.

5o JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO VII.

fratres habent sed indubie de egenis pauperibus multis
blasphemis fraudibus ipsa spoliant. Et cum iam sensi-
biliter gravatur regnum in omni genere suarum parcium,
nunc moti misericordia cessarent ab ista rapina dyabolica
egenorum et regnum addisceret regulam Pauli quod 5
qui | sic ocians non laborat ex ficcione elemosine non ^°\
manducet. "

Preachers may Secundum autem argumentum infert quod viri evangelici
nccdSS ™but no accipiant post edificacionem ecclesie ab illis qui plus
more. aptantur ad illud vite necessaria moderate. Sed quid 10
hoc ad alta et nimis sumptuosa edificia et ad superflua
fratrum convivia vel ad inhonestum et sumptuosum
numerum discolorum?

Et tercium argumentum infert quod fratres non la-
borent vel non consumant thesaurum regni per privilegi- i5
aciones et dispensaciones frivolas Antichristi. Unde (ut
ait quidam socius) longe evidencius implicat religio privata
Private sects peccatum quam civile dominium. Nam ipsum ex causa
Ss\Ni°ltha'n0docsf tripuci implicat culpam ad minimum venialem, primo
civil lordship, quia legem de communicacione bonorum secundum 20
statum innocencie, secundum statum apostolicum et
secundum statum patrie observandum nimis excludit.
Nam nulli magis sunt proprietarii in effectu quam fratres
in domibus et cunctis eis adiacentibus, cum seculares
vel in vita vel in morte bona sua mundo distribuant, 25
fratres autem bona mundi importune accumulant et
nee in vita nee in morte ipsa mundo participant; et
cum non habent a rege licenciam sic alienandi vel
donandi bona regni que ipsi (ut inquiunt) dominative
habere non poterunt, quam proditoria regi et regno foret 3o
illorum donacio Antichristo.

Secundo quia civile dominium implicatur et fulcitur
humanis legibus imperfectis, vita autem fratrum et eorum
possessio, licet in primordio omnibus illis renuncient,
verumptamen redeundo ad cadaver temporalium instar 35
canis implicant se negociis secularibus plus quam domini

1. A: habere. 8. A in marg. : Secundum argumentum; D in marg. :
Ad secundum; E in marg.: 2. 8. aptantur; ib. D in marg.: id est

apti sunt dare. 11. A: et deest. i3. E: discipulorum. 14. A in

marg.: Tercium argumentum; E in marg.: 3. 14, i5. AD: laborarent.

17. A: socius deest. 21. E: innocencie — statum deest; ib. E in marg.:
Religio privata sapit peccatum supra civile dominium. 24. DE: eis

deest. 25. DE: mundo deest. 32. A in marg.: 2. 34. A: re-

nuncians; DE: renunciet. 35. DE: iterum redeundo. 36. E: quam
Deo alens. (!)

SERMO VII.] SECUNDA PARS. 5 T

civiles et tradiciones proprias habent intrinsecas plus
quam mundiales regule fraudulentas.

Et tercio quia seculare dominium elevat dominos in Friars extol
luciferinam superbiam, sed revera extollencia religionis blasphemously.
5 private plus blaspheme et per consequens dyabolice
elevatur per ficticias dignitatis istorum ordinum quibus
fingunt ipsos, ymmo suos habitus et ingressus in suos
ordines, super apostolos venerandos. Regula autem sive
religio Christiana communis est perfectissima quam Apo-

iostolus sequendo Christum perfeccius explicavit; ideo de
tanto debet ecclesia sequi ipsum convincendo fratrum
versucias et ficticias suorum ordinum. Videtur enim quod
nimis multi eorum sunt discipuli principis tenebrarum
et sacerdotes Baal qui per cataractas subterraneas abs-

i5conditas subtrahunt ypocritice temporalia de penuria
regnoram, cum quibus temporalibus omnes egeni regnis
necessarii poterunt relevari.

Econtra autem pater luminum per cataractas celi They build
dat guttatim pluvias ex quibus terre nascencia regnis |'naj belfriesf

20 fructifera oriuntur. Unde sequentes patrem suum edi-
ficant altas domos et campanilia instar edificancium
turrim Babel, non autem spiritualiter matrem suam vel
corporaliter regna plantando terre nascencia, in cuius
signum lingue Babilonice confunduntur, cum nedum una

25 persona illius monstruosi corporis tenet cum uno

papa et altera cum altero, verum unus ordo contra Their quarrels,
reliquum, et una persona eiusdem ordinis tam in spe-
culativis quam practicis alteri adversatur. Deterioracio
autem ecclesie in observancia legis Christi et dissensionis

3o seminacio ostendit in quibus fructificant mendaciter
matri nostre; nam duo apostoli vagantes per regna
converterunt in brevi plurem populum quam regnum
nostrum inhabitat prius barbaricum et omnimode in-
fidelem ad gradum christianismi plus salutiferum quam

35 iam habet per multa millia fratrum totus populus An-
glicanus. Nee dubium quin cleri negligencia et specialiter
pseudofratrum sit in causa, et inevitabiliter tales secte
dant occasionem, ut pharisei, solvendi primum mandatum

I. A: habent deest. 3. A in marg. : 3. 4. A in marg. : Contra

fratres; ib. D : excellencia; E: excellencie. 6. A: dignitatum. 12. A:
ficticias deest. i3. A: principis deest. 14. A: sacerdotum ; ib. E:

cataractas correxit in cavernas. 18. A: et contra; ib. A: celestes.

20. D in marg.: Edificia religiosorum. 22. A: edificavit spiritualiter.

24, 25. A: una pars illius. 26. A: alteria. 27. A: una pars eiusdem.
27. 28. DE: speculatis. 3i. E in marg.: Nota. 32. DE: plurimum.

35. DE: iam deest. 36. DE: tali negligencia.

52 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO VUI.

secunde tabule. Nam cum solum filii habent limitatam
copiam temporalium, ut placet Deo inhabitantibus locum
tribuere, superveniunt secte extranee valide et callide
mendicantes ilia temporalia que filii darent suis pa-
They rentibus et Christi pauperibus in evangelio limitatis. Nee 5

imPcountry. e moveat obieccio de falsitate calculi, quia iudicet regnum
si infra paucos annos succedunt in illo viginti duo millia
fratrum ; nam a probabili quilibet istorum quatuor ordinum
proditorie habet inpresenciarum circiter mille fratres.
Proditorie dico, quia exhinc raptis iuvenibus et defici- 10
entibus artificibus patria sterilesceret.

Ex quibus colligitur quod infra viginti annos succedunt
in anno viginti millia fratrum; et cum totidem annu- p .
atim expendunt de bonis ecclesie centum mil | lia libra- |q0»>
They spend rum, patet calculus. Et revera rex dicitur annuatim i5

more than the non sufficere de certo expendere tantum quantum dictis

King s revenue. . r ~

raptonbus deputatur; nee sufficeret regnum regi suo
captivato redempcionem suam sine dampno notabili infra
tam brevia tempora relevare, sicut dicti raptores infra
tantum tempus destruunt infra regnum. Et turn pro 20
censu dando regi quod Christus approbat populus mur-
murat et reclamat, sed ex patenti vesania tam plebs
quam proceres defendunt et promovent rapinam plurem
quam exhibent Antichristo.

SERMO VIII. 25

Postquam impleti sunt dies pur gacionis Marie. Luce II0, 22.

Inter quinque festa beate Marie virginis hoc festum
The Purificacionis videtur tenere in ordine quartum locum,

sic quod festum Concepcionis, festum sue Nativitatis et
festum Annunciacionis secundum ordinem temporis ante- 3o
cedunt. Est autem ex evangelio causa patula festi huius
nam postquam impleti sunt dies purgacionis Marie vir-
ginis, ferebant Jesum in Jerusalem, ut sisterent eum
Domino, cum non venit legem solvere sed implere. Sed

1.— 5. Hie locus corruptus esse videtur. 1. A: filii solum habent.

2. E: ut patet. 3. A: et callide deest. 4. A: suis deest. 7. DE:

duo millia. 9. A: habet — fratres deest; ib. A in marg. : Nota de

expensis fratrum. 10. E in marg.: Nota. 11. DE: artibus ; ib. DE:

sterilescit. i3. DE: anno duo. i5. A in marg.: Nota. 19. DE: elevare.
23. DE: plurimam. 23, 24. E: plurimam — Antichristo deest. 26. A in
marg.: Sermo VIII.; D in marg.: Purificacionis; E in marg.: In Purifica-
cione S. Marie.

26. Cf. Wyclif's Sermons ed. by Arnold I, pag. 345 — 347.

SERMO VIII.] SECUNDA PARS. 5 3

Exodi XIII0, 2, mandat Dominus quod omne primo-
genitum masculinum sibi sanctificabitur in signum sal-
vacionis primogenitorum filiorum Israel in Egipto, et
Levitici XII0, 3 mandat eadem lex Domini quod mas-
5 cuius octavo die circumcidatur et die tricesimo tercio
sequenti mulier purificetur. Quamvis autem beata virgo The law taken
cum suo primogenito non isti legi ad literam est subiecta, ' bincf^Mary"01
cum Christus non aperuit vulvam sed exivit claustro
virginitatis clauso, sicut ianuis clausis ad discipulos

jointroivit; nee fuit de concepto semine procreatus, tamen
ut impleret legem Domini, homo in similitudinem carnis
peccati voluit in istis legi Domini subiacere. Nee sunt
audiendi carnales heretici qui ex isto textu: Omne
masculinum adaperiens vulvam sanctum Domino vocabitur

i5fingunt quod sanctum sit quomodocunque cognoscere
mulierem ; lex autem Dei loquitur de masculo primo-
genito aperienti vulvam ad suum exitum ; non sic
faciunt infideles lubrici supradicti sed pocius maculant
prius' apertam; ideo non adaperiunt sed pocius prius

20 apertam regulariter ad sui deturpacionem magis aperiunt.
Unde tales infideles debent addiscere primo grammaticam
quid est aperire, antequam blasphemarent taliter in
scripturam.

Talis autem sanctificacio non fuit nisi primogeniti

25 in templo devota oblacio et ut parentes Christi darent Christ's parents
pro ipso hostiam par turturum aut duos pullos colum- p0°b'yatheir°Wn
barum que (ut patet Levitici XII0) fuit hostia pauperibus offering.
deputata, sic quod quodcunque istorum prius eis ad
manus advenerit offeratur; divites autem agnum anni-

3o culum offerebant. Christus autem paupertatem honestam
continue tam in se quam in parentibus observabat. Et
ecce homo cui nomen Simeon famosus inter prophetas
et sacerdotes cognoscens tempus Messie instanter oravit,
ut posset eum videre corporaliter hie in via; et quia

35 iustus et filialiter timoratus fuit, certificatus erat per
revelacionem Spiritus Sancti quod videret Deum ante

2. E: sanctificatur. 2, 3. D: sanacionis. 3. D in marg. : Sancti-
ficacio primogenti. 4. DE: Levitici XIII". 5. A: circumcidetur in;
ib. A: tricesima tercia. 8. D: volvam ; sic et in locis sequentibus; ib.
D: exuit. 11. DE : legem peccati. i5. A: fingunt deest. 16. D in
marg.: Ad aperire; ib. E: autem deest; ib. D: Dei deest; ib. E: Domini.
17. A: sui exitum; ib. DE: non sicut. 18. A: faciunt deest. 19. DE:
aperiunt; ib. A: prius deest. 20. E: apertam vir. 22. DE: ad aperire;
ib. D in marg.: Hostia pauperum. 29, 3o. A: annulum. 3l. DE:
continue deest. 32. E: nomine. 36. E: Dominum.

j 3. Lucae II, ?3,

54 JOHANMS WYCLIF SERMONUM [SERMO VIII.

mortem. Ideo venit tunc ex eadem revelacione in tem-
plum et accepit Dominum in ulnas, Deum devocius bene-
dicens; desiderium enim cum completion fuerit, delectat
animam (ut dicitur Proverb. XIII0, 1 9), ideo prorupit in
canticum, quod sufficit sibi de preterita vita completa 5
tunc mori in pace. Satis enim fuit sibi sic corporaliter
sentire Christum qui fuit Messias dictus salutare omnium
populorum. Christus enim fuit predestinatus nedum
salvator patrum in limbo sed predicandus noticie om-
nium populorum, lumen ad revelacionem gentibus cecatis 10
veritatem veritatis fidei et gloriam cuiuscunque plebis
volentis in ipsum credere.

Circa hoc evangelium dubitatur utrum beata virgo fuit
omnino expers peccati, et videtur quod non, quia vovit
virginitatem et fuit posterius legitime coniugata et per 1 5
consequens debebat ex lege matrimonii debitum carnalis
copule viro suo. Et cum ex voto fuit prius obligata
virum non cognoscere, videtur quod ex inobediencia
facta Joseph peccavit venialiter.
Mary was Hie potest teneri probabiliter quod beata virgo, sicut 20

Psinlessy fuit expers criminis actualis, sic fuit expers peccati
originalis et cuiuscunque venialis; non tamen video quod
oportet de necessitate salutis quemlibet salvandum hoc
credere. Ideo videtur stulticia circa hoc nimium decer- ^

.... . . Fol

tare; nee scimus si beate virgini | disphceant opimones et '0
but we need tractatus istius materie; ideo securum videtur tamquam
not eci e t is. prot,abiie partem neutram asserere et nichil temere
diffinire. Tento ergo tamquam probabili quod beata
virgo semper fuit expers peccati dicitur ad argumentum
quod beata virgo valde fuit obediens viro suo sine consensu 3o
carnalis copule, ymmo neuter ipsorum istam copulam
affectabat, nee est de esse rei matrimonii, licet sit quodam-
modo eius signum. Et sic intelligunt leges que ex ilia
copula adiudicant coniugia illorum qui taliter copulantur,
licet fides et sponsalicia in aliis precesserunt, non carna- 35
liter copulantur; verumtamen nimis grave foret theologo
legem iam currentem de tali coniugio sine errore
defendere vel probare.

1. E: nunc. 5. DE: suffecit. 10. DE: revelandum; ib. DE: ceci-
tatis; ib. E in marg. : cecatis. 11. DE: et deest. i3. AD in marg.:

Dubium ; ib. E: fuerit. 16. E: cedebat; AD: et lege matrimonium;

ib. E: devota. 17. D in marg.: Maria semper fuit expers peccati.

20. AE in marg. : Responsio. 21. A in marg. (bl. ink.) : quod beata virgo
fuit expers criminis actualis et peccati originalis potest probabiliter teneri,
licet non sit etc. necessitate salutis hoc credere. 27. A: probabilem.

28. D in marg.: Matrimonium Marie et Joseph. 3i. E in marg.: Copula
carnalis non est de esse matrimonii. 36. E: Unde cum nimis.

SERMO VIII.] SEGUNDA PARS. 55

Nee negandum est quod dicit Augustinus in De Bono
Coniugali quod est triplex bomtm coniugii: Fides, sacra- Threefold good
mentum et proles. Nam in isto coniugio fuit quodlibet ° maiua£e-
istorum trium ; nam sicut Joseph fuit pater Jesu (ut
5 patet Luce II0), sic econtra Jesus fuit eius Alius et summe
virtuose sibi subditus. Joseph enim non solum fuit pater
Jesu, cura putacione fantastica vel alia racione extranea,
sed coniunctim, quia curam habuit veri filii uxoris sue
legitime supernaturaliter a Domino commendata. Et sic

io beata virgo fuit innupta mater, loquendo de nupciis
perfectis iam currentibus inter sponsos lapsos, cum
continue fuit a carnali copula preservata; et sic Joseph
habuit in illo benedicto coniugio unum filium, et per
consequens, bonum prolis. Et patet quod non obest

i5beatam virginem vovisse virginitatem et sine solucione Mary's vow of
voti viro fuisse taliter copulatam. Verumtamen votum virsini y-
potest dupliciter intelligi vel solum mentale vel copula-
turn mentali votum sensibile. De primo certum videtur
quod beata virgo vovit virginitatem, cum Luce 1° dicat

20 angelo pertinenter quomodo fiet istud, quoniam virum
non cognosco; et probabile videtur quod votum mentale
in signo sensibili vovit Deo et sic nullum votum com-
missum diruperat.

Sed dubitatur communiter utrum vovere homini sit

20 prudentis, et videtur quod fratrum religio, matrimonium
et alia sacramenta communia approbant istud factum;
nee dubium quin votum homini factum de perficiendo
temporali posset esse factum legitime, sed votum facti Spiritual vows
spiritualis vel operis meritorii videtur mihi superfiuum macje to God

3o fieri homini, cum sufficit ipsum fieri soli Deo. Nee only-
moveat quod tale stulte votum multis prosit per accidens,
quia sic facit peccatum gravissimum; ideo erubescerent
fratres, si vota leguntur in scriptura crebrius facta Deo,
ut patet de Jacob, Yepte et aliis; ergo per idem licet

35 fratribus sic vovere, quia simia tali argucie a simili
dissentiret. Nee moveat quod ex lege Dei unus tenetur

2. A in marg. : Coniugium habet triplex bonum secundum Augustinum.
3. A: illo. io. A: nuptis. II. A: perfectis deest. 16. DE: veteri viro.
17. A: videlicet solum. 18. A in marg.: Votum duplex; E in marg.:

Votum dupliciter intelligitur; ib. A: sensuale. 19. D in marg.: Votum

Marie virginis. 22. A: sensuali. 23. AD: dirumpat. 24. AD in

marg. : Dubium. 25. E in marg. : Nota; ib. D : factum religio. 26. sacra-
menta; D: transscript. : id est iuramenta. 27. DE in marg.: Votum si
debet fieri homini. 32. D: facit; in marg.: id est prodest per accidens.

2. Cf. Trial., pag. 3i5. August. Opp. torn. VI, pag. 32 1 et seqq.
19. Lucae I, 34.

56 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO VIII.

alteri ad obedienciam, quia cum quilibet debet obedire
cuilibet, omnes prepositi suis subditis sic voverent;
ymmo cum prepositi sunt plus ignari communiter quam
sui voventes et a Dei obediencia sepius tardativi, que
prudencia foret talibus stultis prepositis sic vovere? 5
Sufficit ergo vovere Deo qui debet esse unicus sponsus
animi humani, et si quis non fuerit cum voto extraueo
infundabili cathenatus.
Example of Nee moveat quod multi iam sancti in celo famosi

Saints not . , . ^ . . . ,

binding. m seculo sic voverunt, quia multi tam beati quam in 10
seculo famosi in hoc et aliunde gravius peccaverunt.
Ideo sicut secta fratrum aut eorum monstruosa regula
non habet probabilitatem vel fundacionem ex scriptura,
cum aliter laborarent superflue ad papam pro suis ordi-
nibus confirmandis, sic eciam obligacio et votum cum i5
multis aliis ceremoniis quibus obnubilant fratrifactos.
Sed sicut peiori quam simiali argucia arguunt quidam

Legends of the fratres quod secta eorum fuit ante incarnacionem in
Carmelites. monte Carmeli, quia Helias legitur ibi aliquos filios

imitacionis habuisse, sic arguunt conformi argucia quod 20
sunt fratres beate virginis, quia induuntur albis cappis,
et albedo signat mentis mundiciam, que in beata virgine
dicitur precellisse. Et sic in baculo arundineo stabiliunt
quod Christo sic voverunt apostoli vel Helve aut Samueli
sui discipuli. Et quantum ad sompniata miracula propter 25
eorum infundabilitatem instabilem nulli catholico est
curandum, ymmo per locum a maiori similitudine quod
fratres nigri et in sculptura vestium deform ati sunt in
patronatu dyaboli stabiliti, quia talia accidencia dyabolos
ipsos signant. 3o

Folly ot appeal Et si signatur quod multa fecit Jesus que non sunt

to unrecorded . . . . . . T , ...

acts of Christ, scripta in hoc evangelio (ut Jon. ultimo), et per con-
sequens, Christus fundavit hos ordines, licet ilia fundacio
non sit in evangelio expressata: revera per hanc cecam
arguciam | sequeretur quod omnis novella secta fratrum d

1. A: alteri obedire et cuilibet; ib. A in marg. : De obediencia. 4. E:
ad Dei obedienciam; ib. A: tardati. 6. A: sponsus deest; ib. D in

marg.: Sufficit vovere Deo; E in marg.: Vovere Deo sufficit. 10. D in
marg.: Religionum privatarum fnndamentum. 12. A in marg.: Contra

fratres; ib. A: menstruosa; in marg.: mardosa. i5. DE: sic et.

17. A: quam deest. 18. A: fuerunt. 20. A in marg.: Contra Carme-
htas; E in marg.: Carmelitarum impugnatur regula. 24. A: et Samueli.
25. A: sempiternate (1) miracula. 26. A: infinitatem; ib. A: nullo.

28. A: fratres magistri. 3i. A in marg.: Obieccio. 32. A: ut dicitur.
34. A in marg.: Responsio; E in marg.: Nota.

20. Gf. Pol. Works, pag. 274.

SERMO VIII.]

SECUNDA PARS.

57

sit dampnata, quia pari evidencia vel maiori qua evan-
gelium non scriptum autenticat sectas fratrum auten-
ticaret dampnacionem sectarum huiusmodi, quia scriptura
alia apostolorum docet quomodo ecclesia debet cavere
5 versucias introducendi illas sectas, et Deus ipse est
pronior ad notificandum ecclesie quod sibi proficeret
quam ad celandum periculum quod per accidens obesset.
Ideo non dubito quin fratres pensantes hoc sompnium
quod eorum fundacio stabilita fuit per Christum, licet
10 sua scriptura vel ex negligencia vel causa alia sit omissa;
eque evidenter vel evidencius fundabunt quod fratres
singuli sint dampnati, cum certum sit quod multi ritus
et partes sue regule sunt evangelio repugnantes. In
Christo autem vel sua scriptura secundum fidem Apostoli
1 5 non fuerunt est et non, sed oportet supponere ex fide
catholica quod lex Christi non sit superflua, diminuta
vel aliter defectiva; oportet ergo ut fratres caveant ut
venenum ne propter cupiditatem temporalium vel saltern
ne pocius propter eorum cupiditatem quam propter
20 salutem perpetuam populi predicent verbum Dei, quia
tunc indubie sunt heretici apostate a Deo excommunicati
et propter effusionem spiritualis veneni non cdificantes
sed auditorium venenantes. Et ista creditur causa quare
hodie multitudo sermonum non tantum edificat ecclesiam
25 sicut olim. Nam supposito de possibili quod fratres
sic faciant, non indubium quin sint symoniaci contra
preceptum Domini Matth. X°, 8 predicantes: Gratis,
inquit, accepistis, gratis date. Nee excluduntur tales a
prevaricacione ultimi mandati decalogi quin dampnabi-
3o liter capiant aliena; et si pallient factum suum quod non

principaliter sed solum accessorie ad utilitatem auditorii 1. They choosi
capiunt bona sua, ex facto suo patet mendacium, primo who Pgeta most
quia tales predicantes adaptant, non qui magis sincere et money,
utiliter ac prudenter dicerent populo verbum Dei, sed ilium
35 quantumcunque pseudofratrem qui copiosius congregat
eis bona populi cuipredicat; quod nullomodo facerent nisi
preponderarent saluti populi temporalia que perquirunt.

The law of

Christ is not

defective.

Friars aim at

gain in their

preaching.

1, 2. D: quia evangelium. 3. DE: cum scriptura. 5. A: versutas
illas sectas; lb. D: introducendi deest. 10. A: ex causa. 12. A: sunt.
i3. DE: sint. 14. A: vel sua scriptura deest. i5. DE: credere ex.

17. A: quod fratres; ib. A in marg. : Nota excellenciam legis Christi.

18. E: temporalium quam. 21. D in marg.: Predicacio symoniaca.
25. E in marg.: Sermonum multitudo quid tacit. 28. DE : inquit deest.
25, 3o. D: quando dampnabiliter. 32. A in marg.: Responsio fratrum.
33. A in marg.: Obieccio; ADE in marg.: 1; E in marg.: Fratres predi-
cant propter lucrum ; ib. A: quod tales. 33. A: quin magis. 35. DEI
Quemcunque pseudofrater fuit copiosius. 36. DE: bonum.

58 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO VIII.

2. Their Secundum signum est hoc quod non aptant sermones

not .directed to Pro peccato populi plus purgando sed pocius palliant
doing away pro cumulo temporalium acquirendo.

3. Thev choose Tercium signum est quod non visitant ilia loca in
an audience so -i , i i • • .. t

as to get quibus peccata plus regnant et plus nocent ecclesie, sicut o

money. fecerunt apostoli et alii viri evangelici consequentes, sed
notant rudem populum per eos deceptum et tempus in
quo magis possent bona sua perquirere et non secundum
legem Dei edificare; quod est signum infallibile quod
plus sua apprecientur temporalia quam salutem. Ideo io
non capit excusacionem eorum dampnanda omissio qua
episcopis et aliis mundi potentibus non detegunt crimina
que plus nocent, nisi quia timent ex offensione eorum
favorem mundanum et bona mundi amittere, quod indubie
est peccatum proditorium ecclesie valde dampnabile. i5

4. They neglect Et quartum signum est quod decaptata opportunitate
wliereVaiif is qua omittendo predicacionem plus lucri perquirerent
not to be had. 0pUS predicacionis gratis omittunt et spoliacioni ab-

scondite diligenter intendunt. Unde non attendunt ad
tempus in quo ex disposicione populi magis prodessent 20
sue anime, sed illud ad tempus preponderant in quo
copiosius possent frumentum, ordeum vel caseum con-
gregare et crescente cupiditate subtiliant ad captandum
sibi tempus in quo possent eciam sine evangelizacione
fenum, braseum et quodlibet aliud temporalium adunare; 25
unde experimentum foret fidelibus quod illis positis in
adopcione vel evangelizare sine lucro temporalium vel
cumulare divicias sine hoc quod predicent quamcunque
partem plus optaverint ut finem preponderant.
5. The richer Unde quintum signum est quod diciores eorum, ut 3o
"preach."0 doctores, fratres divites et aliqui qui per cautelas reli-
quas sciunt copiosius quam per evangelizacionem per-
quirere ista bona, omittunt evangelizare et in mediis
ad finem quern plus diligunt magis congruis preeligunt
laborare. Quis enim plus culpabiliter ociatur quam fratres 35
sic divites vel doctores aut illi qui per cautelas alias
mendaces sciunt populum spoliare? Ideo signum evidens

1. ADE in marg. : 2; ib. DE: hoc deest. 3. A: perquirendo.

4. ADE in marg.: 3; ib. DE: in deest. 10. DE: ut plus. 11. A:

recipit excusacionem. 16. A: Et deest; ib. DE: capta ; ib. ADE in

marg.: 4. 17. A: contra omittendo; ib. DE: perquirent. 18. DE:

amittunt. 19. A: Unde non attendunt deest. 21. DE : ad deest.

22. E: magis possent; D: magis possent in marg.; in textu : copiosius;
ib. A: possunt. 23. A: crescunt; ib. A: capitandum. 24. DE: eciam
deest. 27. A: evangelic 29. DE: aptaverint. 3o. DE: Unde deest;
ib. ADE in marg.: 5; ib. A: eorum deest. 32, 33. A: querere.

SERMO IX.] SECUNDA PARS. 59

est quod necessitas perquirendi temporalia cogit eos

taliter predicare.

Sextum sienum est quod notato pusillo populo et pau- 6. They do not
& M . \ „ r .*\ . ,. r preach to the

pere quantumcunque capaci et verbo Domini indigente very poor.

5 fratres illuc non properant, cuius causam non est facile

illis fingere nisi quia desperant de fine acquisicionis

temporalium quam plus optant. Christus enim sepe

F°'^ predicavit in oppidis; nee sciunt | fratres utrum plus

" prodessent ecclesie predicando coram quantocunque

10 populo in quantalibet civitate.

Septimum signum est et argumentum infallibile quod 7. They are

... , n ■ , 1 , keener on the

ulud est finis et causa opens ad quod operans plus collection than
attendit, sed fratres predicando plus attendunt ad lucrum on following

' r f up the sermon.

consequens quam ad salutem anime populi audientis, ideo

1 5 acquisicio temporalium est finis et causa predicacionis

et non salus anime populi auditorii quod Deo adquirerent.

Quis enim frater evangelizans est qui post sermonem

tantum non est sollicitus fidem imbecillis auditorii con-

firmare, sicut est sollicitus temporalia quantumcunque

20 egeni populi congregare? Non sic autem fecerunt apostoli,

ideo indubie talis mendicacio post sermonem sapit (ut

plurimum) horrendam blasphemiam. Et ideo contra illam

instaret scolasticus arguendo, instaret populus elemosi-

nam talibus abstrahendo et instaret frater collectas

25 monstruosas et alia ad hoc necessitancia removendo.

SERMO IX.

Venit Jesus in partes Cesaree Philippi. Matth. XVI0, 1 3.

Hec civitas primo dicta est Lachis et post Dan a

tribu Dan inhabitante (ut patet in libro Judicum XIII0),

3o et tercio Philippus tetrarcha frater Herodis ampliavit

3. ADE: in marg. : 6. 6. A: illis deest. 7. A: quod plus;

E: quern plus. 10. A: quantumlibet. 11. ADE in mare.: 7. 10. E :
anime deest; ib. A: populi deest. 17. DE: qui deest; lb. D in marg.:
Mendicacio post sermonem. 18. A: tantum deest; ib. DE: non est deest.
18, iq. A: fidem — sollicitus deest. 20. E: fecerant. 22. DE: Et ideo.
24. A: talibus adimendo; ib. A: collecciones. 25. E: menstruosas ; ib.
mardosas; ib. A: ad hoc deest. 28. A in marg.: Sermo IX; D in

mare.: Nonus; D in marg.: Petri; E in marg.: In cathedra Sancti Petri.
29. DE: XXIID; A: XIII" deest. 3o. DE: et tercio deest.

28. Cf. Wyclif's Sermons ed. by Arnold, I, 347 — 35o.
29. Dan and Caesarea-Philippi were two different places, standing
about four miles apart at two different sources of the Jordan.
Cf. Arnold's remarks 1 c, pag. 347. Arnold is right in saying
that Dan and Caesarea were separate places, but Wyclif has the
authority of St. Jerome. Cf. Lib. Heb. Quaest. torn. Ill, 328. Comm.
inEv.Matth.tom.VIl, 121. Comm. in Isaiam torn. IV, 5oy (Matthew).

60 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO IX.

earn et vocavit earn nomine Cesaris ac sui et sic nosci-
tur distingui a Cesarea Palestine in qua mansit centurio.
Nee est putandum quod Jesus omnisciens ex indifferencia
in istam civitatem advenerit sed figurat incorporacionem
Why Jesus gentilium per fidem Christi et Petri in sanctam ecclesiam. 5
qUCditscipCles. 'S Interrogat autem discipulos suos de opinione sui quern
sepe vocat Filium hominis, quia inter quatuor producciones
hominis ipse singulariter immediate genitus fuit a femina,
propter cuius gignicionem nedum sexus femineus sed
totum genus humanum debet concorditer congaudere 10
et Christum fratrem nostrum verum hominem credere.
Iste quatuor opiniones ex ignorancia infidelium qui
signanter vocantur homines processerunt, sed fides Chri-
stiana quam Petrus publicat est quod Christus est
naturaliter filius Dei vivi (ut patet Joh. 1° et ad Hebreos 1°). i5

Nee oportet fidelem sollicitari circa evidencias harum
opinionum quod Christus fuit Baptista iam mortuus,
Helyas, Jeremias vel alius prophetarum, quia crediderunt
crebram resurreccionem et mortem hominum ; nee fuit
illis evidens ex novitate operis miraculosi pro tempore 20
succedente quod fuit nova persona preter aliquam pre-
dictarum, ymmo secundum eos eadem persona potuit pro
diversis temporibus diversimode conversari. Et iste error
alludit errori Averroys ponentis quod eadem sit anima
omnium hominum. 25

Isti autem infideles errores sicut nee sunt digni me-
moria, sic improbaciones eorum non sunt a fidelibus
recitande, sed intendendum est Petri opinioni in isto
Peter answered precipuo articulo fidei, supponendo quod Petrus in
for the Church. pr0posito gerebat personam universalis ecclesie et in 3o
ipso nedum commendatur persona Petri a Domino sed
cum hoc tota ecclesia fidelium confitens istam fidem;
et sic commendacio Christi competit et Petro et toti
ecclesie que hie in via est inicialiter beata. Et Symon
Baryona, quia filius columbe vel simplicitatis, quia inicium 35
sapiencie est humilitas vel timor Domini. Et in idem

1. A: et — eam deest; ib. A: atque. 4. A: figuravit. 7, 8. DE:
quia — hominis deest. n. DE: concredere. 12. E in marg. : Fides
Christiana. i5. A: filius naturalis. 21. A: persona deest. 21, 22. A:
aliquem predictorum. 23. E in marg.: Error Averrois. 26, 27. A:
memoric. 28. DE: Petri confessioni. 29. D: principio; E: principali.
3i. D: commendatur deest; ib. E in marg. add.: commendatur. 3^. A:
hie et; D: hec. 35. DE: Baryona, Bariona; ib. D in marg.: Banona;
E in marg.: Ecclesia est Simon Bariona. 36. D in marg.: Simon; ib.
A: et in tantum.

2. Act. XI. 24. Cf.Trialogurp, pag 10 6. 36. Ecclesiastici 1, 16.

SERMO IX.] SECUNDA PARS. 6 1

sonat noraen Symonis, qui interpretatur obediens, non
obediencia in abstracto; et geminacio nominum signat
Judeorum obedienciam atque gentilium. Caro autem,
id est, mundialis sapiencia, nee sanguis, id est, pura
5 noticia phisica vel philosophica non revelavit istam fidem
de tarn abscondito articulo sed singulariter Deus pater.
Et post istam nominacionem inicialem in via, sequitur
alia nominacio priori perfeccior, cum fidelis confirmatus
in fide sit figuraliter ipse Petrus, cum sit agnoscens

10 clariore fide istum articulum ac discalceans affecciones
terrenas et dissolvens infidelitatis vincula quibus prius
fuit cum hoste anime colligatus; hoc enim est, Petrus
et quodammodo ipsa petra fundamentalis ecclesie Jesus
Christus. Ideo ad denotandum sensum Apostoli dicentis:

1 5 Gracia Dei sum id quod sum scriptura more suo refert
istam sentenciam ad hanc petram : Super hanc petram,
inquit, edificabo ecclesiam meam. Nee potest domus eccle-
sie super tarn stabili fundamento per portas vel partes
domus inferi finaliter superari.

20 Sunt enim secundum Augustinum due civitates scilicet The two cities
Dei atque dyaboli pro tempore vie commixte, et hec Satan a°e mixed
due civitates sunt due magne domus habentes partes here on earth-
b et portas, leges et principes dssper | atos, sed oportet
civitatem diaboli substerni finaliter, cum porte inferi,

25 hoc est, nee potestates nee insultus tirannorum per-
sequencium nee malignorum spirituum prevalebunt contra
sanctam ecclesiam, cum rex celorum sit potencior principe
huius mundi; dicto autem Petro dantur claves domus
ecclesie, et ipsa vocatur regnum celorum.

3o Regnum autem celorum sumitur nunc materialiter Different uses
pro ipso Deo rege huius regni, ut patet in multis "kingdom" of
Christi parabolis quibus dicitur quod simile est regnum heaven".
celorum homini regi, et nunc collectim vel divisim pro
ipsis regnicolis, et nunc sumitur regnum celorum for-

i, 2. A: vel obediencia. 2. D: generacio; ib. E in marg. correxit:
geminacio. 3. A: autem deest. 4. E in marg.: Nota. 5. A: vel
philosophica deest; E: pharisaica; ib. D: relevabit. 9. D in marg.:

Petrus; E in marg.: Fidelis confirmatus est Petrus. 10. A: istum deest;
ib. A: decalcians. 14. A: sensum deest. 16. A: suam sentenciam;

ib. A: Et super. 18. D: vel partes domus extinct.; ib. A: inferni.

20. A in marg.: Civitas duplex; U in marg.: Civitas; E in marg.: Due
civitates. 22. A: et partes. 23. Rectius: disparatos. 24. A: inferni;
ib. E in marg.: Porte inferni. 28. A: dicit autem. 3o. DE in marg.:
Regnum celorum; ib. E: sumitur equivoce; ib. D in marg.: Regnum
celorum accipitur tripliciter, 1, 2, 3. 3i. A: et pro.

1 5. I Cor. XV, 10. 18. Aug. De Civitate Dei, Opp.

torn. VIII, 3o, 379, 405. 32. Matth. XVIII, 23.

62 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO IX.

maliter pro inhabitacione vel regnacione in sancta ec-
clesia, et ista triplex significacio est famosa.
Church militant Regnum autem celorum citra diem iudicii in duo
triumphant, dividitur, cuius una pars terram incolit que vocatur
ecclesia militans et alia beatitudinem inhabitat, que vo- 5
catur ecclesia triumphans; et ille ambe sunt simul una
persona que est universalis ecclesia sponsa Christi. Ipsa
autem ecclesia secundum partem militantem habet pre-
latos et subditos; ipsos autem prelatos typicat Petrus
Gift of the in proposito. Et claviger dicitur quasi potestatem ha- 10
bens atque scienciam et ad introducendum et docendum
subditos introitum et viam beatitudinis. Et quia clavigero
pertinet tarn aperire clavibus quam ligare, signanter
promittit Christus prelatis inferioris ecclesie ut quod-
cunque ligaverint super terram, hoc est, in ecclesia i5
militante, erit correspondenter ligatum in ecclesia trium-
phante; et sic de solucione. Prescitus autem quantum-
cunque secundum reputacionem hominum fuerit de
potestate clavium proclamatus, non habet a Deo istas
claves, sicut nee quantumcunque pretenderit se solvere 20
vel ligare, dum discordaverit ab ecclesia triumphante.
Ista autem ligacio atque solucio prelatorum qui sunt
membra vere ecclesie est quodammodo inicialiter hie
in terris et complete finaliter in celis, cum meritum
vie precedit beatitudinem patrie. 25

Rex tamen huius regni eternaliter predestinat et prius
All binding and temporaliter preagit et facit membrum aliquod huius
done1 uf heaven, regni et per consequens aliquid, si ligatur vel solvitur
hie in terris, prius ligatur aut solvitur in celis. Est enim
secundum logicos duplex prioritas, scilicet prioritas ori- 3o
ginis capta a causa materiali et prioritas dignitatis
capta a causa finali; et iste due prioritates simul tem-
pore concurrunt communiter, et sic ligacio vel solucio
ecclesie militantis est prior quodammodo quam ligacio
vel solucio triumphantis ecclesie et econtra. Sed ligacio 33
vel solucio Dei est prima simpliciter, ideo evangelium

3. A: autem deest; ib. E in marg. : Triplex significacio est. 5. A:
ecclesia deest. 8. D: autem eciam; ib. A in marg.: Ecclesia est una

persona. 10. DE: quia potestatem. 12. A: meritum et viam; ib. E in
marg.: Petrus significat. 14. D in marg.: Ligare; E in marg.: Nota.

16. A: ligatum deest. 18. A: reputaciones. 19. DE : Domino. 21. A:
si discordaverit. 24. A: est in celis. 25. A: vite precedit. 26. A:
et deest. 27. DE: pangit quidquid. 28. A: regni deest; ib. A: aliquid
sic; DE: aliquid deest. 29. A: prius — celis deest; ib. D in marg. sup. :
Ligatur vel solvitur homo prius a Deo quam a sacerdote. 3o. ADE in
marg.: Prioritas duplex. 3o, 3i. A: scilicet — prioritas deest. 33. A:
et solucio. 36. D: Dei pre simpliciter.

SERMO IX.] SECUNDA PARS. 63

dicit quod ligatum in terris erit ligatum in celis, sed

non dicit quod in celis ligatur posterius et non prius.

Nee valet inserere istam glossam quod omne ligatum

in terris a prelato militantis ecclesie dum clavis erra-

5 verit ligatur in ecclesia triumphante, quia si clavis sic

erraverit, tunc non ligat, sicut simulans se aperire

portam seratam, non habens clavem vel clavem ad hoc

non aptatam vel clavem positam in loco indebito, non

tunc solvit.

10 Sic intelligendum est spiritualiter de prelatis; nee God is not

.. • a j i- i-ca • .. c j j bound to carry

quicquam est mndehus quam dirhnire ut ndem quod out the win 0f

si secundum tradicionem humanam prelatus cesareus bad prelates.

quidquam fecerit, tunc Deus necessitatur ut in ipso

compleat quod intendit. Ideo per hoc supercilium phari-

i5saicum captum ex ipso textu est mundus plenus er-
roribus; verum quidem est quod nemo cui non fit
revelacio scit quando vel quomodo ligaverit vel absolverit
quoad Deum. Ideo necesse est quod fiat sibi confessio
et petatur ac habeatur eius absolucio que indubie est

20 per se sufficiens. Unde dubia ventilata in ista materia
si solum papa habet plenitudinem potestatis, si gene-
raliter licet sibi potestatem cuiuscunque alterius dimi-
nuere vel augere, restringere vel laxare, si laicus prelatus
habet potestatem subditum absolvendi aut propter iurisdic-

25 cionem solum competat talis potestas homini secundum
legem quam papa limitat, et sic de aliis racionibus
infinitis, sunt saluti vel fidei impertinencia. Sed hoc
tenendum est firmiter quod licet potestas ista Petro
conveniat secundum quandam preeminenciam, tamen

3o convenit generaliter cuilibet prelato vel presbytero de
sancta ecclesia, sed secundum disparitatem gradus quem
Deus limitat.

Circa hoc evangelium dubitatur, cum Petrus et Paulus
sunt apostoli per quos precipue post Christum sue re-

35 ligionis preceptum sumpsit exordium, quid sufficit et

i. A: terris ligatur. 3. A: Nee debet inferre. 4, 5. DE: non erra-
verit. 6. A: erraverat te. 7, 8. A: hoc aptatam. 8. A: vel clavem
deest; ib. DE: non debito. 10. AE in marg. : Nota. 11. DE : quicquid
infidelius nisi diffinire Christus tamquam. 12. DE: cesarius (sic et in locis
sequentibus codicum DE nee non cod. A). i3. DE: quicquid intendit.

14. DE: per deest. 16. A in marg. inf.: Ligare vel solvere se aliquem

sacerdos nescit sine revelacione. 17. A: sit quando. 18. E in marg.:
Nota bene. 10. E: eius; ib. in marg.: scilicet Dei. Hie e. d. (evangelicus
doctor?) approbat auricularem confessionem. 20. A: ilia. 21. D: solus.
26. D: et ceteris conclusionibus; E: questiombus. 27-29. A: Sed —

tamen deest. 28. E: Ex dubiis tenendum. 33. AE in marg.: Dubium ;
DE in marg.: Questio. 34. DE: sint. 35. AE: preceptum deest.

64 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO IX.

requiritur ad esse papam, episcopum, presbyterum aut
Undue prelatum ; et videtur quod non requiritur condicio in-

onditions are ... , , . „. .

imposed on stituta secundum leges humanas, cum Christus et apo-
ordination. sto[j prefecerunt prelatos huiusmodi sine tradicione tali

Ex quo videtur quod temerarium et infundabile sit | I
tales leges statuere. Non enim licet sine auctoritate
Christi ecclesiam Christi onerare.

Item, cum non requiruntur statuiciones superaddite
et ille sufficiunt ut communiter dicitur ad esse mini-
strum huiusmodi, videtur quod omissa statuicione Christi 10
pure secundum leges humanas tales prelati poterunt
ordinari. Et Veritas huiusmodi conclusionis de inesse
videtur propinqua statui ecclesie iam currentis.

Item, disposicio quam Christus instituit, antequam
erant privati libri papales editi, per se suffecit ad i5
faciendum prelatos huiusmodi et adhuc est eque sufficiens,
ut tunc erat; ergo subducta tradicione humana adiecta
ipsa per se sufficit sicut olim, non enim presumptuosa
humana tradicio debilitat vel tollit simpliciter causam Dei.

In isto dubio teneri debet intrepide quod disposicio 20
Christ's quam Christus instituit per se sufficit et requiritur ad
enough. b esse talis ministri ecclesie. Ex quo videtur quod multi
secundum tradiciones humanas statuuntur putative in
tali officio sine vera racione sui nominis, et per tales
sophistas confunditur vel nimis oneratur ecclesia. Videtur 25
ergo quod ad esse talis ministri ecclesie requiritur aucto-
ritas acceptacionis divine et per consequens potestas
atque noticia data a Deo ad tale ministerium peragendum.
Quibus habitis, licet episcopus secundum tradiciones
suas non imposuit illi manus, Deus per se instituit, et 3o
God may sic videtur (ut dictum est in sermone de sancto Paulo

ordain without T , . , - . , , , .

ing on of Qt sancto Johanne) quod requiritur ad esse talem prelatum
efficaciter sequi Christum et renunciare debite omnibus
bonis mundi. Et sicut ordinacio Christi evertitur in
prima acie sui exercitus (ut dictum est in sermone de 35
sancto Silvestro), sic videtur ordinacio Dei eversa in
constituendo tales ministros ecclesie; modo enim non

1, 2. A: vel prelatum. 4. DE: fecerunt. 5. DE in marg. : 1.

6. DE: Non tamen. 8. ADE in marg.: 2; ib. A: non deest; ib. DE:

statuciones. 11. DE: poterint. 12. A: modi deest; ib. ADE in marg.: 3.
i3. A: ecclesia. i5. A: sufficit. 19. E: humana deest. 20. AE:

Responsio; ib. D in marg. sup.: Papam esse episcopum vel sacerdotem
quid sufficit? 22. E: minister. 25. A: onerantur. 26. E: minister.
27. E in marg.: Nota. 3o. A: suas deest. 3i. DE: in deest. 32. E in
marg.: Ad esse prelatum requiritur. 3j. A: ecclesie deest.

3i. Cf. supra, pag. 43. 36. Vide supra, pag. 35.

lavn :_
hands.

SERMO IX.] SECUNDA PARS. 65

dicitur quis esse episcopus, sed Nullatensis episcopus, If a bishop is

• • , , , c ■ _• * not endowed he

nisi habuent secundum rormam cesaream copiam tempo- ;s called bishop
ralium adiacentem. Et sic si papa renunciet dotacioni of Nowhere,
cesaree diceretur a secularibus Nullatensis. Petrus autem
5 qui fuit papa cunctis dotatis prestancior dicit Act. Ill0, 6:
Argentum et aurum non est mihi, et propterea fuit in-
dubie disposicior ad miracula faciendum. Et sic non
appreciatur hodie virtus vel sciencia evangelii sed in-
stitucio humana et acceptacio seducti populi, et ideo

io est verisimile quod nimis multi sunt solum nominetenus
ecclesie ministri. Sic autem retorquent claves ecclesie
ad potestatem infundabilem atque absconditam domina-
tive colligendi pecuniam; nam ad aperiendum subiectis
viam ad patriam nee ad noticiam evangelii asserunt

1 5 esse clavem; ideo oportet quod vocata ecclesia currat
viam contrariam illi qua secundum legem Domini am-
bulavit. Et sic videtur quod vocata ecclesia infideliter
cum generacione adultera signa querit. Unde indicium
probabile debet capi fidelibus non a signo tali sophistico

20 sed ab opere, cum Veritas iubet operibus credere.

Nee ex isto sequitur quod ex carencia sacramentorum Reform would
vel sacramentalium ecclesia destruatur, quia credat church perish
fidelis in Deum et observet legem evangelii, et Christus tor want °f

° . . . . . sacraments.

est papa, pontifex et prelatus sufficiens sine signis talibus

25 superinductis, quem perfecte fideles debent credere sa-

lutarem. Ideo in lege veteri vocatur sepius singulariter

salutare. Nee est putandum quod prelatus vel Antichristus

huiusmodi licet fideli non proficiat tantum officiat ne

Christus famulum suum iuvet; unde non debet ascribi

3o illis nomen talis adiutorii sed singulariter domino Jesu

Christo. Unde videtur quod ex dotacione cesarea cum

tot et talibus ministris ecclesia irregulariter oneratur;

nam medium compendiosius et per se sufficiens ad

beatitudinem acquirendam excluderet racionabiliter me-

35 dium difficilius, infundabilius et diffusius quoad eundem

finem precipue tarn inutiliter nanciscendum; et sic forma,

2. A: secundum deest; ib. E in marg.: Nota. 4. DE: dicetur;

ib. A: Petrus tamen. 7. A: miraculum; ib. E in marg. : Nota. 8. A:
appreciantur; ib. A: homine virtus vel sanctitas evangelicus. 9. A:

accepcio. 14. DE : nee noticiam. 18. E in marg.: Signum veri mi-

nistri ecclesie. 21. A in marg.: Nota. 23. DE : observat. 25. E:

superius; ib. A: quem per se. 26. A: veteri deest. 27. E in marg.:
Nota. 28. Coda.: quod tantum. 29. A: suum deest. 35. E: diffi-
cilius dispendiosius ; D: difficilius quoa'd.

1. Cf. De Ecclesia, pag. 583.

66 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO X.

numerus et racio ministrorum ecclesie capi debet solum-

modo ex scriptura, cum non sit finis vel fundacio in

A great part of humanis tradicionibus sompniatis. Et ita videtur quod

the Church has ... , , , . ■ ^

set up the Pope magna pars mihtancium blaspheme statuit papam Deum
as God. suum, quia illud quod Ghristus ordinavit sufficere et 5
requiri ad esse ministrum ecclesie negligenter post-
ponunt et illud quod statuit papa multipliciter eligunt
et defendunt, sicut patet ex legibus hodie ponderatis.
Nee dubium quin correspondenter ad leges amant
Luciferum, et ita videtur multis quod papa talibus factis 10
His consent tacendo, consenciendo sit alcius Antichristus, nam ipse
Antichrist! est ut s'c Christo contrarius | et nullus alius signancius; i
et ita cum non sit ut sic cum Christo, oportet quod
sit secundum fidem evangelii Luce XI°,2 3 contra Christum.
Non enim militat secundum vexillum vel legem Christi, i5
sed ipsum abnuens statuit novam Christo contrariam.
Et concordant multa dicta scripture et specialiter istud
Matthei XXIV0, 5 : Multi venient in nomine meo, dicentes
quia ego sum Christus, et multos seducent; nam in
nomine Christi veniunt singuli pseudopape, et cum sint 20
in conversacione tantum sibi contrarii, contrariantes
sibi ipsis in vita et nomine, patet quod sunt ypocrite

contrarii Veritati.

SERMO X.

Conjiteor tibi, Pater, Domine celi et terre. Matth. XI0, 2 5.25
Constat ex fide scripture Act. 1°, 26 quomodo Sca-
rioth abeunte viam suam post mortem duplicem Matthias
ex revelacione Dei et fide scripture est electus legitime
loco eius; et quia videretur multis infidelibus quod
Matthias stulte electus est, ideo hoc evangelium per- 3o
The election of tinenter in eius sollempnitate legitur. Evangelium autem
hoc in duo dividitur; primo autem Christus commendat
populum simplicem in se credentem, secundo respondet
fictis calliditatibus populi infidelis. Conjiteor, inquit,
tibi, Pater, Domine celi et terre. Confessio autem ista 35

1. E in marg. : Nota. 4. E in marg. : Papa blaspheme statuitur pro
Deo. 9. D: dubium quod; ib. A in marg.: Contra papam. 9, 10. A:
amant legiferum. 11. A: consciendo; ib. D: Antichristo; ib. D in marg.:
Antichristus quis est. i3, 14. DE: ut sit. 14. A: Luce 11°. 16. D in
marg. alia man.: scilicet Christum. 16. A: ut novam. 20. A: venient.
22. A: in nomine. 25. A in marg.: Sermo X; D in marg.: X; D in

marg.: Matthie; E in marg.: In die Matthie. 3o. A: occulte electus.

33. DE : secundo deest ; ib. : respondens. 35. Codd. : Domine deest. Addidi.

25. Cf. Wyclif's Sermons ed. by Arnold, I, pag. 35o— 353.

SERMO X.] SECUNDA PARS. 67

non est peccantis aut penitentis delicti ostensio sed

laudis divine declaracio; sed primo ostenditur laus Dei

ex actu eius intrinseco, cum sit eternaliter pater noster,

secundo, cum sit dominus tocius universitatis create,

5 que Gen. 1°, exprimitur per celum et terram, et tercio

cum subtrahit istam celestetn sapienciam a mundi sapien-

tibus, cuiusmodi fuerant pharisei, et vulpina calliditate

prudentibus, cuiusmodi sunt mundo dediti, et revelat

earn parvulis in suis oculis, cuiusmodi fuerant sui dis-

tocipuli (et ita illud abscondere et revelare sunt actus

divine iusticie et per consequens procedentes a voluntate We must accept
t^ • ■ 1 i- • t< r> + ■ s ■* divine justice

Dei eterna): ideo dicitur: Ita Pater, quoniam sic fiat without seeking

placitum ante te. Non enim oportet querere ulteriorem t0 understand
racionem divine iusticie. Sicut enim iustum est Deum

1 5 sapienciam suam a superbis abscondere, ita iustum est
eum dictam sapienciam humilibus revelare; quicquid
enim veritatis Deus per illapsum internum ostenderit,
hoc revelat. Naturale quidem est quod humiliter
Deo subiectus capiat copiosius de eius lumine; unde

20 Proverb. XI°, 2 : Ubi humilitas ibi sapiencia. Ideo querenti
quare Deus in persona propria elegit Christi apostolos
vel per ipsos Matthiam, respondetur quod sic fuit placi-
tum ante Deum; et ne ipsi discredant sue prudencie,
ostendit eminenciam eis super quamlibet creaturam:

25 Omnia, inquit, mihi tradita sunt a patre meo. Ex quo
sequitur quod sit patri coomnipotens, coomnisciens,
coomnibenivolens, quia aliter nociones Dei adintra essent
Christo abscondite; quod negat evangelium, dicens quod
nemo novit Filium nisi Pater, hoc est, noticia essenciali

3o sue noscibilitati, neque Patrem novit quis taliter nisi Filius

aut cui voluerit Filius revelare. Beati enim habent totam God known
noticiam suam de Deo per Filium, ymmo Spiritus Sanctus the Son!81
habet totam noticiam suam ymmo esse per Filium ; nee
est impossibile viatorem ad noticiam persone medie iam

35 incarnate attingere, quia viatores eciam activi laborantes,
quiiugo veteris legis fuerant onustati (ut notatur Act. XV),
fuerant in Christi discipulis illustrati; et hoc videtur

1. A: debiti ostensio. 3. A: pater verbi; ib. E: noster; in marg.:

Christi. 4. DE : creature. 7. A: modi deest; ib. DE: fuerunt. 8. A:
mundi sapientes; ib. AD: relevavit. 9. DE : fuerunt. 9, 10. A: Christi
discipuli. 10. A: idem. 14. D in marg.: Nota. 17. DE : eternum.
21. DE: eius apostolos. 22, 23. A: placidum. 23. D: ne Christi disci-
pulus discredat; E: Christi discipulis discredant. 25. DE : meo deest.

26, 27. A: coomnisapiens, coomnibenevolens. 28. DE : in Christo; ib. D:
quod notat. 29. A: noticia equali. 3i. DE : Beati inquit. 35. A : in caritate.

20. Cf. Trial., pag. 166.

68 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO X.

difficillimum ac remotissimum, ut ista attingantur noticia
Christ's incarnacionis. Ideo dicit dicta persona dulciter: Venite
'"TciiwvTaden.10 a<^ me 4m sum frater vester humanitus omnes qui
laboratis, eciam in vita imperfecciori activa et onerati
estis consuetudine rituum legis veteris, et ego reficiam 5
vos, tollendo imperfecta obstacula et imprimendo levia
et perfecta; nee est opus vestrum quod ego vobis iniungo
nimis difficile, quia gratis tollite iugum meum super vos
loco tradicionis importabilis legis veteris quoad opus,
et discite a me istam leccionem fidei quoad animum, 10
quia tnitis sum misericordiam impendendo et humilis
corde quecunque membra dyaboli cum sua difficultate
intulerint paciendo, et in istis duobus principiis fidei
satis facilibus invenietis requiem animabus vestris, quia
ego sum principium, | finis ac medium in quo cuncte '„
anime nate sunt naturaliter quietari. Temporalia autem
Earthly things ymmo universaliter creata non reficiunt animam, quan-
cannot satisty. tumcunque affuerint, quia naturale est per bonum
superius refici atque pasci; ideo instinctus et desiderium
quod habet ad illud remanet perturbans anxie filios 20
cunctos superbie. Ideo dicit Psalmista: Saciabor cum
apparuerit gloria tua; et Augustinus libro Confessionum :
Fecisti nos Domine ad te et inquietum est cor nostrum,
donee requiescat in te. Jugum autem Christi in quo Judei
et gentes debent ad edificacionem ecclesie in virtute 25
concurrere non est nimis asperum cervicem deprimens
sed suave; sed nee super colla fidelium ponitur onus
importabile sicut in lege veteri, ymo leve, et sic sive
araverint Christi discipuli in sua caruca sive in progre-
diendo supportaverint in plaustro evangelii, suavitas et 3o
levitas ac aurige mititas satis leve mulcent.

Sed circa hoc evangelium dubitatur utrum eleccio
Matthie in apostolatum fuit licita atque prudens, et
videtur quod non, quia tunc omnes leges de eleccione
iam edite forent superflue, cum dicti apostoli eligendo 35

2. A: dulciter decst. 4. A: in via. 6, 7. A: imprimendo — vestrum
quod deest. 10. A: istam faccionem; ib. A: quoad anum. i3. DE :

filiis fidei. 16. D in marg. sup.: Saciare appetitum hominis non potest
nisi Deus. 17. A: universitas .... reficit; ib. E in marg.: Temporalia
non reficiunt. 22. DE: apparuit; ib. A in marg.: Augustinus. 27. E:
non sicut super; ib. D: poni. 29. E: araverunt; ib. : caruca = carruca;
Du Cange: senioris aetatis scriptoribus sumitur pro aratro. 3o. D : super-
portaverint. 3i. E: ac magistri; ib. A: leve deest; ib. A: muleet

32. AD in marg.: Dubium; ib. D: electo; ib. A in marg.: Eleccio prelati;
E in marg. : Questio de eleccione.

21. Psalm. XVI, 1 5. 23. Aug. Opp. torn I, pag. 69.

SERMO X.] SECUNDA PARS. 69

Matthiam fuerunt disposiciores ad instituendum leges
huiusmodi, si debent institui et undique maioris auc-
toritatis noticie ac benevolencie ut legem necessariam
regimini ecclesie diuturnicrem prius instituant. Cum imprudence of
5 ergo non est phas scandalizare in papa et aliis edentibus negfectingtiic
istas leges, relinquitur quod apostoli in hoc facto fecerant necessary
imprudenter. Si enim addidissent leges eleccionum omnino
superfluas, non superfuisset racio quin illi legiferi forent
stulti. Et ex alio latere cum apostoli habuerunt copiosius

10 dona Dei, videtur quod vel fuissent invidi vel ex omis-
sione culpandi leges tales de eleccionibus omittentes.
Nam leges tales per ipsos facte fuissent maioris auctori-
tatis atque prudencie et ex maiori diuturnitate temporis
plus prodessentes ecclesie. Nee est facile fingere quod

1 5 hoc vacavit apostolis vel quod medium tarn necessarium
posteris reliquerunt aut quod tempore quo edite sunt
leges eleccionis et non antea edi debent, sicut non
subest racio qualiter eleccio iam per sortem sapit pec-
catum sortilegii vel aliud secundum legem Dei illicitum

20 quin per idem hoc factum apostolorum tunc peccabi-
lium.

In isto dubio teneri debet catholice quod apostoli it is safer to
prudenter fecerunt et precipue papa Petrus in eligendo w°re wise ancl
Matthiam secundum hanc formam: ideo cum probabiliter % modern

. . . ' .r Church in

20 videtur quod vel priores apostoli vel postenores eorum error.
vicarii in eleccionibus huiusmodi erraverunt, tenendum
videtur catholice quod fex erroris iacebat in posteris;
nam servata usque hodie forma secundum quam apostoli
elegerunt Matthiam exclusum fuisset peccatum multiplex

3o occasione qua Antichristus legislator multiplicavit tradi-
ciones culpabiliter introductas; nam apostoli constituerunt
duos quorum uterque gradu fuit habilis ex noticia
sanctitatis vite, scilicet Barsabam et Matthiam, et quia
non habuerunt revelacionem quis eorum fuit habilior,

35 ideo discrecionem illius secundum sortem divino iudicio
commiserunt.

3. A: legem notam. 5. D: in populum; E: in papis. 8. A: rem
quin. 9. A: Et deest; ib. A: habuerunt deest. 10. DE: quod fuissent.
11. A: culpabili. 14, i5. quod hoc; E: addit; non. i5. E: vel deest.
16: D: aliquo tempore. 17. D: elecciones. 18. DE: prebetur racio.

22. AE in marg. : Responsio. 25. A: vel deest. 27. E in marg. :

Error in eleccionibus in concilio (? in cod. : C°) iacet. 28. A in marg. :
De eleccione. 3i. A: nam deest. 32. DE: unus gradus non fuit.

33. A: Barnabam; DE: Barsabas ut Matthias (E: Mathatias). 34. DE:

humilior; habilior in marg. 36. DE: Domino commiserunt.

32. Cf Act. I, 23.

70 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO X.

Et utinam hoc servatum fuisset in eleccionibus hodiernis ;
tunc enim collacio beneficii inhabili persone atque in-
cognite non curreret, sicut in supremis ecclesie modo
currit. Et iterum blasphema presumpcio qua creditur
eleccionem secundum has leges editas per se dare ius, 5
licet fuerit eleccioni divine difformis, adeo non fuisset,
nam Act. 1°, 23 — 26 legitur quod Petrus et ceteri
apostoli statuerunt duos et or antes dixerunt: Tu Domine
qui corda nosti omnium, ostende quern elegeris ex hiis
duobus unum accipere locum ministerii et apostolatus de 10
quo prevaricatus est Judas; et dederunt sortes eis, et
cecidit sors super Matthiam. Modo autem racione istarum

Modern legum creditur tamquam fides; quod si quis eciam papa
inS1formse °" electus fuerit secundum illas quantumcunque eleccioni

divine contrarie quod valet eleccio, quod si pretermissa i5
fuerit una sillaba de eleccione statuta, eciam electa per
quam Deus eligit, non valet eleccio sed tota ecclesia
debet illam destruere et pristinam approbare. Et exhinc
sentenciatur dissensio de eleccione Roberti Gibbo-
its bearing on nensis et nostri Urbani, que sentencia indubie est 20

schism3 blasphema. Quid enim blasphemius quam quod credi
debet tradicioni fatue humanitus invente plus quam
iustis operibus et eleccioni ac per consequens voluntati
divine propter tradiciones huiusmodi contrarie? Et certus
sum quod tota pars Roberti | nescit evidenciam istam 2i
dissolvere, ideo maneat Urbanus noster in iusticia
verus Petri vicarius, et valet sua eleccio, a qua si Robertus
excidit sua passiva eleccio venenatur. Quod si Urbanus
noster a via erraverit sua eleccio est erronea, et multo
prodesset ecclesie utroque istorum carere. Illi autem 3o
quibus placet oppositum, approbando legem Antichristi,
a Domino maledicti studeant solucionem argumenti
predicti, sic quod dicant racionem vivam et patulam
quare lex eleccionis huiusmodi tunc et non antea est
edenda. Petrus autem declaravit ex fide scripture 35
Psalm. CVIII0, 8 quod oportet ipsos ad eleccionem
duodecimi apostoli procedere, cum ibi scribitur: Epi-
scopatum eius accipiat alter. Et multe sunt scripture ac

7. E in marg. : Apostolica eleccio. 9. A: eligeris; ib. A: ex istis.

II. A: sortem. i3. D: tenetur tamquam; E: est tamquam; ib. E in

marg.: Moderna eleccio. i5. E: eleccio deest. 16, 17. DE: eciam

electa — tota ecclesia deest. 22. E: invente deest. 23, 24. A: vocati
divine. 24. A: contraire. 29. A: a vita. 3o. AE in marg.: Nota
36. A: CVIII" deest.

17. Cf. lntrod. in Partem primam, pag. XXXI.

SERMO X.] SECUNDA PARS. 71

raciones mistice in numero duodenario quod oportet in
ipso impleri cetum apostolicum. Et utinam elecciones et
constituciones hodie celebrate sic fundentur in fide
scripture. Scimus tamen quod auctoritas Petri et aliorum
5 apostolorum fuit maior quam auctoritas Romanorum
pontificum qui inceperunt tradiciones secundas statuere.
Sed est difficultas ulterior, cum iuxta dicta sermone
proximo oportet Matthiam et quoscunque viros apostolicos
relinquere istum mundum, quomodo stat in eis verus

10 apostolatus aut obligacionis maioritas ex dotacione tem-
poralium, cum nemo obligatur nisi quoad Deum vel
saltern nisi Deus approbet obligacionem et per con-
sequens eius causam. Et sic Deus auctorizaret dotacionem
ecclesie quod negatur.

1 5 Hie dicitur quod Deus reprobat dotacionem talem, God's

.... . . . disapproval of

cum sit ordinacioni exercitus sui contrana, cum nemo endowment.
sani capitis dicat quod exhinc disponitur clerus ut sit
habilior, verum tamen sicut omnem actum pecati, ymmo
eciam sicut ipsum peccatum Deus approbat quoad

20 eius esse secundum et omne per accidens bonum quod
occasionaliter ex ipso provenit, sic et opus dotacionis.
Et ilia obligacio exinde proveniens auctorizatur a Deo
de quanto est iusta; et (ut dixi superius) omnis homo
propter quodcunque donum Dei innovatum sibi ad suum

25 meritum sive demeritum continue noviter obligatur, et ita
prescitusexlongiturnitate incurrit maioritatem obligacionis,
et inter alios talis antiquus dierum idcirco est infelicior,
quia obligacio ad serviendum Deo maior, et cum hoc
commixta obligacio ad penam maiorem, et ita ecclesia con-

3o tinue debet esse melior ex eius antiquitate, sicut est de facto,
non imaginando quodcunque eius membrum subsequens
esse quocunque priori perfeccius sed credendo ipsum
esse eandem personam sponse Christi continue, que ex
predestinatis advenientibus perfeccionaliter maioratur.

33 Et ita licet apostoli fuerunt obligaciores ex causa multi-
plici quam episcopi iam presentes, eorum tamen damp-

2. A: et ut. 3. A: et constituciones deest. 5. A: auctoritates.

7. AE in marg. : Difficultas. 12. DE: nisi Deus deest. i5. AE in

marg. : Responsio; D in marg.: Dotacionem Deus reprobat. 20. A:

positivum vel bonum; E: et omne penitus (in marg.: positivum) bonum;
lb. D in marg. : Nota esse peccati secundum est pena debita pro peccato et
illam Deus approbat. 25. DE: super demeritum; ib. A: noviter. 26. DE:
longanimitate. 28. D in marg.: Obligatur homo plus super innovacione
meriti vel demeriti; ib. DE: hec deest. 29. A: et eciam debet; ib.

A: hec. 3o. E in marg.: Ecclesia continue debet esse melior. 3i. A:
sequens. 32. DE: perfectum. 32, 33. A: ipsam esse. 33. DE .: quia ex.
34. DE: perfeccio talis. 36. E in marg. : Cur modcrni parum obligantur.

72 JOHANNIS WYCLIF SFRMONUM [SERMO X.

nanda stulticia est in causa quare tarn mediocriter ob-

ligantur. Videtur enim multis quod aggregata obligacio

hominis est continue eque magna, et sic quando obligacio

ad penam 11011 dispergitur, obligacio .racione ampliorum

Our prelates carismatum maioratur. Et sic oportet vel blaspheme 5

God as good accusare Dominum quod nostri prelati non tantum

gifts as did the obligantur racione accepcionis carismatum ut priores
primitive ° . . r .... . . r

bishops. vel aliter dicere quod sua obligacio dispergitur ad

dampnacionem pene perpetue; nam vel est defectus

parvitatis obligacionis huiusmodi ex necessitate eventus 10

quem Deus disposuit, et sic quilibet de quocunque

crimine excusatur, vel ex hoc quod prelatus non se

disposuit (quod tamen ex libertate potestatis satis potuit)

ad recipiendum copiosius dona Dei; quod si detur cum

prelati perseverant nimis pertinaciter in defensione huius i 5

indisposicionis dampnabilis, videtur quod omnes illi

They are to sunt in capitulo dampnandorum. Ipsi ergo sunt in causa

blame if they ,- . , • •

do not equally quare non tantum ut ohm prosunt ecclesie, quia si
SrhVC l observarent ex integro statum quem Christus eis instituit

et darent operam ad laborandum evangelice ut eos 20
docuit, non dubium quin magis proficerent et ecclesia
foret melior quam est modo.

Sed quis (rogo) est tam culpabilis huius criminis
et inexcusabilis quam illi qui a Deo accipiunt poten-
ciam naturalem tam in corpore quam in anima, et 25
tamen non dant operam ut ipsam exercitent sed
abscondunt talentum creditum per ocium et per diver-
sionem ad seculum; cuius magna causa est copia tem-
poralium, ideo non stulcius posset quis excusare sacer-
dotes nostri temporis quod non a Deo obligantur quam 3o
dicendo quod non habent a Deo I tantam graciam: cum [*°1'

. .. . IQ2C

Sin impedes enim a probabih nullus citra Christum et matrem suam y
1 grace habuit continue tantam graciam quantam potuit, non

dubium quin defectus capacitatis sue ultime est ex
peccato suo impediente graciam ascribendus. Racio 35
autem quare prelati nostri non habent tantam graciam
sicut priores prelati et alii conviventes est indisposicio
peccati ut a Deo illustrentur; nee sequitur ex isto

3. A: si obligacio. 8. A: quia. 9. E: eciam defectus; ib. A in
marg. : Contra papam cesarium et dotacionem ecclesie per totum. 10. D:
pronitatis. i3. A: liberali. 16. DE: dampnabiliter. 19. E in marg.:
Cur prelati non prosunt ecclesie ut olim. 24. A: inexcusabiii ; ib. AD:
quam deest; ib. A: qui deest. 29. A: nonnisi. 3i — 33. A: cum

enim — graciam deest. 34. DE: ultimo. 35. E in marg.: Quare

moderni prelati non habent tantam graciam ut primi. 37. E: indispo-

sicione. 38. A: illustrarentur.

SERMO XI.J SECUNDA PARS. 73

quod beati peccant continue ex hoc quod carent pleni-
tudine capacitatis sue ultime, quia quilibet gradus beati-
tudinis excludit peccatum, cum solum defectus gracie
finalis perseverancie sit dampnabilis et mortalis.

5 SERMO XI.

Missus est angelus Gabriel a Deo. Luce 1°, 26.
Istud est festum tercium beate virginis quod multis
probabiliter videtur esse summum, quia in ipso sollem-
nizatur incarnacionis Christi inchoacio que ecclesie The

10 debet esse inter alia festorum Christi insignia plus Annunciation,
laudata. Ideo per locum a maiori nullum aliud festum
beate virginis amplius est laudandum. Hoc autem evan-
gelium dicit inicium incarnacionis Christi et exaltacionis
beate virginis, cum Deus misit Gabrielem in civitatem

1 5 Galilee dictam Nazareth ad virginem salutandum. Et
signanter Gabriel (qui interpretatur fortitudo Dei) ad hoc
ministerium mittitur, quia maxima fortitudo Dei in
incarnacione et redempcione per Christum ostenditur.
Nichil enim potest unire unione ypostatica naturas tarn

20 dispares nisi Deus omnipotens nee liberare hominem
perditum de fauce dyaboli nisi fuerit Deus fortis. Natus
est autem nativitate in utero in patria Galilee (que inter-
pretatur transmigracio), quia viacionem presentem ce-
lerrime currendo ut gigas in comparacione ad quantitatem

25 meriti transmigravit. Oppidum autem huius nativitatis
erat Nazareth (quod interpretatur flos aut virgultum),
quia virga egressa de radice Yesse et flos de radice
eius ascendens villam illam autonomatice consecravit.

Quidam autem estimant quod tempore huius salu- Mary's

3o tacionis fuit mater Domini desponsata, quia aliter non
foret verum ad verba quod Gabriel foret missus ad
hanc virginem desponsatam. Oppositum quidam astruunt,
cum Matthei 1°, 2 3 scribitur quod, antequam Yoseph
et Maria convenirent, inventa est in utero habens de

35 Spiritu Sancto, et ideo Yoseph hoc senciens voluit occulte

3. DE: et non solum. 6. A in marg. : Sermo XI.; D in marg.: XL,
Annunciacionis; E in marg.: In Annunciacione beate virginis Marie.
11. DE: laudativa. i5. A: dictum. 22. A: est deest; ib. E: nativitate
deest. 25. A: huius deest. 26. E in marg. : Nazareth; ib. A: flos autem.
28. DE: consecrat. 29. A in marg.: 1. 3o. A: Dei. 3i. A: ad

verba deest. 32. A: desposatam; ib. A in marg.: 2.

6. Cf. Wyclifs Sermons ed. by Arnold, I, pag. 353—356.
27. Is. XI, 1.

espousal.

74 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XI.

ipsam dimittere. Aliis autem videtur (ut Ambrosio super
Lucam) quod mater Domini ante hanc salutacionem
fuerat desponsata sed inter tempus desponsacionis et
horam qua in cubiculo convenirent facta fuit hec salu-
tacio, cum in prolacione istius verbi : Ecce ancilla Domini 5
ex humilitate contraria superbie prime femine concepit
Dominum ; et cum Christi lineacio facta fuit subito ex
sanguine purissimo huius virginis, potuit Joseph in nocte
percipere concepcionem Domini levi tactu.
Reasons why Triplex autem ponitur causa quare mater Domini sic 10

she should be c ,. . • ' ,

espoused: fuerat desponsata, pnmo ex parte puen, secundo ex parte
Child's' "sake ■ matris et tercio ex parte ecclesie. Ex parte pueri propter
multa ; primo ne puer ab infidelibus tamquam illegitime
natus abiceretur; unde Ambrosius super Lucam: Quid.
Herodi, quid Judeis posset ascribi, si natum ex adulterio 1 5
viderentur persequi? Secundo quia scriptura solum
masculorum genealogias solet texere. De eadem itaque
stirpe Joseph cum virgine processerat, ideo exprimendo
genealogiam Joseph et Marie genealogia Christi exprimitur
in scriptura. Tercio (secundum Origenem) ut partus virginis 20
dyabolo celaretur. Quamvis enim dyabolus actus magis
absconditos quam fuisset Christi procreacio carnalis facta
per Joseph cognoverit, potuit tamen fuisse et a probabili
fuit quod communicacionem horum sponsorum per dis-
traccionem Domini ignoravit. Quarto ut Yoseph foret 25
nutricius pueri.
2. For Mary's Secundo principaliter ex parte virginis propter multa ;
primo ut consolacio virgini peregrinanti in Egiptum, in
reditu et aliis cohabitacionibus prestaretur, secundo ne
virgo tamquam adultera calumpniaretur a Judeis lapidanda, 3o
et tercio ne virgo tamquam fornicaria infametur.
3. For the Tercio principaliter ex parte ecclesie propter multa;

primo quia patencior est nativitas Christi cum suis
circumstanciis ex testimonio Joseph coniuncti virgini

3. DE: inter eius desponsacionis ad. 7. A: deliniacio. 9. DE:

concipere. 10. A in marg. : Causa triplex quare mater Dei fuerat

desponsata; D in marg.: Desponsata quare fuit Maria; E in marg.: Mater
Domini desponsata cur; ib. A: Dei. 11. DE: fuerit; ib. A in marg.: A.
12. A: Et ex parte. i3. A in marg.: 1. r5. D: natus; ib. A: ex deest.
i(>. A: viderentur, viderentur; ib. A: persequi deest; ib. A in marg.: 2;
ib. A: Secundo quidam. 20. A in marg.: 3. 25. A: ignorant;

ib. A in marg. : 4; ib. D: foret deest. 26. A: nutricus; ib. E: pueri esset.
27. A in marg.: B, a, b, c; E in marg.: 2. 28, 29. E: Egiptum in aliis
incohabitacionibus. 32. A in marg.: C; E in marg.: 3; ib. A: princi-

paliter deest. 34. AD: coniuncto.

I. Ambrosii Comm. in Lucam Lib. II, cap. 1.

SERMO XL] SECUNDA PARS. 7 5

quam fuisset mulieribus comitantibus vel virgine stante

sola; secundo quia pocius crederetur virgini desponsatc

suam virginitatem testanti, communicante marito hoc

idem testanti, quam in casu quo non fuerit desponsata,

5 quia tunc esset infamis, negando eius virginitatem, tercio

Fol. ut virgines informentur ad servandum | provide famam

" suam; quarto ut per hoc figuretur ecclesia que desponsata

est Christo quamvis utraque sit virgo, et quinto ut in

istis sponsalibus simul virginitas et matrimonium ho-

iQnorentur contra hereticos alteri istorum detrahentes,

et ultimo ut in istis coniugibus ecclesia animetur ad

testificandum absconditam veritatem.

Et sic preter istas causas tredecim sunt alie nobis ab-
scondite satis multe, cum ut fidem credimus quod nihil
i5facit Deus ex indifferencia et specialiter in materia quam
tantum porlderat, sed omnia facit certissima racione.

Et signanter vocantur hii coniuges Joseph et Maria, Meaning of the

T , , ... names Joseph

quia Joseph interpretatur augmentum vel apposicio vel and Mary:
iustus Domini; ideo vocat racione multiplici istum virum.

20 Maria autem secundum interpretacionem quadruplicem
signat istam virginem. Interpretatur enim Maria illu-
minata vel illuminatrix, Stella maris vel domina; prius
enim illuminata est a Deo ut sit exemplar illuminans
feminarum ; nee aliter possit esse illuminatrix huius

25sui sexus; et cum mare signat mundum, ipsa ex virtute
rutilans illuminat in isto seculo navigantes; et quarto
cum sit mater Domini dominorum, signanter secundum
linguam Syram domina nominatur.

Fuit autem uterque de domo et genere David; oportet Both were of

3o enim Christum (ut dicit Apostolus) de David descendere rjavicf 0t
(ut patet Psalmo CXXXI0 et Jeremie XXXIII0), et quia
mulieres succedentes in hereditate paterna non debent
contrahere matrimonium nisi cum viris sui generis, ne
fiat hereditatum confusio (ut patet Numeri XXXVI), sig-

35 nanter iste due persone sic matrimonialiter coniunguntur.

1. A: et virgine; ib. E: vel deest. 2. A in marg. : 2. 3. A: testante
tantc. 5. A: infamia ; ib. A in marg.: 3. 7. A in marg.: 4; ib. DE:
signctur. 8. D: uterqnc; ib. A in marg.: 5. 11. A in marg.: 6.

12. A: testificandam. i3. DE: nobis deest. 14, i5. E: nee facit; ib. A in
marg.: Deus nihil facit ex indifferencia. 18. DE: Joseph qui; ib. AE in
marg.: Joseph, Maria; E addit: interpretatur. 19. DE : Domini notat.

21. D in marg. :

Ma

(illuminatrix,
stella maris,
domina,
illuminata.

2|. DE: posset. 24, 25. DE: huiusmodi sexus. 25. 26. DE: virtutis
rutilancia. 3o. A: ascendere. 3i. A: Psalm X11L.

76 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XI.

Angelus autem ingressus ad earn in secreto cubiculi

orantem salutat earn in genere: Ave, inquit, gratia plena,

Gabriel's Dominus tecum, benedicta tu in mulieribus. Obmittit autem
address to ... . .

Man-. nominacionem virginis propnam propter multa, primo

ne ex familiaritate nominacionis proprie virgo esset 5

multum perturbata, secundo quia illud nomen Maria non

plene tunc (licet postea) virgini competebat, et tercio ut

more Dei et nature sue angelus augendo procedat.

Mary was most Quamvis autem Stephanus fuit plenus gracia, tamen

u o grace. tjjSpariter atj Mariam, cum ipsa habuit finem plenitudinis 10

gracie possibilis mulieri, quomodo (quero) possit mulieri

inesse maior gracia quam quod fieret immediata et

naturalis mater domini Dei nostri, sicut viro non possit

inesse maior gracia creata quam est gracia unionis?

Quamvis autem Dominus sit cum qualibet creatura et i5

specialiter cum predestinatis, fuit tamen cum ipsa prin-

cipaliter, cum de ilia sic carnem assumpserit et in

mulieribus sic fecerit benedictam. Que cum audisset ab

angelo verbum salutacionis tarn excellentis atque mirifice

turbata est non turbacione incredulitatis vel inconstancie 20

sed admiracionis; nee turbatur ex visione angelica, cum

sit talibus visionibus assueta, sed (ut notat evangelium)

quia audivit nuncium tam excellens atque extraneum,

verum tamen turbacioni isti non defecit discrecio, cum

cogitabat qualis esset ista salutacio. Cogitabat (inquam) 25

quomodo fuit tam simplici virgini graciosa et cogitabat

insuper, cum credidit angelo quando et quomodo in

ipsa foret effectualiter adimpleta; sed angelus ex merito

virginis preservans earn a turbacione culpabili nominat

earn filialiter nomine proprio consolans non timere, quia 3o

invenit graciam apud Deum. Nam prima mulier decidens

a statu innocencie perdidit graciam per peccatum et

ipsa gracia fuit in toto genere sexus feminei abscondita

ut in minera, et in ista virgine primo superhabundanter

ut aurum magis rutilans est inventa. Causam autem 35

istius gracie exprimit, cum asserit quod beata virgo non

1. A: cubili. 4. A in marg.: 1; E in marg. : In salutacionc virginis
omittitur nomen proprium. Quare. 5. A: proprie deest. 6. A in

marg.: 2; ib. I)E: quia racio Marie. 7. DE: sed postea; ib. A in

marg.: 3. 10. E in marg.: Maria plena gracia. 11. DE : posset.

12. DE: foret. i3, 14. DE: posset esse. 16. E in marg.: Dominus

cum Maria. 16, 17. A: spiritualiter. 17. DE: assumpsit. 18. A: fecit.
19. A: murifice. 23. D in marg.: Id est nunciacionem. 24. DE: pcr-
turbacioni; ib. DE: deficit. 25. A: ista deest. 26. DE: cogitabat.

28. DE: ipsam; E corr. : ipsa. 3i. DE: Dominum; ib. A: Nam persona
miserabiliter. 32. A: perdident. 33. DE: abscondita deest. 34. DE :
et in minera; ib. A: ut deest. 3b. A: asseruit.

SERMO XI.] SECUNDA PARS. 77

ex viro sed ex utero concipiet filium vocabitque sed
non imponet nomen eius Jesum. Nam Isaie LXII0, 2
de Christo dicitur Vocabitur tibi nomen novum quod os
Domini nominavit. Et signanter cum Jesus interpretatur
5 salvator et ipse salvat ecclesiam totam fidelium, et ideo
in lege veteri dicitur salutare. Hie erit magnus humanitus
(ut patet Luce VII0), cum sit divinitus filius naturalis
altissimi et per consequens secundum humanitatem as-
sumptam mirabilissime verus Deus. Et Deus dabit Mi

10 sedem regnandi in David patre suo mistice figuratam,
et sic regnabit licet equivoce in eternum et per con-

°~l sequens habebit | dominium infinitum. Regnat enim super
totam universitatem creatam divinitus et racione status
innocencie super totum mundum, regnat humanitus et

1 5 racione paternitatis David dicitur specialiter sed spiri-
tualiter regnare super Judeos. Modus (inquam) suus reg-
nandi non fuit corporalis aut temporalis per coaccionem
civilem vel indigenciam rapiendi sed celestis et spiritualis.
Taliter enim non regnavit aliquis post Yeconiam de

20 domo David (ut patet Jeremie XXII0) — nam illi qui
usurpabant sibi nomen regis post Macchabeos fuerunt
de tribu sacerdotali — et sic regnum Christi figuratum est
per regnum temporale David, sicut blasphema dominacio
episcorum nostrorum plena mendacio figurata est per

25 sacerdotes legis veteris, volentes in virtute David regnare.
Nam quam mendax erat quod illi de genere Levitico
erant reges, tam mendax est quod papa atque epis-
copi virtute secularis regnacionis Christi forent domini
seculares.

3o Maria autem fide plena licet de multis dubia quesivit How Mary
ab angelo modum quo eius sentencia compleretur, cum conceive •
Deo pepigit virginitatem suam non obstante coniugio;
sed angelus specificat sibi quod dictum virum concipiet
de Spiritu Sancto, et in hoc cognovit quod concipiet

35 sine ruptura claustri vel virili semine aut quantum tunc
fuit necessarium illam scire. Quamvis enim tota Trinitas
fecit ipsam concipere, tamen a Spiritu Sancto cui ap-
propriate caritas propter caritatis vehemenciam dicitur

1. A: in utero. 2. E: impones. 3. DE : de Christo deest; ib. A:
novum deest; ib. E in marg. : Jesus. 4. DE : signantur. 8. A: supra
humanitatem. 12. DE: hereditabit; ib. E in marg.: Christus regnat.

i3. A: totam deest. 16, 17. D: regnandi deest. 16. E in marg. addit. :
regnandi. 17. DE: carnalis aut. 18. DE: scilicet civilem. 21. DE:
fuerant. 25. E in marg. : Nota. Dominacio pape et prelatorum mendax.
26. A : est. 27. A: regis; ib. DE: erat. 32. A: suam deest. 34. A:
conciperet. 36. E in marg.: Tota Trinitas fecit concepcionem.

7§

JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XI.

Mary's

conception

untainted by

sin.

concepisse, non quod Spiritus Sanctus sit homo qui

carnaliter Christum genuit vel habens in se racionem

paterni seminis sicut nee angelus, sed de ineffabili cari-

tate que Spiritui Sancto attribuitur genuit ex puro semine

sexus feminei. 5

Virtus autem altissimi obumbrabit beate virgini, quando

inter calorem libidinis et actum peccati sic principiat

vires Marie, quod in nullo estu peccati accenditur, sicut

nee uritur calore Solaris luminis obumbrata. Ideoque

oportet quod genitus tarn miraculose vere vocetur Jilius ro

naturalis et Alius predestinatus altissimi, cum secundum

duplicem naturam sit idem essencialiter Deo patri et

idem specifice cuilibet suo fratri; et sic propter su-

pereminenciam sanctitatis dicitur illud semen sanctum

simpliciter, sicut Exodi III0 singulariter dicitur Deusi5

esse; et dicitur dominus cum aliis verbis perfeccionis

propter hoc quod singulariter et per se taliter sibi

conveniat et creaturis ipso participantibus solum per

accidens et satis equivoce. Et in argumentum confirmans

totam istam sentenciam datur signum quod Elizabeth 20

co gnata Marie concepit jilium, quia Baptistam in senectute,

et sic miraculose ex Dei promissione. Et hie mensis est

sextus illi mensi in quo concepit Elizabeth, et ille vocatur

sterilis, cum sit mensis solsticii yemalis in quo propter

elongacionem a sole terre nascencia sterilescunt vel 25

mensis solsticii yemalis in quo desinunt fructificare terre

nascencia. Vocatur sterilis, sicut Elizabeth que tunc

Why Baptist Baptistam genuit erat sterilis ex etate; nam inter nati-

Midsummer vitatem Christi ex utero et nativitatem Baptiste ex utero

and Christ in sex menses successerant: et signanter natus est Baptista 3o
Midwinter. . .„ . .

tempore quo sunt dies artificiales longissimi et decres-

cunt. Christus autem a tempore quo dies artificiales

sunt brevissimi atque crescunt, quia Christum oportet

crescere et Baptistam minui; nee est aliquis pure homo

Baptista alcior quoad Deum vel Christo humilior aut 35

a perfidis magis passus. Et omnia ista debent credi,

cum Deus sicut per angelum suum promisit Baptiste

generacionem et alia que implentur et sic promittit

nativitatem et eventus alios de Messya esse vere verbum

6. D: obumbravit. 7. A: peccatum sic principat. 9. D: obum-
bratus. 17. DE: fontaliter. 18. A: conveniunt; ib. A: ipsis. ?4. A:
solcicii venialis; ib. D in marg. : id est, sterilia sunt. 26. A: stolcicii

estivalis. 29. A: et nativitatem — ex utero deest. 3i, 32. E: lon-

gissimi — artificiales deest. 33. DE: Christum oportet Christum.

34. DE: et deest. 38. AD: et deest. 39. A: omne vero; E: omnino.

SERMO XII.] SECUNDA PARS. 79

quod Deus promittit per angelum, nedum non est im-
possibile sed necesse ad implendum. Et post hec beata
virgo ex interno illapsu Dei summo gradu humilitatis
et gracie adimpleta, protulit verbum cum quo concepit
5 Dominum: Ecce, inquit, ancilla Domini, fiat mihi secundum
verbum tuum; ubi primo gradus summus humilitatis
premittitur, cum se vocat ancillam Domini et gradus
imprecacionis digne et desiderande annectitur, cum com-
plecio verbi angelici affectatur, et sic pro eodem instanti

10 humilitas virginis, complecio sui desiderii et incarnacio
Domini sunt complete.

Dubia circa hoc evangelium sunt ex dictis alibi sup- How all this
ponenda et hortaciones ad populum ex plenitudine expanded^ a
virtutum et gracie beate virginis debent capi, cum sicut sermon.

1 5 omnis homo debet sequi Christum in moribus, sic et

F°'- omnis femina debet in moribus | sequi illam, igitur

'9 aptato sermone ad populum secundum virtutis egenciam

vel fugam vicii poterit sermo pertinens quantumlibet

dilatari et duplex interpretacio nominis Marie virginis

20 satis iuvat.

SERMO XII.

Ego sum vitis vera. Johannis XV0, i .
Christus consolando suos contra tribulaciones illis
imminentes post mortem suam narrat parabolam sub- Christ's parable

25tilissimam de vite, de agricola et de vitis cultura. thc
Ecclesia autem est vinea (ut patet Isaie III0 et V), et
autonomatice eius vitis est Christus humanitus, cum
sit arbor in qua totam ecclesiam oportet inseri; ideo
quamvis omnes boni prelati ecclesie sint vites, ipse

3o tamen secundum quandam excellenciam dicitur vitis
vera. Est autem ad literam vitis arbor abiecta in quan-
titate, figura et cortice; sic Christus secundum humani-
tatem fuit paulo minus ab angelis minoratus in forma
servi humillimus et in humanitate que fuit cortex sue

3. A: per gradum. 4. DE: gracia. 6. A: ut. 7— 9. A: Do-

mini — affectatur deest. 9. A: sic deest. i3. DE: hortacio. i5. A:
et deest. 16. DE: omnis sequens; ib. DE in cod. formam; correx.

false: feminam. 17. E: aperto. 22. A in marg. : Sermo XII; DE in

marg. : XII; D in marg.: In die Marci. 23. E: ill-is deest. 25. A:

agricolo. 26. A: V°; III" et deest; D: 111° et IV". 27. A: auctoritate ;
ib. D in marg.: Vitis vera Christus; ib. E in marg.: Ecclesia vinea, vitis
Christus. 3i. E in marg. : Vitis. 3i, 32. D : qualitate.

17. Cf. Introductlonem in Primam Partem, pag. XV. 22. Cf.
Wyclif's Sermons ed. by Arnold, I, i65 — 168.

8o

JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XII.

divinitati abiectissime tribulatus; et sic quamvis humanitas
Christi videretur inutilis, gerit tamen fructum summe
vivificum.
Relation Quamvis autem tota Trinitas autonomatice sit agricola

between the ... .-,, . ., ,

Vine and the hums vinee, tamen Chnstus more suo attribuendo patn 5
branches. honorem dicit eum esse eius agricolam secundum quan-
dam prioritatem originis. Palmites autem huius vitis
sunt omnia membra Christi, et in ista vite sunt nun-
cupative palmites que sunt in ecclesia secundum presentem
iusticiam ; et sicut palmes eiusdem nature est cum vite 10
ipsam principiante, sic humanitas Christi est eiusdem
speciei cum hominibus quos spiritualiter gignit per
graciam. Dictus autem agricola huius vinee plenitudinem
grade et veritatis infuderat isti viti et per ipsam suis
palmitibus, cum a prima humanitatis generacione usque i 5
ad diem iudicii dicta vitis fructificat. Sed in ipsa sunt
rami vel partes duplices, quia quedam steriles non
fructificantes per agricultorem racionabiliter excidendi
et quedam fructiferi per ipsum humore gracie expur-
gandi, ut ad augmentum ecclesie magis fructificent. 20

Circa vitem istam Domini non oportet hanc agri-
culturam duplicem exercere, cum sit persona impeccabilis,
sed tota agricultura est in palmitibus quarum aliquas
adherentes per fidem et graciam secundum presentem
iusticiam sed non secundum caritatem finalem oportet 20
abscindere secundum condempnacionis sentenciam per
predestinatos adherentes Christo finaliter oportet per
tribulaciones varias expurgari resecando superflua, ne
humor devocionis nimium dispergatur, quia ut patet ex
cursu ecclesie tunc non fructificarent sed sterilescerent 3o
ut labrusce ; et in ista vite sed non de ilia sunt spon-
giositates et multa superflua multum monstruosa. Gregem
autem apostolorum dicit Christus ex ministracione gracie
esse mundum, quia aliter non tarn diu eos hortaretur
verbis superfluis. Scarioth autem qui tunc ab eis defuit 35
prefigurat prescitos ad tempus in vite insitos. Sed quia
perseverancia est necessaria palmitibus huius vitis, ideo
hortative mandat ut apostoli in ipso maneant. Ex quo

Pruning the
branches.

2. DE: videtur. 4. E in marg. : Agricola. 5. E in marg. : Pal-

mites. 6. DE: eum esse. 6, 7. DE: quadam prioritate. 7. D in

marg.: Palmites Christi sunt membra Christi. 8. A: in deest. q. A in
marg.: Ecclesia duplex. 11. A in marg. : Humanitas Christi est eiusdem
speciei cum hominibus. 17. DE: quidam. 19. D : humorem.

19, 20. DE: expurgande. 20. DE: gracie magis. 3i. AD: vita: ib. E:
in alia. 32. DE: nimium monstruosa. 33. E: dicit deest; et Cnristus.
36. A: prefigurant.

SERMO XII.] SECUNDA PARS. 81

sequitur ipsum in eis manere, cum ex parte sui con- Christ will not

. . r , „ fail those who

tinuacio non potest dehcere. will abide in

Quatuor autem tanguntur raciones ad convinccionem Him-

huiusmodi excitantes, prima quia, sicut palmes non potest
bferre fructum a semetipso nisi manserit in vite, sic nee
aliquod membrum Christi nisi in ipso manserit; ideo
Joh. 1° dicitur quod apostoli viderunt Christum plenum
cracie et veritatis de cuius plenitudine omnes hii Need ot'

. . abiding in

acceperant. Sicut enim palmes vel superior pars Christ.

ioarboris non virescit deficiente humore radicis, sic mistice
est de singulis membris Christi, cum sine ipso nichil
possunt facere, sed illi qui copiosius et direccius reci-
piunt humorem gracie huius radicis spiritualiter magis
fructificant.

1 5 Secunda racio, quia si quis in Christo sic non man-
serit, abscindetur de numero iustorum in morte et
perdet tunc virorem apparencie nominis christiani sine
fructificandi potencia vel virendi, cum ultra non sufficit
fodere; et dyaboli in finali iudicio post colleccionem

20 parcium ecclesie per angelos bonos mittent eum in
ignem eternum ut palmitem aridum, unde propter
perpetuitatem pene dicitur in presenti et ardet.

Tercia racio sumitur ex implecione cuiuscunque voli-
cionis ordinate quam habebunt palmites viti per graciam

25 adherentes. Si, inquit, manseritis in me et verba mea in

Fol. Vobis manserint ; quodcunque volueritis | petetis et fiet

'9 vobis. Nam quidquid predestinatus ordinate pecierit

necessarium ad salutem pro loco et tempore obtinebit:

Nam Joh. XVI0, 24 promittit Veritas: Petite et acci-

3o pietis ut gaudium vestrum sit plenum.

Quarta racio, licet extra evangelium; stat in hoc
quod finalis glorificacio quam quilibet debet appetere
non potest inesse istis palmitibus nisi ab ista radice
ipsam habuerint; sicut enim Christus humanitus clari-

35 ficacionem recepit a patre, quia mandata eius plene
servaverat, sic oportet omnem palmitem huius vitis;
et ad hoc est necessaria proporcionalis et glutinosa
dileccio, ut sicut Christus est unum cum patre propter

3. A in marg. : Nota quatuor; 1 ; E in marg. : In vita mansio palmitum
propter quatuor; 1; ib. A: ad deest. 4. A: primo; quia deest. 10. A:
aliorum non. 12. A: discrecius. i5. AE in marg.: 2. 16. DE :
numero istorum. 21. A: aridam; E: aridus. 22. DE: de presenti.
23. AE in marg.: 3. 3i. AE in marg.: 4. 32. A: isto finalis. 34. DE:
habuerint.

4. Vulg. : sic nee vos nisi in me manseritis.

82 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XII.

dileccionem reciprocam, sic oportet omne membrum
ecclesie humanitatem Christi diligere et per ipsam ut
scalam connectentem in divinitatem ascendere (ut patet
Johannis XVII0), et sic instar luminis reflectitur claritas
omnium membrorum ecclesie in Deo patre qui est fons 5
et origo tocius luminis spiritualis. Ideo dicit textus: In
hoc glorificatus est pater meus ut plurimum fructum
afferatis. Cum enim Christus et pater suus sint unum
substancialiter, sicut ipse Christus et membra sua, patet
quod membrorum Christi fructificacio redundat quodam- 10
modo in claritatem et gloriam sui patris; nam gloria
patris est habere filium ex membrorum suorum conso-
nancia gloriosum. Stat autem tota ista connexio in dilec-
cionis proporcione, ut sicut pater dilexit filium, sic ipse
quadam dileccioneanaloga dilexit apostolos et consequenter i5
totam ecclesiam ; et sicut Christus servavit dileccionem
Dei humanitus, quia precepta eius servaverat, sic eadem
causa debent membra Christi in dileccione eius manere;
et utrobique oportet gaudium beatitudinis reciproce
consumari. Nam gaudium magistri optimi est habere 20
imitatores discipulos perfectos. Et signanter hoc evan-
gelium legitur in apostolorum vigiliis et in sollempnitate
beati Marci qui est apostolis ex isto glutinio coniunctus.
This gospel Circa hoc evangelium dubitatur qua auctoritate vel
SasgfoSthedsccbtsS fundacione secte fratrum fundantur in ista vite, cum 25
of friars. scriptura nimis deficeret tarn necessariorum membrorum
ecclesie plantacionem et agriculturam obmittens. Et
videtur manifestum sedule scrutanti scripturas cum
conversacione istarum sectarum cum suis ritibus quod
scriptura ipsos non exprimit nisi indirecte ipsos culpando 3o
et suas fallacias ut caveantur caucius reprobando, ut
patet ex hoc quod precipuum officium viri ecclesiastici est
gignere membra Christi, secundum formam apostolicam
predicando; sed ut patet ex dictis in hoc ministerio et
consequenter in quolibet alio fratres omnino deficiunt. 35

Constat quidem ex fide quod quicunque propter famam
nominis vel avariciam terrene possessionis et non propter

1. A: rcceptam sic. 3. A: convertentem in deitatem. 4. A: caritas.
9. DE: generaliter sicut. 10. A: membra Christi. 12—14. A: ex —

filium deest. 16. E: et deest. 18. E: eius deest. 21. A: plene

facios. 24, AD in marg. : Dubium; E in marg. : Dubitacio. 28. A in
marg. : Contra fratres. 29. A: sectarum deest; et suis; ib. E in marg.:
Secte novelle carent fundamento. 3i. DE: ut deest. 33. DE: membra
ecclesie. 35. A: a quolibet. 3j. A: vel deest.

7. Vulgate: clarificatus.

SERMO XII.] SECUNDA PARS. 83

honorem Dei et salutem animarum ecclesie principaliter Preaching for

... , • wrong motives

predicavent, est excommunicatus hereticus, prevaricator makes a heretic,
omnium mandatorum decalogi et per consequens homi-
cida, et cum de multis fratribus tam in scola quam in
5 locis ruralibus hoc contingit, sequitur de illis hec dete-
standa conclusio. Nam quantumcunque veritatem evange-
licam quis predicaverit assistente veneno huius infamis
binarii, manifestum est quod predicacio eius ex venenosa
effumacione manente soliditate veritates evangelice in-

io ficit audientes. Sic enim liquor quantumcunque saluti-
ferus currens per venenosos canales ex commixtione
veneni intoxicat gustantes ; et ita nedum sunt prevaricatores
primi mandati decalogi sed simplicis populi multipliciter
homicide. Cum enim sit triplex homicidium, scilicet a

i5manu, a lingua, ab iracundia vel consensu, dicitur quod

sicut homicida primo occidit se ipsum spiritualiter, sic The sects
. _ . , . • ., imprison and

iste secte occidunt suas partes per mcarceracionem et put t0 death

alios modos manualiter, quod si sit verum, cum tam t,ieir memtiers.
proditorie inficit principum regaliam, patet quod ipsorum

20 interest sicut et tocius ecclesie destruere hoc peccatum ;
nam nedum in carceribus regum sed aliis infundabilibus
nimis extraneis incarcerant regum legios et occidunt; et
cum hoc pretendunt ex auctoritate regum et regnorum
fieri, manifestum est quod ad eos pertinet hoc abscon-

25 ditum peccatum destruere, ne ex consensu ipsimet

destruantur.

Quantum ad homicidium a lingua, clamat communis They slander
, ,. , . . , , preachers who

expenencia quod rratrum mendacia occidunt populum speak truly

nimis multum. Et patet (ut alia taceam) quod invere- about tne llost-

3o cunde clamant per patrias fideles Christi esse hereticos,

^°';quia dicunt et docent veritatem fidei I de sacramento
io3d . . . . . ' .

y altans. Nee dubium quin sint ut huiusmodi homicide

a lingua; ipsi enim nesciunt dicere populo de quiditate

huius sacramenti quod sensibiliter sentitur, manibus

35sacerdotum frangitur et per se sine inherencia vel

existencia consecratur. Sed dicunt se esse consecratores

accidencium et virtute sue benediccionis panem oblatum

i. D : Glossa Bohemica in marg. : kypiety zlym mnychom lharzom,
id est, ebullire malis monachis mencientibus. 8. A: ex venenosa deest.
n. Codd.: venenosas; ib. A: causales. 12. A: egustantes. 14. A:

Dum enim; ib. A in marg.: Homicidium triplex j ib. E in marg.: Triplex
homicidium quod fratres practisant. 16. AE in marg.: 1. 17. D: in-
carnacionem. 21. Codd.: casibus; Correxi. 22. AD: regum. 23. E :
regni. 27. AE in marg.: 2. 29. DE : quod patet. 3o. A: clamat;
ib. A: esse deest. 32. A: quin sunt. 33. A in marg.: Opinio de

eucaristia. 35. A: sacerdotum deest. 30. DE: inexistencia ; ib. A:

consecratur — esse deest. 37. A: collatum.

6*

84 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XII.

destrui, non sacrari. Fideles autem quos scandalizant

tamquam hereticos dicunt cum evangelio et Sanctis

doctoribus quod hoc sacramentum sit simul vel diver-

simode verus panis et corpus Domini et addunt quod

fldem tam expressatam per millenarium Christi non 5

debent ex declaracione Innocencii III expectare, sed

spirituales ceci debent in penam infidelitatis et destruc-

cionis quiditatem illius sacramenti ex doctrina evangelii

et aliorum sanctorum pro illo tempore populo de-

clarare. i o

They should Et utinam ista racionis scintilla luceret in corde

to prove the principum quod nee fratribus donetur domicilium nee

truth as to the aiiis possessionatis seculare dominium, antequam funda-

host. • r j • • t j

vermt ex rundacione ante istum Innocencium et docuerint
quid sit hoc venerabile sacramentum. Nam rex ex notato i5
suo contemptu confiscat redditus episcoporum ac aliorum
religiosorum, quanto magis ex maiori contemptu Dei et
tocius ecclesie quo dicti ecclesiastici illudunt ecclesie
in hoc casu? Si ergo ista pena temporalium que tantum
ponderatur foret eis inflicta quousque sufficienter do- 20
cuerint huius edulii quiditatatem, tunc a verisimili
darent operam ad scrutandum in fonte scripture huius-
modi materie veritatem. Et idem debet servari in Romano
pontifice et quocunque citra auctores scripture, attendendo
ad fundaciones sentencie sue sic ficte, et forte redditus 25
sancte ecclesie forent in manibus secularium perpetuo
sicut olim.

Tercium autem homicidium ab iracundia vel consensu
manifestatur in fratribus ex cadenti odio quo alios
simplices constancius inter membra dyaboli persequuntur 3o
et I Joh. Ill0, 1 5 scribitur: Omnis qui odit fratrem
suum homicida est.

Ex istis colligitur, ultra hoc quod dicit Lyncolniensis,
monstruositas horum fratrum, eo quod cruentatum habent
pedem superbie, cum volunt suas ficticias ut fidem 35
ecclesie stabiliri. Labia habent ex infeccione mendacii
cruentata et manus plenas sanguine humano; et sic

1. DE: Fideles ergo; ib. E in marg. : Fides de sacramento. 3. A:
vel deest ; E: rectius: sed. 5. D: expressum ; E: expressam. 6. A:
debet; DE : oportet. i5, 16. A: vocati contemptus. 16. A: et aliorum.
17. A: maiore. 18. A: viri ecclesiastici. 20. DE: ponderant. 22. A:
ad instruendum. 23. A: modi deest. 25. A: summe ne sint ficte;

rectius: fundacionem. 28. AE in marg.: 3. 33. A in marg.: Contra
fratres; ib. E: Linconiensis. 36. E in marg.: Nota. 37. A: quia

manus.

3. Cf. Trialogum, pag. 263, 264 et seqq.

SERMO XII.] SECUNDA PARS. 85

(ut quidam dicit) isti homicide de genere Caym sunt The generation
in hoc nomine quatuor literarum figurati, ita ut C ° ajm'
dicat Carmelitas, A Augustinenses, Y Yacobitas, M fratres
Minores. Et sicut inordinate procedunt in opere, ita
5 nominantur prepostere in quatuor litteris huius verbi.
Ab ista generacione Caym, hoc est, a periculis in falsis
fratribus libera nos Domine.

Nee valet ad excusacionem homicidii quod secundum Law cannot
leges humanas, et per consequens secundum leges fr/arVin their

lofratrum licet multipliciter occidere. Supponi enim debet persecutions,
catholice quod non licet occidere nisi ex caritate quam
occidens habere debet eciam ad occisum. Nee licet
quemlibet quandocunque et quomodocunque voluerit in
occisionem talem prorumpere sed oportet auctoritatem

1 5 regis et approbacionem communitatis in suis legibus
acceptare, et omnino (ut patet theologis) habere a rege
regum et legibus suis licenciam et approbacionem tocius
ecclesie triumphantis. Et si in secularibus actibus ut
bellis regnorum et iudiciis politicorum illud sit peri-

■20 culosum, eo quod a lege divina frequencius discrepatur,
quanto magis in homicidiis fratrum et aliorum religio-
sorum que a fundacione voluntatis prime regule plus
discordant? Alias autem auctorizaciones in punicionibus
et occisionibus fratrum non expetant nisi sophisticas

25 a mundi principibus quibus illudunt per suggestiones
ypocriticas et arguciam suam a similitudine simiali.
Numquid credimus quod beatus Marcus vel aliquis
apostolorum eciam Scarioth in ista versucia sic processit?
Patet ex cronicis quod non; que cronice possunt ad

3o destruendas istas versucias applicari. Nee oportet fidelem
tacere veritatem dicere istis sectis, quia in multis eorum
latet pronitas emendacionis et mitigacio luroris in aliis
propter quas debet fidelis ex caritate quam habet ad
ecclesiam et ipsos peccata eorum et sana remedia pro-

35 mulgare. Et non solum scolastici aut populares simplices

FoLsecj Secu | lares domini debent cavere a contamina-

-^ cionibus pseudofratrum, quia postquam seminati sunt

i. A in marg. : Caym: D in marg. : Monachi Caymite; E in marg. :
Caym origo fratrum. Fundamentum quatuor sectarum. io. A: Supponi
tamen. n. A: quod occidens. 18. E in marg.: Nota. 18, 19. A: vel
bellis. 23. punicionibus ; E : practizacionibus. 27. DE : negandum

credimus; E correxit in marg.: Numquid; ib. A: credimus quod deest;
ib. A: Mattheus vel. 3o. DE : debet fidelis. 33. DE : fideles. 34. A:
sua remedia. 35. A: populi. 3y. D in marg.: glossa Bohemica: Od
naprznenye, id est, a contaminacione.

1. Cf. Suppl. Trialogi, pag. 444.

86 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XIII.

Friars are in seculo inter dominos et dominas, seminatum est inter
"discord0 eos plenum iurgium, quia Prov. VI0, 14 de ipsis dici-
tur quod homo apostata omni tempore iurgia seminat.
Et scrutanti radicitus racionem huius discordie evidenter
patet quod minera eius iacet in falsis fratribus. Ipsi 5
enim per ypocrisim, per confessionem et alia signa falsa
ipsos decipiunt cum quibus communicant.

SERMO XIII.

Non turbetur cor vestrum neque formidet. Joh. XIV0, 1.
Christ Sentencia huius evangelii est inclusa inter sentencias 10

LOIdisciples 1S quinque capitulorum quas dixit Ghristus suis discipulis
against coming jjg cene • qUia ergo Christus post confortacionem suorum
discipulorum opere et exemplis confortare debet eos in
verbis expressioribus, tarn pro desolacione de eius morte
quam pro tribulacione eorum futura post eius mortem, i5
quia ergo predixit eis discipuli prodicionem, Petri
negacionem et suam passionem ac mortem, ideo con-
fortando dixit: Non turbetur cor vestrum propter istorum
aliquod neque formidet. Non turbetur, inquit, propter
percussionem ad intra neque formidet propter timorem 20
humanum ad extra. Credite in Deura et ex hoc infertur
formaliter quod in me creditis, cum sim Deus. Ex qui-
bus patet ulterius quod vobis remanentibus in fideli
mei servicio et spe in meo verbo non est compossibile
consolacionem et adiutorium ad deterioriacionem vobis 25
deficere.

Hoc autem declarat expressius ostendens quomodo
in domo patris sui multe mansiones sunt secundum gradus
meriti et beatitudinum eternaliter ordinate. Ex quo
notare debent quod licet dispariter meruerunt, debent 3o
tamen sperare beatitudinem et ad merendum amplius
laborare. Possunt autem sperare de ista persona media,
quod (ut vere asserit) si aliquid in beatitudine celesti
fuisset minus vel defectuosum dixissem vobis, quia tantum

4. DE: Perscrutanti; ib. DE: istius; ib. D in marg. : Neswornosty,
id est, discordie. 5. A: mineria. 7. DE: ipsos deest; A: commu-

nicant in hac parte. 9. A in marg.: Sermo XIII; D in marg.: XIII;

Philippi; E in marg.: In die Philippi et Jacobi. 12. A: quod.

14, 13. A: de eius morte quam deest. i5. A: de tribulacione; ib. DE:

eius. 18. DE: illorum. 19. A: inquam. 21. Credite; rectius : creditis.
24. DE: meo. 27. DE: ostendens deest. 28. DE : multe deest.

33. A: quia ut. 34. A: nimis vel.

9. Cf. Wyclif's Sermons ed. by Arnold, I, pag. 35 7 — 359.

SERMO XIII.] SECUNDA PARS. 87

vobis afficior quod vado parare vobis locum, non sic
quin bonitas Dei multipliciter a beatis participavit, cum
sit eterna in se et ex se eternaliter ordinatur. Numerus Number of the

, , , ... ,. . elect is fixed.

autem predestinatorum et gradus beatitudinum lmmu-
5 tatur et eternaliter ordinatur (ut patet Matth. XXV0),
sed illud preparat quod beatificetur perpetuo in pre-
senti; licet autem hoc eternaliter ordinavit, tamen non
paravit eternaliter beatificacionem illorum ac locacionem
tarn corporis eorum quam anime in effectu, sicut nee

10 effectualiter preparavit humanitus apercionem ianue
et traccionem secundum corpus suum quo in celum
ascenderat ut aquile sequerentur. Nam totum hoc est
temporale et per ascensionem Christi incipiens; paracio
itaque loci est Christi preparacio humanitus per ascen- The

1 5 sionem suam, ordinando quante, qualiter et quo ordine ^hePmansions1
sint bead, cum eius ascensio fuit medium dispositivum begins with

1 • ut r ■ 1 i-i- • Christ's

ad ista. Nunquam autem recisset hanc dmgenciam so- ascension.

phisticando vel celando beatitudinis veritatem, sicut
Machometus fecit discipulis suis. Unde ad confortacionem
20 maiorem addit quod in fine mundi pro tempore finalis
iudicii veniet corporaliter et ipsos plene recipiet ad se
ipsum, non sic qui prius in anima erunt beati, sed
cum usque illuc Sanctis deficiet gradus plene beatitudinis
ex corporis ac anime unione et tocius numeri beatorum Full

, ... . blessedness no

25 cercioracione ac gaudiosa reproborum perpetua dampna- reached until
cione. Nam iste gradus beatitudinis erit primo post diem judgment
iudicii in beatis; verum tamen sancti ex elongacione
vel tardacione huius finis penaliter non languebunt sed
videndo in Deo racionabilitatem huius expectacionis

3o quodammodo congaudebunt; quod gaudium, licet non
habebunt post diem iudicii, habebunt tamen unum su-
perans quod finaliter quietabit (ut patet Apocalypsis . . .);
nam in humanitate Christi tam corpora quam anime
beatorum erunt finaliter saciata; quern gradum beatitu-

35 dinis oportet animas beatas interim usque ad comple-
cionem numeri et viacionis quodammodo meritorie

2. E in marg. : Christus paravit locum discipulis, quomodo; ib. A:
participaliter. 3. A: eterna est et ex; ib. A: ordinata. 4. A: eciam.
5. A: et eternaliter — XXV" deest; ib. codd. immutatur; rectius : immu-
tabiliter. 6, 7. A: de presenti. 7, 8. A: ordinavit — eternaliter deest.
9. A: sed nee; DE: sicut ut. 10. A: humanitus apercionem deest.

14. DE: Christi preparacio deest; ib. E in marg. : loci preparacio. 22. A:
quin prius; E: quoniam prius. 23. D : sanctus; corr. in marg.: Sanctis.
24. A: et anime; ib. A in marg.: Anime in tempore non erunt plene beate
ante diem iudicii; E in marg.: Sancti ante resurreccionem corporum non
sunt plene beati; ib. AE: bonorum. 32. Apoc. sequitur lac. in codd.

33. D: corporea. 34. DE: erunt deest; ib. DE : sociata; ib. A in marg.:
Nota. 35. A: beatas deest.

88 JOHANNIS WYGLIF SERMONUM [SERMO XIII.

expectare. Et declarando quod per ipsum habent in-
defectibilem accessum ad patrem ultra hoc quod ha-
buerunt patres veteris testamenti, dicit quod sciunt
terminum et media quo ipse vadit ad ipsis istam
beatitudinem et eius ordinem preparandum. 5

Christ the Et Thoma negante hoc de noticia explicita et perfecta

and' the Li'feV explicat Christus hoc medium de se ipso : Ego, inquit,
sum via, Veritas et vita. Christus enim secundum hu-
manitatem est via qua transitur ad beatitudinem, quia
ilia que gessit humanitus et fides de illis que erant 10
sensui manifesta, erant patens via que ducit ad regnum,
in tantum quod sine eius sequela et imitacione in p .
moribus | impossibile est aliquem hominem ad ilium ln^b
terminum pervenire, et cum Christus sit Deus, est prima
Veritas qua nee viantes errarent in via, nee deficerent i5
a clara visione in patria; et cum incitamentum ad fo-
vendum viantes est spes mercedis in termino, dicit tercio
quod est vita. Et sic est via pulcra versus Jerusalem
celestem viantibus, quia speciosus forma pre filiis homi-
num et cum sit primus dux peregrinancium, non potest 20
viantes decipere abducendo quia Veritas; et cum hec
duo non sufficiunt viatori nisi assit cibans ad vite
sustentacionem, ideo dicit tercio quod est vita multi-
pliciter suos conductos vivificans. Et patet quod est
tarn via quam terminus per se necessarius et sufficiens 25
viatori. Unde ostendendo quod Christus sit talis via,
subiungit quod nemo venit ad patrem nisi per eum, cum
eius substrata humanitas sit necessaria cuilibet membro
suo ut salvetur, et eius divinitas sit per se necessaria
cuilibet salvando, ut eius animus virtute et gracia 3o
illustretur.

Et quod sit prima Veritas, patet ex hoc quod est

adequacio Deo patri ; prima namque Veritas est prima

Our knowledge adequacio rei ad intellectum primum. Et quod sit ade-

of God through • r\ <. • » «. u j u- •.. e-oc

Christ. quacio Deo patri, patet ex hoc quod subiungit: in 35
cognovissetis me, et patrem meum utique cognovissetis.
Qui enim cognoscit personalitatem Christi, cum sit per
se eius divinitas, cognoscit necessario Deum patrem,

2, 3. DE: habuerit. 3. A: sancti veteris. 4. DE : ab ipsis. 7. E in
marg. : Christus est via; A in marg. : Via. 8. A: sic enim. i3. A:

alium. i3, 14. A: ad ahum thronum. i5. A in marg.: Veritas; E in
marg.: Veritas Christus; ib. A: ut deficerent. 18. AE in marg.: Vita.

21. DE: abutendo: E corr. in marg.: avertendo. 26. E in marg.: Christus
via terminus. 28. A: subtracta. 32. DE: sic prima. 34. A in marg.:
Quid est prima Veritas; E in marg.: Veritas quid sit. 38. A: in illo

Deum.

SERMO XIII.] SECUNDA PARS. 8y

quia relativa sunt istius nature secundum philosophos

quod uno cognito oportet quod reliquum cognoscatur.

Qui enim cognoscit pure Christi humanitatem que est

habitus sue divinitatis, cognoscit tamquam bestia vesti-

5 mentum et ad propositum evangelii non subiectum,

unde post resurreccionem cognoscendo Christum distincte

sub racione qua patris filius naturalis cognoverunt

distincte quodammodo patrem suum; nam secus est de

istis relativis et patre et filio et creaturis, cum stat

ioviantem patrem hominem distincte cognoscere et solum

confuse eius filium, cum stat quod habeat multas proles Fatherhood

• , . i- , an accident in

et per consequens, cum sit accidentahter pater et proles Man,

sua accidentaliter filius, stat quod tam noticia sue essencie

quam noticia sua relativa permaneat cum hoc quod

1 5 noticia extremi alterius deperdatur. Sicut enim stat
Petrum esse cognitum sub racione qua pater, cum hoc
quod desit noticia Pauli filii sui propter mortem alio
filio generato, sic stat cognoscere Petrum sub racione
qua essencia cum hoc quod racio sue paternitatis igno-

20 retur vel cum hoc quod desinit esse pater vel ex hoc
quod sine relacione tali sua natura nude sit cognita.
Sed tales variaciones non contingit esse in personalitate essential in
divina, cum relacio in illis non sit accidens nee unius God-
persone essencia poterit ab alia separari; ideo dicunt

25 theologi subtiliantes inaniter quod, licet pater sit pater
prius origine verbo suo, tamen si pater est, tunc filius
suus est et econtra, cum pro ilia prioritate originis
pater non potest esse sine filio nee econtra, cum non
sit eis prioritas temporis vel nature. Nee est inter istam

3o essenciam et istam ypostasim esse et istum patrem
esse prioritas originis, cum natura divina nee gignit
patrem nee ipsa ypostasis est prius aliqualiter quam
est pater. Apostoli ergo licet sentencias tales non ex-
presserant propter impertinenciam viacioni utili, tamen

35postquam Christus aperuit illis sensum, ut intelligerent
scripturas, subtilitates istas et multas alias quas non
viatori expresserant cognoverunt, unde Christus pro-
mittens eis noticiam istam beatificam sic infert: Amodo,

3. A in marg. : De relativis. 6. D: quiditate. 6, 7. E: quiditative

sub racione. 7. DE: cognoverunt debite. q. E: in creaturis.

12, i3. A: et proles — accidentaliter deest. i3, 14. DE : sue — noticia

deest. 16, 17. DE: qua pater — racione deest. 22. DE : convenit.

27. A in marg.: Theologorum opinio de relativis. 29. E in marg. :

Relacio in divinis non est accidens. 3%. A: utilem. 35. A: apparmt.
36, 37. A: non viatori non; DE: viacioni.

go JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XIII.

inquit, cognoscetis et vidistis eum. Cum enim vita eterna
sit cognoscere patrem esse verum Deum et cum hoc
dominum Jesum Christum (ut dicitur Johannis XVII°),
patet quod apostoli post ascensionem humanitate Christi
postposita habentes arras beatitudinis habuerunt amodo 5
has duas noticias, et sic non solum patrem in intellectu
viderant imperfecte sed videbunt, et per consequens ipsum
in tempore suo viderant satis clare. Cum enim magister
optimus procedit paulative docendo, patet quod sicut
patrem noverunt in voce (Joh. XII0 et Matth. XVII0), 10
patet quod post istam noticiam obscuram fidei oportet
quod habeant scintillam intuicionis eciam hie in via ac
claram et plenam intuicionem in patria.
Philip wanted Sed Philippus adhuc rudis ad intelligendum archana
Fa/her'with^he istorum verborum videtur solum de visione corporali i5
bodily eye. concipere; quod si patrem Christi oculo corporali vi-
derent, sufficeret eis pro securitate ad excuciendum
istum timorem, cum patrem intelligebat filio esse dig-
niorem, et per consequens, cum Alius potest facere
tot miracula pater ipso potencior posset plura. Sed 20
quia iste | conceptus videtur pluribus nimis rudis, dicunt F°'-
Philippum intelligere quod intuitiva Dei patris noticia '^
foret eis sufficiens ad omnem timorem et desolacionem
suam (in qua ex capcione et morte Domini fuerant)
excludendam. Sed primus sensus videtur textui et re- 25
sponsioni Christi plus consonans : Tanto tempore, inquit,
vobiscum sum et non cognovistis me? Philippe, qui videt
me, videt et patrem. In cuius prima parte redarguitur
in Philippo et sibi similibus ruditas infidelis quia usque
illuc ignoravit Christum divinitus sed nude humanitus 3o
cognoverunt, ac si ilium qui est habitu inventus ut homo
solum in vestibus cognovissent.
Essential unity Et patet quomodo huic sensui adiungitur secunda
°the Father" pars huius dicti, nam qui videt personalitatem Christi

sive per fidem sive per intuicionem, videt proporcionaliter 35
patrem suum. Quomodo ergo sine infidelitatis grossicie
Philippus diceret: Ostende nobis patrem, nisi rudem
sensum de patre Christi haberet prius expositum vel
sibi similem ? Nam concipiendo Christum divinitus cre-

2, 3. A: et eum dominum. 6. A: in deest. 7. A: eciam per;

1): sed per. 9. DE: ducendo. 10. A: moverunt. 12. DE: eciam

deest. 16. DE: Christi deest. 19. DE : filius deest. 25. DE : exclu-
denda. 28. DE: redarguitur a. 29. DE: qua usque. 3o. DE : igno-
raret Christum; ib. E: sed verbum. 34. E: pars deest; ib. D in marg. :
Racionabilitatem .... 36. A: ergo sum.

SERMO XIII.] SECUNDA PARS. 9 1

dendum est Christum esse in patre et patrem in ipso,
non sicut causam remotam in suo causato vel accidens
in subiecto, sed cum pater sit Dei potencia et eius
naturalis Alius eiusdem Dei sapiencia et per consequens
5 est utriusque eadem essencia, sic tota Dei potencia cum
sit indivisibilis est in sua sapiencia et sua sapiencia est
in ilia, cum in quantum Deus habet potenciam habet
et sapienciam et econtra, patet quomodo fidelis debet
patrem concipere esse in filio et econtra. Isti sentencie

io debet credi sicut Christi humanitati que est eadem
persona cum sua deitate, quia non a se ipso loquitur
ista verba humanitus sed per se ipsum divinitus et ex
patre. Et argumentum pro veritate istius sentencie capi
debet ex omni Christi opere, nam pater in Christo,

i5manens idem substancialiter, ipse facit Christi opera
originaliter; ipsa ergo opera Christi miraculosa modis
suis fideliter darent viam, veritatem et vitam, ut ipsum
cognoscerent; ideo subiungit: Alioquin propter opera
ipsa credite. Christus enim ex auctoritate propria fecit

20 miracula et in eius nomine fecerunt apostoli effectualiter
ampliora, ut convertere tot gentes, predicare in omni
lingua, sanare infirmos ad tactum umbre (velut de
Petro legitur Act. V°).

Ex quibus colligitur quod Christi divinitas ex dictis

25operibus cum suis circumstanciis habet apostolis mani-
festum iudicium et invincibile argumentum; unde sig-
nanter et subtilissime dicit Christus tarn hortando ad How believers
suam fidem quam excludendo sophistarum argucias quod ^racles.k
opera que Christus facit, credens in ipsum faciet et maiora

3o horum faciet. In cuius prima parte notatur apostolis quod
omnia opera miraculosa que ipsi in nomine Christi
fecerunt Christus facit, cum apostoli non sunt nisi eius
instrumenta vel membra in quibus Christus, virtus Dei,
operatur perpetuo. Et in secunda parte notatur quod

35 apostoli Christi fecerunt maiora opera quam ipsemet
fecit umquam, ut patet de mundi creacione, de Christi
incarnacione et de eius autentica faccione; ideo vocando

5. D: est eius utriusque; ib. E: et sic tota. 6. A: et sua sapiencia
decst; ib. E in marg. : Quomodo pater est in filio et econtra. 8. E: et
deest. 8, 9. A: patet quomodo — econtra deest. 11 — 1?. A: quia

non — veritate deest. i3. AD: ex veritate; ib. A: huius sentencie.

14. A: omni deest; E: Christi decst; ib. A: pater deest; ib. E in marg.:
Pater in Christo operatur. 16. A: facit miraculose. 19. A: ex deest.
25. A: habet habet. 28. A: sophisticorum. 29. A: in ipsum — faciet
deest. 3o. A in marg.: 1. 3i. A: in deest. 34. A in marg.: 2.

35. DE: non fecerunt. 36. E: et de Christi.

92 JOHANNIS WYGLIF SERMONUM [SERMO XIII.

opera proprie ipsa facta dicit subtiliter quod non maiora
quam ego facio ipse faciet, sed maiora horum faciet.
Et causa magnificacionis operum discipulorum Christi
fuit transitus suus ad patrem, ut sit argumentum in-
vincibile contra cunctos adversaries, cum Christus trail- 5
seundo ad patrem ab apostolis fuit tantum corporaliter
eis absens, et in sua absencia ac eius nomine apostoli
fecerunt tanta miracula, quod Christus sit divinitus hec
operans, cum in omni motu secundum philosophos
movens et motum debeant esse simul; oportet ergo 10
quod virtus Christi relicta in terris sic operans sit supra
totam suam humanitatem, et per consequens oportet
ipsam esse deitatem et sic ypostasim Jesu Christi. Et
in confirmacionem istorum omnium ultimatam promittit
Veritas, ut quodcunque apostoli vel membra Christi in i5
nomine suo patrem pecierint in eternum, hoc Christus
faciet.

Evidence of Ex quo tamquam fide supposito sequitur inevitabiliter
Godhead, quod Christus sit Deus; nam si foret pure creatura,

posset desinere vel peccare, et tunc non oporteret nee 20
foret possibile quod pater et ipse perficerent quodcunque
quis in nomine suo pecierit, quia hoc dato pater non
posset iustificare animam sine ipso; nee sunt verba
pompatica sive falsa, sed ut vere pater glorificetur in
filio et ad declarandum Christum eiusdem esse nature 20
cum patre, Christus adiungit finaliter veritatem con-
nexions: Si quid, inquit, pecieritis patrem in nomine
meo hoc faciam. Quo supposito patet de Christo sine
omni tergiversacione possibili quod sit Deus.

This gospel Et exposicio huius evangelii multis indicat quod 3o

suited to ipsum in die Trinitatis pertinencius sit leeendum. Sed
Trinity Sunday. r f . . °

cum evangelmm et specianter Johanms sit fertile, patet

quod sive hoc evangelium sive illud de Nycodemo vel p .

nunc vel tunc legi poterit pertinenter. Nam in talibus | ,g4<j

occultis involucris secundum Augustinum quecunque35

Veritas est celata, ut in illo evangelio Nycodemi Joh.

Ill0, 8 : Spiritus ubi vult spirat et vocem eius audis etc.

quelibet Veritas de sono vel spiritu corporeo est inclusa;

8. A in marg. : In omni motu movens ct motum sunt simul. 10. DE :
ergo deest. n. DE : contra; E correxit in marg.: supra. i3. DE:

divinitatem. 14. A: Christi contirmacionem ; ib. b: omnium deest.

18. E in marg.: Conclusio; ib. DE: supposita. 27. DE: inquit deest.

34. A: indifferenter; ib. A: in deest. 35. DE : involutis. 36. A: evan-
gelii; ib. A in marg.: Augustinus.

SERMO XIII.] SECUNDA PARS. 93

et sic philosophus dilatans materiam mirari poterit Physical

i • i- 4. u • phenomena of

quomouo sonus vituli sit tarn grossus et sonus bovis f sound.

cum spiritu maiori et maiori violencia tam acutus;

quare mares post tempus spermatizacionis regulariter

5 mutant voces et quasi leprosi pingues et femine voci-

ferant tam acute. In omnibus quidem istis et eis simi-

libus est tam quantitas quam qualitas aeris ignorata,

sed soni differencia satis nota. Sed pertinencius foret A parallel

theologo notare istam similitudinem moralem quod, and poaching.

iosicut spiritus corporeus spirat, infrigidando, agitando et
aliter multipliciter temperando, sic spiritus increatus
spirat in interiorem hominem spiraculum vite spiritualis,
infrigidat ardorem concupiscencie carnalis et ducit per
semitas iusticie, quia ad Rom VIII0, 14 dicitur: Qui

lifilii Dei sunt hii spiritu Dei aguntur. Et generaliter
prestat temperamentum per influxum donorum septi-
formium (ut loquitur propheta Isaie II0). Et sic omnis
qui natus est ex spiritu debet esse in timore et motu
continuo sicut sonus, quia sapiens Ecclesiast. V° vere

2odicit: Radix sapiencie est timere Deum. Et addit causam:
nam qui sine timore est iustificari non potest. Nee est
timor nee tremor penalis, quia timore filial! diligitur
et tremore divaricante diafragma interioris hominis
diffusus est amor spiritus in cordibus nostris, ac si

2 5 foret incussus risus spiritualis ex diffusione spiritus
rutilantis. Unde Psalmo II0, 1 1 regibus signanter dicitur
pro lautissimo modo vivendi: Servite Domino in timore
et exultate ei cum tremore. Sciat ergo quicunque cuius
cor tangitur isto spiritu de ipso esse verificatum illud

3o Psalm. LIV°, 6 : Timor et tremor venerunt super me,
quia cum milicia sit vita hominis super terram (ut dicitur
Yob. VII0, 7), patet quod oportet spiritualiter generatum
esse in motu continuo et labore. Et patet quomodo
advesperascente exteriori homine per remissionem lumi-

35 nis sensuum sedatis tumultibus sensibilium audiet per-
feccius verbum Dei et irroratus rore celesti, ne vox sua

1. DE: non poterit; ib. A in marg. : Exempla naturalia, 1, 2; A in
marg. : De sono; E in marg.: Hie de sono. 4. D: spinatisacionis rea-

liter; E: realiter. 10. E in marg.: Moralizacio de spiritu. 19. Recte :
I?, 25; ib. DE: vere est. 21. E: Nee iste. 22. A: vel tremor; ib. E:
penalis est; ib. E in marg.: Timor filialis. 23. A: et tremor. 25. A:
risus deest. 26. DE: titilantis. 3o. DE: XLV°. 33. DE: laborare.
34. D : exvesperascente.

14. Vulgate: Quicunque enim spiritu Dei aguntur, ii sunt
filii Dei.

94 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO Xffl.

prorumpat in altum cum Lucifero Isaie XIV0, i 3 Ascen-
dant super astra etc. Et ex alio latere inclusus fra-
gilitate carnis terre quam gerit tamquam non alta
sapiens de se ipso sed humilibus consenciens erit quasi
tuba predicacionis a remotis bene perceptus a fratribus 5
exhortandis.

From hardened Hec est enim causa secundum philosophos quare in
\vordereturns aura rorida homines melius sese audiunt prope noctem

to the preacher. qU0 j si qUis induratus in peccato resistit multiplicacioni

huius verbi Dei, verbum huiusmodi reflectitur ad io
minimum, ut ecton ad commodum predicantis, quia
Luce V°, 5 dicit Dominus in quamcunque domum intra-
veritis etc., sin autem ad vos revertetur.

Idleness fatal to Et patet quantum in evangelizantibus est ocium
aUsefuiCness.S odiendum ; qui enim mendicat valide et non occupatur i5
meliori opere non habet verbum proporcionatum suo
labori, et per consequens ut discipulus patris raen-
dacii sibi ipsi contrarius docet esse laborandum et vivit
in quiete culpabili sermoni suo contrarius. Unde sicut
variatur sonus secundum quantitatem et figuram con- 20
cavitatis organi per quod vox curreret, ut patet in
exemplis naturalibus supradictis, sic viri ecclesiastici
in quibus ampliora dona spiritus profundantur debent
ex maiori gravitate sonare in populo verbum Dei; sed
heu Isaie III0, 4 dicitur: Effeminati dominabuntur eis. 25
Riches hinder Secunda causa qua impeditur in organo delectabilis
pieacmig, sonus gravis est infliccio humidi lubrificantis et obturantis
meatum soni per organum, sed heu Is. LVI°, 10: Uni-
versi canes muti non valentes latrare, cuius causa est
indubie pinguedo temporalium, quibus ecclesia ingros- 3o
satur (ut patet I Tim. VI0 et II0 Tim. IIP).

Tercia causa est variacio principii activi motus tremoris,
nam in eodem organo secundum variacionem nisus
variatur sonus, ut nunc ex remissione tremoris et frigi-
ditate activi principii causatur sonus nimis remissus vel 35
soni privacio, ut patet in annualibus pauci caloris, nunc

2. A: latero. 3. A: carnis deest; ib. E: terre deest. 4. DE: de
se ipso deest. 5. A: per tempus. 7. E in marg. : Nota. 9. DE :

multiplitudini. 10. A: rerlectetur. 11. DE: econtra ad ; A : ecton, id
est, echo; ad minimum; ib. E in marg.: ad ministrum. 12. A: Luce X1V°.
i3. etc. A: et sequitur. i5. E in marg.: Mendicus validus. 19. AE in
marg.: 1 ; E in marg.: Sonus variatur. 21. E: patet deest. 22. D:

sicut. 24. A: ex maiori gravitate multo sonare in ipso. 26. AE in

marg.: 2. 27. DE : infeccio. 28. DE: Is. XXVI°. 3o. E : quibus

eciam. 3o, 3i. A: ingrossantur. 3i. A: I deest. 32. AE in marg.: 3.
33. DE: cum eodem; ib. A: organo deest. 35. A: nimis deest. 3(>. A:
animabus: ib. A in marg.: De sono.

SERMO XIV.] SECUNDA -PARS. 9 5

sonus nimis asper ex impetuositate tremefacientis, motu

autem medio sonus moderatus; sed heu Matth. XXIV°,

1 2 : Refrigescet caritas multorum quoad principium et

Ezechielis II0, 6: Domus exasperans est quoad secundum; so does want

5 et pauci sunt sonautes in medio virtuose cum modestia,

Fol. verumptamen III. Reg. XIX0, 12 | dicitur: Sibilus auris

- tenuis et ibi Dominus. Et sicut sonantes propter con-

cavitatem organi grossi vociferant, sic exercitati in evan-

gelizacione seminis quod est verbum Dei proferunt voces

i o graves; et sic non est aliqua difficultas philosophica voci

pertinens vel suo organo quin in scriptura sacra alludens

sensui mistico sit inclusa; nam ecclesiastici non sunt

hodie seminantes, sed ut pannus menstruus sine virtute

informativa mortiferi.

i5 SERMO XIV.

Fuit in diebus Herodis, regis Judee, sacerdos quidam
nomine Zacharias. Luce 1°, 5.

Cum genealogia cuiuscunque persone que in scriptura
sacra inseritur terminatur ad genealogiam Domini ut This text points
20 finem, patet quod hec genealogia Baptiste cum suis 0f tne time^for
parentibus ad declaracionem temporis adventus Domini Christ's

. . . coming.

terminatur. Constat autem ex scriptura Genesis XLIX0, io
quod secundum propheciam Yacob non auferetur scep-
trum de Yuda nee dux de generacione sua, antequam

2 5 Messias in came advenerit. Sed cum Herodes Ascalonita
fuit Ydumeus et sic a toto genere Judeorum alienus,
patet quod fuit consonum prophecie predicte, ut in
adventu Christi super Judeos alienigena sic regnaret.
Nam usque illuc continue dominabatur in parte gens

3oJudaica, licet Herodes perante super ipsa gente mixtim
dominium usurpavit. Uiterius notandum secundum scrip-
turam I. Paral. XXIV° quod David ordinavit viginti
quatuor sacerdotes qui successive per ebdomadas in
templo Domini suis vicibus deservirent. Iste autem

i. A: nimis acutus; ib. AD: motum. 4. Codd.: Ezechielis 1°.

7. Codd.: sic sunt. 7, 8. DE: concavicacionem. 8. DE: vociferat.

10. A: est deest. 16. A in marg. : Sermo XIV.; D in marg. : In vigilia
Baptiste; E in marg.: in vigilia Johannis Baptiste; ib. A: quidem.
19. A: sacra deest; ib.'A: in genealogia. 28. A. Messye. 3o. DE: cum
ipsa. 34. A: Dei.

16. Gf, Wyclifs Sermons ed. by Arnold, I, pag. 362 — 364.
23. Vulg. : et dux defemore eius, donee veniat qui mittendus est.

96 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM ("SERMO XIV.

Zacharias pater Baptiste fuit de linea Abye sacerdotis
cui cecidit sors in octava ebdomada ministrandi.
It belongs to Ex quo notandum est quod ad reges pertinet statum
regulatf priests, sacerdotum et ministrorum ecclesie ordinare; sic enim
licet perverse ordinavit Constantinus suum sacerdotem 3
Romanum super omnes sacerdotes christianismi preponi;
sed indubie prudenciam David dimiserat. Uxor autem
dicti Zacharie fuit secundum legem scripture Luce 1°, 5
de filiabus Aaron vocata Elizabeth et uterque iustus.
Et licet carnalis procreacio fuit tunc in sacerdotibus i°
licita et supra cetera affectata, tamen hii duo coniuges
supra tempus generacionis naturalis ex ordinacione
Domini propter ostendendum miraculum processerunt.
Et ad exprimendam coniugum istorum iusticiam non
obstante quod in prolis carencia sunt puniti, notanda1-^
est interpretacio nomini istius generis. Aaron enim inter-
pretatur mons fortis et Abyas pater noster, quod videtur
signare mistice quod a Deo patre et Christo incarnato
omnes iusti alii spiritualiter procreantur. Zacharias
autem qui interpretatur memorans Dominum et Elyza- 20
beth interpretata Dei mei iuramentum sive saturitas
videntur iusticie Baptiste esse consoni in radice: Arbor
bona, inquit Dominus, bonos fructus facit:
Righteousness Fuerunt autem isti parentes ambo iusti, non ypocritice
parents.8 ve* secundum nudam famam seculi sed veraciter ante 25
Deum incedentes in omnibus mandatis secundum genus
quoad observanciam moralium preceptorum. Incedebant
secundo in iustificacionibus Domini inculpabiliter quoad
observanciam cerimonialium ; incedebant tercio sine
querela subiecti populi quantum ad iudicialia. Et utinam 3o
sacerdotes nostri temporis sic quoad suos subditos se
haberent. Senectus et sterilitas istorum coniugum decla-
rarunt miraculum sicut loci sanctitas, sanctitas officii
atque temporis prenostiearunt prolis in qua completum
est miraculum sanctitatem. 35

3. A in marg. : Ad reges pertinet ordinare de statu sacerdotum.
4. A: enim deest. 7. E: false pro David: dicendum. 8. DE: Luce 1°
deest; D: scripture; sequitur lacuna. 17. DE: pater dominus. iq. A:
omnes isti; ib. ADE in marg.: Aaron, Abyas; Em marg.: Aaron, Abyas,
Zacharias, Elizabeth interpretantur. 21. DE: interpretatur; ib. A: sta-
turitas. 22. DE: iuste; ib. DE: consone; ib. A in marg. inf.: Aaron

interpretatur mons fortis, Abyas interpretatur pater noster, Zacharias inter-
pretatur memorans dominum, Elizabeth interpretatur Dei mei iuramentum
sive saturitas. 23. DE: dominus deest. 24. D: ypocrite. 27 — 20. AE:
moralium — preceptorum deest. 3o. DE : populi deest. 32. DE: Et
senectus; A: senectas. 33. A: licet loci sanctitas officii.

2 3. Matth. VII, 17.

SERMO XIV.] SECUNDA PARS. 97

Et (ut probabiliter creditur) iste Zacharias fuit summus Devotion ot
sacerdos cupiens videre Messiam, cum ex prophecia i,js office as a
Yacob predicta ipsum credidit advenisse; et hec racio priest,
quare servivit devocius ante Deum, nee oportuit in illo
5 abscondito ministerio seminare ypocrisim, cum tunc
tota multitudo populi erat foris. Tantum enim valet
apud Deum, quod populus nude devocius corde credat,
sicut quod cum devocione remission actu senciat sacra-
mentum. Angelus autem Domini in loco dextro altaris

ioZacharie apparuit et stetit, ad denotandum constantem
in moribus stacionem ; et Zacharias nimirum timuit,
turn quia tunc angelica visio fuit rara; sed angelus
more boni nuncii Zachariam timidum confortavit; verum-
tamen quia communiter non fuit assuetus miraculis,

1 5 narrat sibi angelus de prole sua duodecim bona nuncia
gaudiosa.

Patent autem ista duodecim ex decursu evangelii de The angel's

Fol. ,i i T-. ■ - t l tvt u u twelve promises

,bJohanne. | Fuit enim Johannes Nazareus, non habens concerning
supra se maiorem pure hominem (ut patet Matth. XI0) Jonn-

20 et hinc non bibit inebriativum (ut precipitur Numeri VI),
et propterea consonum fuit ipsum fuisse mundatum ab
originali peccato in utero matris sue. Et de officio j0iin cleansed
Johannis patet quod convertit corda sanctorum patrum 9f original sin
veteris testamenti in filios, quia in suos discipulos,

25 credendo presenciam Messie quern priores crediderant
nasciturum (ut patet Matth. III0). Et quia prudencia
iustorum est seminare caritative fidem et bona opera,
ut metant postmodum copiosius eius fructum et hoc
facit ad perfeccionem, cum lex nova ad quam preparavit

3o Johannes existens in duarum legum confinio sit legis
antique complementum atque perfeccio: ideo signanter
dicit evangelium quod Johannes convertit prius incredulos
ad prudenciam iustorum, cum ex predicacione sua (ut
patet Matth. 111°) ad frugem sancte vite convertit plurimos

35 antea ociantes et tarn ipse quam illi paraverunt plebem
domino Jesu Christo perfectam. Quomodo autem precessit
in spiritu et virtute Helye, patet Matthei XI0, quia
eodem Spiritu Sancto et eadem virtute verbi Dei precessit

i. DE: et deest; ib. DE : creditur summus. 6. A: Cum enim videt.
7. DE: nude devocius. 12. A: cum tunc. 17. D in marg. : Nota.

18. E in marg.: Johannes. 20. E: inebriatum; ib. E in marg.: addit.

potum. 26. A: Matthei XI°. 27. DE: caritatem. 28. E: ut ineant;
in marg.: habeant. 33. A : ut est. 35. DE: parant. 37, 38. Helye —
virtute deest. 37. E in marg. : De precursu Helie ante Christi adventum
nota. 38. E: precessit deest.

98 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XIV.

primum Christi adventum, qua Helias precedet (ut
creditur) adventum eius ultimum. Nam (ut probabiliter
creditur) vicarius Christi qui ministratorie purgabit
ecclesiam parum ante finale iudicium vel personaliter
vel figuraliter est Helias. Sic enim Christus dicit Bapti- 5
stam esse Heliam figuraliter, licet ipse Baptista vere
dicat quod non personaliter est Helias. Sic enim dicitur
Johannis 1°, 2 1 quod sacerdotes et pharisei opinabantur
Johannem esse Helyam et Herodes credebat quod Helias
legis veteris personaliter resurrexit. Sic autem multi in- io
fructuose contendunt si ille Helias ante finale iudicium
resurget et occidetur corporaliter ab Antichristo. Securum
quidem est credere prophecias et evangelia ad sensum

Prophecies not misticum et pie pausare cum sancta formidine utrum

aw?jt!raiiy" e verificabitur alius sensus historialis ad literam vel si 1 5
Spiritus Sanctus ipsum intenderit. Cum enim Helias
interpretatur Dei dominacio, patet quod quilibet iustus
et specialiter in virtute Dei convertens populum Dei
dominacio potest dici.

Quia circa statum et ordinem religionis superflue 20
contendit moderna ecclesia, ideo de istis ultra dicta
alibi est dicendum, supponendo primo quod status et

Order and state ordo in statu suo analogo sint paris ambitus, nam
are two o ; omnjs res? creator vel creatura, se habet in quodam

ordine quoad Deum, et cum quelibet res stat in suo 20
gradu, patet quod denominacio que est status vel stacio
sibi inest. Sed descendendo pertinenter et specialiter in
istis analogis suppono quod status vel ordo dicit con-
gruenciam inculpabilem in homine quoad mores, et sic
est status duplex in homine scilicet insensibilis et per 3o
se virtuosus aut sensibilis et ad virtutes dispositivus.

1. our state as Secundum primum statum vel ordinem stat coram Deo

e ore ° ' quilibet virtuosus, et hoc contingit dupliciter, scilicet nude

secundum presentem iusticiam vel cum hoc secundum

predestinacionis graciam. Status autem secundus qui 35

est sensibilis et ad virtutes dispositivus variatur dupli-

I. A: contra Helias. 2, 3. A: adventum — creditur deest. 5. A in
marg. : Quomodo Johannes est Helias. 8. A: et deest. q. A in

marg. : Nota de Helia; ib. A: crediderat. 10. E: surrexit; ib. E in

marg.: Nota. n. A: sed ille. 12. DE: corporaliter deest. 18. A:
spintualis; ib. A: convertens populum Dei deest; ib. E in marg.: Helias
interpretatur. 23. DE: in ambitu ; ib. A in marg.: i°. Nota de statu et
ordine. Status ordo quid dicit; D in marg.: Status vel ordo quid est;
E in marg. : Status ordo paris ambitus. 27. E in marg. : Nota. 28. E in
marg.: Status duplex; A in marg.: Status duplex in nomine. Status vel
ordo in suo analogo sunt paris ambitus. 3i, 36. E: dispositus. 33. A:
scilicet tantum.

SERMO XIV.J SECUNDA PARS. 99

citer vel solum secundum quod ad statum virtutis 2. our state in
preparat obligans ad tempus vel secundum votum factum
hominum simpliciter obligans pro tota periodo sic
voventem. Quantum ad quiditatem istorum statuum
5 atque distinccionem, patet metaphysico quomodo distin-
guuntur; et patet conclusionaliter quomodo quilibet
status viatoris possibilis de tanto est congruus, de which is good

, • • • .,., so far as it

quanto preparat ad statum virtutis insensibilem ; cum prepares Us for
enim per se finis tocius status viantis sit beatitudo, bliss-

10 patet quod status predictus de quanto ad hunc finem
preparat solummodo est curandus. Quid enim refert
sive viator vivat ut vixerat Baptista in alimentis et
tegumentis sive ut Christus vixerat cum hoc quod modus
ille vivendi sit ad consequendum hoc premium plus

i5consonus suo fini? Nam per se finis secundum philo-
sophos mensurat media ad eundem.

Ex istis fidelis potest secundo elicere quod secte The sects care
novelle que plus statui insensibili virtuoso sensibilem earthiv state,
statum attendunt sunt de generacione nequam adultera, :

20 cum postposito per se fine viantis statum fallacem
sensibilem plus attendunt.

Supposita autem existencia sectarum talium patet ex
diffinicione Christi Matth. XII0, 3 9 quod dicta condicio
illis inest: Generacio, inquit, adultera signum querit; et

25 involucro signorum talium abscondit dyabolus suam
ypocrisim, ymmo cum impossibile sit hominem esse

°-ebeatum | nisi plus ponderet suum statum et habitum
virtuosum, patet conclusio. Melius foret quod status vel
religiones private tales sensibiles pretermisse sint quam

3o quod mundo sic declinante ad ypocrisim tantum magni-
ficate forent et adeo ampliate. Omnes enim tales (ut
ex effectu convincitur) sunt specialis nidus dyaboli in
quo suum venenum quo illudunt populo et indigentes
spoliant occultatur.

35 Iterum, in tempore Christi et suorum apostolorum, The sects ot
quando magis florebat ecclesia, religiones tales private were destroyed
legis veteris sunt destructe. Nee exhinc ex doctrina in Chnst's time«
Christi vel suorum discipulorum religionum talium racio-

2. A : obligans aut acceptus ; ib. DE : totum. 3. A : toto. 5. D : discre-
cionem. 6. A: conclusio naturaliter. 9. Einmarg. : Status finis per se.
10. A: ad hanc. 12. A: sum viator; ib. DE: sicut. i3. A: si cum hoc.
16. DE: per se mensurat. 19. E in mare.: Secte novelle sunt adultere.
24. DE: in illis est; ib. A: signa. 25. DE: in voluntate. 29. DE: est.
29. A: fuerunt quam. 3i. DE: adeo, id est in tantum. 32. A: spiri-
tualis; ib. A: diaboli deest. 34. DE: spoliat; ib. A: occultantur.

35. AE in marg. : 2. 3j. DE: veteris deest. 38. A in marg. : Religiones.

IOO

JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XIV.

nabilitas est fundata. Si ergo solus Ghristus omnisciens
ex fide audiendus est fidelibus vel oportet irracionabili-
tatem istarum religionum convincere vel racionabilitatem
earum ex lege scripture arguere vel ex improvisione
aut ignorancia in Dominum blasphemare. 5

Private religion Iterum, ordinacio secundum religionem Christi est
freedom." Per se sufficiens ad beatitudinem consequendam, et
religio privata retardat multipliciter ac ad meritoria
opera illibertat: ergo est racionabiliter omittenda; stat
enim fidelem in quocunque habitu omittendo quantum- 10
cunque privatam observanciam viare tarn virtuose, sicut
faciunt privatorum ordinum professores. Et in huius
signum Christus legitur in ultimo die sue viacionis varia-
cionem triplicem sui habitus suis apostolis talia sine
apostasia indubie ordinasse; quandoque quidem habuit i5
vestem communem que probabiliter creditur tunica
inconsutilis super qua milites sunt sortiti, habuit se-
cundo vestem albam in qua Herodes ipsum induit
tamquam stultum (ut patet Luce XXIII°, 11), et habuit
tercio vestem purpuream per quam sua cruentacio 20
celaretur (Joh. XIX). Ad quid ergo ordinavit omnisciens
sic fieri, si non ad futuras privatorum ordinum obser-
vancias in vestibus destruendum?

Item, non solum Christus sed Baptista a probabili
creduntur vixisse sub aliis ritibus et vestibus cum aliis 25
observanciis quam sui discipuli; que variacio dampnaret
nostros religiosos tamquam apostatas. Que racio ergo
difficultacionis huius irracionalis supra ipsos? non enim
obligabantur discipuli Johannis in ieiunio suo omnino
abstinere a vino vel sycera ut Johannes, sed supra 3o
panem vel alia artificiose facta a quibus Johannes ab-
stinuit communia cibaria comedebant. Et sic est de
Christi discipulis qui istas sensibiles observancias hor-
ruerant ut venenum. Nam Matth. IX0, 14 seribitur:
Quare nos et pharisei ieiunamas frequenter, tai autem 35
discipuli non ieiunant? Christus enim intendebat in suis
discipulis observare libertatem et facilitatem sui ordinis

Freedom of
Christ's
disciples.

2. DE: a fidelibus. 3. A: ideo nobilitatem. 4. D: imprompcione;
E: correxit: improvisione. 6. AE in marg. : 3; ib. DE: Item. 7. DE :
beatificacionem. 8. DE: et ad. 9. DE: inhabilitat; D in marg.: illi-
bertat. 10, 11. DE: quamcunque. 14. DE : suis apostolis talia deest.
i5. E in marg.: Christus variavit temporaliter in habitu. 17, 18. A:

milites — in qua deest. 18. veste alba Vulg. Translated in our A. V. as
'gorgeous apparel' (Matthew). 19. DE: et deest. 24. AE in marg.: 4.
28. DE; difficultatis ; ib. A: habitus irracionalis. 3o. A: et cysera (cf.
ad hunc locum Arnold 1. c. pag. 363). 3i. A: et artificiose. 36. DE:
nitebatur.

SERMO XIV.] SEGUNDA PARS. ioi

quam religiosi privatorum ordinum nunc extinguunt.
Ad hoc enim videntur efficere ut intricent religiosorum
consciencias et quod supra Christum tamquam Anti-
christus in suis tradicionibus se extollant.
5 Item, ut patet ex duplici conclusione priori, talis
religio vel ritus sensibilis non valet nisi de quanto pro-
movet ad statum insensibilem virtuosum. Sed omnis Every new rule
novella sensibilis religio est vel impertinens religioni isti mischievous^
vel ipsam retardans; quomodo ergo liceret membro Christi

ioistam commissuram veterem in tarn autentica religione
consuere? nam (ut est per se notum philosophis) non
est habitudo consequencie inter statum istum sensibilem
et vitam interioris hominis virtuosam. Que ergo argucia
simialis diabolica fidelem convinceret ut tantum observet

i5istam religionem sensibilem propter hoc quod contingit
quandoque per accidens observantem illam ad tempus
modicum esse secundum religionem aliam virtuosum?
Unde istam impertinenciam cognoscit rudis metricus
sic dicens :

20 Ampla cuculla nimis, nigra vestis, bota rotunda

Non faciunt monachum, sed mens a crimine munda.
Et utinam religiosi privati nostri consentirent nobiscum
in religione Christiana communi et viverent nobiscum
ut unus populus, quousque probaverint efficaciter habi-

25 tudinem sue religionis sensibilis ad virtutes.

Item, si aliquis ritus sensibilis virtuti sit pertinens If there is any
/• 1 1- jj^- ii" *. binding rule it

potissime foret obligacio ad doctrmam theologicam et ;s that of

mundialis reliccio secularis dominii, sicut Christus et sui poverty.

apostoli reliquerunt. Sed quis in observancia ista sensi-

3o bili religiosis habundantibus in possessione seculi cum

aliis mendicantibus plus delinquit? Nam primi anhelant

ad dogma civile et philosophicum, sacram theologiam

et sciencias alias que direccius sibi subserviunt omittentes,

et generaliter omnes religiones private palacia que sunt

IQ5dsigna sue perpetue mansionis in terris | construunt sicut

reges. Numquid Christus, Baptista vel eorum discipuli

2. A: enim deest; ib. A: officcre; ib. DE: quod ut; ib. DE: interrent.
5. AE in marg.: 5; ib. A: triplici ; ib. talis scil. habitus. 6, 7. DE: pro-
movent; ib. A in marg.: Nota raciones contra omnes religiones privatas
in generali. 8. DE: vel deest. 12. A: consequencie deest. i3. DE:
interiorem. i5. A: per hoc. 19. A: dum sic dicit; ib. ADE in marg. :
Versus. 20. DE: magna vestis. 22. A: religiosi deest. 24. A:

approbaverint. 26. AE in marg.: 9. 32. A: physicum. 36. DE:

Nee Christus.

20. Cf. Johannis Wyclif, De Quatuor Sectis novellis, Pol.
Works, pag. 254.

102 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XIV.

sic fecerunt? Omittunt ergo illud sensibile quod foret

perfeccionis incitans ad virtutes; et illud sensibile quod

a virtute distrahit tamquam mundo dediti amplectuntur.

Nee dubium quin tales sunt regulariter a religione

Christi apostate et tarn religionem ipsam quam rempu- 5

blicam destruentes; infringunt enim primum mandatum

decalogi, cum (ut dictum est sepius) Deum non diligunt

toto corde. Quis (inquam) ordo Mendicancium non deficit

contra doctrinam evangelicam in numero personarum

quam in quantitate temporalium et thesauri; et per 10

consequens, in spoliacione istorum excedunt medium

virtuosum ?

The religious Item, religiosi ante introduccionem istorum ordinum

^nVerTea^ier' novellorum fuerunt secundum regulam Christi a Deo

responsibilities oblieati, sicut ipsi facere poterant vel ipsis pertinuit i5
than God has ° ' . r . r . r r

laid upon them, vel Deus voluit viantes ahquos obhgan, sed modo ex

adiectis tradicionibus amplius obligantur. Ergo vel ob-

ligacio ilia est stulta vel lex Antichristi est efficacior

lege Christi, vel religiosi novelli omittunt propter obser-

vanciam introduccionis suorum novorum ordinum legem 20

Christi; vel enim tantum sudant secundum religionem

quam sibi instituunt quantum possunt, vel ab isto

termino ociantur; si autem tantum sudaverint cum

religione Christi (cum ilia sit pocior), videtur quod pure

tenendo illam amplius mererentur; nam legifer Anti-25

christus est Christo inferior in suis legibus fabricandis.

Si dicatur quod ex usu religionis sue sunt potenciores

ad observanciam ordinis virtuosi, tunc oportet dicere

quod sunt digniores ac religiosiores apostolis; cuius

blasphemia convincitur ex effectu. Nam quantumlibet 3o

plures apostolis minus prosunt ecclesie, nam opus

meritorium apostolorum qui ex tam perfecto magistro

tarn stabiliter sunt instructi plus amplificaret in eis

potenciam meritorie operandi quam in nostris religiosis

qui a tam salutifera doctrina deficiunt. Maior autem 35

istius argumenti patet ex hoc quod cuncti homines

obligantur secundum ultimum sue potencie ut Deo

serviant; qui aliter non foret ultimum talis potencie, et

per consequens, nemo teneretur Deum diligere ex toto

2. A: invitans. 4. DE: realiter. 5. AD: quam deest. 6. E in
marg.:Nota. 9. Rectius: tam in numero. n. A: istorum deest. i3. AE
in marg. : 7. i5. DE : potuerunt. 18, 19. D : est efficacior — Christi deest.
21. DE: tantum fundantur. 22. DE: Christi quam. 23. DE: fundaverint.
24. DE: religio; ib. DE: cum ilia deest. 27. A: sue deest. 32. A: causa
perfeccio. 35. DE: autem deest. 37. 38. A: ut Deo — potencie deest.

SERMO XIV.] SECUNDA PARS. io3

corde nee aliquis foret in aliqua proporcione fratre suo
potencior nee sub pena amissionis premii teneretur
negociari toto thesauro quern Deus sibi dederit; quod
est contra dictam sentenciam de maximo et minimo
5 et contra sentenciam quam (Luce XIX0) dixit Christus.
Nee est enim excusacio omittentis, sive sciverit volun-
tatem Domini sui sive nesciverit et secundum gradum
sciencie sibi datum complecionem eius omittit, quin
plagis aliquibus vapulabit. Nee dubium quin Christus,

10 abbas tocius christiani ordinis, tantum ipsos obligavit
quantum pertinuit et cum prudentis legiferi sit in acie
sui spiritualis exercitus potenciores vel eque potentes
milites ordinare, videtur quod quelibet pars disiunctive
primo assumpte sit vera.

1 5 Et minor ex hoc evidet quod non excusantur ab ob-
ligacione Christi qua secundum legem suam sibi servire
debuerant, sed super illam secundum religionem suam
adiectam multipliciter obligantur, ergo de tanto sunt
amplius obligati. Et ista regula militat contra quas-

20 cunque tradiciones religionis novelle religioni Christi
adiectas et contra possessionatos ac contra quoscunque
qui variant a statu in specie quern Christus instituit.
Et istud prosecutum moveret quoscunque Christi dis-
cipulos ad observandum sine novitate infundabili adiecta

25 Christi regulam quantum scirent.

Item, eo ipso quo quis habet equalem facultatem ut We are always
faciat duo bona et magis bonum sibi omittit est th^bestco^rse
stultus, et non mediocriter peccat secundum Jeronymum. °Pen t0 us-
Nam inevitabiliter talis mala eleccio est in culpa; sed

3o sic est de quolibet apto mereri in religione privata vel
in religione simplici Christiana, dum primam partem
elegerit; ergo eligendo in hoc statu privato voluntatem
Dei facere foret stultus; nam in statu simplici christiano
potest complere omne Christi mandatum sive consilium

35 eque faciliter, sicut faceret in religione privata vel
voto facto homini constitutus et eo melius quo liberius

1. DE: aliquid. 2. A: teneretur deest. 5. A: dicit. 6. Codd. :
omittentis quin; ib. DE: Non enim; ib. A: sciunt. 7. A: sui deest;

ib. A: nesciunt. 12. DE: potentes primo. i5. DE: excusatur. 16. DE:
quia secundum; ib. A: sibi deest. 17. D: suam suam. 23. A: quos-
cunque deest. 23, 24. A: cunctos discipulos. 25. DE: quam scirent.
26. A in marg. : Christus est abbas tocius ordinis christiani; ib. AE in
mare.: 8. 27. A: maius bonum. 3i. A: in deest. 32. A: eligerit.
36. DE: constitute

28. Cf. Decreti tertia pars, dist. V, cap. XXIV.

104 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XIV.

et minus tardative per malum prepositum et ad tradi-
ciones humanas inobligacior ac eo difficilius quo in-
troitus status ac distancia humane regule foret maior. Nee
dubium quicquid de Christi consilio vel precepto abbas
suo religioso mandaverit stat in religione Christiana 5
simplici illud perficere et a mandatis irracionabilibus

Folly of vows abstinere. Quod ergo meritum quod homo stulte se

obligat ad faciendum quicquid prelatus suus quantum- p.
cunque errans mandaverit, | cum sibi in multis resistere jqG"
foret meritorium et facilius non taliter obligato? Si 10
enim foret meritorius sic obligari homini citra Christum,
tunc nee prepositi optarent ab obligacione hac exui
procurando sibi prelacias vel exempciones ab ordine aut
multiplicaciones fiendi voti multis prepositis; sic enim
dicitur quod est meritorius peccanti confiteri multis i5
presbyteris ; quare ergo non foret meritorius sic vovere
multis hominibus? Christus ergo et apostoli peccarunt
graviter istam merendi maneriem omittentes.

Evils of orders Et quantum ad multa assumpta patet non solum ex

confessed by , c . , . ,

their members, racione sed ex conressione privatorum ordinum quod 20
sunt plus participes racionis. Multi enim scienciores
eorum fatentur quod non audent propter ordinem in
veritate (quam sciunt esse causam Dei et plebi saluti-
feram) stare audacter et constanter; et patet communi
experiencia quomodo conquerentes de suo ordine ipsum 25
exuunt multis modis et percipientes eius dispensacionem
impetrant ut eius deficiencie corrigantur et alii ut
destructo imperfecto illi qui rectum conceptum habuerint
libere per se starent. Nee dubium quin ex dictis Apo-
stoli ad Gal libertas inexistens Christi ordini est 3o

perfeccior quam aliud in recompensacionem eius privato
ordini inexistens. Tollit ergo talis obligacio facta privato
preposito obligacionem et servicium quod Christo foret
ac in multis casibus sapit blasphemam ydolatriam fidem
Christi et spem ac caritatem habendam ad singulos 35
omittendo, nam (ut patet alibi) exhinc est accepcio
personarum.

1. DE: et nimis; ib. D : propositum. 2. A: in obligacionem.

2, 3. E: introitus deest. 6. DE : et deest. 12. A: aptarent. u, 14. DE:
aut multiplicaciones deest. 20. A: stancione. 20, 21. DE: qui sunt.
23. DE: voluntate; ib. A: esse tarn. 24. A: audaciter. 25, 26. A:

quantum exuunt. 26. DE: disposicionem. 28. A: habuerunt.

3o. Gal. Codd.: Scquitur lacuna. 34. A: blasphemiam. 36. E: ut est.

SERMO XV.] SECUNDA PARS. Io5

SERMO XV.

Elizabeth impletum est terripus pariendi. Luce 1°, 5~j. Fulfilment of
In isto evangelio exprimitur promissio Dei facta pa- prophecy,
rentibus Johannis nunciata per angelum ; nam Baptista
5 in hoc prerogative) est Christo similis, quod nomen
suum predicitur ab eodem angelo, eventus suus pre-
nunciatur et a Christo cuius ipse est preco sive pre-
nuncius singulariter commendatur. Ad denotandum ergo
nativitatem Baptiste nee nimis celerem nee nimis tardam

iosed in medio naturalem dicit Evangelista quod tempus
pariendi Elizabeth impletum est et statim peperit non
abortivum, non monstrum vel feminam sed filium sancti-
ficatum in utero et prophetatum, et vicini ac aniici audi-
entes tarn multiplex miraculum congratulabantur ei,

i51audantes Dominum ista tarn magnifice et misericorditer
facientem. Sic enim predicit angelus quod in nativitate
eius multi gaudebunt, non intendendo indubie quod iocose
ac viciose in festo Baptiste mundus (ut assolet) congauderet,
sed quod virtuose Deum magnificet qui tale ac tantum

20 membrum prestaret ecclesie in ministerio tarn multiplici
iuvans ipsam. Sic enim perversi sunt multi sensus et
ordines scripturarum.

In die autem octavo ordinaverunt Baptistam circumcidere
(sicut precipitur Genesis XVII0) et deficiente illis pre-

25 rtunciacione angeli voluerunt eum vocare nomine patris
sui; sed mater inspirata de Baptiste nomine, sicut pater
hoc acute prohibuit, et nomen predictum ab angelo
nominavit. Sed cum pater eius propter defectum fidei
prius obmutuit et ad scribendum votum suum potestatem

3o habuit, ut ex utriusque parentis consensu auctoritas foret
maior, consuluerunt Zachariam ex mocione Dei indubie
super isto. Ipse autem postulans pugilarem scripsit, dicens:
Johannes est nomen eius; ubi patet quod sicut prius
imprudenter loquendo miraculose obmutuit, sic iam

35 prudenter operando meruit recuperare loquelam miraculo.
Et quia nomen Baptiste impositum est prius ab angelo,
ideo dicit quod Johannes est nomen sui filii de presenti.
Et universi circumstantes mirati sunt de tanto miraculo,

2. A in marg.: Sermo XV; E in marg. : In die Johannis Baptiste
evangelium. b. Codd.: eventus finis. 7. A: eciam a. g. A: nee

nimis celerem deest. i3. A: ac deest. i5. DE: tam deest. 23. D:
circumcidi. 29. A: prius deest. 3o. E: et ex.

2. Cf. Wyclif's Sermons eJ. by Arnold, I, pag. 364 — 365.

io6 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XV.

nam apertum est illico as eius et lingua et magnijicavit
tamquam rectiloquens Deum suum. Organum enim cuius-
cunque taliter gratificati debet ad laudem Domini aperiri;
nam secundum philosophos contrariorum contrarie sunt
cause, cum discredulitas sit principium mutitatis, ere- 5
dulitas cum lumine miraculi illustrantis debet esse laudis
principium ; et patet quod demon surdus et mutus qui ab
effectu dicitur quem facit in homine preoccupat nimis multos.
Zacharias and Et nota quod moraliter Zacharias et Elizabeth sponsi
ofZChrist and* Concordes figurant mistice Christum et ecclesiam spon- 10
His Church. sam suam. Nam Christus scribendo explicat voluntatem
suam iustissimam de lege in qua est gracia, ut Johannes,
et Elizabeth tamquam mater ecclesia consenciens in
eandem sentenciam acute neeat tarn tradiciones veteris
quam rudes infundabiles | novitates ; nequaquam, inquiens, A
Zacharias vocabitur Christiana religio sed Johannes, quia
ipsa est vas in qua est gracia vel in predicacione vel
secundum essenciam Dei gracia in abstracto. Et cum nimis
multi montani proximi consulant quod religio nostra sit
Zacharias, quia memorans Dominum ruditer et sinistre, 20
patet quod sunt adulterini filii a dyabolo, non ab istis
coniugibus procreati. Illi enim sunt generacio adulter a signa
querens; non enim omnes qui videntur esse de ecclesia
sunt eius filii sed multi de ecclesia malignancium proles
dyaboli, cuius indicium est quod a Christo sponso ecclesie 25
in lege vel moribus tamquam membra Belial sunt dis-
cordes; non enim dicunt cum Elizabeth et sponso suo
concorditer, nequaquam sed vocabitur Johannes; unde si
Deus iuvare voluerit suam ecclesiam, factus erit timor
super singulos filios dyaboli, licet filii s ecclesie sint vicini, 3o
et super omnes prelatos qui sunt montana Judee erit
per Dei graciam ista sentencia divulgata, et tunc ponent
in corde suo tarn boni quam mali. Quis putas ordo
erit iste pure regulatus secundum legem Domini? nam
corruere potest et decapitari secundum suas cerimonias 35
cum Johanne, sed omnino extingui non potest secundum
suas morales cerimonias, cum sit religio prima et novis-
sima et sempiterna. Etenim fortitudo operatrix Domini
est cum ilia et tunc Zacharias pater Baptiste (hoc est,

6. D: laudum; ib. D in marg. : Nota. n. E in marg. : Mistificacio.

12. A: senciens; in deest. 29. A: velit. 34, 35. E: non enim. 35. A:
potest secundum. 35— 37. A: ceremonias — morales deest. 36, 37. E:
cum Johanne — ceremoniales deest. 37. DE: et deest. 38. A: et deest.

2. Zacharias, 'memor Domini sui' cf. Hieron. Ep. LI V, torn 1, 278.

SERMO XV.j SECUNDA PARS. 107

dominus Jesus Christus plenus gracie et veritatis de
Spiritu Sancto quem mittet divinitus) prophetat ecclesie
sed more suo prorumpit in laudem Dei: Benedictus,
inquit, dominus Deus Israel, hoc est, virorum pure Deum
5 in lege sua videncium, quia destructis tradicionibus sibi
obnoxiis adinventis visitavit per graciam et redemit noviter
suara ecclesiam. Et utinam videamus cum filiis desiderii
istum diem.

Et nota quod tria sunt cantica que sollempnisat ecclesia, Appropriate-

loprimum in vesperis quod est matris Domini, dum decantat three canticles
Magnificat anima mea Dominion, quia hec femina fuit t?i1 t-h s e'l-N^ce00
principium redempcionis inter omnes; secundum canticum
est Symeonis antiqui quod advesperascente die cantat
ad completorium ultimate: Nunc dimittis servum tuum

1 5 Domine secundum verbum tuum in pace, ut cum attingamus
ad peregrinacionis terminum, utinam introducamur in
purgatorium et in celum. Sed tercium canticum est
Zacharie antiqui dierum qui est auxilium domini Jesu
Christi, et ipse, cum sit principium et finis, dat matutinis

20 ecclesie complementum et introducit ipsam die claro
in gaudium sempiternum in quo dicent prelati singuli:
Benedicta sit sancta Trinitas, que est Dominus mundi
per generalem gubernacionem, Deus per eius creacionem,
Israel per spiritualem cultum et beatam intuicionem

25 nee non et ecclesie sue spiritualium beneficiorum ex-
hibicionem, quia visitavit ut medicus per emplastrum
incarnacionis et fecit redempcionem per curam meritorie
sue viacionis, sed non omnium sed filiorum suorum
peculiarium secundum predestinacionis graciam plebis.

3o Restat pertinenter obicere contra dicta sermone proximo
de statu vel ordine christiano; montani namque qui
supra Christum dominum se extollunt garriunt omnino
quod sua rudis religio est perfeccior quam antiqua
religio Christiana. Nostra privata (inquiunt) observat

35 omnia que mandat Christiana religio et super hec addit
supra multa Christi consilia novas observancias singulares,
ergo de tanto est melior. Sed sepe dictum est ad istam

3. A: suo deest. 9. D in mare.: Canticum evangelii triplex so-

lempnisat ecclesia. De tribus Canticis. In marg. inf.: Approbat vesperas,
completorium et matutinas. 12. A: principium deest. i5. DE : attin-
gimus; ib. E in marg.: 2. 17. E in marg.: 3. 27. DE: incarnacionis
deest. 3o. A in marg.: Nota scquencia; ib. E in marg.: Obieccio.

3i. D in marg.: Tres raciones pro salvacione religionum; A in marg.:
Nota bene obiecciones factas hie contra dicta Sermone proximo precedente
cum solucionibus earundem. 3.).. A: Non privata. 35. A in marg.:

Prima obieccio. 37. A in marg.: Responsio; E in marg.: Solucio.

io8 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XV.

arguciam blasphemi heretici et discipuli Antichristi quod
falsum sophisticatur in assumpto secundum scolam patris
mendacii. Nam Christiana religio mandat religiosos suos
dominum Deum suum ex toto corde diligere, in quo
patenter isti deficiunt. Nam si sua dileccio dispersa 5
infideliter circa vana foret in Deo sicut nostra religio
congregata, tunc perfecte servarent mandata decalogi,
ubi primum et per consequens omnia iam infringunt.
How the Orders Peccant Cinquam) supra christianos ceteros in totam
Trinity. e Trinitatem, quia specialiter contra patrem qui est potencia 10
vel mensura, quia ponunt ritus suos sacrilegos ut vestes,
et sic talia sensibilia ordinata, potenciam patris in Christo
et mensuram suam in qua ipse religionem suam instituit
superare. Ideo sciant mendaces blasphemi quod non
observant omnia que Christiana religio precipit et obser- i5
vat, cum non observant mensuram in qua Trinitas posuit
ordinem christianum, peccant secundo in Filium, quia
stulte et infinite multiplicant suas observancias et per
consequens peccant specialiter contra Verbum. Ipsa enim
est sapiencia Dei patris | et numerus omnium ydearum. /c
Que (rogo) sapiencia est obligaciones et observancias
hodie statuere et eras infringere et dispensacionem ab
homine quern ignorant si sit Antichristus expetere? Et
peccant tercio contra Spiritum Sanctum qui est amor
They oppress Patris ad Filium et pondus anime, cum non solum 25

their own ,. .. . , jr. • ^ •

members, spohant extrinsecos plus egenos sed iratres suos mtrin-
secos per suas statuiciones cautelosas spoliant et occidunt.
Nam frater alienigena de regno suo portans pecuniam
paucam ut theologiam discat Oxonie nedum tribuet
in principio anni porcionem suam integram pro toto 3o
and persecute" anno quicquid sibi contigerit, sed supposita quantacunque
declare tho ems indigencia et quantacunque pecunia incastrata non
truth. percipiet ab eis equivalenciam vel quadrantem sed
incarceracionem ac persecucionem presto percipiet,
posito quod ipsis caritative enucleet veritatem. Nonne 35
est huiusmodi secte falsa et vana religio?

4. DE: in hoc. 7. DE: per se servarent. 8. D : et consequens;

E: per addit in textu. 9. DE: super. 10. E: et contra patrem.

12. D: et in alia; E: et talia; ib. A in marg. : 1; ib. DE: ornamenta sen-
sibilia potenciam. 14. E in marg. inf.: Sacrilegus ga gum, quilegit et
furatur sacrum de sacro vel de non sacro sacrum, unde noc Sacrilegium,
gii quod eciam quandoque sacriricium demonibus. Ritus, tus tui, id est,
consuetudo a maioribus vel minoribus tractata et pertinet ad iusticiam
quasi natus, quia rata sunt et firmari tui debentur tradi. 17. A in

marg.: 2. 18. E in marg.: Peccant secundo in filium. 20. A: ydea.
22. A: et; A: vel; E: ut. 24. AE in marg.: 3; E in marg.: Peccant

contra Spiritum Sanctum; ib. DE: amor deest; ib. E in marg.: nexus.
3o. AD: peticionem. 34. DE: et posito.

SERMO XV.] SECUNDA PARS. 109

Si ergo tota vis amoris sui circa hanc vanam religionem, The love they

r t -u't .. waste on their

circa ramam seculi et circa sensibina ornamenta, ut ,-ites shouid be
domos, vestes et alia superflua eis similia collecta fuerit devoted to God.
ipsis suspensis ad Deum debite diligendum, nonne cre-
5 dimus quod Deum diligerent plus quam modo? et dis-
currendo per Christi consilia patet quod false tamquam
ypocrite fallunt populum eorum singula omittentes. Qui
enim infringit primum mandatum quomodo servabit
aliquod Christi consilium? Hoc tamen est notum Christi

10 fidelibus quod impossibile est quemquam servare aliquod
mandatum Domini nisi servaverit eius consilium vel
econtra, sicut impossibile est viantem servare orane
Christi consilium vel mandatum. Christus enim dedit
singulariter consilia secundum quod congruit membris

i5suis. Unde (ut declaravi alias) ista sectarum novarum

monstruositas cum ista argucia est similis intranti domum They are like
in cunctis suis partibus perornatam et super quadros °' etii\h°oveie rS
lapides et politos nedum lutum fragile sed stercora Po!isi,t:d walls;
linienti et propter amorem irreligiosum ad temporalia

20 nedum in domibus liniunt stercora sed amplexantur
avidius in se ipsis, ut de illis verificetur illud Baruch
et Thren. IV0, 5 : Qui nutriebantur in croceis amplexati
sunt stercora. Olim enim milites Christi erant sanguine
martyrii rubrificati, sed modo propter affeccionem ad

25 temporalia nullum invenies magis promptum quam homi-
nem alicuius secte novelle contrarium veritati, ymmo (ut
experiencia hodierna indicat) nullum secularem tirannum
eciam invenies qui ferocius prosequitur pro temporalibus
eciam contra iustos, nunc defraudando, nunc excom-

3.o municando et nunc sine discrecionis differencia christianos
simplices trucidando; et qui olim horruerant quod ad
tempus extraherentur de infidelitate suspecti a loco
racionabiliter suspecto, salvis membris in corpore, iam
innocentes simplices a locis Sanctis detrahunt et occidunt.

35 Quomodo ergo observant istud consilium que tua sunt
ne repetas et auferenti a te tunicam da ei et pallium?

3. A: talia; ib. A: fuerit deest. 4, 5. DE: credis. 12, i3. A:

econtra — mandatum deest. 12. E: sed impossibile. 14. A: congruunt.

i5. E: ista deest. 17. A: in deest; ib. A in marg. : Primum exemplum.
18. E in marg.: Nota exemplum pulchrum. 19. DE: liniunt.

21, 22. Codd.: 111°. 22. A: in deest. 24. A: lubrificati; ib. A: sed

non. 27. A: iudicant. 28. DE: forcius; D: per.sequitur. 3i. DE:
quod ad. 33. A: et corpore.

36. Lucae VI, 3o.

I 10 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XV.

Nee dubium quin fratres facti episcopi sunt ad hoc con-
silium amplius obligati.
or like a Secundum exemplum in quo comparantur novelli

woman's head ,. . • . j • ,• ,.

with its ordines monstruosi est de capite muhens ultra sua

superfluous natUralia palliato per multiplicia ornamenta. Sic eciam 3
ornaments. r . r ,. .

dum efFeminati secundum rehgiones suas privatas domi-

nantur ecclesie, onustant simplices suis tradicionibus

infundabilibus ultra hoc quod sint synagoga in lege

veteri onerata.

Drunkard's Et tercium exemplum est quod ista nedum est similis 10

argucia sed gulosi mensuram quomodolibet excedentis.

Si enim (inquiunt) observare secundum hoc pallium con-

tinenciam, abstinenciam vel quoscunque ritus suos sit

meritorium atque sanctum, ergo per locum a maiori

foret plus religiosum plura et penaliora striccius observare. i5

Sic enim arguunt gulosi quod de cibario delicato magis

proficient quousque ingurgitati fuerint et in valetudine

corporis infirmati.

Appeal to Secunda racio principalis quam solempnizant secte

aU Saints. ° novelle ut stabiliant viam suam est ista: Multi sancti 20
(inquiunt) fundarunt et observarunt hos ordines; que ergo
foret presumpcio unum tantillum ignarum atque here-
ticum ipsos niti infringere? Nam sicut faciendo ponit
blaspheme (ut inquiunt) os suum in celum; et ad
roborandum istam sentenciam allegant doctores novos2 5
plurimos et decreta.

More and Sed ad istud argumentum dictum est sepius quod

greater Saints ipSum forcius militat contra ipsos, cum plures strenuiores

have maintained * . , \ ' r

the rule of Holy et scienciores stabilierunt ordinem nostrum et mandarunt
enp ur . qUOCj je sua regUja que est scriptura sacra sub anathemate 3o
non auferatur aliquid vel addatur, ymmo cum quilibet
christianus habeat suum modum, patet quod observando
caritatem est modus vivendi | sensibilis tamquam prope /d
impertinens observandus. Sed caveat christianus ne cum
tali modo qui est bonum per accidens sit supra bonum 35
virtutis vel gracie desponsatus; nam libertas religionis
Domini requirit quod cuncta talia sensibilia que non
sunt virtutes vel gracie licet fideli nunc dimittere, nunc

3. A in marg. : Secundum exemplum; E in marg. : 2. 10. A in

marg. : Tercium exemplum; E in marg. : 3. 12. A: observare observare.
12, i3. DE: continuam. 17. DE: proticiet. 19. A in marg.: Secunda

obieccio; E in marg.: Secunda racio. 22. A: aut ilium. 23. D: ponunt;
ib. codd.: sicut. 24. DE: scilicet blaspheme; ib. DE: ut deest.

27. A in marg.: Responsio; E in marg.: Solucio. 28. DE: strenuores.

29. E: et sancciores. 3i. E in marg.: Modi sensibiter (!) sunt christiane
religioni impertinentes. 35, 36. E: legem virtutis.

SERMO XV.] SECUNDA PARS. I I I

tenere; et in ista mensura errant plures novelli ordines
culpabiliter in suis tradicionibus profundati; et cum illi
ordines tam accidentaliter ex institucionibus, dispensa-
cionibus, addicionibus vel subtraccionibus variantur, patet
5 quod non sunt isti ordines sed antiqui fundati in lege
Domini quos sancti ultro observabant.

Et patet quod in hac argucia secunda falsum assumitur, Doctors and
et quantum ad doctores suos et decreta patet quod no^uthoritv^of
nichil valet eorum testimonium nisi de quanto ex fide themselves.

i o scripture vallatum fuerit vel eciam racione. Proferant
ergo ista in medium omittentes hos testes superfluos
et sttspectos; nam multi doctores eorum spissim adducti
pro parte sua reddunt suam sentenciam plus suspectam,
ideo roborando opinionem suam nude per ipsos patenter

1 5 impetunt in se ipsos. Nee oportet fidelem timere scandalum
et diffamacionem istorum hereticorum, ut pro amore
Christi timeat dicere veritatem; cum maior persecucio
Christi et apostolorum pertransiit quam est persecucio
fundata super diffamacione et mendacro pseudofratrum.

2oTeneamus ergo mandatum Domini et pro defensione
cause sue viriliter laboremus.

Sed tercia racio cui secte novelle innituntur plurimum Appeal to the
stat in isto: Lex ecclesie (ut inquiunt) nedum licenciat a Qiurchf the
seculares ut egrediantur privatos ordines, sed transire

25 de laxiore ordine ad stricciorem eciam novellum est
licitum et sine dispensacione ab ecclesia approbatum.
Qui ergo infringit hos ordines imponit errorem ecclesie,
cum approbacio vel licenciacio iniusti omnimode sapit
culpam.

3o Sed hie dicitur quod quicunque nititur salvare istam The rulers ot
ecclesiam sine ruga vel macula cum sepe fallit et fallitur, * often err.
capit sibi opus importabile a Deo et homine reprobatum.
Quis enim dubitat quin vocati superiores et caput ecclesie
in suis dispensacionibus nee non in legum suarum

35 tradicionibus sepe errant. Cum enim sint res de quibus
leges sue sunt condite, fragilitas, utilitas, cognoscibilitas
supra ipsos, quomodo inculpabiliter stabilient tales leges

4. a: aaieccioniDus. 0. a: ultimo. 7. u in marg. : Ad secundum;
ib. A: secundum. 10. A: racionis \i. DE: frustratam. 14. DE:

potenter. 17. 18. DE : timeat — quam est deest. 22. D in marg. : Intrare
religionem stricciorem; A in marg.: Tercia obieccio; E in marg.: Tercia
racio. 23. DE: nondum. 25. A: a laxiori: ib. A: stricciorem ecclesie.
3i. A: presentem ecclesiam; ib. A in marg. : Responsio; E in marg. : Solu-
cio; D in marg.: Ecclesia decipitur. 34. D : distribucionibus; E: dispen-
sacionibus mimstrorum et beneticiorum distribucionibus. 35. AD: rerum.
36. A: sue deest; ib. A: universitas. 37. A: ipsos.

I 12 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XV.

ut homines nedum in personis suis per totam suam
periodum sed communitates omnino requirunt ex lege
Fixed rules do Dei atque iudicio quod in observanciis atque promis-
varyingnVeds sionibus suis multipliciter varientur. Que ergo lex vel
of man. vera regula daret universalem maximam atque iustam 5
quod quilibet intrans istam religionem privatam servabit
omnes eius cerimonias pro suo perpetuo nisi per suum
priorem qui sepe est imprudens et stolidus secum fuerit
dispensatum? aut quis auctorum istius regule annueret
quod generaliter a regula laxiori secundum reputacionem 10
ignorantis ecclesie regulam licet arciorem secundum suam
reputacionem ingredi, non econtra, cum sepe Deus ordinat
multos tam in naturalibus quam in gratuitis sic dispositos
quod Deo apcius atque placencius in laxiori regula vel
extra talem regulam militarent? Et sic est de multisi5
regulis quas de notatis regularibus auctorizat moderna
It should he ecclesia. Regula ergo foret magis probabilis quod quilibet
lawful to leave quamcunque religionem introiens et experimento vel
inspiracione Dei cognoscens quod sibi foret expedicius
secundum religionem privatam aliam vel extra talem 20
quamlibet Domino militare habeat libere Dei licenciam
ex consciencia a discolia purgata alium statum eligere
et quantum sufficit in mandatorum ac consiliorum Christi
observancia libere promereri.

Nee ex isto maius inconveniens sequeretur nisi quod 25
ista novella religio in processu temporis ex integro
solveretur et pure Christiana religio ut in primitiva ecclesia
servaretur; sed felix conclusio. Et ex isto patet quod
sepe prosequens secundum religionem Christi et Dei
licenciam a satrapis crudeliter est punitus. Sed numquid 3o
credimus contra istos institutores blasphemos Dei omni-
potencia finaliter prevalebit, vel fides Christiana est falsa
vel istarum sectarum copia est seducta ? Nee habet colorem :
Si iste religiones per accidens multis proficiunt et multa
bona in ecclesiam introducunt, ergo non sunt illicite 3 5
vel inique. Nee debet catholicus ignorare istam arguciam
per locum a similitudine simiali: Multi | sancti tam in1,0'
millenario Christi quam extra servarunt religionem huic
similem, ergo istam.

6. DE : introiens ; ib. D in marg. : Regula religionis eternaliter omnes ligans.
10. A: respectu laxiori; ib. A: reputacione. 11. A: licet deest; ib. A:

alciorem. 14. A: in deest. 16. E: devotis irregularibus. 17. A in
marg.: Nota regulam; E in marg.: Regula: D in marg.: Exire religionem
in qua est impedicio observancie mandatorum Dei. 18. E : quantumcunque.
20. DE: sed extra. 21. A: Deo; ib. DE: habet. 25. DL: magis incon-
veniens. 3o. DE: licencia. 36. A: debet deest. 38. E: quam post.

197s

SERMO XVI.

SECUNDA PARS.

1 1 3

Nee est contendendum cum ydiotis sive hereticis qui State and order,
dicunt non esse statum sacerdotalem sed ordinem, cum
status dicit obligacionem quandam cum immobilitate;
ideo omnes religiosi ut fratres et monachi sunt in statu
5 sed nulli presbyteri quanto tales; nam secundum leges
ecclesie est status sacerdotum monachis superior, ut
colligitur ex antiquo decreto XCIII0 dist. A subdyacono
et multis similibus. Sed sicut sine fundacione volunt
prophanas sentencias de Sacramento eukaristie innovare,

iosic volunt priores leges ecclesie niti destruere. Nam

ordo talis privatus cum incepit et desinet, portat secum Private orders
mutabilitatem ultra sacerdocium in ingressu, et cum changeable than
tot modis varientur eius regule atque persone, patet Pliestl0° •
quod supra sacerdocium est mutabilis in progressu. Ac

i5tercio cum multe religiones novelle destructe sunt et
alie sunt si Deus voluerit stante sacerdocio in proximo
destruende, patet quod status talis novellus est valde
mobilis ex progressu. Querat ergo fidelis descripcionem
et racionem status sollicite et inveniet quod tales ydiote

20 suspecti sunt in multis sibi ipsis contrarii. Quid ergo
valet fundacio ex tali discipulo mendacii procreata?
Revera non plus quam scriptura nude fundata ex sompno.
Ideo secundum prius dicta est alius status generalis et
alius singularis (de quo Yob dicitur) et nunquam in

25 eodem statu permanet, nam stat status instantaneos
statum generalem perpetuum stabilire, sicut patet de
instantibus quoad tempus.

SERMO XVI.

Dixit Jesus Simoni Petro. Joh. ultimo (XXI0, 1 5).

3o Hoc evangelium notificat ecclesie officium prelatorum,
et hinc signanter vocat evangelium istorum prelatorum
multitudinem Symonem Johannis; cum enim Simon
interpretatur obediens et Johannes gracia, signanter
docentur prelati ut obediant Dei gracie et non secundum

35 cursum iam currentem prepositis qui ex zelo elacionis

Simon (Peter)

represents

prelates in

general.

3. E in marg. : Christus est status. 6. A : status eciam ; E : et. 7. E :
Odist. 10. A in marg.: 1. 11. A in marg.: 2. i5. A in marg.: 3.
16. DE: in proximo deest. 18. E: in egressu. 21. DE: procreato.

26. A: sed patet; ib. E in marg.: Nota. 29. A in marg.: SermoXVI;
E in marg.: In die S. Petri. 3i. A: et hinc — prelatorum deest.

32. E: multitudinem deest.

7. Decreti prima pars, dist. XCIII, cap. V.
Sermons ed. by Arnold, I, pag. 366, 367.

29. Cf. Wyclif s
8

114 JOHANNIS WYCUF SERMONUM [SERMO XVI-

secundum scolam dyaboli sunt prelati. Et (ut dicunt
quidam) ad denotandum perversionem istius ordinis in
prelatis reges imprimunt in litterarum suarum iniciis
quod Dei gratia sunt tales et prelati cesarei quod
permissione divina sunt episcopi, non animarum ut dominus 5
Jesus Christus sed locorum, et revera permissione divina
possunt esse sceleratissimi filii Belyal et ipse dyabolus
secundum suam presidenciam inter homines agitatus, et
tales indubie sunt nostri episcopi nisi Dei gracia sint
electi. 10

Premittit ergo hoc evangelium triplicem questionem
si Petrus Christum caritative diligat et post veram con-
fessionem huius dileccionis adiungit sibi secundum
quandam preminenciam triplex officium pastorale. Et
quantum ad hoc dubium utrum Petrus plus Christum i5
dilexerat quam Johannes, videtur mihi quod sit dubium
impertinens viatori, cum Christus non signanter Johannem
diligeret nisi ipse proporcionaliter diligefet dominum
Jesum Christum, nee implicaret Christus in sua inter-
rogacione quod Petrus plus ceteris apostolis Christum 20
diligeret nisi quia vel sic fuerit vel Petrus sic debuit.
Ideo probabiliter dici potest quod sicut Petrus gerit
typum persone omnium pastorum ipsum sequencium,
sic in eorum persona ordinavit Christus quod ipsa aggre-
gata plus Christum diligeret. Augustinus autem diffuse sed 2 5
Peter a type ot obscure movet hoc dubium. Nam Petrus et activi quorum
of contempla- typum gesserat plus Christum diligunt in effectu, sed
tive- contemplativi ut Evangelista qui typum eorum gesserat

specialiter in beatitudine plus Christum diligunt in quiete.
Et ad denotandum quod ista dileccionis maioritas 3o
effectualiter est in via querit Christus in prima inter-
rogacione si Petrus plus hiis ipsum diligat et in duabus
sequentibus hoc omittit. Et patet quod verba huius
evangelii cum tanta prudencia ponderantur quod nee
ex textu nee ex racione convincere potest communitas35
viatorum quem istorum Christus magis dilexerat vel
quis eorum suum Dominum simpliciter plus dilexit et
revelaciones ficte vel sompnia quoad istam materiam
sunt a fidelibus contempnenda.

4. DE: cesarei deest; ib. E in marg. : Perversio ordinis in prelatis.
"Nota. 11. A: hoc deest. i3, 14. DE: secundam preminenciam. 16. A in
marg.: Dubium. 18. A: nisi — diligeret deest. 21. DE: quia deest.
22. E in marg.: Petrus tipicat. 28. A: et Evangelista; ib. E in marg.:
Activi plus Christum diligunt contemplativis et econtrn.

SERMG XVI.]

SECUNDA PARS.

i i 5

Fol.

IQ7b

25

35

Triplicat autem Christus interrogacionem a Petro
tarn ut pascat tripliciter oves Christi quam ut ex triplici
confessione Petrus contra negacionem Christi triplicem
mereatur. Hoc autem supponi debet secundum beatum
Gregorium in pastore quod tantum debet precedere ac-
cionem et virtutem populi vita presulis quantum distat a
grege vita pastoris. Primum autem atque precipuum
officium pastoris est veritatis fidei evangelizacio, secundum |
est in sanctitate vite et sequele Christi exemplacio et ter-
cium est usque ad mortem in fide et thesauro Christi que
sunt virtutes defensio; nam maiorem hac dileccionem
nemo habet iuxta testimonium Veritatis. Primum autem
pastorale ofhcium quod in prelato debet esse precipuum,
debet esse agnorum Christi evangelizacio, non edorum
dyaboli confabulacio. Et patet quantum hodie deterio-
ratur pastoris officium tarn predicacionis omissione
quam confabulacionis commissione. Habet enim hodierna
confabulacio multa membra, ut nunc mundialium saluti
impertinencium iocacionem, nunc ad retribucionem tem-
poralium fallacem adulacionem et nunc ad extorquendum
temporalia bona de subditis per censuras fallaces populi
communicacionem; et istud indubie non est pastoris
sed tortoris officium.

Secundo querit Christus si Petrus ipsum diligat sicut
primo, et Petrus humiliter responsionem variat eciam
Domine tu scis quia amo te. Nam Petrus memor fragi-
litatis proprie non pretulit se ceteris apostolis in Christi
dileccione asserens quod plus aliis ipsum dilexerat, sed
tarn questionem si est quam questionem quanta est Petri
dileccio posuit in Christi iudicio qui secreta cordium
intuetur, supponens tamen et implicans suam Christi
dileccionem, cum infert: Tu scis Domine quia amo te.
Sed quia pastoris dileccio non solum debet esse in
predicacione capacium sed rudium in exemplo, ideo
adiungit ut prius quod Petrus pasceret agnos suos. In

Reason why
Christ asked
three times.

Duties of a

pastor :
i. preaching,

2. example of

life,

3. courage in
defence of the

faith.

Christ's second
question.

i. E in marg. : Christus Petrum interrogat ter. 5. DE: Pastorali;

ib. DE: pretendere. 8. DE: evangelii evangelizacio; ib. E in marg.:

Officium pastoris precipuum; i, 2, 3. 9. DE: et deest. 11. D: virtutis.
i3, 14. A: quod est in prelato precipuum debet agnorum. i3. AE: pre-
cipuum debet esse deest. 16. A: pastoris deest. 17. A: fabulacione;
ib. DE: eciam commissione. 20. A: fallaces. 20, 21. adulacionem —
temporalia deest. 21. E in marg.: Confabulacionis membra nota.

24. DE: eum diligat. 28. A: ipsum deest. 3i. D: supposiciones

tamen; ib. A: unam Christi. 32. DE: dum; ib. Domine deest.

5. Cf. De Officio Pastorali, pag. 32.
Pastorali, pag. 3i.

q. Cf. De Officio

8*

I i 6 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XVI.

tercia autem interrogacione non querit si Petrus ipsum
fluctuanter diligit sicut prius, sed requirens maiorem
constanciam querit si Petrus ipsum amet finaliter ut
tenetur, quia (Johannis XIII0) promisit Domino: Animam
meam ponam pro te. Contristatus est Petrus, quia dixit 5
ei tercio : Amas me? Contristatus est (inquam) non in-
dignando vel de amoris perseverancia desperando sed
Peter grieved by de ingrata negacione triplici contristando et defectu

remembrance c . ' i • i ,• •, •

of his denial, iuturo propter culpam commissam vel aham sibi m-

cognitam formidando: Domine, inquit, tu omnia nosti, til 10
scis quia amo te, ac si diceret, cum sis omnisciens,
omnipotens et summe misericors, adiuva me usque in
finem, peccata mea preterita dimittendo, quia tu scis
quia adhuc amo te, sed timeo quod ex omnisciencia
tua predicas mihi aliquem defectum meum futurum i5
sicut negacionem meam triplicem predixisti.
Distinction Et in ista confessione humili Petrus meruit a Christo

and sheep. ut secundum ultimum gradum caritatis pro Christi
dileccione et ovium maturarum passione martyrium
finaliter pateretur; et ita cum inter fideles sunt tres 20
gradus, scilicet incipiencium, proficiencium et perfectorum,
Christus pro duobus primis gradibus mandat Petro
pascere agnos suos et pro tercio pascere oves suas. Ex
quo patet quod vicarius Christi debet habere universale
pabulum spirituale pro cunctis suis subditis in anima 25
nutriendis. Non autem meminit corporale pabulum,
sicut contendunt avari, zelantes pro dotacione ecclesie.
Cum Petrus summus pastor inter christicolas (a quo
et Paulo religionis sumpsit exordium) dicat (Act. Ill0, 6):
Argentum et aurum non est mihi, quod autem habeo hoc 3o
tibi do. Unde quia istorum pastuum copiam tamquam
sibi ipsis contrariam repugnat s.imul inesse eidem
pastori ecclesie, habundancia temporalium qua prelati
avari se ipsos pascunt indicat quia vel non aut parce
pascunt populum cum isto porismate vel rudi pabulo 35
et non depascunt gregem Domini quoad preciosum

3. A: amat. 6. E: Amas. amas. 6, 7. D : indigendo. 10. DE:
nosti tu deest. 14. DE: quia. 18 — 20. A: ut — pateretur deest.
iq. E: ovium maturarum; in marg. : suarum passio- ib. A in marg. :
Triplex gradus inter fideles. 22. A: duobis. 24. E in marg.: Vicarius
Christi debet habere. 29. religionis; hie verbum excidisse videtur;
ib. A: Act. IV°. 3i. A: pascuam. 32. DE: contrariam. 34.. DE:
indicat vel quod. 35. E: turn populum. 35, 36. A: populum — de-
pascunt deest.

4. Joh. XIII, 37.

SERMO XVI.] SECUNDA PARS. 117

celeste pabulum vel omittunt pastum ilium aut quia
illius thesauri ex sua stulticia sunt expertes aut quia
thesaurum receptum in sudario positum abscondunt
circa temporalia negocia ex sua avaricia occupati.
5 Sed Christus graciose consolans Petrum de finali Christ's
merito quod innuitive petebat et Christus a summo suo pr°Ppeter.aS t0
vicario requirebat cum iuramento ad testificacionem
veritatis asseruit quod cum esset iunior cingebat se et
ambulabat ubi volebat, quia licet castus fuerit resecatis

10 superfluis, totum tamen hoc instinctu Dei fecit et per
consequens voluntarie, non coactus, licet ex sua insolencia
fuerit pluries evagatus. Sed cum senueris, inquit, alius
te cinget et ducet quo tu non vis. Sed quamvis evan-
gelium hoc indicat fuisse dictum ad signandum quod

omorte martyrii Petrus clarificaturus esset Deum, sunt
tamen qui dupliciter istud intelligunt: aliqui quod in
senio prope mortem extendet affeccionem suam lacius
ad martyrium propter Christum et tortor ipsum cinget
ligans cordis et clavis affigens, ut longior et crudelior

20 foret eius passio instar Christi, et sic ducet ad mortem

quam Petrus secundum appetitum sensitivum nondum

cVult sed instante passione | non dubium gratis volet.

Petrus autem in senectute extendit manus non solum

ad maiores et summas operas caritatis sed pedes affec-

25 cionis et se totum secundum corpus et animam dedit Deo.

Et patet ex hoc evangelio plena doctrina pastoralis What
officii et infallibilis determinacio si pastores nostri debite mar yr om 1S*
Deum amant. Si enim pastor Christum amaverit, tunc
facit triplex istud officium et econtra. Et patet quantum

3o moderni pastores patenter prevaricantur in primo mandato
decalogi; nee valet obiectus quod Evangelista, episcopi
et multi alii sancti pastores ordinum non erant martyrio
consumati, quia extendendo nomen martyrii hoc est
falsum. Omnes enim qui in gracia moriuntur pro Christo

35 et ecclesia sua sunt martyres et specialiter illi qui in
labore pastoralis officii mortem suam accelerant. Paciatur
ergo garrulus ista obiciens tantum pro grege Domini ut
Johannes et doceat quod confessores aliqui vel beati

4. A: occupat. 6. DE: quod deest; ib. D: immutive. 7. DE: ad
detestacionem. 11, DE: et non. i3. DE: tu deest. 14. DE: dicat.

14, i5. DE: qua morte. 23. E in marg. : Extendes manus tuas intelligitur.
25. DE: vel animam. 33. A in marg.: Martyr accipitur multipliciter.

35, 36. DE: ex labore. 3y. E: abiciens; A: obediens. 38. A: vel

doceat; ib. A: vel deest.

33. Cf. De Ecclesia, pag. 172.

n8

JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XVI.

Which are

worse: friars

or monks?

Both are far

from Christ's

order.

non moriebantur cicius in caritate pro labore circa
gregem Domini, et tunc credam dictum sensum evan-
gelii esse falsum.

Alii autem intelligunt hoc verbum Christi ultimum
quod alius qui est Spiritus Sanctus in suo senio cinget 5
Petrum, quia licet prius habitavit in Petro, non tamen
tantum necessitavit vel exclusis peccatis ipsum stabiliens
tantum cinxit et prius existens non maturus non voluit
eque efficaciter ita pati vel vis sensitiva non sic voluit
a suo intrinseco sicut confitetur Dominus de se ipso. 10

Circa hoc evangelium dubitatur utrum fratres ex
sua institucione propria magis exorbitant quam religiosi
possessionati ab ordine christiano. Supposita autem veritate
impliciti videtur quod possessionati magis exorbitant
quam fratres qui observant expropriacionem, sicut fecerunt i5
apostoli, et super hoc plus intendunt predicacionis
insudacioni, nee in alio magis exorbitant; ergo pro-
sequuntur Christum et apostolos suos in modo vivendi
similius. Et confirmatur ex hoc quod status novelli
deteriorando procedunt, sed fratres in comparacione ad 20
possessionatos alios sunt recentes; ergo minus in deterius
profundantur. In oppositum est quod status monachorum
et possessionatorum similium protulit secundum suara
regulam plures sanctos et iterum sua religio est magis
fundabilis in scriptura. 2 5

In isto dubio suppono ut prius quod utrique multipli-
citer exorbitant cum secularibus ab ordine christiano; ideo
plenus gracia cum fidelibus ante hos ordines introductos
suggestione dyaboli diceret quod istis novitatibus dimissis
rectificanda foret Christi religio exemplo et regula 3o
Christi et apostolorum et non ex presumpcione Luciferi
introducenda foret alia periculosa et ecclesie onerosa.
Facilius quidem esset religiosos Christi ad rectitudinem
status reducere quam novellos ab eius rectitudine plus
distantes, quia secundum Veritatis regulas oporteret 35
ipsos primo reducere ad medium ordinis christiani et
consequenter ad ordinem virtuosum, quod cum sit ex
cautelis dyaboli vianti difficile, patet quod ecclesia in
processu temporis admittendo tales ordines se ipsam quoad

7. DE: tantum deest; ib. E in marg. : Alius te cinget. 8. tantum;
E: totum; ib. existens; DE: insolens. 11. A in marg.: Dubium ; E in
marg.: Questio. 12. A: patria magis. i3. DE: ex ordine. i5. DE:
quia fratres; ib. DE: qui deest. 18. DE: sequuntur. 24. A in marg.:
In oppositum. 26. AE in marg.: Responsio; ib. D: cum utrique.

3i. A: apostolorum non. 32. A : introducta. 34. DE: novellas. 37. DE:
cum ex. 38. vianti est; ib. A: quod eciam in. 39. A: omittendo.

SERMO XVI.] SECUNDA PARS. I 1 9

celeritatem termini et adventum Dei iudicii difficultat. The earlier
Sancti quidem qui post puram religionem Christi sin- intend to' found

sulariter militarunt non intendebant constituere novos ,ne,.w orders,
0 . but to follow

ordmes sed antiquum in tempore apostolorum secundum Christ's order

5 modum vivendi disparem et proprium ipsis ac utilem uCondritionsnofV

militare, ut patet de Sanctis qui professi fuerunt quod their time>

ordo monachorum et per idem ordo sacerdotum et so-

ciorum Augustini sint idem ordo sanctorum Jerusalem

quoad laicos et ordo Christi discipulorum qui viguit in

10 ecclesia primitiva. Istos autem modos vivendi extraneos
decreverunt sicut oportuit nunc licere dimittere et nunc
reaccipere secundum quod expedit ad virtutes; et servata
ista regula sive religione vel obligacione insolita staret
pure religio Christiana et aptarentur discrasiatis remedia

1 5 secundum que forent ad religionem primevam Christi
facilius reducendi.

Et istam credo fuisse sentenciam omnium religiosi-
archarum qui in millenario Christi ritus plus insolitos The later
adduxerunt. In millenario autem mendacii constitutors founded!^6

20 novorum ordinum ex ampliori ignorancia et peccato error.

amplius erraverunt, ut patet de ordine Dominici et Fran-

cisci cum aliis ficcionibus adiectis de possibili infiiiitis.

fstis autem premissis videtur quod religiosi novelli

amplius erraverunt; ad argumentum oppositum eius

2 5 pallians dicitur quod falsum assumitur, cum fratres qui

abhorrent perpetuam possessionem vel ipsam renuunt, The Friars have

m. • . . • 1 • the faults of the

ciunt ipsam attingere vel ex instinctu possessionem

P . dyaboli stabiliunt in temporalibus mobilibus possessionem and hypocrisy

lQji perpetuam, ultra hoc quod fecerunt apostoli vel possessio- 1

3o nati pre verecundia potuerunt; et cum simulata

sanctitas sit duplex iniquitas, patet quod postremi

religiosi ex cautela dyaboli introducti ultra religiones

alias de vicioso medio defecerunt. Nam gradus ypocrisis

fuit cum tercio gradu deviacionis ecclesie introductus;

35 fratres igitur simulant expropriacionem et innaturaliter

ac illegaliter observant in suis temporalibus monstruose

persone appropriacionem maxime detestandam. Ideo

1. A: Dei iudicii; ib. DE: difficultant ; ib. E in marg.: Ecclesia diffi-
cultatur per novos ordines. 8. DE: sancti Augustini; ib. A: fuit idem;
ib. A in marg. : Nota de ordine; E in marg. : De ordine religiosorum.
10. DE: extrinsecos. 14. A: media. 17. fuisse; ib. DE: sinistram.

18. A: ritus ritus. 21. DE: et deest. 23. E in marg.: Pro argumento
in oppositum; A in marg.: Argumentum. Nota contra omnes ordines
novellos et specialiter contra ordines mendicancium. 24. A: et argu-

mentum. 25, 26. DE: quia abhorrent. 26. DE: iam ipsam. 3o. A:
similata. 35. DE: ergo. 36. A: temporibus. 3-j. DE: maxime deest.

120 JOHANNIS WYCLIK SERMONUM [SERMO XVI.

diabolus indubie in adventu eorum infestavit ecclesiam

plus callide et intense.

Attendendum est itaque ad finem sue expropriacionis

utrum apostolis in suis temporalibus et adiacenciis simi-

lentur. Et patet ex eorum copia, ex eorum distribucione 5

incaritativa, ex accumulacione domorum et temporalium

similium, ex cautela dyaboli fratribus propriorum, quomocio

in effectu fratres sollempnizant ypocrisim et sunt a

conversacione apostolica possessionatis aliis plus distantes.

Licet enim monachi porticus sibi construant ut castella, 10

tamen fratres cuncta sua habitacula cum Caym preparant

Why Cain tamquam rapacium civitatem. Caym enim licet secundum

- " historicos fuit primus qui civitatem construxerat, tamen

causa huius fuit non salvacio incolarum nee resistencia

iniusticie rapacium personarum sed ut constancius i5

rapacitatem suam contra iustos defenderet et rapinam

suam in scelere profundius conservaret. Et ista videtur

causa quare fratres supra apostolos tantas et tales sibi

construunt domos, ut ex apparencia cecati populi in

honestate construccionis domorum ac basilicarum cecitas 20

elemosine populi amplius a iusticia obscuretur et ut

fratrum rapacitas in talibus domibus occultetur; unde

preponunt basilicarum eminenciam circa quam anhelant

pure ad honorem Dei sicut fingunt; et sub iniusticia

similata construunt domos alias quas de rapina pauperum 25

fabricant ultra apostolos, et pro construccione sue

Friars prefer basilice allegant in sumptuosa construccione templi
the example of . . „ . . . . , ,

Solomon to sapienciam Salomonis; multo evidencius tempore legis

that of Christ. gracie debet basilica in qua hospitatur sacramentum

Eukaristie esse pulcra. Sed mirum videtur fidelibus quare 3o

tantum imitantur facta regis sacrilegi atque adulteri de

lege veteri et non secuntur exemplum a Christo qui

est caput ecclesie et rex regum. Nam Matthei XXIV0,

1 , 2, accesserunt discipuli Christi ut ostenderent ei edifi-

caciones templi; ipse autem respondens ait eis: VidetisH

hec omnia. Amen, dico vobis, non relinquitur hie lapis

super lapidem qui non destruatur.

Ex quo patet cum facto Christi et suorum apostolorum

quantum preciositatem basilicarum fuerant preciati, et

3. E: appropriacionis. 4. A: suis deest; ib. A: suis adiacenciis.

4, 5. AE : simutentur; D: silentur. 10. E: plures porticus; ib. E in

marg. : Nota. 12. A: rapacem. i3. D: historiacos; ib. E in marg. :
Caym; ib. DE: construxit. 16. E: iustos deest. 17. E in marg.:

Nota. 20. DE: consecracionis domorum; ib. E in marg. : construccionis.
27. E in marg.: Cur fratres faciunt magnas structuras. 27. DE: eciam
sumptuosa; ib. A in marg.: Argumentum. 3o. A in marg.: Responsio.

SERMO XVI.] SECUNDA PARS. 12 1

istud docetur expressius (Joh. IV0) de domo oracionis,

cum non locus nee loci preciositas sed orantis rectitas

apud Dominum ponderantur. Et videtur multis fidelibus

quod fratres tarn singulariter a templo Salomonis et They aim at
. r ■ • 11 -i-i_ • • at ■■ i • • kingly power.

3 factis suis culpabihbus in suis edincus exemplum accipiunt,

quia vellent ad status regios aspirare, ut dicit metricus:

Quod in suo animo

Vellent esse reges,

Sed absit hoc a seculo

io Ne confundant leges.

Et cum in confessione atque consilio ducunt reges,

principes et potentes de omnibus in quibus debet esse

consciencia, patet quod quicquid ex errore principum

in republica plebi contigerit est in fratribus inchoatum.

i5Et patet quantum ad attendenciam in structuris suis

ac temporalibus ipsas consequentibus plus possessionatis

deviant ab observancia expropriacionis quam Christus

et sui apostoli observarunt. Et quantum ad evangeli-

zacionem, patet ex effectu quod in predicacionibus suis

20 per ypocrisim et rapinam supra possessionatos multiplicius

evagantur. Pauci namque Christi discipuli ymmo nudus

Paulus cum gracia Dei plus ediricavit ecclesiam quam

istis ducentis annis et amplius fecerant omnes fratres. Small profit
... . ... . . . . comes ol their

Nec dubium qum eorum mdisposicio sit in causa, preaching.

25 Et patet quod falsum assumitur, cum infertur quod
religiosis possessionatis fratres in millenario exorbitant.
In illis quidem in quibus videntur magis proficere ut
in evangelizacione et oracione videntur plus cautelas
dyaboli confundendo ecclesiam commiscere. Et quantum

3o ad confirmacionem patet quod dyabolus sophista callidus
non uniformiter deteriorat ecclesiam sed inventa cautcla
perversa plus in brevi tempore ipsi nocet quam in
priori tempore, quando ecclesia fuit forcior, peioravit.
Ideo cognito quod dyabolus per has sectas infestat

35 ecclesiam est evidens quod per illas gracia Dei novissimas

amplius et celerius infestabit. Nec caret culpa posses- Possessionem
sionatorum perversitas, cum eorum religio fuit specialiter

",) * in priori ecclesia religioni Christi | propinquior, et de

also to blame.

198"

2. A: locus vel ; ib. E in marg. : Christus preciositatem templi matc-
rialis non ponderat. Nota. 2, 3. A: sanctitas aput. 3.DE: ponderatur.
5. A in marg.: Nota versus. 12. DE : et dcest. i5. A: accedenciam.
16. E in marg.: Solucio ad primum. 18. DE: sui deest. iq. D : quod
quod. 21. A in marg.: 2. 24. DE: disposicio. 26. DE : in nullo

alio. 27. DE: videretur; ib. A: ut patet. 32. DE: ipse. 33. DE:
peioravit deest; ib. E in marg.: Ad confirmacionem. 36. A: per deest.
37. DE: scestius; E: correxit scelestius (pro celerius).

122 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XVI.

tanto fundabilior. Non enim reperi fundaciones istarum
sectarum in aliquo loco scripture, nisi (ut loquar yronice)
in aliquo horum trium, primo in illo (Matth.VII0, i5, 16):
Attendite, inquit Veritas, a falsis prophetis qui veniunt
ad vos in vestimentis ovium, intrinsecus autem sunt lupi 5
rapaces. A fructibus, inquit, eorum cognoscetis eos.

Secundo in dicto vasis eleccionis apostoli gencium
(Act. XX°, 29, 3o): Ego, inquit, scio quod intrabunt
post discessionem meam lupi rapaces in vos, non par-
centes gregi. Et ex vobis ipsis exsurgent viri loquentes 10
perversa, ut abducant discipulos post se. Et licet in lege
nova sunt multa dicta similia que pseudofratrum ver-
sucias prophetant planius, tamen tercium exemplum
misticum abducitur ex facto Sampsonis (Judicum XV0, 4):
Samson's Perrexit, inquit, Sampson et cepit trecentas vulpes caudas- i5

foxes a tvpe of , , . x .... ,.

the sects. aue earum ninxit ad caudas et faces ligavit in medio; quas
igne succendens dimisit ut hue illucque discurrerent ; que
statim perrexerunt in segetes Philistinorum. Quibus suc-
censis et comportate iam fruges et adhuc stantes in stipula
concremate sunt in tantum ut vineas quoque et oliveta jlamma 20
consumeret. Sampson (inquam), sine repugnancia figurat
simul tempore ut leo Christum atque dyabolum ; vulpes
sub tanta multitudine signant has sectas novellas que cum
magis Pharaonis in tribus signis sed in tercio potissime
defecerunt. Caudarum vero ligacio est religionum sectarum 26
istarum perversa confederacio qua contrarie secundum
facies sese respiciunt ex adverso. Nullus enim plus
quam frater fratri suo est contrarius; fax vero caudarum
in fratribus colligata est spirituale peccatum dyaboli
patris eorum que secundum preeminenciassuorum ordinum 3o
tarn superbia quam invidia est complexa. Ipsi autem
confundunt devociones religionum tam in privatis personis
quam collegiis ex diversis personis conversarum gencium
collectarum; et sic perturbant totam ecclesiam tam de
collegiatis quam de personis simplicibus in Christi 35
Some of their ecclesiam congregandis, quam eciam populum rudem

customs be- , . . ,. . .... ,

token their et laicum qui ut olivetum in grossis fructibus prodesset

errors:

ecclesie. Nee sine isto loco triplici credo quemquam

1. A: est fundabilior; ib. E: Fratres enim non; ib. A in marg. : De
fundacione fratrum. 6. AE in marg.: 1; E in marg.: Fundamentum

fratrum in scriptura. 7. A : dictis ; ib. AE in marg. : 2. i3. AE in marg. : 3 ;
E in marg.: Nota. 17. A: qui. 20. A: tantum quod. 21. E in

marg.: Sampson figurat. 22, 23. E: in tanta. 23. DE: signant: ib.

E in marg.: Nota. 26. DE: contradictorie. 27. A : recipiunt. 28. DE :
suo deest. 3o. A: preminencias. 3i. A: est deest. 35. A: collegatis.
38. DE: tercio; ib. A in marg.: Nota 1.

steeples.

SERMO XVII.] SEGUNDA PARS. 1 23

fratrem fundare suum ordinem. Scio tamen quod in i. their uniform
observancia sua multum prenosticant ut tota una secta
conservans regularitatem in habitu sed defective preno-
sticat Saracenos. Ipsi enim Saraceni tarn religiosi quam
5 alii in habitu sunt conformes. Secundum est exemplum 2. the site of
prenosticatum quod due cathene quibus tempore Inno-
cencii III Veritas evangelii est ligata prenosticant quod
prope muros sed intrinsecus ambo fratrum ordines
situantur. Per hoc enim notatur civitatem ecclesie in

10 multis deficere et in fundamento fidei christiane corruere
et dyabolum secundum hos funes in civitatem Domini
introire. Tercium exemplum prenosticatum est quod 3. their unstable
campanilia sua finguntur super ecclesiam suam sine
fundacione sufriciente constitui. Sic fratrum religiones

1 5 et ordines sine fundacione debita extolluntur. Cum ergo
sint viri in magna parte discreti liberum habentes
arbitrium restat illis salutis medium quod deserentes
sui ordinis imperfectum, libere observant sue regule
virtuosum de quauto promovet ad finem religionis Do-

20 mini totum residuum dimittentes.

SERMO XVII.

Nolite timere pusillus grex. Luce XII0, 32.

Christus stabilit suam ecclesiam in tribus virtutibus Christ estab-

theologicis quibus specialiter viatur ad patriam ; nam church in

25 fides sustentat et dirieit, spes animat et ermit, sed caritas Faith, Hope

0 ' / . ° ' and Chanlv.

elevat et in regno constituit. Incipit ergo Christus per-
tinenter a spe, que ad opus meritorium extendit membra
debilia: Nolite, inquit, timere pusillus grex, quia com-

3. DE: conservans sanctitatcm. 5. A in marg. : 2; E in marg. ;

Secundum exemplum. b. DE : prenosticum. 7. 8. prenosticant — in-
trinsecus deest. 8. DE : prenosticat. 11,12. DE: et diabolum — introire
deest. 12. AE in marg.: 3. Codd. prenosticum. i5. DE: el oraciones.
18. DE: imperfectum, aosolucione. 22. A in marg.: Sermo XVII; B in
marg.: XVII. In translacionc Martini. In die sancti Procopii. Translatio
s. Martini ncc non et festum s. Procopii (dioc. Prag.) 'quarto die Julii
celebrantur. S. Procopius inter patronos ecclesie Pragensis atque regni
Bohemiae numeratur. 26. A: Ir.cepit ergo Jesus.

6. Cf. Trial., pag 409. 8. prope muros sed intrinsecus

seems to suggest a reference to the site of the friars houses.
Their convents stood in the suburbs and abutted on the ciry-
walls. Brewer pref. to MM. Francisc, pag. XVII. This however,
while it agrees with 'prope muros' does not agree with
'intrinsecus'. At Oxford all the friars' houses were in the
suburbs outside the walls (Matthew). 22. Cf. Wyclif's Sermons
ed. by Arnold, I, pag. 370.

i 24 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XVII.

placuit patri vestro dare vobis regnum, ubi excutit indubie
timorem servilem et desperacionis, non timorem tilialem
excitacionis. Fuerunt enim Christi discipuli in primitiva
ecclesia pusillus grex tarn continue quam discrete; dis-
crete, quia pauci in comparacione ad numerum aposta- 5
tarum qui fuerunt apostolis adversati; et fuerunt parvi
in animo, quia sencientes humiliter de se ipsis et non

Small number extollentes se cum Lucifero supra Deum; et ita creditur
quod tota multitudo predestinatorum in comparacione
ad reprobos sit pusilla. Et omnibus illis competit hec 10
doctrina. Sicut enim inter virtutes theologicas fides est
prima, sic inter virtutes morales se habet humilitas,
cum superbia que sibi opponitur | sit primum et maximum 0Rj,
viciorum. Nee refert sive spes sive fides ponat inicium
hie in via, quia sicut tarn virtutes quam vicia sunt connexa, i5
sic in circulo virtutum quelibet virtus habet aliquam
racionem inicii atque finis.

Causam autem istius confidencie excusso timore pre-
dicto assignat Christus in hoc quod complacuit Deo
patri dare apostolis et aliis fideliter ipsos sequentibus 20
regnum Dei. Nam incompossibile est cum isto proposito
quod aliqui eorum finaliter in medio destruantur; tunc
enim Deus non esset omnipotens, cum intentum suum
frustrari poterit et a Deo malo finaliter impediri. Nee
obest quin Deus revelet quibuscunque sibi placuerit 25

Every faithful predestinacionis graciam modo suo, cum omnis fidelis

man should , , . . .

hope that he is debet sperare se esse predestinatum et regnum beati-
predestinate. tu.din.is habiturum. Sed sicut in domo patris Christi
mansiones multe sunt (ut dicitur Johannis XIV0, 2), sic
multe sunt vie ad hunc terminum beatitudinis veniendi. 3o
Sed compendiosior via ac reccior est directe in moribus
sequi Christum. Et hanc viam consulit extra ipsam
positis capere et finaliter retinere. Non enim competit
singulis istud consilium, cum fidelibus ab exordio istud
servantibus non restat quod venderent et pauperibus35
erogarent, et sic fratres licet infideliter sentencie isti
consenciunt; cum enim secta eorum, cum sit una persona

2. A: desperacionis — tilialem deest. 3. E : et citacionis; ib. DE:

Fuerunt inquam; ib. E in marg. : Grex pusillus discipuli Christi. 6. A:
adversati deest. 10. DE: fit pusilla. 11, 12. A: fides prima. 14. E:
ponatur. i5. A: in hac vita. 10. A: placuit. 20. A: patri deest.

21. A: in isto. 22. DE : aliquis — destruatur. 23. E: foret. 28. A in
marg. : Nota quod Deus potest alieni graciam predestinacionis revelarc.
32. E in marg.: Nota. 33. DE: complevit. 34. A: concilium. 37. E:
cum omni.

26. Cf". SEW. Ill, 426.

SERMO XVII.] SECUNDA PARS. 125

sicut totum genus hominum (ut dicit Porphirius), secundum
regulas consilii evangelii superflue habet multa, secundum
hoc consilium venderet ipsa et rediret ad vitam apo-
stolicam primitivam. Non enim proderunt illis cautele
5 dyaboli quod ipsi nichil habent, sed papa est dominus
cunctorum que occupant vel elemosinarii qui hec sibi Friars do really
dederant ad prodessendum ecclesie secundum regulam 10 P'°Peit>-
parci usus. Constat quidem quod habent possessionem
usus temporalium et secularibus copiosius et quoad

10 perturbaciones seculi plus quiete; quare ergo non pos-
sident? Et cum contingit eos ex abusu et superhabundancia
temporalium a termino deviare, quare non observant
ad sui perfeccionem et aliorum exemplacionem istud
consilium, specialiter cum dicunt se ad omnia Christi

i5consilia esse strictissime obligatos? Sic enim Martinus
dedit pauperi de suis parcis vestibus in hycme frigidissima,
propter quod a sociis est derisus. Multo magis fratres
venderent cuncta que possident eciam usque ad basilicas
et egenos quos satis noverant relevarent. Aliter enim

20 plus amarent lapides vel possessiones superfluas quam
huiusmodi fratres suos; sed hoc dato lapides et reliqua
iuxta que possident in ipsis extinguerent caritatem et
gravarent tamquam hereticos atque apostatas adinfernum.
Sed numquid hec est via que ducit ad celum ? In illo

25 ergo quod magis fratres imperficit et retardat, ut dis-
cipulos Christi sequerentur, similius debent Christi con-
silia precipue observare.

Et quantum ad ypocrisim de suis basilicis et alias
sophisticas cautelas dyaboli, patet quod finaliter ipsis

3o non proderunt sed coram summo iudice accusabunt.

Cum ergo basilicas tales Dominus parvipendit et apostoli images said to
construi ipsas fecerunt pro laycis et ymagines ac alia e Yavmen.S °
signa sensibilia in lege Christi infundabilia vel remisse
sunt secundum moderniores sanctos libri singulariter

35laicorum, numquid credimus fratres se ipsos ponere in

i. DE: et secundum. 2. A: qui superflue. 3. A in marg.: Contra
fratres. 4. D in marg. : Proprietarius est totus conventus sed non frater.

5. DE: sed propterea est. i5. DE: esse deest. 16. A: pauperibus.

22. DE: mixta que. 23. DE: et apostatas. 24. DE: ad Christum.

26. E: persequerentur. 28. A: ypocrisim esse. 29. DE : quia finaliter.

3i. Rectius: nee apostoli. 32. DE : constitui. 34. E: libris; ib. E in
marg. : Ymagines in lege Christi infundabilia.

1. Porphyrii Introductio cum aliis commentariis in Aristotelem
ed. Venet. 1562. Cf. De Ecclesia, pag. 401, 402. Trialog., pag. 78.
Engl. Works of Wyclif, pagg. 447, 533. Cf. Pol. Works of
Wyclif, pagg. 325, 706.

mathematics.

126 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XVII.

eorum capitulo vel ipsos laycos ad fratres per huius-
modi sensibilia tamquam per sagenam dyaboli excitare?
Sic enim forent aucupes satane et eius piscatores precipui
dimissa piscacione in mari huius seculi reti Petri. Nam
iuxta suas imposiciones et signaciones terminorum bapti- 5
saciones secundum artem dyaboli possent fingere quod
sicut nulla bona possident vel temporale dominium, sic
nullum temporale consumunt vel utuntur ad sua mini-
steria, sed mundialium servacio est illusa. Si enim
possent quicquam tale emere, per idem et vendere ac 10
modo quo seculares quomodolibet commutare, sed sicut
illudunt populo, dogmatisantes quod sacramentum altaris
quod consecrant non sit aliquid sed sensus et naturalis
racio sunt decepti, sic indubie illudunt ecclesie in suis
conversacionibus ac institucionibus sophisticis nee noni5
in suis fraternitatibus, in suorum sanctitatibus ac aliis
suffragiis spiritualibus que promittunt. Deus igitur illu-
minet ecclesiam ac simplices, ut ipsis veritatem noscentibus
atque conversis ad legem Domini destruant hos errores.
A parallel from Cum autem Christus secundum divinitatem sit circulus 20
intelligibilis cuius centrum | est ubique et circumferencia „•
nusquam ac secundum humanitatem sit ubique in medio -
sue ecclesie, patet quod secundum valde disparatas
semidiametros contingit ipsum attingere. Sicut enim
a quocunque puncto circuli contingit usque ad centrum 23
lineam rectam protrahere, sic in quocunque statu Christus
posuerit viatorem contingit ipsum ad Christum ut centrum
directe currere. Sed probabiliter creditur quod iste secte
novelle tamquam in angulis figure recte linee sunt extra
circumferenciam salvandorum; Veritas enim non querit 3o
hos angulos obstinacie sed declinacionem ac obedienciam
habilem quoad centrum. Concedat igitur Deus singulariter
hanc circulacionem secundum Christi regulam et sine
retardantibus tradicionibus et obligacionibus hominum
sibi obedienciam singularem. Iste autem secte novelle 35
monstruose affectant hanc circulacionem ecclesie et ordi-
nacionem Christi in ritibus diversis destruere et nituntur
ac innuunt multipliciter ordinacionem Dei in statibus

5. A: signacionis. 6. DE: possunt; ib. A: fringere. 9. A: sensacio.
11. A: sicut enim. 14. A: ideo sunt; ib. A: decepti ; ib. E in marg. : Illusio
ecclesie. i5. A: suis sophisticis. 17. DE: ergo. 20. DE : deitatem ;
ib. E in marg. : Christus secundum divinitatem est circulus. 25. AD : cir-
culo. 27. A: posuit. 28. A in marg. : Contra ordines novellos per totum.
3o. DE: Veritas vero. 32. A: humilem; ib. DE: ergo. 37. A: sitibus.

21. Cf. De Ecclesia, pag. 100, 101.

SERMO XVII.] SECUNDA PARS. 127

sue ecclesie destrui et omnes status in ordine suo indi- Contradictions
visibili conglobare, sed quam monstruosa foret ilia persona, ^Friars'. &
cum hodie genus hoc reprobum secundum unam partem
tenet cum uno papa vel preposito suo et secundum
5 aliam cum alio et in speculativis fidei multiplicius vari-
antur. Sicut ergo Martinus qui fuit omnibus istis sectis
perfeccior nunc fuit miles, nunc monachus et nunc
episcopus, secundum quod vidit ad rectitudinem et celeri-
tatem sui termini pertinere, sic dimissis istis sectis Example ot

ionovellis cum suis regulis debet fidelis viam, veritatem *' aitin"
et terminum appetere dominum Jesum Christum, nee
aliquem citra Christum debet fidelis respicere nisi retenta
sua compendiosa regula de quanto sine cancellacione ad
finem ilium intenderit, ut quid nobis de Martino, de

1 5 Dominico vel Francisco quod sic viaverant, cum Deus
nos posuit in alio statu circumferencie christianorum,
et per consequens, ut contingeremus per medium aliud
nostrum finem?

Ideo in talibus arguciis debet fidelis purgare et colare All we have to

20 decepcionem talem diaboli, ut primo videndo quod talis whether "any
sanctus in sic faciendo a Christi iusticia non obliquavit; state of life

,...,. . . : will help us to

quo supposito, licet noticie nostre dissimih et impertinenti live rightly.
ad meritum nostrum, debemus secundo pensare si nostro
statui et donis que nobis Christus dederat sit nobis

25 utile sic viare. Sed in ista purgacione atque colacione
non oportet fideles studere, tenendo et respiciendo con-
tinue Christi semitam, si ex fide credimus quod sequendo The simplest
istum abbatem quod est cuilibet vianti possibile nee foiufw Christ,
obliquabimus a veritate nee a rectitudine status quern

3o Christus nobis instituit deviabimus, cancellantes; unde
posicio istorum religiosarcharum tarn obnubilat viam
Christi quod multos itinerantes facit causando circulos
plurimos cancellare; et cum secundum Aristotelem errans
a rectitudine sue vie de quanto sequendo illam plus

35diu processerit de tanto a rectitudine plus distabit, sic
est de religionibus istis privatis de quanto diucius

2. E: quam viciosa. 3. A: cum homine. 5. DE: alium. 7. A :
non monachus; ib. A: et deest. 8. A: vident; E in marg. : Exemplum
de sancto Martino. g. E: sic dissimilis. 11. A: et deest. 12. A:

aliquos. i3. A: sua deest; ib. AD : cautellacione. i3, 3o, 33. It seems
that cancellare is here used in the sense of French 'chanceler' (to stagger).
Matthew. 14, i5. DE: Alartino, Dominico. 17. DE: attingeremus.

20. A in marg.: 1. 23. AE in marg.: 2. 25. Codd.: coloracione.

25—27. E: atque — sequendo deest. 27. DE: quia ex fide. 3o. D:

cautelantes; in marg.: vel cancellantes. 33. A in marg.: Aristoteles;

1) in marg.: Nota optimam regulam Aristotelis contra hereticos et contra
Taboritas. 35. E in marg. : Exemplum mathematicum.

128 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XVII.

duraverint, de tanto plures perturbaciones et errores se-
minabunt; unde secundum ymaginacionem Lyncolniensis
et secundum veritatem ponendo unum nobis infinitum
esse reliquo maius, de quanto punctus in circulo fuerit
a circumferencia distancior, de tanto seccio secundum 5
lineas eius transversales erit plurior, in tantum quod
sicut in centro est seccio plurima sic in circumferencia
non est seccio aliquanta. Sic ille qui conversatur cum
Deo in mundi circumferencia tamquam eroycus non
habet conturbacionis vel contencionis aliquam seccionem ; 10
ille autem qui est mundo deditus et fauci dyaboli secundum
leges suas propinquior et in vita bassior contencionis
et conturbacionis recipit plurimas secciones, quia orbis
terrarum pugnabit cum Domino contra talem. Unde
videtur quod tales religiosiarche qui ponunt se centrum i5
Founders of novorum ordinum dimisso Christo humillimo sunt de

Chrfsrs^a^. ipsorum numero quos Christus prophetat (Matth. XXIV0, 5)
conquerendo : Multi, inquit, venient in nomine meo, dicentes
quod ego sum Christus et ynultos seducent. Et isti sensui
videtur Paulum alludere (I Cor. 1°, i3): Numquid, inquit, 20
Paulus crucifixus est pro nobis? ac si diceret: Fundamentum
et religipsiarcha novi ordinis debet solummodo esse
Christus. Nee solum servatores harum religionum, sed
seculares domini earum institutores et defensores mul-
tipliciter sunt culpandi, quia cum consensus et iniusta 25
operacio in malicia sunt equales, patet quod illi qui
Their sensibiliter monstruositati isti consenciunt pene iudicio

SlbePpunejshed! non carebunt, nee solum illi sed qui retinent fratres [ °g;-
huiusmodi discolantes; nam secundum precipuos de
religionibus privatis religiosus talis sine obediencia et 3o
claustro est quasi piscis palpitans sine aqua.

Cum ergo fratres propter honestiorem et racionabiliorem
habitacionem confratris extra suum collegium reputant
ipsum apostatam, videtur quod pari racionis libra debent
talem apostatare conversantem cum dominis sicut Deus 35
apostatat ipsos ex consensu. Nee temporalis dominus
se ipsum edificat quoad temporalia vel ministrorum
occupaciones que apostate tales consumunt et exigunt,

1. A: duraverunt. 3. D: infinitum in figura; infinitum in marg.

5. DE : a deest. 6. plurior; ita codd.; ib. DE: ita tamen quod. 7. Dh:
est deest. 8. E: aliquanta deest. i3. E in marg.: Nota de mundo

dedito. 18. DE: venient deest; ib. DE: dicent. 20. Codd.: I Cor. 1°
et 111°. 21. A: dicere. 23. E: harum legem. 26. A: essenciales.

27. D: multipliciter; E: sextupliciter. 3i. D in marg.: Capagycze verb.
Bohem., id est, palpitans. 32. E: racionabilem ; ib. E in marg.: Exem-
plumde pisce. 33. AD: cont'ratres; E: cont'rutrem.

the best.

SERMO XVII. J SECUNDA PARS. I2g

nee spiritualiter, cum tales vel mutescunt ut ydiote vel
seminant hereses et alia verba mendacii venenosa. Et
revera inter alias irracionabiles mendicacitates tales ex Friars make no
plus fructuosa cautela et minus irracionabili causa intrant entertainment'.
5 non invitati domos huiusmodi dominorum; nam harloti,
minstralli et ceteri ioculatores huiusmodi licet non invitati
veniant et discolariter bona pauperum consumant, tamen
secundum formam artis sue faciunt recompensam. Sed
sic non regulariter faciunt fratres domos huiusmodi

10 penetrantes, licet ex stulto principio dyaboli introducto
fallatur communitas, quod eo ipso quo quis habitum
fratris induerit est magnus clericus et subtilis. Et patet
secundum legem hominum peccancium in se ipsos quod
domini tales multipliciter nocent fratribus ac eciam

1 5 sibi ipsis. Nee habet excusacionem quin omnes tales
fratres et consentanei sui reciproci in fide deficiunt,
quia iuxta dicta alibi nullum peccatum inest homini
nisi propter defectum fidei; sed omnes tales notabiliter
peccant, ideo de tanto in fide deficiunt.

20 Item, supponendum est fideli ex fide quod omnis talis Christ's rule
religio non sit nisi via ad terminum beatitudinis attin-
gendum. Sed religio quam Christus primo per se instituit
est brevior, pulcrior et securior quam aliqua religio
novella superaddita. Ergo positus in adopcione libera

25 errat in fide, deserendo viam Christi que est sibi facilior,
et aliam condicionis opposite assumendo. Declaracionem
antecedentis oportet ex fide supponere, dum sancti qui
finguntur in religionibus istis vixisse, sicut false asseritur
de Christo, beata virgine et Sanctis apostolis, assumpserunt

3o accidentaliter istos modos vivendi, et si et de quanto
eis convenerat et alias ut accidencia non ut religiones
vel ordines dimiserunt; sed modo tamquam gentiles
manuducendi tamquam stulti et irracionabiles ductu
stelle vel alterius signi sensibilis ponunt robur sue reli-

35 gionis in signis non tamquam Judei vel Christum con-
fitentes, instruccionem insensibilem accipientes ab angelis.
Sed prosequendo textum evangelii oportet ex fide sup-

3. A: alios; ib. E: irracionales. 4. DE: plus deest; ib. A: fron-

tuosa; ib. A: racionabili. 5. DE : harlati. 6. D: ministralli;

ib. D in marg. with mark of reference: heroldi; E in marg. : ministrali;
ib. A: modi deest. 7. DE: tarn. 8. E: prius recompensam. 17— 19. A:
quia — ■ deficiunt deest. 20. A: Ideo supponendum; E: Unde; ib. DE :
ex fide deest; ib. A in marg.: Nota racionem pro communi religione
Christiana; E in marg.: Nota bene. 24. DE: adepcione. 27. DE: Unde
sancti. 3o. A: et si deest. 3r. DE: convenerant; ib. DE: accidentalia.
36. A: insensibilem deest.

i 3o JOHANNIS WYGLIF SERMONUM [SERMO XVII.

ponere quod quicunque viator debet vendere ilia que

How we should possidet et dando elemosinam emere regnum Dei. Sicut

commancAo enim oportet quantumcunque divitem secundum specialem

sell all we modum habendi dare et vendere Deo sua, sic oportet

possess. ' . f

quantumcunque pauperem secundum opera spiritualis 5
misericordie emere regnum Dei; unde quia in tali com-
mutacione non est ablacio altrinsecus, ideo Isaie LV°, i
dicitur : Venite et emite absque argento et absque ulla
commutacione vinum et lac. Sicut enim fidelis usurans
spiritualiter lucrum non deserit, sed primo quodammodo 10
sibi capit, sic quando homo dat Deo bonum aliquod,
ab eo se ipsum non spoliat sed forcius habet illud. Sic
Deus quando dat homini beatitudinem vel donum aliud,
non se ipsum privat dono huiusmodi sed acquirit, quia
(ut leges humane fabulantur) quicquid servus sibi quesierit i5
domino suo acquiritur. Sed evangelium docet cum quali-
bus sacculis debent mercantes huiusmodi operari: Facite,
inquit, vobis sacculos qui non veterascunt.
What the Ex quo patet quod mendicantes validi cum suis sacculis

gospe -purse is. pUtrefactibilibus saltern ut tales ab isto mercimonio 20
sunt exclusi. Sacculus autem evangelicus quem limitat
Deus compendiosissimus est thesaurus operum meri-
toriorum qui ex divina iusticia non possunt in fructu
remuneracionis celestis deficere; ideo iaciat fidelis quam
instanter potuerit opera meritoria hie in via et secure 25
servantur quoad fructum in patria. Non ergo oportet
sollicitari de custodia empti vel precii, quia in celis
non fit corrupcio ab intrinseco nee violencia ab extrinseco,
ut contingit in istis temporalibus, circa que infideles se
nimis sollicitant. Unde Salvator concludens in brevibus 3o
differenciam inter celicolas et avaros sic loquitur: Ubi
est thesaurus tuus, ibi est cor tuum. Cum enim mens
sit porporcionabiliter in re cui afficitur et cor in pro-
posito sit mens hominis, patet Veritas dicti Christi. Et
isto modo debet intelligi Apostolus quod sui et suorum 35
conversacio est in celis, sicut avarorum conversacio | est ^°'-a
in terris. Quidquid enim homo magis dilexerit constituit "9

1. E in marg. : Vendicio et empcio spiritualis. 3. A: enim deest.

i3. E: Deus commendat. 17. A in marg.: Contra ordines Mendicancium
per totum. 21. A: sunt sunt; ib. E in marg.: Sacculus evangelicus quid
est. 3o. E: verbis brevibus. 33. D : proporcior; ib. A: ut sibi afficitur;
D: cui affiigitur. 35. A: in isto.

1. Marci X, 21. 17. Lucae XII, 33. 3i. Matth. VI, 21.
36. Phil. Ill, 20.

SERMO XVIT.j SECUNDA PARS. i3i

Deum suum. Sed quia ad mercacionem istam oportet

mercantem cavere de peccatis carnalibus que sunt sompnus

anime et contra hostes ac pro continuanda sollicitudine

divini ministerii oportet instancius vigilare, ideo utrumque

5 precipit evangelium consequenter cum dicit : Sint lumbi

vestri precincti et lucerne ardentes in manibus vestris.

I /umbos namque precingimus, cum appetitum sensitivum

a peccato gule atque luxurie coartamus, et lucernas

ardentes tenemus in manibus, quando virtutem opera-

iotivam nostram secundum caritatis splendenciam coap-

tamus.

Et quantum ad vigilias quibus cavetur a sompno We must
i -.t 1 • • ^ • •!• ^ watch, and be

letitero sunt due vie propter quas iste vigihe sunt no- readv to admit

tande; prima ut sponsus dans mercedem beatitudinis Christ.

1 5 sit paracius introductus. Nupcie autem sponsi ecclesie
sunt deitatis et humanitatis Christi coniunccio a quibus
nupciis ut medio apto copulatur ecclesie, sic tamen
quod non peccatorum repagulis inveniat ostium eius
clausum.

20 Venit autem Jesus ad ostium viatoris et pulsat, quando Christ knocks
secundum Kalendas mortis infirmitatibus corporis ipsum tne approach of
gravat. Tunc enim debent fideles ostium anime Christo death,
lacius atque celerius aperire, quia licet omnes tenentur
continue secundum regulas caritatis servare tarn ostium

25 quam oculum apertum Christo tarn secundum affeccionem
quam intuicionem, tamen in mortis articulo debet ista
lacius aperire. Nee caret talis vigilia notando premio
cum (ut dicit Veritas) pro suo tempore sint beati. Christus
autem precinget se linteo ministrans talibus, quando

3o secundum opera supererogacionis ultra condignum ipsos
finaliter premiabit ac si paratus et attentus distribuere
premia servis suis ipsa premia inclusa in linteo par-
tiretur; et ista erunt iniciative et arraliter in mortis
articulo sed consummative et finaliter in extremo iudicio.

35 Et dividendo totam periodum hominis in tres tercias,
patet quod nulla earum excluditur propter parvitatem
meriti, quin Christus talibus servis fidelibus sic ministrat.

2. DE: veritatem cavere; ib. A: casualibus; ib. A: sunt deest; ib.
AD: sompniis. 5, 6. AE: cum dicit — vestris deest. g. A: quin.

i3. A: lucifero; ib. E: due evidencie; ib. E: propter — sunt deest.
2i. A: mortis deest. 22. AD: Christi. 27. E in marg. : Jesus venit

ad hostium. 28. A: ut deest. 20. A: lintheolo. 3i. D: distribue.
32. DE: in deest. 33. E: realiter. 34. DE: ac finaliter. 35. A: totum;
ib. E: hominis deest; ib. tercia.

6. Lucae 12, 35.

I 32 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XVIII.

Humilitas namque Christi secundum quam servis suis
ministrat est sufficient in merito ad supplendum pre-
mium beatitudinis pro cunctis servis suis capacibus; et
cum necesse sit repagulata via per peccatum in mortis
articulo dyabolum qui est fur periculosissimus advenire, 5
patet quod secunda evidencia docens attendere ad istam
vigiliam est ut dyabolus in mortis articulo sit exclusus,
specialiter cum ignoramus singuli horam mortis.

SERMO XVIII.

Rogabat Jesum quidarn phariseus ut manducaret cum 10
eo. Luce VII0, 36.
How Christ Cum Salvator ordinatus est ex eterno Dei consilio
^^n'at^neals. esse caput, dux et exemplar ecclesie, patet ex hoc
evangelio quomodo in racionibus istis est ab ecclesia
imitandus. Manducavit autem cum hominibus secundum i5
multiplicem racionem, ut nunc cum peccatoribus ad
eorum penitenciam excitandam (ut patet Matthei IX°),
nunc cum familiaribus ad eorum devocionem nutriendam
(ut patet Joh. XII0), nunc cum cognatis pauperibus ad
eorum inopiam relevandam (ut patet Joh. II0), nunc 20
cum phariseis ad eorum superbiam confutandam ut hie.
Et utrobique prudens dedit exemplum ecclesie quomodo
debet communicare cum proximis manducando. Per
hoc enim docetur quod non debet sperni manducacio
cum proximo eciam inimico, nisi assit patens racio, 25
cur non debet esse talis manducacio, sed in eius
abstinencia utilior ecclesie edificacio. Sic autem mandu-
cavit Christus cum hoc phariseo ad instruccionem
ecclesie, ad melioracionem Magdalene et ad confuta-
cionem superbie pharisaice. Discubuit autem Christus 3o
in domo Symonis indubie racioiiabiliter et modeste,
Magdalene autem sicut prius fuit ad contricionem sui
criminis adeo mollita, sic ad induccionem eiusdem
spiritus super misericordissimum hominem est inducta,

1, 2. Humilitas — ministrat deest. 1. E in marg. : Nota. 4. A:

repagula. 6. DE: quia secunda. 7. DE: seclusus. 10. AD in

marg.: XVIII; E in marg.: In die S. Magdalene. i5. D in marg.:

Manducavit Christus cum peccatoribus ex causa multiplici; E in marg.:
Christus manducat cum hominibus propter multa. 16. A: et nunc.

22. E: prudens deest. 23. D: proximo. 24. A: negari manducacio.

25. E: et inimico. 26, 27. DE: eius absencia. 28. A: ad ministra-

cionem. 29, 3o. DE: et confutacionem. 32. A: fuit deest. 33. E:
institucionem eiuslicet (!).

SERMO XVIII.]

SECUNDA PARS.

1 33

Greatness of
Magdalen's
repentence.

Fol
'99

ita quod, sicut primo in civitate ex meretricali titulo
erat nota, sic ex fructuosa penitencia utique ecclesie
diffusius erat nota. Attulit autem in introitu suo ad
Christum sumptuosa necessaria suam devocionem indi-
5 cancia et magna ac prudens devocio ut quo prius
abusa fuerat in lasciviis expenderet in devoto ministerio
Salvatoris. Quam copiosa itaque ploracio mulieris que
suffecit suis lacrimis lavare pedes hominis nudis pedibus
incedentis, et quam magna devocio mulieris que solebat

io adulterinis aspectibus capillis suis viris illudere expansis
illis pedes Christi sic tergere, tercio que solebat am-
plexibus et osculis impudicis viros decipere infimas
partes viri dignissimi voluit humiliter osculari, et quarto
que solebat ungento odorifero ad fugandam carnis sue
b tabem luxurie | instanter ungere iam pedes Domini
voluit devocius delinire.

Stetit autem retro faciendo hec opera quod contingere Her humility
potest dupliciter propter verecundiam quam habuit de
peccato. Et nota, quod sicut de ista peccatrice non legitur

20 quod fuit confessa et secundum ritum qui hodie requiritur
absoluta, sic credendum videtur quod si ista confessio
fuit ad delecionem criminis requisita, non foret a scribis
Sancti Spiritus pretermissa. Sed asserendum videtur
constanter Symoni quod, sicut dolor anime in ista femina

25 peccatrice fuit disposicio ut Christus perfecte peccatum
suum dimitteret, sic usque in diem iudicii presens vere
penitentibus credendus est sine tali ioculacione peccatum
dimittere. Cavendum itaque est a ficta penitencia ne in
absolucionibus et signorum ritibus ecclesia per cautelas

3o Simonis sit illusa.

Oportet ergo fidelem in Christo confidere secundum
quatuor quoad se ipsum, primo quod secundum lacri-
marum copiam assit sibi vera contricio de commisso.
Quamvis autem non oportet quod sensibiliter lacrimetur,

35 tamen oportet quod inferiori homine fructifere conteratur.
Secundo oportet secundum longitudinem capillorum
tritorum ad pedes Domini habere perseveranciam affec-
cionis, ne peccator in maculam relabatur. Tercio oportet

She had not

been to
confession.

Four things

needful to the

faithful.

i. D: meretricibili ; ib. A: titulo deest. 2. Codd.: utrique. 4. E:
suam veritatem. 6. A: laciviis. 8. DE : sufficit. 10. DE: viros.

12. E: viros decipere deest. 18. E: posset. 19. D in marg. : Confessio;
E in marg.: Nota. 25. A: fuerit; ib. DE: perfectus; ib. A in marg.:

Nota de contricione. 26. DE: sic in die. 3i. E in marg.: Oportet

fidelem in Christo confidere. 32. DE: quo deest; ib. A in marg.: 1;

Quoad se ipsum. 36. AE in marg.: 2. 38. A: macula; ib. AE in

marg.: 3.

i 34 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XVIII.

quod affeccio sua sit pedes Domini devocionis oleo ex
humanitatis sue opere deliniri. Et quarto oportet quod
in operacione sua extrinseca tarn verbo quam opere
secundum amorosum osculum voluntati Domini sit con-
formis. Et ita cum oporteret contritum Christum induere, 5
patet quod in plena contricione, in criminis reliccione,
in frequenti devocione et in voluntati Christi plena con-
formacione stat peccatoris disposicio in se ipso.
Four duties to Oportet eciam ipsum caritative proximum suum
our neigi our. reSpicerej primo tergendo maculas suas lacrimis com- 10
punccionis, secundo relevando suos inopias superfluitatibus
possessionis, tercio mulcendo suas tristicias spirituali
misericordia tamquam rore devocionis, et quarto vera
pace concordando cum ipso in vita meritorie operacionis.
Et si habuerit hos duos quaternos ad proximum et se i5
ipsum, non est compossibile absolventem deficere.
Simon's Sed Simon videns hec quatuor in ista femina prorumpit

Christ* ifreply. tacite in coloratam blasphemiam : Hie, inquit, si esset
propheta, sciret indubie que et qualis est mulier que tangit
eum, cum sit meretrix tarn famosa. Sed Christus dimittens 20
Simoni hos sensus sophisticos reprobat eum secundum
sentenciosam parabolam, quomodo duo sunt modi
hominum qui obligantur cum bonis Domini usurare,
scilicet magni ac populo propositi cuiusmodi fuit Simon
et simplices ac illis subditi cuiusmodi est Maria; et 25
illis currentibus in debito quoad Deura maiori tam-
quam superbo incurrenti quingentos denarios, minori
autem ex prevaricacione decalogi instinctu superbie
indebitato tamquam in denariis quinquaginta, si Deus
hiis ambobus dimiserit et eum proporcionaliter ad eius 3o
gratitudinem dilexerint, manifestum est quod prior ad
dileccionem debitam plus tenetur. Et istam sentenciam
phariseus placide confitetur. Christus autem ponendo
quod sit Deus et homo et tarn Simoni quam Marie
dimiserat culpam suam, ostendit ex facto quod Maria 35
iuste fecerat; Simon autem vel incomplecius vel iniuste.
Ipse autem ex maioritate status et omissione operis
quod Deo debuit incurrebat suum debitum ut maior
debitor Domino magis debens; Maria vero ex minoritate
status minus Deo debuit tamquam minor debitor et4o

2. E in marg.: 4; Disposicio peccatoris in se ipso. 4, 5. A: fit con-
formis. 8. D in marg.: PeGcatoris disposicio. 10. A in marg.: Quod
proximum; 1, 2, 3, 4. i5. A: ad Christum et. 3o. DE: et cum.

3q. E: debitor dum : ib. D: deberes; E: deberet; ib. E: Maria autem.

SERMO XVIII.] SECUNDA PARS. 1 35

cum ipsa ab introitu Christi in domum Simonis sibi
complecius satisfecit, videtur quod ipsa quam Simon
accusabat fatue sit laudanda, et ipse Simon ex peccato
multiplied sit culpandus. Pro fundamento vero istius
5 argumenti Domini suppono ex evangelio (Luce XIX0)
quod ipse de quocunque dono quod dederit viatori
usuram exigit spiritualem, et patet quod Maria recipiens
a Christo dona naturalia et pauca vel nulla gratuita
ante eius introitum cum usu laudabili istorum bonorum

ionaturalium post eius introitum acquisivit Domino multa
bona gracie, quando Symon continue debitum incurrebat.
Assumit autem Christus tamquam principium quod cui
minus dimittitur minus diligit. Quod videtur capere Instance against
multas instancias, primo cum mater Christi et eius down by Christ.

i5humanitas summe dilexerant et tamen nichil eis dimit-
tebatur, cum non peccaverant. Item, iuxta hanc viam
vel omnes peccatores quorum remittuntur peccata eque
peccarent vel nullus posset alium in dileccione superare
et per consequens pro beatitudine plus mereri, quod

20 est contra Christum (Johannis XIV0, 2): In domo patris

mei mansiones multe sunt. Item, videtur ex textus per-

tinencia quod isti Simoni dimissa sunt peccata, et cum

Foj_ ex eodem textu videtur contrarium, videtur quod hoc

iqqc evangelium re | pugnat infideliter sibi ipsi.

25 Pro isto dicitur quod Christi diffinicio est necessaria Defence of it:

. ,. . ... Christ's words

sed pro eius mtellectu sancti variant, ut quidam in- may be taken

telligunt illud particulariter, et tunc obiectus non ca- ^genera'j'rl or

piunt contra illud instanciam ; alii autem intelligunt

hoc universaliter quoad hominem, cum aliter Christus

3o incomplete et impertinenter illud exprimeret et sup-

peraddunt quod est duplex dimissio, scilicet commissi

delecio et a committendo de possibili preservacio. Et

sic a solo Christo Deo et homine excluditur Dei

dimissio.

35 Et tunc ad primum de beata virgine dicitur quod How sin was
....... r . , . r • remitted to the

sibi dimittebatur maximum secundo modo, cum ruit Virgin.

plus quam Maria Magdalene vel alia aliqua a crimine

3. A : a'ceusat. 4. E : sit deest. 7. E in marg. : Deus exigit

usuram. 10. recte: a Domino. n. A: bona gracie deest. i3. A:
minus dimittitur deest; D: minus minus. 14. E in marg.: Instancie;

ib. ADE in marg.: 1. 16. DE: peccaverunt; ib. ADE in marg.: 2.

19. D: per; ib. A: merere. 21. ADE in marg.: 3. 25. AE in marg.:
Responsio. 28. A: illud deest; ib. E in marg.: 1. 29. A: cum deest.
3o. D: id. 3i. E in marg.: Dimissio duplex; A in marg. : Dimissio

peccati duplex. 35. A in marg.: 1; D in marg.: Ad primum. 3y. E:
Magdalena.

I 36 JOHANNIS WYGLIF SERMONUM [SERMO XVIII.

preservata et cum continue in via peccare potuit (ut
quidam asserunt), ita preservacio a casu maioris gracie
et magis continue fuit maior, et ita sentiri debet de
quolibet salvandorum.

2. How much Quoad secundum dicitur quod consequencia non valet; 5
known only to non enim habet quilibet potenciam vel sufficienciam ad
God. peccandum equaliter nee ad equaliter promerendum,

sed limites huius sunt cogniti soli Deo.
3. Simon's sins Quoad tercium videtur mihi probabile quod Simonis

prforgivenn° crimina remanserant indimissa ; sed contra istud ex io
textu tripliciter instatur; primo ex hoc quod innuitur
quod isti Simoni minus dimittitur, et ideo non fecit
Christo ut Maria Magdalene tarn gratanter, secundo
quod Christus non titulo elemosine tam familiariter
comederet .cum prescito, et tercio quod responsionem i5
eius commendat, asserens quod recte et per consequens
meritorie iudicavit. Qui enim iudicat in peccato damp-
nabili iniuste facit quicquid fecerit et per consequens
indirecte.

Quantum ad ista dici potest, quod Simon pro toto 20
tempore istius convivacionis fuit in presumptiva superbia,
quia supercilio pharisaico excecatus. Utrum autem
prescitus fuerit vel predestinatus ad beatitudinem, hoc
ignore Et quantum ad primum dicitur quod hoc non
innuitur, cum parabole si forent in toto similes, non 20
essent parabole, sed Veritas rei geste. Quoad secundum
dicitur quod non debet trahi in consequenciam communi-
Christ cacio Christi cum homine et sua salvacio, cum sepe

communicated communicavit cum Scarioth eciam comedendo. Videtur

with the tamen cum mulieribus communicasse excellenciori fami- 3o
wicked. . ...

liaritate septem vicibus, primo cum Maria Magdalene

(ut Joh. XII0, XX0 et Matth. XXVI); nee dubium quin

illam predestinavit ad gloriam sicut Martham; secundo

communicavit cum muliere Samaritana super fonte

Yacob (Joh. IV0), et est probabile quod sit sancta; tercio 35

2. A: ilia (E : iam) preservacio. 5. AE in marg.: 2; D in marg. :

Ad secundum. 6. AD : insufficienciam. 9. AE in marg.: 3; D in

marg.: Ad tercium.- 11. A in marg.: Obieccio triplex; E in marg.:

Triplex instancia; ADE in marg.: 1. i3. ADE in marg.: 2. 14. DE:
quia; ib. DE: faciliter. i5. D in marg.: 3. 20. A in marg.: Responsio
triplex; E in marg.: Responsio. 21. A: in deest. 24. AD in marg.:
Act primum. 25, 26. DE: non forent. 26. AD in marg.: Ad secundum.
27. A: trahi ad. 28. DE: Christi deest. 29. E: commendendo.

3i. E in marg.: De communione Christi cum mulieribus; D in marg.:
Christus communicavit cum mulieribus septem vicibus; A in marg.:
Communicacio Christi cum peccatoribus fuit multiplex. 32. AE: X,

XII, XX. 33. A in marg. : B ; E in marg. : 2. 35. AE in marg. : 3 ;
ib. A: Joh. XIV".

SERMO XVIII.] SECUNDA PARS. 1 37

communicavit cum muliere Chananea quam cani com-
paraverat (ut patet Matth. XV0). Quarto communicaverat
cum muliere paciente fluxum sanguinis (Matth. IX0),
quinto cum Martha (Joh. XII0), sexto cum muliere
5 deprehensa in adulterio (Joh. VIII0) et septimo cum
Sanctis mulieribus de quibus sumptus susceperat(LuceIX°);
et probabile est quod omnes iste septem femine sint
salvate.

Secundo isto gradu videtur fuisse affabilis peccatoribus
io quos predestinavit ad gloriam, ut Nycodemo phariseo
(Joh. 111°), Zacheo publicano (ut Luce XIX0) et Mattheo
theolonario (ut Luce V° et Matth. XIV0). Tercio fuit
affabilis secundum hunc gradum parvulis quos voluit
libere ad ipsum accedere et eorum innocenciam am-
is plexari (ut patet Marci X), ab illis eciam non a demonibus
laudari voluit (ut patet Matth. XIX0 et Luce XIX0), sed
communicando cum phariseis aliis prescitis maioris
malicie durissime ipsos redarguit (ut patet Matth. XXIII0
et sepe alibi).
20 Quantum ad tercium dicitur quod duplex est rectitudo Truth of

. . ... Simon's reply

ad propositum, scilicet vere responsionis et virtuose no proof he

conversacionis; primo modo iste Symon recte respondit was in §race-

sicut stat dampnatos opera iusta facere et recte ac

vere ad utilitatem ecclesie respondere. Nee repugnat

2 5 ista rectitudo obliquitati in moribus, sed notandum est

quod ex ista communicacione Christi exemplari debet

accipi prudens communicacio sui servi. Nam cum

peccatoribus nemo debet communicare eorum vicia

approbando sed excludendo omnes modos consensus et What should
~ , i_ j c • j i_ be our relations

3o cum prudencia reprobando. Sic enim debemus pecca- with sinners.

tores secundum racionem qua huuismodi durius ex-

probrare, servando tamen continue dileccionem nature

et affectando conversacionem in moribus, si Deo placuerit.

Cum peccatoribus autem quorum conversionem speramus

35 debemus communicare tripliciter, semper eos lucide in

2—5. AE in marg.: 4, 5; 6, 7. 2. A: Matth. II«. 8. E: salvande.
9. D: Secundo item ergo videtur: E: Ex isto ergo. Rectius: Item, isto
gradu; ib. D in marg.: Christus fuit affabilis peccatoribus salvandis com-
municans cum i His, videlicet mulieribus, viris et parvulis, sed durus damp-
nandis. 11. DE: Luce; ut deest. 12. A: tholenario; ib. A: Matthei IX" ;
ib. E: Secundo fuit. 16. A: Luce XVIIR 18. DE: eos redarguit;

ib. A: Matth. deest; A: XXIV°. 20. I) in marg.: Ad tercium; A in

marg^. : 3. 22. AD in marg.: Rectitudo duplex. 23. E: et recte deest.
24. E: vere respondere. 25. E in mare.: Nota bene. 26, 27. DE:

debet prudens communicacio fieri. 27. D in marg. : Communicare cum
peccatoribus quomodo licet. 32. E in marg.: Nota. 34. A in marg.: 1.
35. E in marg.: Cum peccatoribus quomodo est conversandum.

I 38 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XVIII.

Domino exhortando. Debemus itaque communicare cum
potentibus aut publicanis, cuiusmodi sunt domini et
divites mundo dediti; secundo debemus communicare
cum mollibus muliebriter qui peccatis carnis originaliter
inclinantur; et tercio cum mundialiter superbientibus 5
atque iocose lascivientibus excecatis ceca superbia ut
parvuli. Omne enim quod est in mundo increpabile est
aliquod horum trium (ut patet Ia Joh. II0). Hiis enim p .
debe | mus esse instar Christi affabiles hortantes fugere ^q^
vicia et prosequi opera virtuosa, cavendo semper de 10
occasione data per quam vicium augeretur. Ille enim
est modus dyaboli communicandi, ut patet de mendacio,
de avaricia et de stimulo provocando.
We must Et quia omnia ista videntur in prelatis ecclesie vel

being misled verius ministris Antichristi subtiliter congregari, ideo i5
by prelates. ^e [\[[us veiieni origine debet catholicus plus cavere,
specialiter autem de communicacione falsa in sacramentis
et aliis mendaciis de scriptura. Non enim patencius
quam sic posset quis ostendere se esse membrum
dyaboli, ut sicut iste Simon ex superba ignorancia 20
mendaciter dampnavit hanc feminam et iustificavit
sophistice vitam suara, sic habet sequaces usque hodie
Errors on the accusantes quos Deus approbat et secundum sacramentum

sacrament of , ' ' ,- T

penance. penitencie mendaciter mendicantes. Ignorant autem

indubie quando est attricio et quando contricio eciam 25
in se ipsis, et per consequens ignorant quantus dolor
requiritur et sufficit ut peccatum hominis deleatur.
Ignorant iterum quanta sit penitencia pro supposito
crimine iniungenda, et ignorant tercio non solum pro
lapsu temporis preteriti vel futuri sed eciam pro pre- 3o
senti tempore ex quali radice homo quern iudicant
confitetur; et tamen non timent ex tanta cecitate igno-
rancie sed multa que sonant in Dei blasphemiam
Presumption iudicare. Si ergo quodcunque mendacium quantumcunque
" penance"8 leve fuerit est peccatum, quanto magis mendacium factum 35
de opere Dei abscondito quod vult a mortalibus occul-
tari? Non dubium quin luciferina presumpcio docuit
istam scolam. Nee valet in hoc excusacio Simonis qui
tacite dixit et condicionaliter : Hie si esset propheta,

1. E: communicare deest. 3. A in marg.: 2. 6. A: lasciviantibus.
i3. A: et avaricia. 16. A : illius ut. 22. D in marg. : Cave quia hie loquitur
contra confessiones et absoluciones. 24—26. A: autem — ignorant deest.
27. A in marg.: Differencia inter attricionem et contricionem ; 1. 29. E : in
crimine; ib. A in marg. : 2; A in marg.: 3. 35. D: fratrum de. 36. DE: nobis a.

39. Lucae VII, 39.

SERMO XVIII.] SECUNDA PARS. 1 39

sciret que et qualis est mulier ipsum tangens, cum
nichil mali de Christo implicat. Sic (inquit) omnia ista
predicta iudicia non sunt demonstracione fulcita sed
tamquam probabilia promulgata, sic (inquam) posset
5 Antichristus quemcunque proximum de quocunque crimine
accusare et quodcunque Deo possibile temere diffinire.
Nee valet quod tales non loquuntur nisi condicionaliter, it is no defence
exprimendo vel saltern intelligendo si et quatenus Deus absolve1 "tfVncl
voluerit, quia tunc non presumerent suas absoluciones so far. as God

l- ill • wills'.

io vel alia sacramenta vendere vel celare suas sentencias
a populo quern credunt ex huiusmodi sensus ignorancia
graviter esse deceptum. Sic enim posset quicunque laicus
de quocunque peccato vere dicere: Si Deo placuerit, libero
te ab illo et addendo istum terminum quatenus. Patet

1 5 quod intelligendo ipsum reduplicative sive causaliter
sepe incidunt in blasphemum mendacium sicut primo.
Quis enim confessor vel prelatus ecclesie scit si vult
si vel quantum placet Deo, quod datus confessus sit
a crimine absolutus. Et in ista blasphemia sunt

20 fratres ut plurimum et nimis multi ordinum priva-

torum. Statuunt enim sibi tamquam blasphemum prin- Blasphemous
cipium quod ex sua ordinacione quam stabilire nesciunt c,;ums ot fnars-
oportet Deura intrantem fraternitatem suara a quocunque
absolvere peccato, et in effectu dicunt quod propter

25 hoc quod striccius obligantur mendaciis voluptatibus
aut concupiscenciis mundanis sunt Deo ideo magis cari
et a cunctis suis criminibus absoluti sicut absolventes ;
et prelati dicunt sepius in effectu quod si vis mihi dare
tantam pecuniam, absolvam te a tanto crimine donando of prelates.

3o optatam indulgenciam. Nee oportet super isto Deum
consulere, quia istud diffinio sive Deus voluerit sive
noluerit. Nee sunt aliqui vel pauci qui in ista causa
audent vel tacite regarrire; cuius causa precipua est
fratrum prodicio qui propter questum et fastum status

35 proprii sunt in causa patris sui instantissime advocati.
Et hii sunt fructus novitatum legum et ordinum qui
ultra religionem Christi sunt in ecclesie noviter intro-
ducti; et utinam sicut voce predicant quod eorum religio
est perfeccior quam Christiana religio primitiva, sic sine

5. A: quocunque deest. io. DE: colare. n. A: modi deest; ib. E:
ignorancia deest. i5. E in marg. : Blasphemia hie tangitur fratrum.

17, 18. DE: dubitat quin si vel quantum; A: vult quantum. 24. DE: in
deest. 3o. A in marg. : Contra ordines et de attricionc, contricione, confes-
sione, absolucione et indulgences. 32. A:nolit. 33. A: regamvire(!|; E: re-
gamere. 34. A: predicacio. 36. A: que. 3g. A: est — religio deest.

140 JOHANNIS WYCL1F SERMONUM [SERMO XIX.

mendacio veritatem compleant in opere et in vita, quia
aliter indubie sunt mendaces blasphemi et periculosiores
heretici ex falsitate sua prophetica secundum evangelium
Matth. VII0 Attendite etc.

SERMO XIX. 5

Accessit ad Jesum mater filiorum Zebedei cum filiis
suis. Matth. XX0, 20.
Ambition of Constat quomodo Jacobus et Johannes per rogacionem
aijohnarK muliebrem pecierant quod forent in regno Domini ex-

altati, et quia istud non audebant in persona sua Christo 10
exprimere, ideo pro eius expedicione plus subtili et
quoad accusacionem suam | magis incognitam media- '„
verarit matrem suam. Concepit quidem mater (ut tenetur
communiter) quod Christus saltern post mortem regnaret
temporaliter in Judea, et tunc vomit quod Jacobus et i5
Johannes eius filii secundum quandam preminenciam
supra alios discipulos secundum mediacionem a Christi
lateribus sint locati. Sed Christus omnisciens cognoscens
peticionem istam a discipulis illis procedere non ad
matrem sed ad ipsos dirigit verbum suum : Nescitis, 20
inquit, quid optando debetis petere. Patet quidem ex
evangelio Johannis X° quod nichil debent petere nisi
beatitudinem vel alia de quanto media sunt ad illam.
Ideo sequitur interrogacione innuitiva: Potestis bibere
calicem quern ego bibiturus sum? hoc est, pati illam ib
meritoriam passionem? Tota enim passio Christi et
omnium membrorum suorum est una passio quoad
genus quam qui non participat dulcedinem beatitudinis
non gustabit; hoc ergo salutare poculum concedit Christus
suis cognatis et per consequens alia que sequuntur; nee 3o
despicit in hoc genus suum sed diligit, cum tarn neces-
saria antecedencia ad beatitudinem eis preparat et
concedit.

Et patet secundum Chrisostomum quam necessaria
est doctrina hec evangelica ad totam ecclesiam illu- 35

2. DE: sint. 4. A: Attendendi ; ib. D: Matthci V°. 8. A in

marg. : Sermo XIX; E in marg.: In die S. Jacobi. 11. DE: exposicione.
!2. D: accausabant; ib. DE: incognita. 14. A: ut communiter. 16. A:
filii deest. 17. E: immediacionem. 19. DE: illam. 22. DE: X° deest;
ib. A: quod deest. 29. DE: ergo deest; ib. DE: est salutare; ib. E in
marg.: Salutare poculum. 3i. A: suum deest. 34. DE: Eciam patet.

6. Cf. Wyclif's Sermons ed. by Arnold, I, pag. 377 — 379.
34. Ghrysostom. Homil. in Matth. XXXV.

SERMO XIX.] SECUNDA PARS. 141

strandam. Figuratur enim pseudocarnalium discipulorum Many now try
cupiditas qui zelant stulte pro dignitatibus ecclesiasticis advancement by
nunc in mediacionibus dominarum et omnino in affec- laJies' ,ielP-
cione anime sensitive que quasi mater eorum nutrit
5 eos in vita lubrica et carnali. Sed Christus repellit
hanc matrem cum suis filiis. Secundo figurant hii duo
discipuli quoscunque sequentes in ecclesia dignitatem
ecclesiasticam indebite affectantes. Credendum est enim
tamquam principium fidei quod quicunque ipsam affectat
10 plus propter honorem huius seculi, voluptatem, exal-
tacionem amici vel causam aliam temporalem quam
propter excellenciam meriti et beatitudinem acquirendam,
ut sic peccat graviter. Et in isto capitulo est pars maxima
prelatorum; quod ex hoc evidet quod omnes sub remis- Withdrawal of

. .... . ,. . endowments

i5sion gradu altitudims seculans amphus possent promeren. would lessen
Quis quidem dubitat considerans cursum ecclesie quin am ltlon"
prelati et dotati quicunque cesarii possent dimisso isto
fastu seculi tam sibi quam ecclesie plus prodesse? Sic
enim fecerunt apostoli, episcopi et monachi ante dota-

20 cionem ecclesie; quare ergo non possent continue
postmodum sic fecisse?

Nee valet quod exhinc multiplicatur clerus ecclesie,
turn quia multitudo pseudoclericorum est ad onus ecclesie Endowments

7; . . . . increase the

et columbam a sua viacione retardans, turn eciam quia number of
25 totum genus cleri dans se operi manuali (dum expedit) c eing0y'good l°
posset multiplicare clerum a Spiritu Sancto tactum purpose,
fructificare terras iam steriles et tam se quam rem-
publicam reddere fertiles in merendo. Sed venenum
luciferine superbie impedit hunc profectum. Et hec est
3o una de racionibus quas sepe feceram : quod tota ecclesia
debeat cesareos ritus cleri destruere per dyabolum
introductos et ordinacionem Christi quam ipse clero
suo instituit obedienter intendere. Qui enim non zelat
pro isto statu ecclesie destructo quocunque„sibi contrario
35 est manifestus apostata, hereticus et blasphemus. Nam
in primis voluntati Dei resistit in illo quod vult in
viatore precipue tamquam satanas, secundo positus in
adopcione duarum viarum dimittens viam Christi saluti-

3. E: dominorum ; ib. in deest. 6, 7. DE: duo filii. 7. DE: se-
quentes deest. i3. DE: magna. i5. DE: gracia altitudinis. 16. E:
dubitat deest. 18. DE: plus prodest. 20. A: possunt. 21. DE: post-
modum deest. 22. A: multipliciter. 29. E in marg. : Ritus sunt
destruendi cesarei. 33. DE: suo deest; ib. A: in marg.: Conclusio.
34. DE: illo; ib. E: quocunque deest. 35. DE: apostata deest. 36. A in
marg.: 1; ib. A: quod deest. 37. A: posito; ib. E: in deest; ib. A in
marg. : 2.

142 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XIX.

feram ac facilem eligit viam difficilem venenosam que
ducit catervam plurimam ad infernum. Quomodo ergo
non mediocriter peccat in se ipsum, in proximum et
in Deum? Similiter, cum iuxta fidem evangelii servus
qui debet scire voluntatem Domini et non facit, plagis 5
vapulabit multis et in fine dampnabitur. Quomodo
legentes hoc evangelium et multa alia eiusdem sentencie
ex quibus clare docetur quomodo Christus voluit vivere
clerum suum et cum tota diligencia procurantes oppo-
situm usque mortem non sunt cum satana condempnandi? 10
Papal and civil Sed heu cum tres sunt leges quibus regulatur respublica,
^divine 1 a w? scilicet lex divina, lex papalis vel antichristiva et lex
cesarea vel civilis, et ex ride due sequentes non valent
nisi de quanto secundum legem primam fundantur,
purgantur et undique regulantur, quasi cuncti legem i5
primam despiciunt, ipsam non student, cogitant vel
defendunt, sed duas sequentes m.undani usque ad mortem
defendunt et perficiunt in effectu. Et cum rex et sua
lex in affeccione subditi correspondent, patet quam multi
sunt tenentes dyaboli atque mundi et quam pauci dis- 20
cipuli I Christi, et per consequens christiani. Christus Fo'-b
enim non voluit sed prohibuit cognatos suos legitimos
atque dignissimos florere in seculi dignitate sed instar
sui vivere penaliter in artissima paupertate.

Sed cum totus mundus et prelati nostri precipue sen- 25

tenciam istam despiciunt et derident, numquid credimus

quod Christus eos finaliter subsanabit? Sed Christus

finaliter ofFerens medelam humilitatis contra hanc toxicam

sic subiungit: Sedere autem ad dexteram vel sinistram

non est meum dare vobis sed quibus paratum est a patre 3o

Christ in meo. Ubi manifestum est, cum Christus sit duarum

'' power is'S naturarum utraque, loquitur singulariter de abiecta

speaking only humanitate secundum quam non habet unde auctoritatem

humanity. eis tribuat ad excellenciam talis status, cum non secundum

illam persone proprie hanc suscepit. Quamvis enim sit 35
Deus et per consequens status altissimi ac cuicunque
creature auctoritative tribuens suum statum, tamen more

I. A: quo. 4. A in marg. : 3. 6. C: dampnabitur deest; ib. C: Quo.
12. E : vel deest ; ib. A : et ; ib. A in marg. : Lex triplex. 16. C : nee ipsam
student. 19. A: patet deest. 22. DE: noluit. 22, 23. A: prohibuit —
florere deest. 22. E: suos karissimos; ib. D: legitimos; in marg.: karissi-
mos. 23. A: prohibere in. 24. E: penalitate vel. 25. A: lied modo
totus. 26. A : despiciunt et deest ; ib. E : numquid deest. 27. A : quod deest.
28. A: finaliter; ib. A: hunc. 29. A: vel ad. 33, 34. DE: auctoritative
eis tribuat excellenciam. 35. D: per se proprie. 37. A: non more

29. Matthaei XX, 23.

SERMO XIX.] SECUNDA PARS. 14^

humilium considerat et pro exemplo ecclesie singulariter
exemplat quomodo status inferioris infirmitas considerari
debet, quandocunque humilitas hoc requirit; et cum
pater sit Christo in divinitate prior origine, docet cui
5 singulariter debet attribui distribucio talis status : Sedere,
inquit, ad dextram meam vel sinistram consequitur ad
opera quibus paratum est eternaliter a patre meo, ut
ex sua gracia et quodammodo occasione sui meriti
taliter statuantur. Ideo tota sollicitudo viantis debet esse

10 circa media ministrandi Deo conformiter legi sue et
debet non dubitare quin ex fide premium consequetur;
et sic defectus fidei quoad omnes errores ecclesie est
in causa. Si enim haberemus tantam fidem remunera-
cionis et redargucionis finalis, sicut habebimus, cum

1 5 merit nobis presens, quis non postponeret ista frivola
et niteretur complere Dei ministerial Non dubium quin
sicut ista Veritas multum a nobis distat in tempore
sic in fine. Palpet ergo conscienciam suam sic errans
in statu ecclesie et examinet si non sit infideli deterior;

20 resistit enim in opere precipue Trinitati, et hoc non
solum ad horam non rediens ad Christi obedienciam
in prosequendo efficaciter causam suam, sed finaliter
et complete, ac si cum diabolo esset perpetuo copu-
latus nee remissam diligenciam adhibet in eius ministerio,

25 sed toto nisu, tota procuracione et tota consentanea
cogitacione consumat finaliter in hoc fine. Et istud indubie
est peccatum diaboli quartum super quo Dominus non
quiescit.

Nee caret religio Mendicancium ista culpa, cum inter Faults of the

?o septem condiciones apostate prima et maxima est quod
est vir inutilis quantum ad defensionem cause Dei, ymmo
procurans consensu multiplici quod causa dyaboli sit
promota; nam primo procurat secundum suum appe-
titum sensitivum, ut secundum dignitates vel voluptuosos

35 status seculi exaltentur, verumtamen cum tota religio
Christiana in radice Baptiste vel nude in radice Domini
sit fundata et fratres predicti ieiunium et penalitatem
simulant, debent heremum colere cum Baptista vel
saltern pro defensione veritatis usque ad mortem aut

40 eius publicacione sistere animose sed tamquam ab utra-

6. A: meam deest. 18. DE: in fide. 19. A: exaret. 21. AE:

non deest. 23. DE: ac complete. 25. DE: in toto; ib. A: perturba-
cione. 26. A: consumant; ib. D in marg. : Prov. VI. 29. A: religio
mendacium. 33. E: nam deest; ib. A: procurant. 37. A: ad penali-
tatem; E: ac penalitatem.

144

JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XIX.

Unlike the

Baptist, they

haunt King's

palaces,

they live too
"well,

they set their

state above

Christ's,

they accept a

fat bishopric,

but not poor

priesthood.

que istarum radicum degeneres student circa imperatorum
palacia totamque sollicitudinem proiciunt in mundana;
et sic qui ex professione et confessione asserunt quod
observant perfeccius hoc Christi consilium (Matth. VI0, 2 5):
Nolite sollichi esse, dicentes quid manducabimus aut quid 5
bibemus aut quo operiemur ; et addit in fine: Nolite sol-
liciti esse in crastinum. Crastinus enim dies sollicitus
erit sibi ipsi; sufficit enim diei malicia sua. Sed consideret
(rogo) notans statum ecclesie quis est magis sollicitus
circa huiusmodi temporalia quam mendicans; ipse enim io
circuit villas et patrias querens per media nimis illicita
quomodo sibi et suis consortibus bona huiusmodi erunt
rapta; et qui olim professus est se nichil habere tem-
poralium vescibilium ultra diem iam facit annonam
carnium, piscium et aliorum similium ultra dominos i5
temporales, et cum hoc fatetur mendaciter quod ultra
omnes alios observat Christi consilia et precepta. Et
sicut est in congregacionibus fratrum, sic est (et si fieri
potest deterius) de dissolucionibus secularium personai-una ;
et maledictum sit hoc medium ad illud necessitans, ut 20
communitas fratrum nedum Deo repugnet sed eciam
sibi ipsi. Si enim Christi consilia sicut et mandata ad
invicem sunt connexa, raro vel nunquam fratrem invenies
qui observat unicum Christi consilium vel mandatum,
ymmo ut eos convincam ex propriis, cum fateantur quod 25
observant tam altum statum eciam ultra apostolicum,
cum ipsi observantes statum apostolicum possunt intrare
statum eorum, quia non licet retrocedere, patet eorum F .
presumptiva | stulticia ex hoc quod tam infructuose 200c
et Deo ac sibi ipsis contrarie statum recipiunt ita altum. 3o
Exhinc enim casus eorum est gravior; nee aliquis credit
illis videns ita manifestam repugnanciam quod statum
episcopalem dum sit pinguis gratanter recipiunt, sed
statum sacerdotalem dum sit pauper et exproprietarius
par priori in dignitate secundum Jeronymum constanter 35
abnuunt; cuius causa patet monoculis. Isti autem inclu-
dunt est et non cum dyabolo, eo quod iuxta propheciam

5. A: aut quid deest. 7. DE: usque crastinum. 8. DE: est sibi.
10. A in marg. : Contra mendicantes. 11. A: circurn.it; ib. DE: vel

patrias. 14. t£ in marg. : Procuracio fratrum illicita, prima personarum.
Nota. 18. A: in deest; ib. DE: si deest. 19. A: de deest; ib. Dli:
singularium. 22. A: Scilicet enim. 24. DE: unicum deest.

25, 26. A: qui observant. 26. Dt: et ultra. 28. A: quibus non; ib. E in
marg.: Mendicantes vincuntur de mendacio ex propriis. 3o. A: contra-
rium. 3i. E: credat. 34. E: statum temporalem; ib. A: cum sit.

36. monoculis; E corr. in oculis. 36, 37. E: includunt se cum.

SERMO XIX.] SECUNDA PARS. 14^

Christi (Matth. XI0) propter hoc quod mollibus vestiuntur
in domibus regum sunt et odiunt esse cum Baptista
in heremo vel in claustro. Ideo dicunt quidam quod
sunt cilia vel vorago dyaboli in exitibus civitatum, cum
5 quicquid predones pseudomercatores vel alii seculares
quocunque titulo eis dederint consumunt ad tartara et
absorbent. Et hec creditur racio quare non rogant vel tliev arf stirrers

1 a up ot strife,

effectuahter consulunt bona pacis sed rapinas regnorum
et iurgia, quia occasione istorum amplius prosperantur.

10 Ex quo manifeste patet quod sunt genus dyaboli et
sic contra hoc evangelium sanctum secundum errores
eorum ponunt sese more Luciferi (Isaie XIV0) in gradibus
nimis altis et turn ex patencia operis decidunt mendaciter
nimis basse. Cum ergo patet ex practica quod possent

1 5 in gradu bassiori quam simulant tam sibi quam ecclesie
Christi magis proficere, convincitur eorum stulta inten-
dencia ultra filios Zebedei. Et si ista doctrina inserta
in hoc evangelio foret plene et efficaciter prosecuta,
pauci vel nulli forent privati ordines vel observancie

20 ultra accidencia, cum in communi ordine possent facilius
plus prodesse. Nee quietantur in istis erroribus, cum
iuxta suas stultas adinvenciones trahunt, exponunt et
modificant legem Dei et (ut breviter quidam colligit)
omnes ritus eorum ac cerimonie introducte ad nichil

25 valent si non ad onerandum ecclesiam et ad colligendum
in latis suis habitibus mendacia patri suo.

Onerant enim ecclesiam rapinis subdolis, quidam they burden
cum numerosa pecunia quam consumunt in personis e urc '
propriis, quidam cum sumptibus quos faciunt in suis edi-

3o ficiis et ceteris ornamentis et quidam in aliis expensis
extraordinariis quas dogmate patris superbie facere
didicerunt et cum rectificatis presbyteris secularibus
omnino patenter superfluerent, ostendunt (quantum suf-
ficiunt) thesauro sui mendacii, perturbacione ecclesie

35 et aliis viis multiplicibus quomodo eorum ignoranciam
atque stulticiam denudarent, ymmo cum nidus Romane
ecclesie sit illis ultimatum refugium, sicut scriptura

2. E: regum sicut. 4. A: Stella vel; ib. D in marg. :

netecz I mnycnova> id est, scilla (?) et vorago monachi.
7. A: insorbent. 11. A: sanctum deest. 12. A: se more; b. A:Ysod.
(sic). Cf. Isaiae XIV0, 12. i5. A: tam deest. 16. A in marg.: Contra
privatos ordines. 17. DE : Sed si; ib. A: doctrine multa. 18. A: et
deest. 23. A: morificant. 25. D: si non; superscript.: id est nisi.

27, 29, 3o. AD: quid. 29. A: in sumptibus. 3i. E: dedigniate.

33. D : superfluerent; superscript.: fratres et ecclesiam. 33, 34. A : suffi-
ciunt deest. 35, 36. A: ignorancia atque stulticia. 37. AE in marg.: Nota.

[46 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XX.

they support sacra est refugium altissimum christianis, ilium fovent
6 Rome. ° commentis sui mendacii et exaltant, impugnantem autem
suas versucias (quantum in eis est) hereticant et defamant.
Et patet quod sunt de genere hominis peccati, de quo
Apostolus 11° ad Thess. 2° loquitur. Rogo ergo pro eis 5
Deum ex sua misericordia, ut aperiat eorum oculos, ut
videant quantum ex suis tradicionibus et stultis obliga-
cionibus sunt retardati; et sic totum nisum vagum circa
ista atque erroneum colligant ad prodessendum ecclesie
pure et virtuose conformiter legi Christi. io

SERMO XX.

Intravit Jesus in quoddam castellum. Luc. X°, 38.
Mystical Hoc evangelium potest intelligi in sensu multiplici,

meanitg|t° tie primo ad literam quomodo Jesus intravit in Magdalum

cum discipulis suis prandendo cum duabus dilectis i5
sororibus, ut notat historia evangelii. Secundus sensus
est quod Christus bis intravit in corpus matris sue et
How Christ ipsum corpus est quoddam castellum cuius fores sunt
e"into rlfs31" ianue quinque sensuum, pretor est anima, rex est Christus
mother. virtute insidens; in incarnacione autem semel intravit in 20
corpus beate virginis, carnem de eius materia assumendo,
secundo in assumpcione corporis et anime matris sue,
quandocunque fuerit ipsum gloria beatitudinis adim-
plendo. Non enim efficax est fideli utrum beata virgo
tunc in corpore et anima fuit assumpta, quia magnus 2 5
Jeronimus hoc abicit tamquam sibi dubium et impertinens
ad salutem. Nee sunt raciuncule que in ista materia
fiunt contrarie digne memoria, sed credendum est quod
Jesus tercio iterum occupavit dictum castellum. Sed
Devotion to the tercio potest textus exponi intelligendo per castellum 3o
by following quodcunque corpus christicole quod beatam virginem
her example. deDite veneratur. Non enim posset quis securius placere | ^°'
matri et filio habendo ipsam mediatricem et natum
suum regem gloriose in corpore presidentem quam
sequendo natum et matrem in moribus. 35

1. D: ilium; in marg. : scilicet nidum. 2. A: conventis; ib. A:

exultant. 5. DE: ad deest. 6. A: sua sua. 7. A: quantum in.

8. A: tardati. 12. A in marg.: Sermo XX; D in marg.: In Assump-

cione; E in marg.: In Assumpcione virginis Marie. 16. E in marg.:

Christus intravit in corpus matris sue. 19. E: Predicator. 20. DE:

et incarnative; ib. DE: in deest. 25. DE: sit. 26. DE: obicit.

28. DE: contrarie deest. 29. A: interim. 29, 3o. A: Sed tercio —

castellum deest.

200"

SERMO XX.] SECUNDA PARS. 147

Martha autem soror senior et matrona accepit Christum Martha and
ad prandium, sed Maria Magalene intenta pasci spiri-
tualiter ad pedes Jesu humiliter recumbebat; nam quiete
sedencium est disposicio maior ad verbum Domini
5 audiendum. Martha autem vitam activam prenosticans
de sorore sua Maria que vitam contemplativam signat
conqueritur Salvatori et ex familiaritate, ex precipuo
interesse et ex capitali dominio querit a Christo utrum
sibi sit cure quod Maria ipsam solam reliquerat ad

10 ministrandum tante familie, ac si diceret: scio quod
curas, cum habeas precipuum interesse, ergo die illi ut
me adiuvet. Sed Maria more contemplativorum tacet, et
Christus qui est omnia in omnibus pro ipsa respondet,
primo indisposicionem Marthe in parte vituperans:

1 5 Martha, Martha, inquit, sollicita es et turbaris erga
plurima, porro unum est necessarium. In quibus verbis
patet quod in geminando nomen Marthe secundum
infamem binarium primo ab unitate recedentem ipsam
modeste increpat, quia impossibile est hominem vitam

20 activam ducere nisi peccet venialiter, turbatus in animo
ad directe merendum, cum ut sic non mereatur in
quantum sufficit, et per consequens a placendo Deo
deficit et sic peccat; et istam sollicitudinem notat
Christus circa curas que sunt plurime, sed summa

2 5 utilitas est in Christo, et sic Maria Magdalene optimam
partem elegit, cum ab ea non potest excidere nee me-
liorem finem acquirere.

Et patet quod tres vite laudabiles in hoc evangelio Three kinds ot

rT • . u • . t. • <. good life,

innuuntur. Prima est bona qua vivunt homines extra

3o vitam activam et contemplativam in virtute et gracia ut
infantes. Secunda est melior qua vivunt adulti vigorosius
in virtutibus ut activi, sed tercia optima, scilicet vita
contemplativa, qua vivunt eroici Deo postposita tota The

sollicitudine temporalium adherentes. Nee valent argucie ° is 'best. ne

35 quibus decretales Romani episcopi vel alie doctorum
sentencie nituntur concludere quod vita activa et
specialiter in via sit melior contemplativa, cum non
sequitur secundum logicos: Hec vita activa est pronunc

2. A: intenti; ib. C: pastui. 9. A: relinquebat ministrando. 11. DE:
principium interesse. 21. DE: lit deest; ib. D in marg. sup. man. alt.:
Omnis homo tenetur servire Deo et placere secundum ultimum posse
quantum sufficit et per consequens, de tanto peccat de quanto a placendo
Deo deficit. 24. A: circa creaturas. 24, 25. DE: summa unitas est
in Christo. 28. A in marg.: Vite bone triplex; 1 ; D in marg.: Vite

tres • E in marg.: Triplex vita: Infancium, activorum, contemplativorum.
3o. Codd.: activam, contemplativam. 32. DE: tercia oportuna. 37. DE:
est. 38. E in marg. : Contemplativa vita melior activa.

148 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XX.

Petro melior quam foret nunc vita contemplativa, ergo
vita activa est melior quam contemplativa, cum tarn
in via quam in patria sit finis active et per consequens
melior ac fructuosior quam medium ad hunc finem. Nee
sequitur: Vita activa est fructuosior in bono sensibili 5
secundum reputacionem mundanam, ergo est melior, et
ita non sequitur: Papa vel quicunque angelus de celo
sic asserit, ergo verum, cum Veritas que mentiri non
poterit diffinit quod Maria in vivendo contemplative
optimam partem elegit. Vita itaque activa licet sit in 10
populari laudabilis, vita tamen contemplativa que in
sacerdote Christi debet esse continua est melior, quomodo-
cunque anhelantes ad seculare dominium vel mundi
divicias eructent. Aliter enim Veritas non defenderet
partem Marie. Tribus quidem vicibus legitur in evangelio i5
quod hec Maria fuerat accusata: Primo a Symone
phariseo (Luce VII0), eo quod tanta peccatrix presumpsit

Mary Magdalen tangendo ungere tantum sanctum, sed ibidem a Christo
aCCUtimes. ree fuerat commendata (ut patet sermone precedente) ;

secundo a Juda de prodigalitate (Job.. XII0), sed Christus 20
earn excusat per hoc quod fuit mota a Spiritu Sancto
ad sepulturam Domini figurandum, tercio autem fuit
accusata sed levius (Luce X°), ubi Veritas diffiniens
excusavit, quia optimam partem elegit. Lnde quia maior
pars difficultatis istius materie stat in de quiditate huius 25
vite, ideo dicitur probabiliter quod vita activa sit cor-

Active life aims poralis vita deliberacione meritoria viantis ad bonum

the lfody;° corporis primo et principaliter terminata. Vita autem

contemplativa est vita virtuosa hominis ad bonum anime

primo et principaliter terminata. Vita autem neutra est 5o

virtuosa sensibilis ad bonum corporis primo et princi-

contemplative, paliter terminata. Vitas autem viciosas non curat theo-
the foul. ° l°gus; sicut nee quod vita corporalis et spiritualis se
invicem comitantur aut quod vita mixta secundum partem
denominacionis participat utriusque, et quod non omnis 35

3, 4. A: quam — fructuosior deest. 10. A: Vita deest. 12. DE:
Christi deest. i5. A in marg. : Maria Magdalena tribus vicibus fuit

accusata in evangelio; E in marg.: Maria accusata. 17. DE: Luce V1I°
deest. 19. E: sermone XIII. 20. A: prodegalitate ; ib. A: sic Christus;
A in marg.: 1, 2, 3. 24. A in marg. : Vita contemplativa, activa, neutra.
25. Rectius legendum: difficultatis istius stat in materia de quiditate; ib.
DE: illius. 26. A in marg.: Quid est vita activa; D in marg.: Vita

activa; E in marg.: Vita activa, vita deliberacione. 27. E: de labora-

cione. 28. A in marg.: Quid est vita contemplativa, quid neutra; D in
marg.: Vita contemplativa; E in marg.: Vita contemplativa, neutra.
29. DE: hominis deest. 32. DE: vita autem. 33. A: quod deest.

35. DE : utroque.

SERMO XX.]

SECUNDA PARS.

149

Fo)
201

vita spiritualis est contemplativa nee omnis corporalis
activa, cum multe sunt vite active hominis preter istas.
Sed hoc ex fide tenendum est quod vita contemplativa
nee sit melior quam activa, nee plus sequitur: Si
dimittendo vitam con | templativam oportet quandoque
intendere vite active, ergo activa est melior quam
sequitur: Oportet ambas has vitas quandoque dimittere
et egestioni intendere, ergo ista est ambabus istis
perfeccior, nam bestialis homo propter defectum fidei

10 appreciatur bonum sensibile sibi presens. Quia autem
dictum est quod direccior placencia huic domine cum
suo filio foret ipsos imitari in moribus, tres videntur
virtutes secundum quas viator huic domine et per
consequens toti celesti curie complaceret, scilicet humi-

i5 litas, castitas et taciturnitas; et cum tarn virtutes quam
vicia sunt in uno genere connexa ac oppositorum est
eadem disciplina, patet quod idem est considerare de
virtutibus et peccatis.

Humilitas itaque est virtus secundum quam persona

20 dicitur vere humilis, cuius principium est Christi humi-
litas, cum sicut nichil potest esse centro mundi inferius,
sic nichil potest esse Christo humilius. Et necesse fuit
Christum hanc humilitatem induere, cum per superbiam
sibi oppositam dyabolus et primi parentes noscuntur

25 ab innocencie statu excidere et post humilitatem Christi
creditur beatam virginem fuisse humillimam. Unde
discendo Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum verbum
tuum creditur per humilitatis gradum tunc primo habitum
maxime Domino placuisse et secundum illam disposi-

3o cionem verbum Domini concepisse. Et nota multi creduntur
humiles qui intrinsecus sunt elati, ut patet notando octo
signa per que Lyncolniensis docet veram humilitatem
cognosci, sic quod quicunque foret vere humilis, non
superbus, foret omnino sine crimine et beatus. Ideo de

35 humilitate atque superbia dilatari potest sentencia
quantum placet. Consistit autem vera humilitas in
iniurie virtuosa paciencia, in Dei plena obediencia et

Three virtues
needed to
please our

Lady:
Humility,
Chastity,
Reticence.

Humility.

Mary most
humble.

3. E in marg.: Nota. 4. DE: nee deest. 8. A: ambabus ipsis ;

ib. A in marg. : Nota defectum consequencie. i3. E in marg. : Secundum
tres virtutes viator complacet Marie. 19. AD in marg. : Quid est humi-
litas; E in marg.: Humilitas. 28. E: creditur quod; ib. DE : gradu ;
ib. D: habitu; E: habito. 33. DE: fieret vere.

21. Cf. Trialogum, pag. 164.
logum, pag. 166.

27. Lucae I, 18. 32. Cf. Tria-

[56

JOHANNIS WYCLIF SERMONUM fSERMO XX.

Pride the

beginning of

sin.

in cogitacione fructuosa quoad honorem Dei foret in
humilitate penalis tolerancia; quo contra apostata vel
superbus pravo corde machinatur malum (ut dicitur
Proverb. VI0). Nemo quidem recedit a Domino nisi
primo per hunc pedem superbie; ideo (Psalmo XXXV0, 5
12) orat David: Non veniat mihi, inquit, pes superbie;
sed ut dicatur: Vere humilis debet omni virtute et
veritate quam Deus ordinat complacere; sic enim posset
per scalam humilitatis in celum ascendere et violentando
se ipsum celum rapere. Ideo Matth. V° signanter Christus 10
primo et principaliter humilitatem istam commendat:
Beati, inquit, pauperes spiritu, quoniam ipsorum est
regnum celorum. Radix autem humilitatis est hominem
sentire humiliter de se ipso et non evagari in yma-
ginacione vindicte iniuriantis sed totam vindictam ordi- i5
nacioni Dei committere et cogitaciones pacis non
affliccionis sedule cogitare.

De castitate dictum est quomodo est necessaria
omni statui salvandorum, cum secundum Apostolum sine
castimonia nemo videbit Deum, ideo alius est celibatus 20
virginum, alia castitas coniugum et alia continencia
inconiugatorum. Hoc autem peccatum fuit causa sub-
mersionis mundi in diluvio, destruccionis regnorum
civitatum et plurium personarum; nam luxuria destruit
personam luxuriantis, eius famam atque divicias, et 25

Evils of luxury, propter istam inhabilitatem raro vel numquam sunt
conquestus terrarum, bella vel pugne, perturbaciones in
populo quorum luxuria est causa. Nee sunt spoliaciones
capitulares purgamentum huius criminis sed fomentum,
cum constat quod plus propter pecuniam quam propter 3o

Official's fines intencionem destruendi luxuriam citant et excommunicant
imPgain. °r sepe mundos. In cuius signum non laborant nisi circa
simplices in quibus non putant resistenciam, et non
circa potentes quorum luxuria magis regnum inficitur,
et ut sic contempnunt doctrinam Baptiste et acceptant 35
dogma dyaboli.

Chastity.

Its different
forms.

7. DE: Vero humili debet de; ib. A: virtute et deest; D: et deest.
10. A: Matth. XIII0. 14, i5. A: imagine. i5. E in marg. : Radix humi-
litatis. 16. DE: pacis, non. 18. A in marg.: 2. Castitas triplex;
DE in marg.: Castitas. 19. A: sine ilia. 20. castitas; ib. E in marg.:
Cui oppositum est luxuria. 23. A: destruccionum. 24. A: et deest.
28. AD : non est causa; E: correxit: no; ib. AE in marg.: Nota. 29. A:
purgative; ib. DE: huiusmodi.

19. Vulgate (Heb. XII, 14): Sanctimoniam sine qua nemo
videbit Deum. 20. Cf. Trialogum, pag. 208.

SERMO XX.

SECUNDA PARS.

i 5i

licenses to sin.

Et patet ex tribus quomodo non caritative laborant

ad subditos expurgandos, primo, quia tunc se ipsos

quos magis diligunt ab isto crimine expurgarent, secundo

caperent medicinas et alia media per que cicius ac

5 sanius sanarent lubricos ; quod pocius fieret per peni-

tenciam et elemosinam datam pauperibus, quibus fit

maior iniuria, quam per datam pecuniam in corbonam

propriam colligendo. Et tercio quod accepta pecunia

tamquam mercede medici laborarent magis sollicite ad

10 sanacionem huius morbi et non darent licenciam per Fines are really

annum vel tempus pecunie huic aptatum ad mechandum

libere quantumcunque voluerit. Nee dubium quin hec

est manifeste condicio proditoria Antichristi; licenciat

enim suum subditum ad agendum nequiter contra Deum.

2QIb Sed que maior blasphema prodicio vel confratris | de-

cepcio? Et quantum ad medelam excommunicacionis

patet ex dictis alibi quod est subdolus stimulus ad pec-

candum. Relicta ergo hac scola dyaboli oportet addiscere

adapcionem exemplarem beate virginis et scripture.

20 Quoad terciam virtutem patet secundum philosophos

quomodo virtus consistens in medio habet duo extrema

viciosa, et sic taciturnitas virginea virtuosa est inter

loquacitatem et dampnandam tacenciam. Tacencia quidem

que est magis culpabilis in prelatis consistit in obmis- loquacity and
„c ■ j--- t. «. • • •• muteness.

20 sione predicacionis et exhortacionis, correpcionis et

aliorum que incumbunt officio pastorali. De qua Isaie

VI0, 5 : Ve mihi quia tacui. Et in ista omissione peri-

clitatur ecclesia cadens in fauces dyaboli. Secundum

vicium extremale est imprudens loquacitas. Mos (inquam)

3o feminarum est garrire, ut graculus immiscere obprobria Prevalence of
et scandalosa mendacia, sed et viri effeminati quos
Ysaias dicit in penam peccati populo dominari periculosius
menciuntur. Nam dyabolus iam sollicitus secundum
secretissimam artem suam spargit in populo mendacia

35 scandalosa; per hoc enim decepit totum genus homi-
num (Genesis III0). Per hoc autem fuit Ghristus damp-
natus, ut patet ex triplici mendacio; primo (inquam)

Reticence ;

A mean
between

slander.

2, 3, 8. A in marg. : 1, 2, 3. 7. A: iniuriari ; ib. DE: corbavam.

11. E: huic aptum. 12. A: voluerit, voluerit; ib. A: Non dubium.

16. DE: medelam excusacionis. 18, 19. DE: attendere ad exhortacionem.
20. A in marg. : 3 ; Differencia inter taciturnitatem et tacenciam ; DE in
marg.: Taciturnitas. 23. E in marg.: Tacencia culpabilis. 25. A: et
deest. 29. D: extremiale. 36. A in marg.: Triplex mendacium contra
Christum. 3y. A in marg. : 1 ; E in marg. : Mendacium ; ib. E in quantum.

32. Is. Ill, 4.

i 52 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXI.

mentiti sunt ipsum contradixisse Gesari in hoc quod se
regem constituit et censum sibi dari prohibuit, quod patet
fuisse falsum (Matth. XXII°, 1 7). Secundo mentiti sunt
ipsum fuisse blasphemum, et per consequens occidendum
et tercio ex sinistra reportacione mentiti sunt ipsum 5
fuisse maleficum et dicentem quod posset templum eorum
materiale destruere et in tribus diebus aliud reedificare.
Evils that come Sed constat ipsum tamquam hominem pacientissimum et
0 ying' Deum potentissimum dixisse quod ipsi solverent templum

sui corporis ipsum nequiter occidendo, et ipse illud templum 1 o
excitabit, in triduo resurgendo. Et tales reportaciones
sinistre nimis perturbant ecclesiam. Ut autem breviter
comprehendam, non dubito quin omnis perturbacio que
patriis vel regnis contigerit ex fictis mendaciis est causata.
Quis (rogo) est qui non dimissis verbis salutiferis vel audit i5
vel loquitur verba mendacia et impertinencia ad salutem
et ut dyabolus fingat caucius scolam suam instigat dis-
cipulos suos, non quod ipsi rumores huiusmodi auctorizent
sed quod fingant quod taliter ab aliis audierunt? Virtus
itaque taciturnitatis virginee abhorret tales fabulaciones 20
superfluas et vel contemplacioni vel scripture leccioni
vel alii occupacioni laudabili est intenta, sciens quod
omnium talium fabularum eciam verarum audicio et
multo magis earum locucio est in fidelibus viciosa et
ad peccata plurima inductiva. 25

SERMO XXI.

Facta est contencio inter discipulos Jesu quis eorum
videretur esse maior. Luce XXII0, 24.

Ista contencio sicut filiorum Zebedei procuracio de

maioritate erat occasionaliter benedicta; sic enim dicitur 3o

culpam Adam fuisse felicem sicut urinam dicimus esse

Disputes sanam non subiective vel directe causative sed significative;

between the sjc enim dicimus equivoce hominem, dyetam et urinam
apostles, n ' J

sanas esse. Due autem dicuntur fuisse contenciones de

maioritate inter apostolos; prima dicitur occasionem 35

i. E: mentiti — Cesari deest. 2. sibi; ib. E in marg. : Cesari.

3. A in marg.: 2. 11. A: exitabit. 14. E: contingerit. 17. E: diabolus
surgat. 18. A: huius. qi. A: fingat. 19, 20. A: ab aliis — virginee
deest. 21. A: locucioni. 22. E: aliquando. 23. E: eciam verarum.
24. E: in deest. 26. AD in marg. : XXI; D in marg. : Bar (Bartholomaei).
29. D in marg.: Contencio. 3o. A: erant benedicte. 3i. A: esse.

32. DE: signative. 34. A in marg.: Sanitas tripliciter accipitur; E in

marg. : De contencione apostolorum. 35. A in marg. : 1.

26. Cf. Wyclif's Sermons ed. by Arnold, I, 385 — 387

SERMO XXI.]

SEGUNDA PARS.

i 53

should be
accounted
greatest.

accipere ex hoc quod Christus in transfiguracione accepit

tres apostolos singulariter, scilicet Petrum, Jacobum et

Johannem. Et hec creditur fuisse contencio, de qua

Matth. XVIII°, et Marci IX0. Secunda contencio creditur

5 fuisse facta occasione filiorum Zebedei, qui primatum

habere voluerant, vel propter causam terciam, quia

Christum in proximo crediderant moriturum et vellent

scire quern ipse postmodum decrevit tenere racione

vicarie locum suum (ut patet Matth. XX0, Marci X° et

io Luce XXII0). Sive autem iste sint cause sive non ut

expedicius procederent sine strepitu facesie, certum est

quod duabus vicibus facta est contencio inter illos. Et

quicunque nititur excusare alteram a peccato, eius intencio

est inanis.

1 5 Facta est autem contencio inter discipulos, non quis The contention
- . , ... .... . was which

foret maior quoad Deum sed quis videretur esse maior

quoad mundi iudicium. Sed sicut Christus sedavit con-

tencionem priorem (Matth. XVIII0), sic et istam, distinguens

de maioritate duplici; nam abiciendo maioritatem quanti-

20 tatis tamquam impertinentem proposito distinguit Christus

inter maioritatem potestatis, auctoritatis, officii vel ex-

cessus quoad mundura et maioritatem huiusmodi quoad

Deum secundum primum membrum: Reges, inquit,

gencium dominantur eorum, eciamsi gentes ille sic subdite

25 fuerint amplius virtuose; et istam differenciam latenter

inserit in visa dissonancia generis masculini. Gentes

namque sic subiecte regibus sunt sepe masculi in virtute.

Et qui potestatem habent super eos et ipsam exercitant

in effectu, a mundialibus vocantur benefici, cum sine tali

3o oppressione clamat populus quod superiores a subditis su-

perentur ; et colligitur factum ex verbis Domini ( i. Reg. VIII0).

Sed ad removendum universaliter istam maioritatem ab

pC)] apostolis dicit Christus satis acute: Vos autem non sic;

2oicubi manifeste interdicitur | eis universaliter et pro semper

35 dominacio civilis, cum ipsa requirit dominacionem dictam

gentilem que apostolis prohibetur. Sed cum maioritas

virtutum debet a cunctis fidelibus et singulariter a clericis

ponderari, regulat Christus suis apostolis ac eorum vicariis

Christ points
them to real

greatness
before God.

4. A: et Marci IX0 deest; ib. A in marg. : 2. 8. A: racione, racione.
q. DE: vicaria; ib. A: Marci X° deest; ib. A: Matth. Xo. 10. DE: non
deest. i5. DE: inter apostolos non qui. 10. DE: non abiciendo; ib.
A in marg. : Maioritas triplex; E in marg.: Duplex maioritas ad mundum,
ad Deum. 22. E: et ad. 23. DE: Regis. 24. A: subdite sint.

26, 27. A: Gentes — masculi deest. 28. DE: ac ; ib. E: eos animi ipsam.
3o. E: apprehensione; in marg. add.: appellacione. 3i. A: et colloratur)!).
37. DE: a deest. 38. A: regulat deest; ib. A: ita Christus.

i 54 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXI.

quod quicunque voluerit inter eos maioritatem habere

fiat aliis servus humilior atque ad ministrandum paracior.

Such greatness Nee debent ad iudicium mundanum attendere, cum

ISGod°onlv. maioritas virtutis que limitatur Christi apostolis non
subiacet vel sensibili vel mundano iudicio, sed est abscon- 5
dita quoad Deum, et reputatur singulariter virtuosa, dum
tamen superbe non presumpserit sed se tenuerit humiliter
in limitibus legis Dei; quia autem potest homo esse
minor vel etate vel parvuli simplicitate, ideo Christus
precipit: Qui maior est in v obis fiat sicut minor. Minor 10
(inquam) in sinceritate exclusa malicia iuxta illud
(I. Cor. XIV0, 20): Nolite effici pueri sensibus sed malicia
parvuli estote. Debent eciam viri apostolici secundo esse
minores vel parvuli quia instar minoris non debent
maioritatem seculi affectare; et ideo debent vocare se i5
servos a ministerio (ut patet Matth. XX) ; unde Gregorius
dicitur in literis papalibus vocasse se servum servorum
Dei, ac si diceret se inter omnes christianos plus humilem
servitorem, et sic successor apostolicus non debet circa
maioritatem vel prioritatem mundanam contendere, sed 20
circa hoc quod ecclesie Christi ministret humilius,
fructuosius et caritativius.

Christ set an Declarat autem Christus istam sentenciam exemplariter

example oi . ■ ... , .... ,

service. de se ipso qui licet recumbat capitahter inter apostolos

ut magister, tamen in omni congregacione eorum est 25

secundum humanitatem minister precipuus, ut patet in

doctrinis, exortacionibus pro discipulis, responsionibus

eorum, promissionibus et pedum locionibus. Unde

(Matth. XX°, 28) dicit quod non venit ministrari sed

ministrare et (Rom. XV0, 8): Dico Jesum Christum mini-3o

strum fuisse circumcisionis ; et (ad Hebreos VIII0, 6) dicit

Apostolus quod Christus melius sortitus est minister ium.

Et hec racio quare apostoli non vocant se dominos

sed ministros. Nee solum est blasfemum sentenciam

istam in verbis abnuere sed omnino relinquere comple- 35

cionem eius in opere.

Priests should Et patet quante blasphemat ecclesia sacerdotum post

follow il. , . t ^ v , ,. l ..

dotacionem cesaream; nee est hoc modicum, cum apostoli

et eorum vicarii debent esse sal et lux ad condiendum

5. D: insensibili; E: ut in. 6. A: reputata. 8. A: autem deest;

ib. A: hoc potest. 9. A in marg. : Junior dupliciter. 10. A: Junior,
junior. 12. DE: Nohte esse parvuli; ib. A: sensibilibus. 14. A: de-
bent deest. 16. A in marg.: Gregorius. 17. DE: dicit. 19. A: sic
precessor. 20. DE: propnetatem. 23. A: Christus deest. 24. DE:
in se ipso quia; ib. E in marg.: Minoritas precipitur apostolis. 26. E:
humilitatem. 28. A: provisionibus et. 3o. A: Rom. III".

SERMO XXI.] SECUNDA PARS. 1 55

et illuminandum ecclesiam (ut dicitur Matth. V°); cum
ergo permanserunt cum Christo discentes ex verbis eius
et opere, quomodo foret futura ecclesia instruenda, patet
quam graviter peccarent obmittentes istam sentenciam.
5 Nam per illam humilitatem disponit eis sicut et quibus-
cunque predestinatis beatitudinem, sicut exemplariter
ac originaliter pater sibi disposuit. Per complecionem
autem huius doctrine et non sine ilia debent membra
Christi in regno suo manducare et bibere, hoc est,

10 cum substancialibus fidei ut cibo ac cum racionibus
eorum subtilibus tamquam potu perpetuo confoveri; et
interim iudicabunt universalem ecclesiam subditorum
secundum hoc quod tenuerunt vel renuerunt istam
sentenciam; ideo ipsa est a cunctis fidelibus precipue

1 5 observanda. Ex quo videtur quod isti decreto Christi The degrees
terribili repugnat nedum papam, episcopos et alios pure the^Ch'urch are
clericos civiliter dominari verum eciam esse gradus et against Christ's
status iam currentes in ecclesia quos mundi principes
statuerunt. Nam Petrus, Paulus et cuncti sancti post

20 missionem Spiritus Sancti hoc venenum pestiferum
renuerunt; et sic debet totus mundus hodie laborare
quod iste ritus gentilis cum omnibus causis ipsum
inducentibus sit destructus, tota ecclesia sacerdotum
circa precipuam maioritatem virtutum exclusa superbia

2 5 sicut apostolorum tempore attendente. Tunc enim cogno-
scerent viantes statum suum humiliter et Christi regnantis
excellenciam secundum celeste iudicium in cunctis
membris presidentibus dominanter. Omnem enim veram
dominacionem oportet in humilitate fundari et mediante

3o virtute in gloria consumari. Ideo mundi iudicium domi-
nacionem eius et gloriam debet apostolicus precipue
declinare. Et in ista apostasia est infecta quasi tota
ecclesia, quidam opere, quidam consensu; nee purgabitur
ab isto crimine antequam Deo placuerit ecclesiam suam

35 reducere ad statum quern ipse primo instituit ad quod
omnes homines cuiuscunque status fuerint iuvare debent
opere vel merito sub pena dampnacionis perpetue. Nee

4. E: dimiltentes. 7. A: disponit. S. A: non deest. i3. 1): vel
renuerunt deest. i5. E in marg. : Gradus status modernc ecclesie

.repugnant Christi decreto. 17. A: dominari esse secundum est. 19. DE:
apostoli sancti. 19, 20. A: post — sancti deest. 20. hoc venenum;

A: lido (!; eneum; in marg. corrigere vult: civile dominium; E: Lido-
neum(!). 24. A: precisam. 25,26. DE: cognoscent. 27. A: a cunctis.
28. A: dominantur. 29. DE: finiri ;' E in marg.: fundari; E in marg.
Dominacio vere fundatur in virtute. 33. A: quid opere quid. 34. A
illo; ib. A: suam deest. 37. A in marg.: Conclusio. Prima obieccio : 1
E in marg. : Obieccio frivola.

I 56 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXI.

audiende sunt argucie frivole istis contrarie; obiciunt
enim infideles quod tunc destruerentur leges papales
et dignitates ecclesiastice, tunc ] dampnarentur graviores ° 'd
persone ecclesiastice et tunc errassent tarn sancti quam
doctores subtilissimi qui isti statui ecclesie finaliter 5
consenserunt. Quod cum sit blasphemia nedum contra
totam ecclesiam militantem sed eciam triumphantem,
videtur quod hoc fit sic piis auribus nimis horribile
et cunctis christianis intollerabile.

Papal laws a Ad istud dicitur quoad primum quod vocate leges I0
"church. 1C Papales quecunque adinvenciones que fastum aut lucrum
sapiunt sunt ad onus, maculacionem et illibertacionem
ecclesie, et per consequens meritorium foret ac necessarium
ipsas destruere. Sic enim in adventu Christi nedum
tradiciones hominum sed cerimonie Domini cessaverunt; i5
nee dubium quin sic erit ante diem iudicii de tradi-
cionibus hominum adinventis. Tradiciones autem morales
fundatas in scriptura oportet perpetuo remanere. Et
sic est quoad dignitates cesareas senciendum. Videndum
est itaque quales dignitates secundum virtutes atque 20
miracula et non secundum fastum seculi vel humanum
iudicium habuerunt apostoli, et tales dignitates que sunt
modo abscondite debent ex reditu Domini ordinacionis
relucere.
The law of Quoad secundum dicitur quod graviores persone 25

alf'respect oF ecclesie, ut pape, episcopi et multi seculares domini a
persons. probabili sunt dampnati; sed numquid credimus legem
Domini et Christi sentenciam propter pompam potentatus
huiusmodi vacillare? Nam ex fide debemus credere quod
nee creator nee creatura potest ipsas destruere sed (ut 3o
dicitur Hesdre 111° et IV0) oportet veritatem super omnia
commenta huiusmodi superare, nee potestas absolvendi
a pena et a culpa vel excommunicacio fulminata terrebunt
summum iudicem quoad ista.

Quantum ad tercium conceditur conclusio, cum omnes 35
magistri preter magistrum optimum crebrius erraverunt;
ideo nee pape nee sui collegii nee alicuius citra auctores
scripture capi debet sentencia tamquam fides sed vel

3. A: ecclesie. 4. DE: ecclesie; ib. A in marg. : 2. 6. A in

marg. : 3; ib. A: Et cum. 8. DE: sic deest. 10. DE in marg.: Ad

primum; A in marg.: Responsio; 1. 12. A: illiberacionem. 16. A:

dubito. 19. E in marg.: Dignitates apostolice. 21. A: statum seculi.
25. AE in marg.: 2; D in marg.: Ad secundum. 27. DE: nunquam

credimus. 28. potentatus; D superscripsit : potestatus. 3i. A: III0 et
deest. 34. D: suum iudicem. 35. AE in marg.: 3; D in marg.: Ad
tercium; ib. A: concluso. 36. A: Petri magistenum. 37. A: colle(l).

SERMO XXI.]

SECUNDA PARS.

i57

The Roman
Church has
erred in the
matter of the
Eucharist,

tamquam probabilis vel ex scripture corpore eliniata
vel aliter dum ipsi contraria tamquam a Deo et tota
triumphante ecclesia reprobata; nee sunt omnes canones
aut decreta vel decretales Romane ecclesie accipiende
5 a fidelibus tamquam fides sed plurime tamquam pro-
babiles vel suspecte, ut in materia de sacramento altaris
erravit inscie et ecclesie priori ac racioni contrarie;
unum tamen scio quod nee sancti ex sua sanctitate vel
doctores ex sua subtilitate possunt extinguere evangelicam

ioveritatem, sed sicut circa primum Christi adventum
synagoga patenter erraverat, celans vel sophisticans fidem
scripture, multiplicans tradiciones hominum zelo avaricie
et multipliciter prevaricans contra leges divine iusticie,
sic in secundo Christi adventu multiplicius ac coloracius

i5deficiet Antichristus et secundum idem devium licet
profundius. Non enim scio convincere excusacionem
Romane ecclesie tam patenter in suo devio quam patenter
sacerdotes et pharisei legis veteris poterunt excusari.
Non enim tantum declinaverant a lege Mosayca quantum

20 nostri prelati declinant tam a via quam a sentencia, and generally
a lege et regula Christiana, sed patencius decipiuntur ciirist's^law.
et decipiunt in fallacia peticionis principii, assumentes
blaspheme quod ipsi sunt sancta ecclesia cui Christus
promisit se usque in finem assistere et contra omnia

25 pericula dyaboli vel hominis liberare. Quamvis enim
(Jeremie XVIII0, 18) dixerunt reprobi istius capituli quod
non peribit lex a sacerdote neque consilium a sapiente
neque sermo a propheta et ad hunc sensum dixerunt,
(ut patet Jeremie VII0, 4): Templum Domini, templum

3o Domini, templum Domini est, quia tamen sub condicione
tacita fuit promissio illis facta et tam intellectu quam
affectu erraverant, et sic verba mendacii sub fuco pro-
missionis Domini applicaverant sibi ipsis, cum Antichristus
cum suis sequacibus dicit incoloracius eandem sentenciam ;

35 nam legem Christi cum suis prophetis scimus magis
ipsis deficere et ipsos a probabili de vita Christi et
moribus membrorum suorum amplius declinare.

2. DE: dum fit: E : fit Christo contraria. 3. A: canonisaciones.

7. E: in serie; ib. DE: Romane; ib. A in marg. : Conclusio. 12. A:

scripture deest. 14. A: coleracius. i5. DE : secundum id. 20. DE :
vita quam sciencia; ib. A in marg.: Nota contra vitam ecclesie moderne;
ib. E in marg.: Nota. 26. A: istius cui. 28. DE : sensum deest.

33. DE: apphcaverunt; ib. E: ipsi; ib. A: turn Antichristus. 36. A:

Antichristi.

23. Cf. De Ecclesia, pag. 1 seqq. Introduction, pag. 1.

i 58 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXI.

What madness Cum ergo Christus Deus et homo condicionaliter
^o^ring are" apostolis suis et ipsos vere sequentibus ista concesserat,
the Christian que demencia quod tarn errantes sunt ecclesia Christiana
vel illi quibus debent ex promissione Christi esse aliqua
carismata vendicata? Quomodo (rogo) poterunt palliare 5
leges suas aut vitam quin a lege et conversacione Christi
declinent mendaciter, eciam plus quam sacerdotes syna-
goge a lege Mosayca erraverunt? Christus enim dicit pQj
illis expressius quomodo viverent vitam | pauperem et 2o2a
penalem et nullo modo seculariter dominarentur in populo, 10
et tamen facti istis preceptis atque consiliis summe
contrarii blaspheme falsificant legem Christi, cum nullus
sit illis elacior vel sic dominativior; et cum mandatum
Christi erat tarn verbo quam vita illis expressius quam
lex Mosaica fuit sacerdotibus synagoge, patet quod exi5
maiori et multipliciori errore et inexcusabilius sunt damp-
nandi. Sed sicut sanguisuge due sunt ji lie (Prov. XXX°, i 5),
Antichrist's sic Antichristus menciens quod habet duas potestates
persecutions, ecclesie, quid per seculares seductos et quid per satrapas

proprios usque ad mortem persequitur quoscunque 20
qui detexerint suas fallacias? et sic Christi humilitas
ac paciencia istis satrapis est proscripta. Christus
nedum voluit denegantibus sibi excessivam pecuniam
vindicari, sed Samaritanis negantibus sibi et suis hospi-
talitatem et vite necessaria misericorditer condescendit, 25
(ut patet Luce IX°). Ideo indubie Christus non habuit
has duas filias Antichristi dicentes rapide Affer, offer.
Has autem filias quidam intelligunt satrapas excommuni-
caciones et indulgencias promulgantes. Hii enim preter
blasphemos errores quos seminant simplices subiectos 3o
sugunt usque ad sanguinem et in utroque dicunt implicite
affer temporalia vel in te erit excommunicacio fulminata
vel non eris particeps indulgencie quam promitto; et
sic arma Christi scilicet paupertatem ac pacienciam
isti milites excuciunt a se ipsis et inseparabiliter induunt 35
arma dyaboli ipsis contraria. Hoc autem evangelium

1. A: ergo deest. 4. A: debent de; ib. DE: esse alia. 5. DE: alle-
gare. 6. E: cum a lege et a. 7. A: declinant. 9. A: viverent deest.
12. A: pallificant. i3. DE : vel sit. 14. DE: ilium. 16. DE: errore in-
excusabilius. 17. A: sicut deest. 20. A: prosequitur; ib. DE: quousque:
D in marg. : quosque. 21. E: qui deest; ib. E: fabulas. _ 22. DE: in
istis. 23. A: sibi excellenciam pecuniam. 24. E: vendicari; ib. A:

Samaritanus. 27. DE : has deest. 29. A: Hii autem. 32. A: aufer.
33. A: non deest. 34. DE: et pacienciam.

27. Cf. Trialogum, pag. 440.

SERMO XXII.]

SECUNDA PARS.

109

cum aliis huius sentencie vel eiusdem sentencie tarn
crebro legitur, ut Deus fideles suos quos voluerit illustret
in ista sentencia.

SERMO XXII.

5 Misit Herodes et tenuit Johannem. Marci VI0, 17.

Fidelibus recte evangelizantibus est necessarium histo- The Gospel
riam evangelicam primo populo predicare; in ipsa '^prlachecL &
quidem est fides ecclesie quam tenetur cognoscere, in
ipsa eciam est exemplar planissimum iuxta quod regulari

10 debet ecclesia et quodlibet eius membrum, in ipsa eciam
est subtilitas tarn scolastica quam moralis, ultra hoc
quod scimus comprehendere hie in via. Ideo idem est
spiritualiter pascere auditorium sine sentencia evangelica
ac si faceret quis alteri corporale convivium sine pane.

1 5 Cum enim Christus sit fundamentum tocius sentencie
que pertinet christiano et sua conversacio ac doctrina
in evangelio ubilibet expressatur, patet quam necessarium
est omni statui viatorum ipsum cognoscere. In ipso
quidem sine possibilitate decepcionis possumus habere

20 quid debemus credere vel sperare et quomodo debemus
tarn nos ipsos quam rempublicam informare. Ideo
ex cautela diaboli ne proficiat ecclesia celata est senten-
cia evangelica et prophana fabula introducta. Quando
enim predicatum est ab apostolis evangelium, crevit \yant of such

25 ecclesia in virtute, sed modo ex defectu spiritualis
seminis decrescit continue. Cum enim semen sit verbum
Dei et ipsum sit virtuosius quocunque reliquo, patet
quod ipsum recte satum in interiore homine plus
fructificat quam aliud semen dandum.

3o Quantum ad hoc evangelium plana est historia quo-
modo Herodes Antipas, filius Herodis magni, misit
nuncios ipsos inficiens ex consensu et tenuit Baptistam,
ne libere fructificet ecclesie sicut prius, ac profundatus
in maiori facinore vinxit Johannem ac incarceravit,

35 occulte tamen, quia timebat populum Judaicum, ne

preaching

makes the

Church less.

1. A: huius sentencie vel deest. 5. AD in marg. : XXII; E in marg. :
In decollacione Johannis Baptiste. 11. E: hoc deest. i5. E in marg.:
Christus est fundamentum tocius evangelice sentencie. 17. A: expresserat.
18. E: Christum cognoscere. 10. D : impossibilitate; E: correxit.

20. A: quomo. 23. DE: prophana faltacia. 28. E: interiorem hominem ;
ib. E in marg.: Captivacio Johannis. 33. DE: tercio profundatus; ib. A:
fundatus.

5. Cf. Wyclif's Sermons ed. by Arnold, I, 387—389.

160 JOHANNIS AVYCUF SERMONUM [SERMO XXII.

rebellaret propter hoc quod tarn iustum de suo genere
Herod's sic tractaret. Causa autem huius facinoris fuit adulte-
caus^'ofhis rium Herodis. Habuit autem Herodes Ascalonita tres
wickedness. fiHos scilicet Archelaum seniorem qui possedit duas
quartas Judee et ideo propter eius eminenciam dicitur 5
(Matth. 11°), quod regnaverat pro Herode. Iste autem
Herodes Antipas solum possederat unam quartam et
Philippus frater suus quartam ultimam. Romani namque
sic diviserunt Judeam, ne Judei elati deposita regis
fortitudine superbirent. Unde (JohannisXIX0, i5)dixerunt: 10
Non habemus regem nisi Cesarem. Ista Herodias fuit
filia Aristobuli et soror Herodis Agrippe et neptis
huius Herodis et cum hoc licite matrimonialiter Philippo
copulata. Johannes autem dixit quod non licuit sibi
habere uxorem fratris viventis, licet ipsa consensit ad i5
raptum eius adulterum. Herodias autem insidiabatur
Johanni volens eum occulte occidere, sed Deus providens
amicos Johanni ipsum a nece feminea preservavit; timuit
enim Herodias quod per exortacionem Johannis iste
Herodes ipsam dimitteret et Philippo remitteret et | sic I
propter fraudem commissam maneret cum vero coniuge
in mortis periculo.
His good Herodes autem multos bonos instinctus habuit sed

overborne bv a instinctus per feminam maledictam et sic metuebat
cursed woman. Johannem ipsum sciens virum iustum et sanctum, custodiebat 20
eum in vita, ne ab Herodiade occideretur, et audito eo
multa faciebat et libenter eum audiebat. Superatus autem
fuit a femina, consenciens quod caute sine sedicione
populi occideretur. Unde propter hunc finem fuit totum
hoc medium machinatum. Et cum dies opportunus ad 3o
hoc facinus accidisset, iste Herodes ex consensu adultere
natalis sui fecit convivium, vocans ad ipsum maiores
Galilee, ut facinus suum maiorem acciperet excusacionem;
et ita saltus Herodiadis iunioris, Herodis promissio et
eius peticio erant- ex malicia machinate. Quis enim daret 35
dimidimn regni propter ioculacionem abiectam iuvenis
saltatricis? vel quis non haberet suspectam iuvenculam
que consulta matre sine commodo peteret in disco
caput tanti sancti? aut quis attendens circumstancias
undique non haberet suspectum factum utriusque cun- 40

5. DE: et deest. 6. D: Matth. XX0. 7. E: possiderat; ib. E:

unam. 10. A: Cum Johannis; ib. DE: Joh. XlX°. i3. A: hoc deest;
ib. E in marg. : Herodias. 16. A: adulterium. 17. A: occulte vivere.
19. A: per exortacionem; ib. A: ille. 20. DE: earn. 37. DE: superatus
tamen. 34. A: ita deest; ib. A: promissio deest.

SERMO XXII.] SECUNDA PARS. 161

iugum cum saltatrix ista pecierit : Volo ut protinus des

mihi in disco caput Johannis Baptiste? Per hoc autem

quod petit protinus hoc impleri, patet quod timet sibi

ne interveniente causa Johannis occisio sit dilata, et per

5 hoc quod petit dari in disco caput tarn sancti, patet

quod innuit securitatem occisionis et iocacionem letam

huius capitis. Unde contristacio Herodis fuit ex eadem

malicia simulata, cum non obstante stulta promissione

atque illicita debuit stulciorem peticionem iuvencule

iorepulisse. Sed hoc totum factum est fraudulenter in

carcere, ne per Johannis amicos vel inopinatum adiu-

torium sit facinus femine impeditum. Sicut enim femina Women
. , ... . f . .... . extreme in good

ad bonum dedita est speciahter ecclesie mvativa, quia or evil,
organum Domini, ut patet in Maria et aliis sibi in

i5virtute similibus, sic femina seducta cautelis dyaboli
superat in malicia multos viros, cum sit speciale rete
diaboli; ideo utrobique laudanda est natura et virtus
sed peccati malicia increpanda. Veritas quidem est
quod, sicut natura feminea est virili fragilior, sic est

20 virtute inferior, sed sicut Deus est prestancior dyabolo,
sic bonitas .mulieris superat eius maliciam, cum Maria
plus mundo profuit quam tota mulieris malicia sibi
nocuit. Ideo hortandus est uterque sexus peccatum quod
est venenum dyaboli in natura inficiens constanter

25 deserere et instar principii sui sexus virtutes induere.

Ponit enim Augustinus in De Vera Religione quod

scilicet ne sexus aliquis contemptum se cerneret,Deusvirum

suscepit natus ex femina. Ponunt autem quidam multa Jo.b!s ,wile '?ft
r . . . *■ , as his last trial.

vituperia in mala femina; unde dyabolus qui beato Yob
3o et filios et possessiones abstulerat universas, ei reliquit
uxorem non ad solacium viri sed ad sue consummacionem
malicie, ut per feminam vinceret quern persecucio non
vicerat et quern ulceribus non poterat, verbis afficeret;
non videbatur ei liberior et opportunior nocendi occasio
35 quam per familiarem inimicum et domesticum prodi-
torem. Scriptum est enim (Michee VII°, 5): Ab ea que

4. AD : delata. 8. DE : tamen non. 10. A: repulsisse. 14. AD :
ut patet deest. i5. D in marg. : Femine malicia. 16. A in marg. : De
malicia mulieris; ib. D in marg.: Maria plus mundo profuit quam tota
malicia mulierum sibi nocuit. 19. A: sic virtute. 22, 23. A: sic nocuit.
24. DE: et materia inficiens. 26. A in marg.: Augustinus. 27. A:

domina virum. Rect. : Verbum virum suscepit natus ex femina. 3o. A in
marg.: 1. 32. A: persecucionem. 33. DE: verberibus ; ib. A: poterit.
35. DE: domesticum deest. 36. A in marg.: 2.

26. Augustini Opp. torn I, pag. 757. Cf. Wyclif, De Bene-
dicta Incarnacione, pag. 184.

I 62

JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXII.

Examples of

mischief done

by women.

Compliments
paid them by

another
philosopher.

dormit in sinn tuo custodi claustra oris tui; sciebat enim
quod mulieris natura quanto fragilior est ad culpam
tanto ex quadam dampnacione innata est proclivior ad
nocendum. Huius autem rei evidenciam faciebant planis-
sima et frequens rerum experiencia et multiplicitas 5
exemplorum. Nam per feminam primus parens deceptus
est, non seductus (Genesis III0), Lamech cruciatus (Genesis
IV0), Yob et Thobyas exprobrati (Yob 1° et Thobie II0),
per feminam Petrus accusatus est (Matthei XXVI0 7 1 : Vidit
eum ancilla ostiaria), per feminam Joseph incarceratus 10
(Genesis XXXIX0), Naboth occisus (IV Reg. XVI), Samson
vinculatus (Jud. XVI0), Isboseth interfectus (II Reg. 111°),
Salomon factus apostata (III Reg. XI0), David homicida
et proditor (2 Regum XI0), Zyzara clavo confossus (Judicum
IV0). Et secundum cronicas gentilium Constantinus im- i5
perator, Leonis imperatoris Alius, exoculatus, Eraclius
imperator, Eraclii magni Alius, veneno extinctus, Anti-
gonus strenuissimus armis proditorie iugulatus, Cyrus rex
Persarum capite truncatus, precursor Domini decollatus,
(Matthei XIV0). Unde Sapiens detegens maliciam mulieris 20
(Eccli. XLII°, 14): Melior est, inquit, iniquitas viri quam
rnulier benefaciens. Per feminam mors intravit et cum
per Dei filium ordinata esset nostra redempcio presen-
ciens dyabolus quod in morte Christi nostre redempcionis
dispensacio impleretur, salutem tocius humani generis |
per feminam impedire machinatus est tamquam per
suum aptissimum instrumentum. In uxorem itaque Pylati
visiones deceptorias et illusiones fantasticas inmisit, ita
ut Pylato mortem Christi dissuadendo mandaret (Matth.
XXVII°, 1 9) : Nichil tibi et iusto illi. Hodie enim per 3o
visum multa passa sum propter eum.

Unde multipliciter describitur a secundo philosopho,
quod est incastigabilis bestia, continuum dampnum,
humana confusio, indeficiens pugna, vas stercorum et
animal pessimum. Bestia est per peccatum; unde (Eccle- 35
siastici XXV0, 24) obcecavit vultum suum tamquam ursus;

Fol.

202c

i. A: Sciebat quidem. 3. E : periculosior. 4— 18. A in marg. : 3— 17
6. D in marg. inf. : Quanta mala facta sunt per mulierem malam et quo-
modo post omnia dyabolus utitur ilia; E in marg.: Exempla de muliere
8. DE: exprobratus; ib. AD: Yob XX". 9.DE: est deest. 11. A: XXIX"
i3. A: III Reg. XI°. 14. A: confessus; ib. A: clavo deest. 16. DE

asseclatus. 20—36. A in marg.: 18— 23. 20. A: XL1V°; E in marg.
de mulieris malicia. 22. A: et deest. 25. A: despensacio. 29, 3o. A
Matth. XVII0 ; D : XX0. 32. AE in marg. : Descripcio mulieris. 34. A
vas preciosum; D: stercorum correxit: preciosum.

1 5. Cf. Eul. Histor. II, pag 365/6. Cf. Martini, Chronic, ad
annum 782. M. M. Germ. hist. XXII, pag. 461.

SERMO XXII.] PRIMA PARS. 1 63

et est incastigabilis, quia Ecclesiastici XXV0, 35: Si
non ambulaverit ad manum tuam, confundet te in conspectu
inimicorum; et est dampnum, quia super tria dampna
dolor et luctus, mulier ^elotipa (Eccli. XXVI0, 8), et est
5 continuum, quia brevis omnis malicia super maliciam
mulieris (Eccli. XXV0, 26). Et quod est huraana confusio,
patet ibidem : Mulieris ira, inquit, et irreverencia et con-
fusio magna. Est eciam indeficiens pugna, quia (Eccli.
XXVI°, 10), sicut bourn iugum quod movetur, ita mulier

\onequam. Est eciam vas preciosum, quia omnem mas-
culum preter prothoplastum fovet in utero, unde (Thobie
IV0, 5) honorem habebis matri tue; memor enim esse
debes que et quanta passa sit pericula propter te in utero
suo. Et est animal pessimum, quia ex fide homo cum

i5peccat in malicia, superat omnem bestiam. Femina
autem ex proclivitate peccans gravius atque communius
est animal pessimum, ideo vere dicit Eccli. XLII0 quod
non est malicia super maliciam mulieris.

Tantam autem genealogiam probabiliorem posset

20 fidelis colligere de femine probitate, sed Deum contestor
quod genealogiam talem de fratribus nemo posset colligere,
cum deficiunt in radice. Sed forte genealogiam amplioris
malicie de magnorum intoxicacione, de feminarum seduc-
cione et de sancte matris ecclesie'perturbacione posset

25 fidelis faciliter congregare. Undequidam fratres beatam vir-
ginem mendaciter sibi spoliant ut patronam, sed dimissis
istis rixantibus ex premisso evangelio tria suntnotanda dubia ;
primum quomodo christiani et specialiter exproprietarii Lessons from
debent sequi Baptistam in moribus, ampliora ac alciora

3o crimina arguendo, nam pessimum inde consequens foret

mors corporis; sed cum ilia sit ex fide preciosa et 1. The duty of
medium efficacissimum ad beatitudinem consequendam, Uiingsin.
vecordia autem et vita sibi contraria sunt condicionis
sibi opposite, patet ex fide quod dimittens istam correc-

35 cionem propter tale terribile habita opportunitate loci
et temporum est infidelis. Et in ista infidelitate sunt
multi eciam religiosi, profitentes se sequi Baptistam in
penalitate ultra Christi discipulos, nee moveat quod
(Matthei X°, 2 3) mandat Christus suis apostolis cum

4— 9. A in marg. : 24—28. 7. Codd. : et deest. Addidi. 12. E: IV0
deest. 14. DE: et est deest; ib. E: vel animal. 19. A in marg.: De
probitate mulieris. 25. E in marg.: De genealogia fratrum nota. 26. E:
aut ut. 28. AD in marg.: Dubium primum; ib. A: primo quomodo;

ib. E in marg.: Exproprietarii debent sequi Baptistam. 35. A: est habita.
39. D: suis s. apostolis; E: discipulis.

1 1 *

164 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXII.

persequuntur vos in civitate una, fugite in aliam; hoc
enim precepit suis apostolis non congruentibus circum-
stanciis mortis, cum hoc fecerunt cum maturioribus
circumstanciis ex eodem mandato Christi, quando fuerant
sancciores; et ideo ve secte que semper ad complendum 5
hoc mandatum se reputat immaturam.
2. Danger of Secundum notandum ex hoc evangelio est quod in
a se miraces. mortuorum fictis miraculis faciliter seduci possit ecclesia,
cum de Baptista pauca vel nulla legimus miracula, et
tamen ex fide testimonii veritatis debemus credere quod 10
inter natos mulierum non surrexit Baptista excellencior
in virtute. Diabolus enim facilius illudit hominibus per
signa huiusmodi mortuorum quam per vite superstitum
sanctitatem. Ideo probabiliter creditur quod multorum
mortuorum excellencia per artem dyaboli extollitur in i5
hiis signis, ut tam avari quam sui posteri seducantur
longe pocius quam ut sancti excellencia ex priori vite
merito extollatur. Quis enim fuit Baptista vel apostolis
ceteris sanccior, quorum talia miracula non videmus?
Dyabolus autem permittitur plus illudere ecclesie quam 20
hoc modo.
3. Relic worship Tercio notandum ex hoc evangelio quod Deus et trium-
n°byP();ocLe phans ecclesia non approbant quod proporcionabiliter ut
quis ibi est sanccior sic in corpore suo vel reliquiis relictis
in terra sit honorancior. Patet de Moyse quern Deus ideo 25
non voluit sic patenter et honorifice sepeliri, de corpore
matris sue cum corpore Evangeliste et multorum sanc-
torum similium. Cum ergo Christus et triumphans
ecclesia nichil ordinant aut volunt ex indifferencia sed
certissima racione, patet conclusio. Et ex hoc videtur 3o
quod viantes peccant graviter, tam patenter discordantes
ab ecclesia triumphante. Recoleremus (inquam) istius
verbi (Hester VI°, g): quomodo quilibet virtuosus honora-
bitur secundum formam qua rex re gum ipsum voluerit
honorare. Cum ergo scimus quod rex regum colligit in 35
spiritualibus horum sanctorum totam laudem et premium
quod voluerit ipsis dare, videtur quod manifeste repug-
namus voluntati sue tam differenter colendo horum

I. A: in unam civitatem fugite in aliam. 2. A: precipit. 5. A:
et deest. 7. AD in marg. : Secundum; ib. DE : Secundo notandum.
8. DE: potest; ib. E in marg.: Ecclesia seducitur fictis miraculis. 12. DE:
hominibus deest. 18. E : extollantur. 22. AD in marg. : Tercium ;
ib. A: quod dominus. 25. D in marg.: Concordat Gregorius, Omelia
XXIX". 26. DE: sepelire. 27. A: Baptiste. 32. E: Recoleremus
igitur. 35 — 37. A: honorare — quod voluerit deest.

I I. Matthaei XI, 1 1.

SERMO XXIII.] SECUNDA PARS. 1 65

sanctorum reliquias, cum scimus quod triumphans ec-
clesia non sic facit. Quis enim dubitat quod Baptista
P . et multi apostoli sunt nostris martyribus vel confessoribus
202'' sancciores; quos tamen ex causa non | excusabili plus
5 et multiplicius honoramus. Cum ergo debemus con-
formari voluntati divine quantum sufficimus, videtur
securum totam nostram devocionem in Christum colligere
et cultum confusum (si et quatenus sibi placuerit) Sanctis
dare, et omnino nee in peregrinacionibus nee in sump-
iotuosis honoracionibus reliquiarum mortuorum in terris
excedere, sed beatos spiritus mortuorum cum prudencia
adorare. Unde ad honorem foret sanctorum et utilitatem Wealth wasted
ecclesie quod distributa forent pauperibus iocalia sepul-
crorum, quibus stulte ac eciam inaniter sunt ornata.
i5Scio tamen quod acute et diffuse detegens hunc errorem
foret a cultoribus signorum et avaris reportantibus ex
talibus sepulcris lucrum manifestus hereticus reputatus.
Nam in cultu et veneracione eukaristie cum cultu mor-
tuorum corporum atque ymaginum per generacionem
20 adulteram ecclesia est seducta.

SERMO XXIII.

Liber generacionis Jesu Christi, filii David, filii Abraham.
Matthei 1°, 1.

De quinque festis beate virginis hoc secundum festum Christ's

25 sue nativitatis genealogizat generacionem Joseph et sic traccd^hrough
suam et filii, cum nee scriptura habet consuetudinem Joseph,
genealogias feminarum texere sed virorum, et Joseph
de eadem tribu fuerat cum Maria nee aliam genealogiam
Christus habebat humanitus, istam ergo genealogiam

3o debemus accipere reverenter. Quia ergo mos est Hebre-
orum quibus Mattheus scripsit evangelium suum hebraice
denominare libros suos ab eo quod tractatur in eorum
principio (ut patet Genesis 1°), ideo dicit Mattheus
evangelium suum esse librum generacionis Jesu Christi.
Ubi non dubium quod loquitur de generacione humana

3. DE: et confessoribus. 10. A: mortuarum. 11. DE: bonos

spiritus. 16. DE: tali cultu. 22. AD in marg.: XXIII; DE in marg. : In
Nativitate Marie (E: virginis). 27. A: genologias (sic et in locis seqq.).
29. DE: habuit. 3o. DE: recipere. 33. A: ut dicit. 35. A: quod

deest.

7 et seqq. Cf. De Ecclesia, pag. 465. 22. Cf. Wyclif's

Sermons eo. by Arnold I, pag. 3qo — 3g2. 27. Cf. August.

Opp. torn III, pars I, pag. 573.

I 66 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXIII.

vel temporali, quia de generacione eius eterna dicitur
(Isaie LIII0, 8): Generacionem eius quis enarrabit?

Jesus autem est nomen sibi proprium (ut patet Luce II0),
Jesus a proper quamvis in scriptura legatur quod quatuor fuerant sic
Christ airman*, vocati, Christus Deus noster secundum naturam divinam 5
(Eccl. XLIII0): Plantavit ilium dominus Jesus. Et tunc
videtur esse nomen appellativum, cum interpretetur
Salvator, sed ut est nomen sibi proprium, convenit
humanitati sue (ut Luce II0, 2i): Vocatum est nomen
eius Jesus. Potest tamen dici quod Ecclesiasticus pro- io
phetice illustratus vidit incarnacionem Christi (ut
Habakuk III0, 18): Exultabo in Deo Jesu meo. Et sic
extendendo tempus verbi vere dicit Ecclesiasticus quod
plantavit ilium Dominus qui postmodum est Jesus. Secundo
accipitur Jesus pro Josue (ut Ecclesiastici XLVI0, i ) : 1 5
Fortis in hello Jesus filius Nave. Tercio fuit Jesus Alius
Yosedech sacerdos magnus (de quo AggeilI°etZacharieIII0).
Quarto fuit Jesus filius Syrach (de quo Ecclesiastici L°).
Christ an Christus autem est hie nomen appellativum signans

denotiifg'the naturam divinam et naturam humanam ypostatice copu- 20
double nature, latus. Christus enim interpretatur unctus et signat
appellative reges, prophetas et sacerdotes, ut (I Reg. XVI0,
XXIV0 et XXVI0) dicitur Saul Christus. David eciam
vocatur Christus (in Psalmo LXXXVIII0, 3 9): Tu vero
repulisti etc. (Psalm. CXXXI°, 10): Non avertas faciem 2b
Christi tui. Nunc accipitur specialiter pro Cyro (ut
Isaie XLV°, 1): Hec dicit dominus Christo meo Cyro,
et nunc generaliter pro quolibet horum trium uncto (ut
Psalm. CIV0, 1 5): Nolite tangere Christos meos. Sed
autonomatice signat Messiam in lege promissum qui 3o
simul est rex, sacerdos et propheta. Ipse itaque est
unctus oleo grade unionis pre participantibus secundum
naturam humanam (ut dicitur in Psalmo). Ilium ergo
autonomatice signat nomen Christus (ut Tren. IV0, 20)
ante faciem nostram Christus dominus, et (Danielis IX0, 26): 35
Post ebdomadas sexaginta duas occidetur Christus. Et

3. A in marg. : Jesus nota; D in marg. : Jesus Christus; A in marg.:
Quatuor fuerunt Jesus. Jesus quadrupliciter. 5. D: Christus dicitur.

6. A: Et nunc; ib. E in marg.: 1. 8. DE: sibi decst; ib. DE: competit.
II. A: illustrans. 14. A: Deus. 14 — 18. AE in marg.: 2 — 4.

10,. ADE in marg.: Christus; A in marg.: Christus accipitur niultiplicitcr;
ib. A: Christus 1am. 20, 21. E:copulatas. 22. DE: regis; ib. A in marg.:
Nota. 1, 2, 3, 4, 5. 24, 25. A : Tu vero repulisti. etc. : deest 3o. D in marg. :
Messias; ib. A in marg.: automatice; ib. Messias. 3i. DE: rex et.

32. DE: participibus secum. 34. E: nominatur Christus. 36. DE:

ebdomades; ib. A: octoginta tres; ib. A in marg.: Nota.

6. Vulgate: Et plantavit in ilia Dominus insula.

SERMO XXIII.] SECUNDA PARS. 167

utrobique in novo testamento famositatem signacionis
huius nominis Christus acceptarunt Judei (Luce XXII°3 66) :
Si hi es Christus, die nobis palam. Et sic accipitur com-
muniter in evangelio.
5 Triplex autem ponitur causa quare David ante Abra- Reasons why

... . .~ . Christ is called

ham premittitur, prima ut unirormiter texatur genealogia <SOn of David',
incipiendo regulariter semper a patre ultimo nominato
quod non fieret, sic dicendo filii Abraham filii David:
Abraham autem genuit etc.

10 Secunda causa, quia per hos duos patres notatur
duplex Christi nativitas, quarum prior eterna signatur
direccius per David, cum potencia vel fortitudo appro-
priate Deo patri, et David interpretatur manu fortis.
Sed quod Deus sit pater multarum gencium, temporaliter

1 5 sibi inest, unde quia interpretacio nominis, regnum et
alia insignia David magis consonant Deo patri, ideo
in figura istius generacionis David premittitur. Dignius
quidem est esse regem quam esse prophetam, ideo
David ante Abraham est premissus.

20 Tercia autem causa quia Judei negaverunt Christum

esse Messiam nee descendisse a David, quia Galileus

erat, Joh. VII0, 41 dicunt Judei: Numquid a Galilea

p, . venit Christus? Unde precipua intencio fuit ad confun-

20y dendum Judeos | ostendere Christum filium fuisse David

25 et in Bethleem natum, licet in Galilea fuerat conceptus
et nutritus. Hinc et in capite sui evangelii hoc premittit:
Abraham genuit Isaac, Isaac autem genuit Jacob. Generacio
Ismaelis et Esau est omissa, quia non ab illis generatus
est Dominus. Nam (Gen. XXI0, 1 2) in Isaac vocabitur tibi

3o semen, et antequam Jacob fuit natus, electus est, ut per
eum descendat Dominus, quia (Malach. 1°, 3) Jacob dilexi,
Esau autem odio habui. Nota secundum Augustinum in
Concordia Evangelistarum quod Mattheus voluit ostendere

1. A: et famositate. 2. A in marg.: Christus signat appellative

reges, prophetas et sacerdotes. 5. A in marg. : Nota. Nota causam

triplicem ; AE in marg. : 1 ; DE in marg. David preponitur Abrahc quare.
8. A: Abraham filii David deest; ib. A in marg.: Quare David ante
Abraham premittitur triplex (causa). 10. AE in marg.: 2. 12, i3. DE:
attribuitur. 14. D in marg.: David. i5. DE: regum. 16. E: con-
sonat. 16, 17. A: Ideo infra. 20. A: autem deest; ib. AE in marg. : 3.
25. DE: fuit. 26. A in marg.: 1. 27. A in marg.: 2. 29. DE:

Gen. XX0. 3i. DE: ascendat; ib. A: dilexi etc. 32. E: autem deest;
ib. A in marg.: Augustinus. 33. A: voluit ostendere voluit ostendere;
ib. E in marg.: Mattheus descendendo \ „pnpai0ff;7a1.
Lucas ascendendo / geneal°glzat-

3i. S. Augustinf, De Consensu Evangelistarum, Opp. torn III,
pag. I, 573.

i 68 JOHANNIS WYGLIF SERMONUM [SERMO XXIII.

assumpcionem infirmitatis nostre a Deo, ideo genealogizat
descendendo, sed Lucas voluit ostendere reduccionem
humane nature in Deum, ideo genealogizat econtra
diffusius ascendendo incipiendo statim post baptismum
quo in Deum reducimur. Sed tercio Jacob genuit Judam 5
et fratres eius; nominat autem fratres Iude, quia omnes
erant fideles patriarche principaliores duodecim tribus
secundam Jeronymum. Quarto Judas genuit Phares et
Saram de Thamar. Hec Thamar est prima quatuor
mulierum peccatricum que ponuntur intra genealogiam 10
Christi, cum Raab meretrice, Ruth Moabithide et Bersabee
Urye, ut Christus propter peccatores veniens et de pec-
catoribus nascens indifTerenter utriusque sexus peccata
tollere se ostenderet. Unde et nomen matris sue caput
dyaboli conterentis non infra genealogiam istam ponitur, i5
sed in fine ad denotandum quod virtute eius benedicitur
sexus femineus. Sed Jesus ponitur in principio et in
fine, quia est primus et novissimus (Apocal. 1°).

Quinto autem Phares genuit Esrom. Iste autem Phares
cum Juda patre suo et Jacob avo suo descendit in Egyptum 20
ad Joseph et ibi genuit Esrom; qui Aram; qui Arnina-
dab; qui Naason. Iste autem Naason exivit cum patre
suo de Egipto et fuit princeps tribus Juda post patrem
suum Aminadab primo intrantem mare rubrum, merendo
tribui Juda primogenituram (de quo Exod. XIV0, et 25
Salmon's memoratur Cantic 1°). Naason autem genuit Salmon, Salmon
marRahabWith autem genuit Boo^ de Raab. Quamvis autem (Deut. VII0)
prohibeatur Israhelitis contrahere matrimonium cum
Chananeis, tamen quia causa prohibicionis fuit ne Israel
a cultu veri Dei averteretur ad ydola Cananeorum (ut 3o
patet ibidem), cessante hac causa et posita dispariter
dispensavit ecclesia cum Raab Chananea propter magni-
tudinem actus virtuosi, recipiendo nuncios exploratores
et celando, ut copularetur cum nobiliori principe et
tribu Juda dignissima; et fuit cum Salmon legitime 35
desponsata. Boo% autem genuit Obeth ex Ruth. Quamvis
autem ista Ruth fuit Moabitis et prohibitum est filiis

1. DE: in Deo. 4. DE: Baptistam. 5. AE : reducuntur; ib. A ill
marg.: 3. 6. DE: qui. 7. A: principi103; principitantes (?). _ 8. A :
secundum dominum; ib. A in marg.: 4. 9. DE: Tharas; ib. DE:

quatuor deest; ib. D in marg.: Meretrices; E in marg.: Mulieres pecca-
trices ponuntur in genealogia Christi. 12. A: propter deest. i5. DE:
intra. 17. DE: Christus. 19. A in marg.: 5. 20. E: Juda deest.
26. DE: I" deest. 29. A: turn. 32. D: ecclesiam. 34. DE: celando
quod. 34, 35. A: et tribu.

24. Num. X, 14.

SERMO XXI11.] SECUNDA PARS. 169

Israhel matrimoniari cum illis (ut patet I Esdre XII0),
tamen dispensatum est cum ilia propter eminenciam
sue virtutis et ministerium, ut copuletur cum nobiliori
principe Bethleemita, et sic verificata est prophecia
5 (Isaie XVI0, 1): Emitte agnum Domine dominatorem terre
de petra deserti ad montem filie Syon; nam agnus Dei
fuit Messyas missus in linea generacionis de Ruth Moa-
bitide que vocatur petra propter infidelitatem priorem.
Et locus patrie Moab est desertus propter petrositatem,
10 et Christus fuit de ilia missus ad Jerusalem.

Sed dubitatur quomodo Boot gemiit Obeth ex Ruth, Three

1 t j c 1 •<. successive

cum a tempore ducatus Josue, quando Salmon genuit generations
Booz de Raab usque ad tempus quo Heli cepit iudicare named Boaz.
populum in quo ista Ruth venit in Judeam cum Noemi

iSfluxerunt trecenti viginti quinque anni, ut dicitur . . .
Hie dicitur quod tres erant Booz immediate sibi succe-
dentes pro diverso tempore; primus genitus est de
Salmon ex Raab, et tercius genuit Obeth ex Ruth; sed
quia Mattheus voluit ab Abraham usque ad David

20 thessaressa de eadem, hoc est, quaterdenam ponere,
ideo istos tres similiter nominatos voluit uno nomine
comprehendi. Quaterdena enim ex quatuor et decern
composita rigurat decalogum et quatuor evangelia, et
per consequens totam integram legem Dei ; nee est

23falsitas in hoc dicto, quia quicunque merit pater patris
est pater filii et mediate genuit sibi ipsum.

Obeth autem genuit Jesse et Jesse David. Iste pater
David fuit binominus vocatus, tam Jesse quam Isai,
sed Mattheus elegit eum vocare Jesse conformiter ad

io propheciam (Isaie XI0, 1): Egredietur virga de radice
Yesse, quia hie agitur de eo, ut prophetatum est ab eo
Christum descendere. Et nota quod ista prima quater-
dena dividitur in tres partes, scilicet in patres, natos
ante ingressum Egipti et natos post exitum de Egipto,

35 et signiheat prima mistice generacionem Christi per

graciam in anima penitente, secunda in anima proticiente

, et tercia in anima finaliter adherente. Et concordant
rol. . . 1 . . , .

20^bOmnes gradus et inter | pretaciones istorum quatuordecim

6. A: de secta ad. 7, 8. DE: Moabite. 11. AE in tnarg. : Dubium.
i3. A : iudicare ipsum. i5. DE: ut; sequitur lacuna. A: dicitur; sequitur
lacuna. 16. A in marg. : Booz tres r'uerunt. 17. A: isto tempore;

D: secundo tempore; ib. A in marg.: 1. 18. E: et secundus. 20. E:
quaterdenarium ; ib. E in marg.: Quaterdena. 23. E: signat; ib. et

evangelium. 24, 25. E: nee — dicto deest. 27. A: et Yesse deest.

29, 3o. A: sed — Isaie deest. 3o. D: virgo. 32. AD in marg.: Nota.
35. A: primum; D; primo.

i 70 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXIII.

nominum quas suppono sicut et loca in quibus genealogia
illorum hominum est reperta.
David dieting. Sed notandum quod David cum Abraham qui inclusive
terminat istam secundam etatem mundi et primam
quaterdenam huius genealogie vocatur rex propter multa : 5
primo quia terminans hanc etatem et regum regimen
signancius notaretur, secundo ad excludendum regaliam
Saulis qui, licet precesserit nuncupative, tamen solum-
modo rex est dictus, et tercio ad denotandum singula-
ritatem regalie David ex predestinacione regaliam Dei 10
patris multipliciter figurantem.
The second Secunda quaterdena de regibus amplectens quartam

up of Kings, etatem seculi narrat quomodo David genuit Salomonem
de Bersabee que intitulatur nomine viri sui, ad deno-
tandum adulterium et homicidium regis David, ad i5
denotandum secundo quomodo stat peccantes quantum-
cunque graviter postmodum esse sanctos, ad denotandum
tercio quomodo pater non portabit iniquitatem rilii nee
econtra. Salomon autem genuit Roboam, in cuius tempore
divisum est regnum propter superbiam dividentem a 20
Deo signantem infamem binarium et inconstanciam
regalie mundane culpabiliter in Israhel introducte. Roboam
autem genuit Abiam, qui Asa, qui Josaphat, qui Joram.
Inter Joram et Oziam omittuntur tres reges, cum Joram
genuit Ochoziam, Ochozias genuit Joas et Joas Amasiam 25
et ipse Osyam; cuius causam Jeronymus dicit esse or-
dinacionem observandi secundam quaterdenam vel secundo
propter istorum trium regum iniquitatem, aut tercio
quia Joram accepit uxorem filiam impiissime ydolatre
Jezabel; ideo consonum fuit scripture quod puniretur 3o
in prole usque ad quartam generacionem ; et patet
logicis quod loquendi Veritas est servata. Joram autem
genuit mediate Osyam, qui Joatan, qui E^echiam, qui

1. A: quos; ib. A: gencologiam. 4. A: istam dcest; A: terciam.

6. A in marg. : 1; primo; D superscr. : id est, ut. 7. Codd. secundum
ib. A in marg.: 2. David dicitur rex causa triplici ; E in marg.: David
vocatur rex cur. 8. DE: precessit. 9. A: ductus; ib. A in marg.: 3.
12. ADE in marg.: Secunda quaterdena. 14. A in marg.: 1; ib. DE: utri
sui. 16. A in marg.: 2. 18. AD: tercio decst; ib. A in marg.: 3. 23. DE:
ex Asa. 24. D in marg. : Quare obmittuntur tres reges ; E in marg. :

Tres reges omittuntur in quaterdena. 26. A in marg.: Jeronymus. 1.

26, 27. DE: esse originem. 27. A: terciam; ib. A in marg.: 2.

28. A in marg.: 3. 3i. DE: pro prole; ib. D: genealogiam. 33. DE:
Ezechiam qui deest.

25. See Arnold's remarks 1. c. pag. 391. 33. Vulgate:

0%ias autem genuit Joatkam. Joatham autem genuit Acha\.
Acha{ autem genuit E\echiam.

SERMO XXIII.] SECUNDA PARS. 171

Manassen, qui Anion, qui Josiam, qui Jeconiam etatem
quartam et quaterdenam mediam terminantem.

Sed quoad terciam quaterdenam, Jeconias, non ultimo
dictus sed nepos, eius etatem quintam et terciam quater-
5 denam inclusive inchoans genuit Salathiel, qui Zorobabel,
qui Abyud. Et ab isto Abyud usque ad Joseph nullam
habemus historiam in biblia; sed sicut Moyses et Esdras
bibliam scripserunt prophetice, sic multo evidencius
Mattheus, qui plus a Spiritu Sancto fuerat illustratus.

10 Sed quantum ad concordiam inter Mattheum et Harmony
Lucam, notanda sunt tria: Primo quod Lucas genea- bCgYnealogiesW°
logizat diffusius per septuaginta septem personas usque
ad Adam. Mattheus autem quadraginta duas personas
genealogizat solummodo, et sic unus immediate genea-

1 5 logizat et quandoque alius mediate. Secundo notandum
est quod idem homo est binomius et per hoc tolluntur
repugnancie que apparent. Tercio notanda est differencia
inter filium naturalem et filium legalem ac adoptivum.
Per hoc enim tollitur apparencia repugnancie que videtur

20 inter evangelium Matth. 1°, et Luce III0. Nam Matthei 1°
dicitur, quod Mathan genuit Jacob, qui et Joseph, et
Luce III0 dicitur quod Joseph fuit filius Hely et ipse
films Mathath, ubi communiter videtur concordando
quod Mathath descendit de Nathan, filio David adoptivo,

20 sed Mathan descendit naturaliter per Salomonem. Isti
autem duo desponsaverant eandem feminam successive,
que Gesta dicta est, que femina a Mathan concepit Jacob,
a Mathath autem concepit Hely, ita quod Jacob et Hely
erant fratres uterini de duobus fratribus a David diversi-

3o mode descendentibus. Hely autem accepta uxore mortuus
est sine semine; ideo Jacob accepta eadem uxore ut
suscitaret Hely semen genuit Joseph, qui fuit filius natu-
ralis Jacob (ut accipit Mattheus) et filius legalis Hely (ut
accipit Lucas); quod pertinet Luce, cum tractat de reduc-

•>5 cione humane nature in Deum per graciam adopcionis.

Cum autem scriptura non texit genealogias feminarum

directe et Joseph ac Maria erant de eadem tribu, patet

quod Christus descendit de David ; nam mulier ad quam

pertinebat paterna hereditas non potuit viro nubere de

1. A: qui Josiam deest. 3. ADE in marg. : Tercia quaterdena.

3, 4. A: non ultimo — etatem deest. 6. A: in isto. 10. A in marg.
Nota tria ; 1 ; E in marc. : Concordia inter Mattheum et Lucam. 12, i3. A
diffusius — personas deest. i5. A in marg. : 2. 17. A in marg. : 3

18. DE: et adoptivum. 19. A in marg.: Filius tripliciter. 23. A

dicitur. 24. DE: de Nathan. 27. Gesta; Rcct. : Estha. 32. DE

genuit Josaphat. 33. D : et ut rilius.

172 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXIII.

alia tribu ut patet (Numeri XXXVI0) de filiabus Salphaad,

Maria autem unica patris sui Joachim cogebatur ex

lege nubere viro tribus sue et hinc ivit cum Joseph in

Bethleem, civitatem David, ut profiteretur (Luce II0).

Nee dubium quin ex serie utriusque testamenti Christus 5

fuit Alius David, nee oportet genealogiam ulteriorem

scrutari quam dicit evangelium. Et nota, cum hec linea

generacionis fuit virga et baculus per quem caput dyaboli

debet conteri cum omnibus membris suis, patet quod

nedum in commendacionem Christi sed matris sue 10

proxime et grandissime in virtute sonat huius evangelii

leccio et commendacio. Nee moveat quod multe persone

Lessons against abiecte tarn peccato quam dignitate mundana in genea-
pride of birth. , • , i- *" *. • u

logia hac evangehca sunt contexte, quia hoc est mani-

festum indicium | quod Christus dignitatem ponderati5

in virtute, non in natura generacionis humane, cum

de gentibus erant potenciores et plus nobiles quoad

raundum. Nee plus serviles personas legimus, quia ista -,",.

generacio fuit in Egypto, nee magis ingratas ac pecca-

trices quam erant reges et sacerdotes patres domini 20

Jesu Christi. Nam ista linea per iudices, per reges et

sacerdotes deteriorando processerat, cum reprobi ultimati

ut sacerdotes erant pessimi et predestinati novissimi

erant optimi, licet non regulariter alterum istorum tra-

hatur in consequenciam, sed sicut Deo placuerit suam 25

graciam seminare. Alias autem habitudines et subtilitates

istius genealogie propter infinitatem ac incomprehensi-

bilitatem earum relinquo aliis pertractandas, intendens

quomodo de probis personis istius generis captande

sunt sequele in moribus, sicut de nominum suorum 3o

interpretacionibus et ordinum quantum Deus donaverit,

ideo totus homo debet dirigi ad virtutes.

SERMO XXIV.

Nunc indicium est mundi. Joh. XII0, 3i.
Hoc evangelium facit mencionem de crucifixione 35
Domini quam oportet eius ascensionem precedere, quia

1. A: Numeri VI"; D: XXVI°. 7. A: quam ut. 8. A: quam.

9. A: cum deest. i3. E: humana in. 14. DE: evangelica deest.

23. DE: vanissimi. 25. A: ad consequenciam. 29. A: ex probis.

3o. A: in minoribus. 3i. A: ordinem. 3a. E: idem; ib. DE : vir-

tutes etc. 33. AD in marg. : XXIV; D in marg. : B. Crucis; E in marg. :
In Exaltacione S. Crucis. 36. A: quia deest.

34. Gf. Wyclif's Sermons ed. by Arnold I, pag. 3g2 — 094..

SERMO XXIV.] SECUNDA PARS. 173

oportet beatificacionem nature lapse meritum suum
precedere, cum Dei iusticia requirit quod lapsus a statu Suffering must
innocencie prevaricacione primi hominis et ultra statum combijssetoie
innocencie beatus iu patria prius penaliter paciatur.
5 Item, oportuit Christum pati et intrare gloriam suam,
ergo multo magis vel a pari requiritur ex Dei iusticia
quemcunque alium in ipso Domino beatum pati pena-
liter; aliter enim non foret consonancia membrorum
cum capite.

10 Item, preter meritum Christi oportet quodlibet mem-
brum suum ad edificandum in persona propria promereri,
sed non restat racio meriti nisi penalitas quam in statu
innocencie non subiret; ergo illi oportet quemlibet
salvandum subici. Oportet enim omnem hominem mori

1 5 penaliter; que pena si non foret meritoria, audenter
assero quod punitus non est de numero salvandorum.
Oportet ergo ad disposicionem maioris gaudii quod
quicunque ipsum intraverit antea penam gustet. Ista
autem exaltacio Christi in cruce fuit necessaria ad

20 magnum gaudium post gustandum. Nunc igitur instante
tempore passionis iudicium mundi est quod mundiales
a fidelibus discernuntur; nam si quis fidelis fuerit,
persecucionem patitur propter iusticiam sicut Jesus; quod
si non patitur est infidelis, mundo deditus et sic mundus;

2 5 ideo accipiendo iudicium pro illo quod exemplavit
vel figuravit divinum iudicium, patet quod nunc instat
mundi iudicium.

Nunc princeps huius mundi eicietur foras, cum dato
sufficienti precio Deo patri pro prevaricacione humani

3o generis diaboloque non gratis recedente ab homine patet
ex Dei omnipotencia quod violenter debet eici. Et ipse
dicitur princeps mundi, id est, sibi subiectorummundialium
per peccata, cum sit rex super omnes filios superbie,
et propterea non impedivit sanctos a regni introitu,

35 cum per passionem Christi iniciative aperta est ianua:
Ego, inquit, si exaltatus fuero a terra per cruciatum
penalem, omnia traham ad me ipsum, quia cum virtus

1, 2. A: oportet — precedere deest. 1. A in marg. : 1: E in marg. :
Meritum oportet precedere beatitudinem perpetualem. 5. DE: ut intraret;
ib. A in marg.: 2. 7. DE: cum ipso; ib. A: domino deest; ib. DE:

beatum deest. 8. A in marg.: 3. 10, 11. DE : oportet quantumlibet

sanctum membrum. 11. AD: ad deest; ib. A: propria deest. 14. A:
mori mori. 16. A: penitus; ib. E: salvandorum etc. 18, 19. DE:

Ista ergo. ig. DE: cum cruce. 20. DE: nunc ergo. 21. A: mundi
deest; ib. A: quo mundiales; E: quia. 23. AD: sicut Jesus deest.

28. A in marg.: Judicium duplex. 3i. A: violenta. DE: Et quod.

I 74 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXIV.

Even the infinita ab intento sic patitur, necesse est quod omnia

reprobate prolit c ' '■

by Christ's tarn salvanda quam damnanda quodammodo meliorentur;
nam predestinati propterea introibunt in requiem sempi-
ternam, presciti micius punientur et totum mundi
residuum Deo gratancius ministrabit. Presciti quidem 5
ex multitudine dampnatorum gravius sunt puniti, et
per consequens a sensu contrario ex subtraccione a pena
perpetua micius puniuntur. Et cum totum mundi resi-
duum affectat ex instinctu primario servire homini qui
debite servit Deo, patet quod reducto illo instinctu ad 10
naturam primariam totum mundi residuum trahitur boni-
tati. Sed turba hunc sensum Christi intelligens et admirans
dicit quod audierunt ex lege quod Christus manet in eter-
num. Nam Isaie IX0 dicitur quod regni eius non er it finis, et
Danielis VII0, 14 potestas eius, potestas eterna que non id
auferetur, et regnum eius quod non corrumpetur, et Michee
V°, 2 dicitur de Christo quod egressus eius a diebus
eternitatis.
Christ's death Ex quibus omnibus videtur sequi quod repugnat
H\o his6 two' Christum morte in patibulo extingui. Qitomodo (inquiunt) 20
natures. fU dids quod exaltari oportet filium horninis? Qiiis est
iste filius horninis? Numquid Christus? Sed Salvator
commendat eos in parte de quanto habuerunt inicialem
intelligenciam veritatis: Adhuc, inquit, modicum lumen
in vobis est ; ambulate dum lumen habetis ut non tenebre 20
vos comprehendant, quasi diceret | : Habetis adhuc Fol.
modicum lumen fidei de Christo percipientes seorsum 2°
eius humanitatem atque divinitatem sed non percipitis
quomodo divinitas est eius humanitati tarn secundum
corpus quam secundum animam inseparabiliter copulata. 3o
Ideo ambulate in luce fidei et intelligence, dum me lucem
habetis, ne vos in mea absencia tenebre infidelitatis et
ignorancie comprehendant; nam viantes presentati con-
tinue luci per meritum in fidei articulis quantum ex-
pedit illustrantur. Veritas quidem est quod predicte 35
scripture et eis similes loquuntur de divinitate Messie
et quod non per separacionem divinitatis ab anima
corrumpetur; cum quibus stat quod vera morte corpus

2. DE: quodammodo deest; ib. D: mollirentur"; in mare, correxit:
meliorarentur. 3. A: in deest. 4. DE: punirentur. 5. D in marg. :
Omnia sunt meliorata ex Christi passione. 9. A: aftectat quod.

11, 12. bonitati; E (ut videtur) rectius: vocati. 12. AE: intellectus.

i3. A: maneret. 14. Isaie IX", 7: et pads non erit finis; ideo rectius

legendum; Luce 1°, 33. 21. A: quia exaltari. 29. DE: deitas. 3o. A:
secundum deest. 3i. A: lucem lidei. 38. AE in marg.: Nota.

SERMO XXIV. J SECUNDA PARS. 175

ab anima separetur; nam verum fuit quod pro triduo
Christus est tarn hoc corpus iacens mortuum in sepulcro
quam hec anima separata a corpore spolians dyabolos
in inferno. Qui autem ambulat in tenebris infidelitatis,
5 sicut nescit quid loquitur, sic nescit summam tenebram
ad quam vadit. Illi ergo qui iniciative habent lucem
fidei debent in lucem, hoc est, in Christum credere,
ut sint filii huius lucis, quia si sunt eius filii, tunc
heredes.

10 Suppositis curiositatibus sive subtilitatibus Trinitatis
tractandum videtur de humanitate Christi et statu sue
ecclesie. Supponere quidem oportet quod Christus sit
sua humanitas et per consequens creatura, et sic de
omnibus secundum formam simpliciter qua evangelium

1 5 has concedit. Quibus suppositis notandum quod nichil r Christ's care

„,. , ■ , «• • ■ , , f01' the State °f

est Christo ponderancius vel anectuosius in hoc mundo His Church,
quam quod sua ecclesia in suo statu quo ipsam posuit
reguletur. Ipsa enim est plus placida et per consequens
eius bonum regimen plus optatum. Nee licet fideli diffidere

20 quin regimen in quo Christus earn posuit sit convenien-
tissimum et expeditissimum profectum sponse sue. Aliter
enim non foret Deus omnipotens, omnisciens et omni-
volens sponse ecclesie quam ex tanta caritate tarn care
redemit.

2 5 Quo ex fide supposito patet quod omnes tres partes

ecclesie debent ad restitucionem illius status matrem suam This state
precedente Dei adiutorio quantum sufficiunt revocare. Nee resstoredd Duty
dubium quin Dei adiutores isti fini meritorie innitentes of the clergy,
habebunt triumphantem ecclesiam, et per consequens,

3o Christum caput ecclesie se iuvantes. Sunt autem tres
partes viantis ecclesie quarum prima est clerus qui
debet in vita Christum sequi similius et totum residuum
animare. Secunda pars est seculare brachium dominorum
ut regum, principum et aliorum dominorum inferioris

35 seculi qui illis subserviunt. Nee dubium quin Christus
numquam tarn signanter concessisset illis sua dominia,
tarn in subiectis servitoribus quam in celi avibus,

3. A: hoc anima; ib. DE: spoliat; ib. A: diabolis. 6. A: tantum

lumen. 8. DE: filii sunt; ib. A: quod. 12. D in marg. : Christus est
creatura. 16. DE: ponderacius; ib. D in marg.: Nichil est utilius

Christo ; E in marg. : Quid Christus in hoc mundo plus ponderat. 17. A in
marg.: 1. 21. A: sue deest. 22. D in marg.: Nichil est Christo

gracius quam bona regulacio ecclesie cuius sunt tres partes. 25. A in

marg.: 2. 27. A: sufficit. 28. DE: Dei deest. 3i. E in marg.:

Tres partes ecclesie debent niti pro restitucione status sui ; A in marg.:
Ecclesie habet tres partes. 33. A in marg.: a;ib. : hie viantes; E in marg.:
Tres partes ecclesie. 34. A in marg.: b. 37. DE: tarn subiectis.

Codd. : avibus quam.

176 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXIV.

in bestiis et terre nascentibus nisi ut ipsi Deo subser-
viant et specialiter statum sue ecclesie quern ipse in-
stituit defendendo.
Duty 9f rulers De auctorizacione vero istius partis ecclesie et de
endowments, ingratitudine status repensi dictum est sermone III0. 5
Et facilitas necessaria huic parti ecclesie ex hoc patet
quod omne seculare dominium quod clerus infideliter
occupat (ut patet Luce XXII0 et sermone XXI0) posset
hoc brachium sibi faciliter ex integro revocare, sic quod
non remanet erroris vestigium in episcopo vel religioso 10
possessionato. Cum enim hoc non posset conferre ipsis
prudenter temporales elemosinas secundum quas Deo et
ecclesie meritorius ac congruencius deservirent.

Tercia vero pars ecclesie est laboratorum qui tam-
quam pecudes congregant istis duabus partibus tempo- i5
ralia necessaria suo ministerio quo serviunt Jesu Christo.
Nee dubium quin ista pars et quodlibet membrum
ecclesie debet isti fini intendere, aliqui dominanter
operando ut media pars ecclesie, aliqui prudenter
arguendo, constanter obsecrando et perseveranter in- 20
crepando ut prima pars ecclesie, cum non sit dubium
quin quodlibet membrum ecclesie ex hoc reportaret
Their subjects commodum utrobique, tarn quoad corpus quam animam,
W°them.ep tam hic quam in patria. Ideo non dubium quin tercia

pars ecclesie adiuvaret; ipsi enim sunt in temporalibus 25
spoliati preter defraudaciones spiritualis subsidii seminatas
in ecclesia communiter per discipulos Antichristi.

Tunc enim offerrent reges placencius aurum Christo,
sacerdotes thus et servitores mirram ad membra debilia
ecclesie roborandum. Et (ut breviter dicatur) non est 3o
aliquod ministerium Christo debitum in quo hec trimem-
bris pars ecclesie posset Christo meritorius ministrare.
Nee dubium quin Christus contra Antichristum istorum
membrorum quodlibet adiuvaret; Christus enim est rex
region et dominus dominoruni (ut sepe patet ex fide 35
scripture) ; ideo ipsos dominos indubie adiuvaret. Et cum

sit sacerdos in eternum ac summus pontifex I ymmo ,

r ' J 204

2. E: quam. 3. A: diffendendo. 5. E: status repensi deest;

ib. A: sermone Mil0; ib. A in marg. : Sermo VIII°. 8. DE: Ser-

mone XIV"; ib. A in marg.: Sermo XXI. 11. DE: enim deest; ib. E:
hoc tamen. 1 1 — 1 3 This passage is certainly corrupt. W. always allows
that temporal alms mav be wisely given. 14. A in marg.: C. 20. E:
obsequendo. 24. DE : Nee dubium. 25. E: velut tortoribus; D:

duodecim tortoribus. 3o. A: roborando. 3r, 32. A: trimembris

perfective posset. 34 — 36. E: Christus — adiuvaret deest.

5. Cf. supra pag.: 10. 8. Cf. supra pag. 1 55.

SERMO XXIV.J SECUNDA PARS. 177

cuiuslibet officiarii in clero statum accipiens partem

supremam et sibi proximam adiuvaret; et cum sit

minister summus, patet quod tarn i Ills quam infime

parti ecclesie ministraret. Nam Luce XXII°, 27 scribitur: Christ's
-,-, . ,. ...... readiness to

3 hgo autem in medio vestrum sum, sicut qui mimstrat ; serve.

ubicunque autem duo vel tres congregati fuerint ad hoc

opus, ipse est in medio eorum humillimus ministrator.

Et quoad clerum quod foret paracius ministerium quam

primum linteo se cingere et omnium suorum episco-

ioporum pedes lavare et ordinate extergere (sicut dicitur
Johannis XIII°). Et quoad seculares dominos patet quod
nemo ipsis tribuit didragma paracius, auctorizavit statum
eorum expressius vel mandavit tributum, pedagia aut
alia subditorum ministeria eis dare humilius. Tenentur

1 5 ergo ex lege gratitudinis sibi retribuere ministerium
devocius non obstante timore fallaci vel comminatorio
Antichristi. Sic enim non forent seculares domini neces-
sitati suos pauperes spoliare nee alienas terras invadere,
sed de suo clero vivente Christo similius tamquam

20 spirituali speculo contra hostis insidias se iuvare. Et
sic Christus traheret ad se copiosius per rectificacionem
ecclesie sibi proxime omnia genera reliquorum. Nee
dubito quin stante ista discrasia cleri que foret medium
optimum ad hunc tractum, non carebit militans ecclesia

25 perturbacione notabili et multiplici invasione dyaboli.

Et quantum ad omnes insultus Antichristi debet dici No obedience
illis constanter quod nee Romano pontifici nee alicui save"ina "
prelato ecclesie militantis debet amplius vel aliter accordance

r -r . with Scripture.

obediri, nisi de quanto sonat ex fide scripture in obe-
3o dienciam domino Jesu Christo; cum ergo repugnat fidei
scripture ista dotacio et cleri discrasiacio, patet quod
non secundum racionem qua ista defenditur obeditur
domino Jesu Christo sed sibi resistitur et servitur spe-
cialiter Antichristo. Si enim febricitans vel furiosus a
35 ministro suo pecierit aquam vel gladium, cum racionabi-
liter licet implicite petat contrarium, patet quod resi-
stendo in isto et iuvando in racionabili contrario obe-
ditur sic indisposito et per consequens domino Jesu
Christo.

1. DE: officii. 2. DE: et deest. 4. DE: ministret. 8, 9. A: quam
Christum. 11. A: Joh. XII". 14. A: humillimus; E: humiliter.

16. DE: et comminatorio. 19. A: clero siniente (!). 23. DE: qui.

24. DE: statum. 3o. AD: ergo deest.

6. Matthaei XVIII, 20.

i 78 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXIV.

Unde quidam imaginantur Christum esse ostium per
quod membra sua humiliter celum intrant (ut patet
The sects make Johannis X°) ; cardines autem in quibus vertitur hoc
through'ch'rist ostium quoad profectum ecclesie sunt lex Dei tamquam
difficult. luminare superius et tradiciones hominum tamquam 5
luminare inferius. In luminari vero inferiori, quid ex
sectis noviter introductis et quid ex tradicionibus homi-
num (inconsulta lege Dei que debet esse regula) adin-
ventis, cum tantum dislocatur hoc ostium a mentibus
viatorum quod non sine eorum magna violencia cardo 10
istius ostii in suis mentibus naturaliter locaretur? Et
ista dislocacio est causa quare fit tarn strictus introitus
et rarus ad regnum. Quelibet enim secta privata habet
extra religionem Christi sua limina, in quibus contendit
ostium istud subtilius versari; et in istis sectis divan- i5
catur Christiana religio. Nee dubium quin sectarum
talium multiplicacio debilitat religionem simplicem christi-
anam, faciendo multos ab ilia excidere et alios habentes
instinctus ad illam ipsam propter cultorum suorum
prevaricanciam abhorrere. Cum enim plus debet credi 20
factis quam verbis, quis dubitat quin alienigena plus
credit factis Christi sectam abhorrentis quam verbis
quantumcunque dulcibus strenuitatem religionis Domini
predicantis? Ideo ve sectis novellis que onus ultra
religionem Christi accipiunt et onus illud sanctum et 25
in lege Dei fundabile pretermittunt. Ideo suspecta valde
foret recalcitracio qua secte nove vel abnuerent fundare
sectam suam in scriptura vel amplius exigerent obe-
dienciam subiectorum quam sonat in obedienciam do-
mino Jesu Christo. Et qui abhorret fundare petitam 3o
obedienciam in scriptura de novitate legis Antichristi
indubie est suspectus. Nee reliquit sibi Deus tarn paucos
et stultos discipulos quin sciant si Antichristus cum
scriptura sophisticat vel fundat in ea efficaciter sensum
suum et cum non est simul in lege Dei est et non, 35
patet quod in scriptura non inveniet quis verba vite
Christi contraria.

1. E in marg. : Christus hostium est. 3, 4. A: currit hoc ostium.

5. DE: humane. 6. DE: enim inferiori. 9. DE: adimentes cum diclocatur.
10. A: non sum magna ipsorum. 12. DE: fit deest; E in marg. : Introitus
ad regnum est rarus. i3. AD: ad regimen; ib. A in marg.: Contra

dotacionem ac contra ordines novellos. 18. A: favendo. 20. E in

marg.: Factis plus creditur quam verbis. 22. A: Christi semitam.

26. A: fundabili pretermittunt. 27. DE: abnuerent simpliciter. 3o. A:
qui deest. 34. A: in ea deest; ib. A: in efficaciter. 35. A: non est
deest; ib. A: non sit est.

SERMO XXV.] SECUNDA PARS. '79

Quando ergo queritur a quocunque insueta exaccio Every novelty
, „... . /» i i- i c i ^ should be met

vel nove hdei innovacio, querat hdehs quomodo rundat with a demand

suam sentenciam in scriptura; et cum sit periculosa fOUn°}ation in

novitas, consulat si ipsa catholice sit fundata. Et Scripture.

5 suspecta videtur talis novitas ex hoc quod ambo pape
et sui cardinales cum omnibus eorum complicibus ne-
sciunt efficaciter fundare quid in natura sua sit hostia
consecrata. Suspecta ergo foret quecunque sentencia
quam ipsi vel fratres de novo seminant, cum tarn diu

i in hoc sacramento ecclesie illuse | runt. Obturata ergo
ista veneni semita facile videtur fideli omnes alias dyaboli
semitas obturare; quod si obiciunt multos sanctos et
canonizatos sic viasse, restat illis docere quodlibet
horum quod nee de errato penituerunt in fine nee quod
i5canonizati sunt vel laudati per pecuniam vel errorem,
aut quod nostri sequentes vivunt conformiter istis Sanctis,
quod est difficile demonstrare.

SERMO XXV.

Cum transiret Jesus, vidit hominem sedentetn in thelonio

20 Mattheum nomine. Matth. IX0, 9.

In hoc evangelio exprimitur Matthei eleccio a Domino. How Christ
Christus enim non elegit sibi discipulos per sortem nee cnose Matthew
per eleccionem humanam, ut faciunt possessionati post
dotacionem ecclesie, nee per cautelas sophisticas et

25 mendaces, ut fratres faciunt, sed tamquam Deus et Dominus
interius inspirando et exterius operando ; et istam
doctrinam reliquit suis fidelibus, ut relictis istis super-
sticionibus inclinent Sanctis exhortacionibus alios sequi
Christum. Deus enim elegit Mathiam quod per sortem fuit

3o notificatum apostolis, sicut ipse nutritus est spiritualiter
et electus per Christum in suis discipulis. Interpretatur
autem Mattheus donum festinacionis, cum fuit donum
Dei datum ecclesie [post vocacionem duplicem, scilicet

1. DE: inconsueta. 10. DE: hoc necessario. 11. A: diaboli deest.
12. DE: multos fratres. 16. D: sed quod; E: vel quod; ib. E: vestri.

17. DE: quod — demonstrare deest. Hec verba et in cod. A. posterius
adiecta esse videntur. 19. AD in marg. : XXV; D in mars.: Matthei;
E in marg.: In die Matthei; ib. E: Cum transisset; ib. A: tholonio;
D: theloneo; E: theoloneo. 23. A: per deest. 25. DE: ut homines;

ib. E in marg. : per cartulas. 26. A: imperando. 28. A: exhortacionibus
deest. 3o. DE: notificatum est. 3i. E: Item dum sit Mattheus; ib.

E in marg. : secundum predestinacionem.

19. Cf. Wyclifs Sermons ed. by Arnold I, pag. 397 — 398.
29. Cf. supra Serm. X, pag. 68 — 70.

12 *

i 80 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXV.

intrinsecam et extrinsecam vocatus a Domino festinanter.
Jesus autem viando vidit Mattheum expertem gracie
negociis mundi intentum et a celestibus ac spiritualibus
incrementis remotum, quod notatur per hoc quod Jesus
transiens vidit hominem sedentem in theloneo Mattheum 5
nomine; per hoc enim quod transivit, notatur quod
per opus et non nude per verba vel ocium Christi
discipulus est vocandus. Per hoc autem quod sedit in
theloneo eius ociositas circa mundum, per hoc quod
erat Mattheus nomine, notatur eius disposicio quam 10
Christus disposuit ad effectum.
Matthew called Et tenetur communiter quod Christus vocavit Mattheum

before the . iv • o j • • • ia

healing of the ante curacionem parahtici. Sed quia convivium (de quo
paralytic. ^[q agitur) fuit post curacionem, ideo Mattheus hie

recapitulat illam, ut conveniencius inserat totum simul; i5
et istud miraculum in paralitico docuit Mattheum incon-
stanciam excutere et induere permanenciam sequendi
Christum in moribus. Christus enim tamquam magister
optimus docebat in opere suos apostolos ipsum sequi.
Cepit enim Jesus facere et docere (ut dicitur Act. 1°). 20
Sequela autem corporalis non fuit intenta nisi per
accidens, sed sequela spiritualis est per se necessaria
cuilibet salvando, et ideo est in evangelio crebrius
repetita. Et hec racio quare papa et alii prelati ecclesie
dedocentes sequelam Christi in opere non sunt sequendi 25
sed tamquam apostate fugiendi. Nemo enim fingens se
Christi discipulum debet imitari ab alio, nisi de quanto
Christi vestigia sit secutus ; ideo dicit Apostolus I, Cor. XI0, 1 :
Estote imitatores mei sicut et ego Christi. Et hec nimirum
est racio quare gentes quas vocamus infideles non secuntur 3o
prelatos nostros sed tamquam sibi ipsis contrarios
detestantur. Si enim fidelis habuerit quemcunque Christum
sequentem fideliter, vel si talis defuerit, habuerit fidem
et instruccionem Christi in animo, sufficit sine tali
prelato cesareo; ideo videtur, cum Christus sit in medio 35
quorumcunque in ipsum credencium, quod talium pre-
latorum institucio sit dampnabilis et retardans a profectu
ecclesie, cum fides sentenciat quod precise de tanto
est valida de quanto ordinate promovet ad Christum
coraulam sequendum in moribus. Ideo in tempore apo- 40
stolorum pro honore Dei et utilitate ecclesie pure ze-

2. E in marg. : Luc. V° ; ib. A : ex parte. 8. A : discipulis. i5. A : ins-
serat. 21. A in marg : Sequela duplex. 24. E in marg. : Prelati Christum non
sequentes in opere non sunt sequendi. 38. E : precipue. 40. A : Ideo deest.

SERMO XXV.] SECUNDA PARS. 1 8 1

lancium non fuit iste ritus cesarius introductus et inter
alios gradus gentiles non videtur alius plus nocens
ecclesie. Nam quilibet viator debet habere Christum
sibi immediatum et quantum sufficit progressu insensibili
5 quern debet appetere esse mundo incognitum sequiipsum.
Et sic fama ac excellencia mundana secundum tales
gradus cesarios fuit a rege superbie introducta. Sequitur
ergo Mattheus festinanter surgens, secundum interpre-
tacionem sui nominis, secutus est Dominum non solum

loincessu pedum sed preponderancius affeccione et imi-

tacione morum ; per hoc autem quod Mattheus corporaliter Matthew
surrexit ab ocio, notatur moraliter quod peccator intendens not only in
sequi Dominum debet surgere a peccato et occasionem body, but in
tollere, unde posset reincidere in peccatum. Et factum

1 5 est post istum progressum Matthei quod vocavit suos
socios et eis valefaciens fecit convivium, sicut de
Helizeo legitur (III Reg. XIX0, 21). Per hoc enim possent
exemplariter trahi a vita seculi ad Dominum conformiter
imitandum; et hec racio quare convivante Domino cum
c Mattheo publicani et peccatores cum eis eciam | discum-
bebant ; pharisei autem ex innata malicia ypocrisis sinistre
interpretati sunt factum Domini et ipsum supponentes
esse pessimum peccatorem hortati sunt discipulos non
sequi talem magistrum sic peccatoribus applaudentem.

25 At Jesus audiens istam implicitam blasphemiam et sciens
ipsum ex divinitate humanitati coniuncta esse impeccabilem
declarat ex quadam similitudine quod ad ipsum pertinet
infirmos spiritualiter visitare; nam medicus corporalis
(ut talis) non est necessarius corpore validis sed egris,

3o ergo multo evidencius summus medicus spiritualis debet
infirmos spiritualiter visitare; aliter enim foret finis
frustratus gracia cuius habet istam potenciam ordinatam.
Ad Christum ergo, cum sit summus spiritualis medicus,
pertinet (secundum racionem qua talis) visitare infirmos

35 crimine, ut curentur (secundum racionem qua paraclitus),
ut incipientes sanari a suis contricionibus consolentur
et (secundum racionem qua sagax preservator) debet
visitare peccabiles, ut a periculosis lapsibus preserventur :
et sic est semper necessarius viatori pro cura, regimine

2. A: alia. 7, 8. AD: Sicut ergo. 8, 9. DE: surgens — nominis deest.
12. A: intens. 16. A: socros; lb. AE: fecit cartum vel burdinem; D:

carum. Correxi ; cf. Luce V° : et fecit ei convivium magnum. Cf. Arnold I.e.:
made Grist a greet feeste .... 20. DE: eciam deest. 28. E: curare ac
visitare. 3o. A: summus deest. 3o, 3i. A: sed infirmos. 33. A in
marg. : 1. Divisio. 34. A in marg. : 2. 36. A: sanari deest.

l82

JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXV.

God cares for

the contrite

heart, not for

rites.

vel solacio adhibendo. Omnes autem iste raciones Ghristo
conveniunt, nam Psalmo CVI°, 20: Misit Dominus verbum
suum et sanavit eos, et Psalm. XXXII, 6, verbo Domini
celi firmati sunt; omnes enim angeli beati sunt huius
verbi gracia confirmati et Isaie XL°, 1 : Consolamini, 5
consolamini, popule mens, dicit Deus vester. Euntes itaque
in isto errore, discatis misericordiam Domini incarnati.
Discite (inquam) quomodo Dominus prenosticat ista
temporalia per illud Osee VI0, 6: Misericordiam volo et
non sacrificium. Nam a tempore incarnacionis plus 10
delectatur misericors in contritis et Deum ac fratres
suos diligentibus quam in quantumlibet sacrificantibus
vel corporaliter offerentibus ; quod Psalmista prescivit
Psalmo L°, 1 9, quando dixit Sacrificium Deo spiritus
contribulatus, contritum cor et humilitatum Deus non i5
despicies. Quomodo contra quiescentes in observanciis
legis veteris pro tempore legis gracie et multo damp-
nabilius contra introducentes cupide supra legem veterem
tales canonizaciones, oblaciones et festivitates dicitur Isaie
1°, 11 — 13: Quo mihi multitudinem victimarum vestrarum 20
dicit Dominus? Plenus sum, holocausta arietum et adipem
pinguium et sanguinem vitulorum et agnorum et hircorum
nolui: Cum veniretis ante conspectum meum, quis quesivit
hec de manibus vestris, ut ambularetis in atriis meis? Ne
offeratis ultra sacrificium frustra: incensum abhominacio 2b
est mihi. Neomeniam et sabbatum et festivitates alias
non feram. Iniqui quidem sunt cetus prelatorum propter
superbiam vel avariciam ista statuencium et lucra que-
rencium, quia tempore legis gracie qua Christus se ipsum
obtulit ut finem cunctorum talium videntur ilia debuisse 3o
cessare et Christi animi prevalente in illo fine hec omnia
debere quiescere; et virtus ac eius operacio precellens
cunctos ritus sensibiles debent a fidelibus exerceri, in-
carnata Dei virtute et Dei sapiencia, cum nulli ritus
huiusmodi si non per accidens sunt laudandi. 35

2. Codd.: CXLVI0. 5. E: Isaie IV°; ib. E: consolamini deest.

6. D: popule nimis; E: popule me; ib. A: dicit Dominus. 7. DE: de
isto. 8. A: dicite. 14. DE: cum dixit. i5. A: cor contribulatum.
16. A: Quo contra adversus; ib. D in marg. : adversus. 17. A: legis

deest. 18. E: introductos. 24. A: ambulare. 25. A: afferatis.

3o. A: talium deest; ib. A: videtur. 3i, 32. Hie locus haud dubie in

omnibus codd. corrupt.; A: et christiani in illo prevalente hec omnia,
rectius legendum esse videtur: et Christi animo prevalente hec omnia . . .

27. Vulg. : Iniqui sunt coetus vestri.

SERMO XXV.] SECUNDA PARS. 1 83

Et ex isto videtur quod prelatus non peccaret contra Prelates not
ius ecclesie qui contentatus de parcis alimentis ac tegu- enforce tithes
mentis ut Christus et eius apostoli non acute exigeret and offerings,

... , . , c . . % . nor' keeping of

oblaciones et decimas que pretextu derensionis mns Saints' days.
5 ecclesie hodie exiguntur. Nee ex hoc peccaret curatus
quod laborantes corporaliter in quibuscunque sollemp-
nitatibus sanctorum quos canonizat ecclesia, dum eorum
sanctitas scriptura sacra non fuerit confirmata, non
increparet nee persequeretur tamquam prevaricatores

iodecalogi, cum pocius servaret libertatem christiane
ecclesie in suis limitibus quos Christus instituit. Prelati
enim debent discere et docere subiectos quid est quod
Christus vult misericordiam et non sacrificium ; et utinam
plene cognoscerent istam scolam. Christus enim non

i5fuit incarnatus nee complevit peregrinacionem in via
ut vocet ad beatitudinem per se iustos sed peccatores
quos predestinavit ad gloriam, nam ante incarnacionem
omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt, non est qui
facial bonum, non est usque ad anum.

20 Quamvis enim parentes Baptiste ambo erant iusti et All men
sic de multis aliis patriarchis, tamen omnium eorum
iusticia infuit eis dependenter atque per accidens ex
causacione illius unius per se iusti qui est dominus Jesus
Christus; ideo usque ad ilium exclusive non est aliquis

25. qui per se faciat bonum. Ex quo patet quod non venit
vocare ad beatudinem tales iustos sed peccatores quos
confortat et animat ut sint iusti.

Circa hoc evangelium tripliciter dubitatur, primo si Relations with
liceat communicare cum excommunicatis, et videtur excommunicate.

3o quod non per multas leges ecclesie que istam communi-

^'d cacionem prohibent | gravi pena; sed certum est quod

multi excommunicantur a militante ecclesia cum quibus

Deus graciose communicat dona sua. Ideo iste leges

de communicacione cum talibus indigent sanis glosis.

35 Multis enim videtur quod excommunicati a multis
ecclesiis quantumcunque graviter suspecti sunt minus
a Deo ex hoc excommunicati et plus persecucione

1. E in marg. : Nota. 2, 3. AD: et tegumentis. 4. DE: ut pre-

textu. 5. A: Nee expectaret. 7, 8. D : eorum festivitas; E: festivitates.
8. D: fuerat; E: fuennt confirmate. 16. A: per se deest. 20. E:

Earentes Johannis; ib. A in marg.: Justicia duplex. 28. A in marg.:

ubium primum; B in marg. : Dubium; E in marg.: Dubitacio. 3i. A in
marg.: Responsio. 34. DE: excommunicacione. 36. E: subiecti.

37. A in marg.: De excommunicacione; E in marg.: Christus conversa-
batur cum excommunicatis.

18. Psalm XIII, 3.

184 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXV.

Antichristi a crimine expurgati. Ideo sicut Christus
communicavit cum excommunicatis ab homine et cum
aliis a quibus maculam non posset contrahere ad
utilitatem sui sive ecclesie, sic indubie debet mem-
We may brum Christi, supposito quod sciat vel probabiliter 5

communicate , ^ , • , ,•

with them for credat quod non cum excommunicato huiusmodi macu-
a good purpose. 2etur vel quod ex tali communicacione mereatur sibi
vel excommunicato aut matri ecclesie, sic doctoraliter
vel socialiter cum tali excommunicato ab ecclesia com-
miscendo (nam nee ecclesia sic excommunicans docet 10
quod talis sit excommunicatus a Domino nee docet quod
communicacio cum talibus non proderit alternatim);
non itaque est articulus fidei sub tam gravi pena com-
plendus, ut nemo communicet cum talibus, nee sunt
leges omnes istius materie fulcite fundamento racionabili i5
vel scriptura, ideo contempnuntur facilitate consimili
qua probantur.
The existing Secundo dubitatur si licet statuere gradus in ecclesie

degrees of ... „ , • • • , • ,-

dignity in the dignitate, ut papa, archiepiscopi, episcopi, archidiaconi

Church are officiales sese respiciunt hodie ut domini seculares: con- 20
wrong. r . '

fundere autem hos ordines esset maiorem partem legum

ecclesie perturbare.

Sed videtur mihi salvo meliori iudicio quod ista a

similitudine simiali fuerunt culpabiliter introducta. Simia

enim per multitudinem huiusmodi posset simias nature -2 5

sue decipere, sed fidelis racionalis instructus a Domino

evacuat tales argucias, cum scit ex fide scripture quod

Christus caput universalis ecclesie respicit membra

supposita tamquam socios non magistros (ut patet Gal.

II0) ; sic enim Petrus, Jacobus et Johannes qui videbantur 3o

esse columpne ecclesie dederunt dexteras societatis Paulo

et Barnabe; nee debet esse alia maioritas inter Christi

discipulos nisi ut quis vivendo virtuosius maior fuerit

quoad ilium. Constantinus autem qui civiliter instituit

suum episcopum esse summum non est allegandus tam- 35

quam fidem faciens, cum decreta XCVI dist. hoc dictum

subtrahunt tamquam paleam, eo quod non assistente

alia auctoritate hoc decretum operacione decreti evangelii

4. debet; hie verbum excidisse videtur. 6, 7. A: masculetur. (?)

8. A: excommunicacione. i5. DE: omnis. 18. AE in marg. : Dubium
secundum; D in marg.: Dubium; ib. AD: ecclesia. 20. A: sed; AD:

recipiunt. 24. DE: civili fuerunt ; ib. A in marg.: Responsio. 27. DE:
cum sit. 36. D: hoc actum. 3j. A: non deest. 38. DE: decretum
compassione.

3o. Gal. II, 9. 37. Decreti I Pars, dist. XCVI, capp. XIII, XIV.

SERMO XXV. J SEGUNDA PARS. 1 85

tenebratur. Nee movet quod sic est in defectivis statutis civi-
libus, quia sicut Deo attribuetur post diem iudicii, ut sibi
proprium librare maioritatem et minoritatem tarn in trium-
phante ecclesia quam dampnatis, sic videtur mihi debere
5 esse ex sentencia Christi (Luce XXII0) in ecclesia militante.
Nee dubium quin sic plus prodesset ecclesia, sicut
plus floruit in principio, quando cum dignioribus per-
sonis fuit ista sentencia observata; nee scio excusare
Antichristi superbiam, quando tollendo istud a Christo

io quod est sibi proprium committit blasphemiam, quia
si ista sentencia non sit vera atque catholica deducatur
in contrarium racio vel scriptura. Nam statuta Romani
pontificis non sunt primum principium per se notum,
ideo si sunt vera, sunt ex verbis deducibilia, cum non

1 5 sunt historia rei geste. Et cum secundum Augustinum
nulla est Veritas nisi fuerit in scriptura, patet quod hii
legislatores darent operam ad inveniendum legum suarum
principia in eadem, et cum legum suarum deduccio ex
scriptura non degeneraret legem suam sed pocius con-

20 firmaret, patet quod deduccionem suam cum suis le-
gibus commiscerent; omnes enim leges non sic fundatas
catholicus racionabiliter abhorreret.

Sed tercio dubitatur utrum convivare proximos viro Whether it is
ecclesiastico sit licitum, et videtur quod sic, quia Christus CCcfesiastics to

25 qui peccare non potuit interfuit Matthei convivio cum g'vc banquets.
publicanis et peccatoribus (ut patet Matth. IX0); et
idem patet de nupciis in Chana Galilee (Joh. II0), ubi
non fecisset miraculum de conversione aque in vinum
ad supplendum illud convivium nisi istud foret licitum,

3o et idem patet de duobus miraculosis conviviis (Marci VI0
et VIII°) que in persona propria fecit plebi.

Ex quibus colligitur quod racione fructus et exclusione
argumenti contrarii convivare sit licitum viatori; aliter
enim Christus non tam crebro conviviis interesset. In

35 isto dubio supposito quod secularibus sit licitum con-
vivare et per consequens talibus conviviis interesse,

i. A: statutis cuilibet. 2. DE: tribuetur. 4. E in marg. : Christus
habet librare maioritatem vel minoritatem in ecclesia. 5. DE: esse deest.
6, 7. DE: sicut prius. 9. E in marg: Nota. 11, 12. A: atque — nam
deest. i5. A: historice; ib. A in marg.: Augustinus. 19. DE: non

deest. 20. A: suis deest. 22. D: abhorret. 23. AE in marg.:

Dubium secundum; D in marg.: Dubium. 23, 24. DE: viro evangelico.
28. D: aquam. 3o. A: Marci IX . 32. D in marg.: Convivare si est
licitum. 33 — 36. A: viatori — convivare deest. 35. E: scolaribus.

16. S. August. Opp. torn. VIII, 234, torn. I, 220, torn. Ill, 1, 44.
Cf. De Eccl. 173.

1 86 JOHANNIS WYCUF SERMONUM [SERMO XXV.

It is not right querendum videtur ulterius utrum sic convivare conve-
whose ' niens sit prelatis, et videtur quod non, quia omnia bona
bdonert''tthS temPorana 9ue possident sunt bona pauperum, sed ilia
poor. non licet consumere sine eorum licencia ad ipsorum

dispendium, ergo non licet episcopis sic ilia bona 5
frugaliter dissipare. Assumptum patet ex illo tercio
Decretalium De Donationibus cap. Fraternitatem et XVI
q. I cap. | Qiioniam quicquid. Et multo evidencius ex /a
scriptura; et confirmatur ex evangelio Luce XIV0, 12
cum facis prandium aut cenam, noli vocare amicos tuos 10
neque fratres tuos neque cognatos neque vicinos neque
divites, ne forte et ipsi reinvitent te et fiat tibi retribucio,
sed cum facis convivium voca pauperes, debiles, claudos,
cecos et beatus eris, quia non habent wide retribuere tibi;
retribuetur eni?n tibi in resurreccione iustorum. Cum ergo i5
convivacio non sit nisi talium, videtur quod vel oportet
sacerdotes Dei mandatum contempnere vel a talibus
conviviis se servare.
Laymen may In isto dubio videtur mihi quod sacerdotes Christi
gbm mu5tUbeS' debent dare totam operam ad pascendum evangelium 20
careful as to et convivandum spiritualiter christianos. Convivacio

their motives. .... . . .

autem corporalis licet sit penculosa potest competere
brachio seculari. Omnis enim viator non debet quicquam
agere nisi sub obtentu beatitudinis et per consequens
sub racione illius premium promerendi. Et patet quod 2.S
quicunque convivat alium ut magnificetur in hoc seculo
vel acquirat mercedem temporalem pro sui convivio,
peccat graviter, quia ante diem iudicii mercedem recipiet si
non penam. Videat ergo secularis dominus si ea intencione
convivet alios, ut censeatur inclitus vel bonus dapifer atque 3o
largus, et de tanto a merito beatitudinis declinatur. Cum
ergo talis intencio non sit ad beatitudinem promerendam,
patet quod est culpabilis, et multiplicius convivium
superfluum nimis frequens atque diutinum.

Convivium autem huiusmodi brachii secularis debet esse 35
ad amiciciam roborandum, ad doctrinam salutiferam ab
hospite degustandum et ad Christi pauperes ab inedia

1, 2. A: ulterius — videtur deest. 1. E in marg. : Utrum prelatis

convivare sit licitum. 4. DE: ad suum. 6. frugaliter; prodagilitcr 1?).
9. E in marg.: Confirmacio. 12 — 14. A: retribucio — tibi deest.

i3. D: claucos. 19. AE in marg.: Responsio. 20. A: evangelizacione.
25. A: premii. 28, 29. A: sed non. 3o. DE: convivat. 3i. DE: tunc
de ; ib. DE: declinat. 32. DE: non fit. 33. A in marg.: Convivium

multiplex; E in marg.: Finis convivii ; ib. A: modi deest.

7. Decretal. Gregor. IX, lib. Ill, tit. XXIV, cap. II. 8. De-

creti II Pars, causa XVI, cap. LXVI1I.

SERMO XXV-] SECUNDA PARS. 187

relevandum. Et sic licet utrobique fiat spiritualis retri-
bucio sempiterna eciam hie in via, tamen de quanto
intenditur et capitur temporalis retribucio hie in via,
diminuitur vel extinguitur Dei retribucio sempiterna.
5 Nee est obiectus quo clerus dotatus excecat populum Banquets not
dignus memoria. Aliter (inquiunt) vilesceret prelatus up a prelate?
ecclesie; ipse ergo qui gratancius scit et congruencius dignity.
noscit Domino convivare, debet officium istud accipere;
nam vilescenciam mundanam prelatus gratanter acciperet,

10 dum tamen in suo officio secundum legem Domini
debite ministret; de tanto enim est ministerium suum
Deo accepcius. Unde nee Christus nee aliquis apostolus
taliter convivavit, licet Christus miraculose ostendens suam
potenciam exemplavit secularibus dominis quomodo

1 5 debeant convivare. Et si dicatur quod episcopi excellenter
habeant istam artem, dicitur quod non magis eis con-
venit quam scurriliter ioculari; per hoc enim defraudant
pauperes, sunt Domino inobedientes et fraudant se ipsos
a spirituali premio, quia nulla retribucio nisi vana

20 laudis humane est ab eis pro talibus expectanda. Sed
dato uno inconveniente in dotacione ecclesie necesse
est alia multa sequi. Unde si talis convivacio habilitaret
hominem, ut sit episcopus, episcopari magis competeret
domino seculari. Sed depauperato tali prelato ad populum

2 5 spiritualiter convivandum et immutato ex racione multi-
plici brachio seculari oportet dyabolum cautelose per
instrumentum suum agere ad continuacionem et occulta-
cionem sue nequicie, ne suum facinus cicius sit extinctum
et ecclesie patencius ostentatum.

3o Quantum ad argumenta, patet quod non movent Matthew was a
contra istam sentenciam; quoad primum patet quod hc'made'ttfe1
licet Mattheus fuerit signatus a Domino, ut ex post sit teast-
Christi apostolus, tamen pro tempore illius convivacionis
fuit proprietarius necdum reiiquit omnia apostolice

35 sequens Christum. Christus enim ad multos gradus vocavit
suos apostolos (ut patet de Petro). Et eodem modo
dicitur ad secundum ; nam probabiliter creditur quod
iste nuptus fuit Johannes Evangelista; sed antequam
uxorem suam cognosceret, Christus ad discipulatum

1. A: licet deest. 2. A: sempiterna deest. 8. AD: dominos.

9. A: violenciam. i3. A: convivet. 17. E: ioculare. 21. A: ecclesie
deest. 22. A: humiliaret. 25. E: mvitato. 27. A: ministerium

suum. 3i. D in marg. : Ad primum; A in marg. : 1; E in marg. : Ad

argumenta Christi; ib. A: sentenciam deest. 32. A: ut patet postquam.
36. AE in marg.: 2. 39. DE: suam deest.

•88 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXVI.

ipsum graciose vocavit. Ideo fuit tunc in statu in quo
sibi licuit facere convivium nupciale. Et sic Christus
ipsas nupcias sicut virtuosum seculare convivium aucto-
rizavit.
Christ fed the Quoad tercium patet quod ista convivia excedunt 5
Ph°ungry. quodcunque christiani convivium, ideo Christus ut Deus
mandavit apostolis egeno et esurienti populo tamquam
dominus ministrare, ideo non contendant nostri prelati
taliter convivare. Christus ergo intermit conviviis licitis,
sed numquam nisi quando superhabundanter spiritualem 10
retribuit recompensam.

SERMO XXVI.

Accesserunt ad Jesum discipuli dicentes: Quis putas
est maior in regno celorum. Matth. XVIII0, i .
Why the Quia conturbati sunt discipuli quadam passione humana i5

disciples asked . . .... ... .

this question, sciscitantes quis sit maior in militante ecclesia ac in
ecclesia triumphante, ideo magister optimus docet effi-
cacissime decisionem istius dubii. Causa autem quare r- ,
istud | a Christo quesierant creditur a multis quod hoc 2o5b
ideo, quia tres discipulos scilicet Petrum, Jacobum et 20
Johannem Christus in transfiguracione acceperat; ille
ergo apud quern non est accepcio personarum non sic
faceret nisi ipsi sint ceteris meliores, et cum pro Petro
solvit didragma (Matth. XVIII0), videtur Petrum habere
quandam preeminenciam supra alios ut maiorem. Sed 25
quia non habebant istud expresse a Christo decisum,
ideo voluerunt illud habere decisum clarius: Quis putas,
inquiunt, est maior in regno celorum ? ubi non videtur
quod quis putas sint due partes, scilicet nomen inter-
rogativum et verbum putandi vel opinandi, quia tunc 3o
implicarent opinionem inesse Domino, cum tamen scire
debent quod supra omnem opinionem inest sibi de
quocunque certa sciencia; ideo melius videtur quod sit
una pars ut ad verbum, ac si apostoli intenderent

3. A: secularis. 5. AE in marg. : 3; D in marg. : Ad tercium.

6. christiani; D in marg.: Christi. i3. AD in marg.: XXVI; D in

marg.: Michaelis; E in marg.: In die Michaelis. 18. A: desicionem.

25. A: preminenciam. 27. A: istud. 29. A: sit. 3i. DE: tamen

deest. 32. DE: deberent. 33. Codd.: sciam. 34. A: ut adverbium.

1 3. Cf. WycliPs Sermons ed. by Arnold, 1, pag. 398—402.
22. Rom. II, 11.

SERMO XXVI.] SECUNDA PARS. 189

istum sensum quern reputas esse maiorem in regno
celorum ; nam hoc satis est nobis cognoscere, cum
scimus quod tua reputacio est veritatis decisio.

Nee refert sive per regnum celorum intelligatur ec-
5 clesia militans vel triumphans vel utraque communiter
sicut signat nomen ecclesie. Jesus autem docuit eos Christ taught
decisionem huius dubii opere, exemplo et declaracione goocj for tiiem
verbali expressa; opus autem fuit quod Jesus vocans t0 know-
parvulum statuit eum in medio eorum tamquam domi-

10 native vallatum et ab eis protectum. Cognoscere vero
quis fuit iste parvulus est nobis impertinens sicut noticia
nominis canis Thobie, sed probabiliter creditur quod
fuit virtuosus et predestinatus. Amen, inquit, dico vobis,
nisi conversi fueritis a vestra superbia tumorosa et

1 5 efjiciamini humiles sicut parvuli, non intrabitis in regnum
celorum. Que sentencia cum fuerit absolute necessaria,
sedaret in illis contenciosam superbiam. Quid enim
prodest viatori cognoscere maioritatem hominis quoad
Deum, nisi forte prosit, ut sit virtuosior et ad fugiendum

20 peccata proclivior? Et cum eius oppositum sepe contingit,
patet ex inenarrabili Christi prudencia quod ista sen-
tencia a viatoribus est celata. Exhinc enim contingeret
quod unus sit reliquo superbior et alteri confratri
indignacior atque ad peccandum securior. Operemur

25 igitur bonum quantum sufneimus, quia quod Deus uni-
cuique secundum dignitatem suam retribuet certi sumus;
et ulteriorem precisionem noticie maioritatis expedit
viatoribus ignorare.

Unde de maioritate Petri super Johannem vel econtra We should not

o r* t 1 1 • l dispute as to

io aut Fault super alterum eorum vel cmuscunque beati wn,ch 0f the
super reliquum est vanum nobis contendere. Suppo- ap°reates7aS
sicionem autem habere possumus nobis probabilem
cuius consideracionem debemus statim dimittere. Stat enim
quod Petro pastore militantis ecclesie loco Christi

35 Johannes contemplativus sit sanccior; cum non sequitur
Petrus prerogativam habet in isto super Johannem,
ergo est simpliciter eo maior; tunc enim quilibet beatus
foret simpliciter maior quam alius et econtra; nee

4. D in marg. : Doctrina; A in marg. : Regnum celorum dupliciter.
6. DE: sicut deest. 8. DE: autem deest. 16. A: cum sit. 17. E in
marg.: Scire maioritatem quoad Deum non prodest homini. 22. E: a

extinctum est. 25. DE: ergo; ib. DE: quod deest; A: quia deest.

34. DE: Petri pastoris. 38. A: et deest.

12. Cf. De Ecclesia, pag. 276.

i 90 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXVI.

sequitur: Paulus plus omnibus laboravit, ergo est simpli-
citer amplius omnibus premiatus, cum labor potest esse
maior multipliciter vel quia quoad mundum extensior
vel quia quoad corpus angustior vel quia ex maiori
caritate meritorior quod Paulus non presumpsit dicere 5
de se ipso. Decisio ergo Christi propinquior sed conclusio
ad quesitum apostolorum confusa et in particular! in-
Humility is the cognita stat in isto quod quicunque sine personarum
virtue. accepcione magis se humiliaverit est maior in beatitudine

et econtra; patet quod humilitas que est fundamentum 10
omnibus aliis virtutibus est mensura penes quam at-
tendi debet virtuositas cuiuscunque, sed penes gradum
virtuositatis debet attendi beatitudo hominis, ergo con-
clusio. Nam virtus moralis non inest homini nisi doceatur
per hanc sentire humiliter de se ipso. Ergo de quantoi5
fuerit plus virtuosus est magis humilis et econtra; nee
Objection: valent instancie quas ydiote obiciunt: Christus (inquiunt)

Christ is . c . ^ . J. i- 1 .

infinitely more est infinitum magis virtuosus quam aliquod membrum
man^buVnat suu-m 5 et tamen non est infinitum plus humilis, quia
infinitely more neque divinitus neque humanitus, quia divinitas non 20
habet cui se humiliet, nee humanitas; ergo conclusio
falsa; divinitus non, quia cum eius humilitas sit creatura,
non infinitum excedit aliam humilitatem, sicut nee ad
infinitum maiorem humilitatem humanitatis Domini in-
dinavir. I ™;

Item, cum virtutes in Domino correspondent, sequitur
per idem quod quecunque species virtutis in ipso ex-
cederet infinitum virtutem aliam fratris sui, et per
consequens, Christus foret infinitum bonus homo et sic
tarn bonus homo quam bonus Deus. 3o

Item, Deus ex omnipotencia sua posset servare quam-
cunque caritatem in Christo remissa sua humilitate vel
omnino extincta, quia cum ille virtutes sunt res omnino
distincte possibiles per se esse, negare hoc foret derogare
Dei omnipotencie; cum ergo stante caritate in Christo 35
foret eque dilectus a Deo et per consequens eque
beatus, sequitur quod beatitudo et humilitas non regu-
lariter correspondent.

3, 4. DE: quia — vel deest. 3. A in marg. : Maioritas laboris

multiplex; E in marg.: Labor multiplex. 6. A: sed quoad. q. A:
bcatitudinem. 10. A in marg: Humilitas. i5. A: per hanc deest.

i5. DE in marg.: 1 ; E in marg.: Instancie ydiote. i3 — 19. In cod. A

locus: beatitudo — membrum suum bis habetur. 22. DE: creata.

24. DE: Deo. 26. ADE in marg.: 2. 3i. ADE in marg.: 3. 33. E:
virtutes deest.

SERMO XXVI.] SECUNDA PARS. 1 9 1

Hie videtur mihi quod, sicut non est possibile hominem Answer:
esse Christo beaciorem vel deitati cariorem, sic non ^ nTa^to'be6
est possibile hominem esse plus humilem vel aliter more £|imb'e

"".''. r than Christ.

virtuosum; sicut enim nee Deus potest facere centrum
5 mundi esse inferius, sic non potest facere suppositum
quodcunque Christo humilius. Unde errant infideliter
qui sompniant quod falsificare prima principia illi soli
subest qui potest facere centrum mundi esse inferius
quam est; nam sive rarefactus fuerit mundus versus
tosuam circumferenciam infinite sive condensatus versus Parallel from

,. , , ... the immobility

ems medium ad non quantum sive motus locahter in of the earth's
vacuo infinito, foret centrum eius continue eque bassum; centre,
ideo ista conclusio claudicat in duobus. Utrum autem
divinitas sit humilis est contenciosa equivocacio apud

1 5 multos; quidam enim dicunt quod humilitas in sua ana- What humility
logia est voluntas in gradu sibi congrua persistendi,
et sic tarn Trinitas est infinitum humilis quam quilibet
creatura racionalis debet esse humilis, licet peccantes
finaliter sunt ab humilitate perpetuo spoliati. Sed relin-

20 quendo difficultatem istam scolasticis concedendum
videtur quod, sicut Christus est infinitum melior divinitus
quam eius humanitas, sic est de suis virtutibus sen-
ciendum; quelibet enim virtus quam habet humanitus
est quomodolibet inseparabilis ab anima sed virtus

25 quam habet divinitus est substancialiter sua sapiencia,
non qualitas vel accidens inexistens.

Quantum ad secundum dicitur negando consequenciam,
cum Christus non infinitum excedit alium hominem Christ's

, ... . , . attributes as

humanitus, cum omnis perfeccio quam habet humanitus man are not
3o sit finita; nee sequitur ex isto quod denominacio quam
Christus habet humanitus secundum virtutem vel boni-
tatem anime et denominacio alterius hominis speciei
consimilis poterit coequari. Unde garrientes contra istud
eoncedunt quod superficies est infinitum maior quam

i. AE in marg. : Responsio triplex ; A in marg. : i ; D in marg. : Ad
primum. 4. A: nee Deus non; DE: enim non Deus. 5. A: supposi-
tum quoddam. 7. DE: falsificaret primo principio; E: falsificacio primi
principii illi. 8. A: esse deest. 9. E: rarusfactus. 12. A: basim;
lb. D in marg. inf.: Utrum divinitas est humilis, quod si non, tunc videtur
quod fundamentum omnium virtutum non est in Deo. 14. A: est

vocacio. i5. A: quidam autem; ib. E in marg.: Utrum divinitas sit

humilis humilitas. 16. DE: in gracia; ib. E in marg.: Humilitas.

20, 21. A: comedendum videtur. 22. DE: quam est. 23, 24. A: huma-
nitus est creatura licet; K rectius: est qualitas. 27. A in marg.: 2;
DE in marg.: Ad secundum. 29. DE: cum quecunque denominacio
quam habet. 33. Codd. : poterunt; ib. A: coequare.

4, 5. Cf. Trialogum, pag. 164. 16. Cf. Trialogum, pag. i65.

infinite.

l 92 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXVI.

it may be linea, cum non poterunt coequari, et tamen neutrum

impossible for •.■/;■«. • j- j

things to be est infinitum magnum; et sic dicent consequenter quod

equal without tam bonitas quam virtus quam Christus habet humanitus

either of them . . ^ . ^

being infinite, infinitum excedit bonitatem alterius hominis vel virtutem

et tamen neutrum est infinitum. Ego autem considero 5

in istis Dei omniscienciam et licet quoad nos unum

infinitum dicitur aliud excedere, tamen quoad Deum

excedit finite solummodo, cum non possit plus excedere

quam se toto et ipsum totum solummodo est finitum.

Sicut ergo solebam dicere quod totalis linea et super- 10

ficies sunt equales, sicut superficies quadrata pedalis

solummodo finite excedit latus suum cuius proporcio

est diffinicio distincte cognita, qui est numerus infinitus.

Nee est color si una talis res solum finite excedit reli-

quam quod poterant coequari, sicut patet de angulo i5

rectilineo et angulo contingente; et ita senciendum est

de virtute et bonitate quam Christus habet humanitus

quoad alios fratres suos. Nullus enim alius potest sibi

equari in virtute licet utraque sit finita et consimilis

speciei. Et sic licet Christus sit melior homo quam 20

Petrus sic quod infinite bonitates Petri non poterunt

sibi secundum equivalenciam coequari, tamen non se-

quitur quod Christus sit infinitum bonus homo nee

quod sit infinitum melior humanitus quam est Petrus.

Accidents have Quoad tercium patet quod assumptum est impossibile 25

no independent . 1 , •, -, c . •

existence. et una de heresibus in quibus rratres ac errantes in
sacramento altaris illudunt populo, nam fatui concipiunt
quod omne accidens sit res que poterit per se esse;
quod foret blasphemum de quolibet accidente, cum
nullum sit accidens nisi modus accidentalis substancie. 3o
Sic ergo ut Deus non potest in contradiccionem, ita
non potest in per se accidentacionem quam Antichristi
blaspheme predicant; nam consequenter concedunt quod
naturam suam integram, scilicet tam corpus quam ani-
mam, Christus potest assumere in unitatem suppositi, 35
naturam de beata virgine dimittendo vel ipsam naturam
assumptam, ubi et quomodolibet libuerit reservando; et
sic sicut illi possunt esse persona que creavit mundum

1. A: quoequari. 8, 9. A: cum non — solummodo deest. 12. A:
modo deest. i3. A: est Dei filio. 20. DE: specie. 22. A: sibi

deest. 22, 23. DE: nee sequitur. 23, 24. A: bonus — melior deest.
25. A in marg. : 3: DE: Ad tercium. 26. E: stantes et fratres; ib. A in
marg. : Quid est accidens; E in marg.: Hie nota; D in marg.: Deus non
potest impossibile accidens stare sine subiecto. Assumpcio nature cuius-
cunque. 36. A: de beata — naturam deest. 38. D: mundus.

SERMO XXVI.] SECUNDA PARS. IQ3

ex nichilo et mundum finaliter iudicabit vel saltern de

possibili ille homo qui sic facit communicat in corpore

et anima ac quibuscunque partibus cum eisdem, sic The contrary
c i ^.i • •*. i-cc opinion leads

possunt racere quod Chnstus sit quantumcunque dittor- to various

°ch miter laniatus et in virtutibus I quantumcunque dispariter heresies con-
2o5 . I n " . . cerning the

spoliatus. Nam posita tali assumpcione compossibile est Incarnation,
cum hoc quod membra Christi assumpta de virgine
secundum naturam de se ipsis assumptam quantum-
libet varientur, et cum accio persone debetur nature,

iopatet quod persona Christi depauperante ipsum virtutibus
et inducente vicia (quod contendunt absolute necessario
posse esse), ipsi possunt faciliter sic tractare dominum
Jesum Christum. Sed procul a fidelibus conclusiones
huiusmodi blasphemorum; non enim possunt eum in

1 5 persona sua occidere vel dampnare, licet blaspheme
blaterent antecedens.

Ulterius autem prosequendo sensum evangelii notanda
sunt verba Christi, dum sic loquitur: Qui suscipit unum
talern parvulum in nomine meo me suscipit. Iste autem

20 parvulus sompniatur fuisse beatus Marcialis parvulus
etate et malicia, quem beatus Petrus misit post in Galliam
predicare et fundavit Lemoicensibus fidem. Sed dimisso
isto ipsis qui credere illud volunt, tenendum est quod,
sicut superbia descendit dyabolus de regno, sic humili-

25 tate oportet ascendere. Oportet ergo prelatos notare Humility
humilitatem precipue nee carebunt sic humiles vite binrde'|"fe°n
necessariis, quia subvenire illis est Christum in membris
suis suscipere (ut patet Act. IX0 et Matth. XXIV0).
Idem ergo foret de isto diffidere et Dei omnipotenciam

3o ac omniscienciam cum iusticia sue providencie desperare.
Nee solum puniendi sunt qui corporale subsidium
parvulis istis negant, sed illi qui ipsos exprobrant in-
ferunt illis iniuriam vel quomodolibet scandalizant; et
in isto capitulo sunt omnes superbi et prelati specialiter

35 se ipsos exaltantes, spiritualem doctrinam a subditis
subtrahentes, et ut breviter dicatur, hoc scandalum

8. DE: se deest. g. DE: detur. 12. DE: sic deest; ib. A in

marg. : I. 20. DE: beatus deest. 22. AD : predicare deest; ib. DE: et
fundantc Limocensibus; ib. A: omisso. 23. DE: ipso. 32. DE: istis
deest. 35, 36. A: spiritualem — subtrahentes deest. 36. DE: ut deest.

19. Petrus Comestor in the Historia Scholastica (cap. XC)
and Nicholaus de Lyra, both give the tradition referred to in
the text, that this little child grew up to be a certain St. Mar-
cialis, who was sent into Gaul by St. Peter and preached the
faith to the people of the Limousin (Arnold).

i3

i 94 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXVI.

faciunt omnes criminosi. Talibus autem scandalizantibus
(cuiusmodi sunt communiter superiores ecclesie) foret
expediens quod cicius necarentur quantumlibet gravi
pena, ut suspensa ad colla eorum mola asinaria in pro-
fundo pelagi demergantur. Sic enim dicitur occidendos 5
St. Gregory's in Palestina morte magis terribili cruciari vel (ut placet
mlnstone.' beato Gregorio) per molam asinariam intelligitur circuitus
laboricii corporalis, ita quod mola testetur eius gravedi-
nem et circulacio eius continuacionem que in dies
renovatur et asinus signified stulticiam laboricii a 10
talibus agrestibus supportatam. Suspensio vero circa
collum eius est necessaria deputacio ad istud officium
et in profundum maris demersio est eterna dampnacio.
Worldly Vult ergo evangelium dicere quod multis prelatis in
pibc!auCttcr°asd munc^° splendentibus foret expediens quod non secundum i5
laymen, since hunc statum prelacie sed secundum statum rudem in
incur a lighter seculo dampnarentur, quia sic mititas dampnabilis
damnation. SUpra dampnacionem gravioris peccati ex pastorali of-
ficio foret eis expediens. Et quia tarn spissim seminatur
hoc vicium ex errore prelati, cum fere totus mundus 20
aliquo sex consensuum ipso participet, signanter dicit
evangelium : Ve mundo a scandalis. Sed quia Christus
vidit peccatum precedens ad istud necessitans, ideo
vere dicit: quod necesse est ut veniant scandala; quod-
libet enim peccatum prelati vel populi preparat ad hoc 2 5
scandalum in prelato, quia (Job XXXIV0) scribitur quod *
Dens regnare facit hominem ypocritam propter peccata
populi; verum tamen non obstante ista necessitate, cum
quilibet talis primo scandalizat se ipsum et preparat
ad scandalum aliorum, non excusatur a crimine, sed 3o
ve cuicunque tali per quern scandalum venit; nee solum
debes cavere scandalizare sic proximum sed te ipsum.
Si autem manus tua, hoc est, virtus operativa vel pes
tuus, hoc est, virtus affectiva facit te mere in peccatum,
erue indisposicionem talis potencie et eius actum nefa-35
rium proice abs te, quia melius est tibi carere exercicio
voluptuoso virtutum huiusmodi in hoc mundo quam
voluptate huiusmodi eternaliter condempnari. Nam cum

7. E in marg. : Mola asinaria. 10. A: renovantur. 12. A: eius

decst. 25. DE: populi decst. 26. A: XXXIV" deest. 3i. D : non

solum ; E: ideo non.

7. Gregorii Mor. lib. VI, § 57. Cf. Arnold I. c. 22. Mat-

thaei XVIII, 7. 33. Vulg.: scandalizat te.

SERMOXXVII-I SECUNDA PARS. iq5

ilia penalitate horum scnsuum hie pro via stat beati-
tudinem sequi in patria ; et ilia est infinitum melior
quam voluptas huiusmodi temporalis. Et idem est iudi-
cium de ocuio habente duplicitatem intencionis et
5 affluenciam mundane prosperitatis; licet autem duplicitas
talis sit bona, sicut tam voluptas quam dampnacio
inde sequens, tamen simplicitas et fructus eius qui est
beatitudo est melior et simpliciter preferenda.

Nee obest quod per manum, pedem et oculum intelli-
iogantur consentanei aut facinus procurantes; declinari
quidem debet eorum societas sicut societatis occasio
removeri. Tunc ergo homo eruit membra vel insolencias We cast oil' our
p0j membrorum interioris hominis, quando tollit radicalem "^"denv them'
2o6a occasionem qua membra huiusmodi viciantur et I nroicit the opportunity

- " I f . Ot Sill.

i5a se membra huiusmodi, quando actus suos viciosos
semovet et exercitat in virtute. Sic enim Matth. XIX°, 12
dicitur continens se castrate. Tales ergo pusilli licet
sint mundo abiecti, sunt tamen divites in regno et per
consequens angeli beati ad eorum custodiam deputati.

20 Cavendum itaque est ne iniusta operacione, inordinata
affeccione vel iniqua machinacione iniurietur heredibus
tanti regni.

SERMO XXVII.

Videns Jesus turbas ascendit in montem. Matth. V°, 1.

25 Hoc evangelium continet legem Christi quam ipse
non dedit per angelum cum terrore (ut dicitur Exod.
XX0 et Act. VII0), sed verus Deus tamquam legem y]lc ncw ]aw
ultimam et completissimam dedit congruentissime istam S'vcn by Christ,
legem. Videns ergo copiam turbarum congruam, ut

3o istam legem acciperent, ascendit in montem ad deno-
tandum excellenciam legis desuper inspirate, excellenciam
summi legiferi et consonanciam cum lege veteri. Cum
enim lex nova sit donum perfectissimum, patet ex testi-
monio beati Jacobi quod oportet ipsarn descendere a

5. DE: affluencia. 6. E: sic; ib. E: voluntas. 7. DE: illis

sequens. 9. E in marg.: Manus, pes, oculus signant. 16. A: in virtute
deest; ib. DE: Tunc enim. 18, 19. A: per Deum. 21. DE: vel nunquam.
22. DE: regis. 24. AD in marg. : XXVII; E in marg. : In die Omnium
Sanctorum. 26. A: timore; E in marg.: Christus ascendit in montem.
29. A: tubarum. 3o, 3i. A: ad demonstrandum. 33. DE: sicut donum;
A: sit domum.

24. Cf. Wyclif's Sermons, ed. by Arnold I, 406 — 412.
34. Jacobi I, 17.

i3*

I 96 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXVII.

patre luminum, et cum proporcionabiliter ad legem oportet
aptare legiferum, patet quod oportet hanc legem gracie
habere legislatorem graciam domini nostri Jesu Christi.
Unde Matth. VII0, 29: Erat, inquit, docens eos tamquam
potestatem habens et non sicut scribe et pharisei. Et tercio 5
sicut lex Moysi data est in Monte (Exod. XX0), sic lex
gracie dari debet populo per legiferum sedentem in monte,
sed modo vario. Ideo (Joh. 1°, 17) dicitur lex per Moysen
data est, sed gracia et Veritas per Jesum Christum facta
est. Christus enim in propria persona prius fecit prac- 10
ticam sue legis. Sessio autem Christi notat potestatem
legiferi quietem sine perturbacione et amorem ac securi-
tatem excludentem tremorem legis antique (Exodi XX0).
The position Accesserunt ad eum discipuli eius medii inter Christum
ta disciples e et populum ad denotandum quod ipsi erant ab eo dis- i5
denotes that positi ad legem Christi populo promulgandum. Sed heu

they were to f . ° f r °

promulgate the 1II1 qui gerunt hodie vicem apostolorum quoad mud

quod mendaciter sapit pinguedinem non ascendunt ad

Christum in montem, sed stant a longe in valle cum

populo, cum secundum omnem perturbacionem seculi 20

tamquam stantes in labore mundane prosperitatis cum

laicis convolvuntur, in tantum quod tolerabilior fuit

condicio Judeorum. Ipsi enim tempore Christi habuerunt

multos legis doctores, ut patet de illis inter quos sedit

Dominus (Luce II0) et de eo qui temptavit Dominum 2 5

de mandato magno in lege (Matth. XXII0) ac multis

doctoribus eis similibus. Nee dubium quin omnes illi

doctores fuerant de lege Dei, nostri autem prelati vel

Their non sunt doctores vel sunt doctores asinaria mola op-
successors have 1 i- j 1 1 -j o
come down pressi vel aliter doctores cesarei vel papales; ideo non 30

among the sedent cum Christo in monte sed in planicie tamquam

people. . . ., . " .

laici stant cum plebe. Et cum legis Dei attencio et
Christi dileccio correspondent, patet quanto ab amore
Christi ut pascant spiritualiter subditos elongantur (nam
Joh. XIV0, 2 3 scribitur: Si quis diligit me sermonem 35
meum servabit et Joh. ultimo (XXI0, 17) dictum est
Petro: Si amas me pasce oves meas); et istud indubie
est detestabilius quam degeneracio Judeorum. Et servatis

7. A: in monte deest. n. E in marg. : Sessio. 12, i3. DE: ac

r'amiliaritatem. 14, i5. A: inter Jesum et populum et. 14. E in marg.:
Discipuli mediiatores (!) inter Christum et populum. 10. E: promul-

ganda. 23. DE: condicio iudicio Judeorum. 24. DE: multos decst.

25. A: Luce XX". 26. A: magis. 27. DE: eis decst. 28. DE: legis
Dei. 28,29. A: vel non sunt doctores deest. 29. A: mole. 33. A:
quante. 3o, 37. A: dictum — oves meas deest. 37. A: illud indubie.

SERMO XXVII.] SECUNDA PARS. 197

istis circumstanciis aperiens os suum docebat tam
apostolos suos quam populum. Ex hoc enim ore suo
hec docuit, ut notetur signancius lex quam tantus legifer
impressit; non enim dabatur, ut in lege veteri, per tubam,
5 terrorem et angelum, sed iuxta vocem prophete os
Domini locutum est hec. Nee scripsit Christus hanc legem Christ wrote
in tabulis vel pellibus mortuorum animalium sed in hearts of men.
cordibus hominum tamquam magister optimus et sub-
tilissimus scrutator cordium et illapsor capacium ani-

10 marum. Unde (ad Gal. Ill0, 24) dicitur lex vetus propter
suam ruditatem intolerabilem pedagogus, quia ergo tota
lex consistit in virtutibus et earum operibus ac beati-
tudine finaliter consequente, ideo promittit Christus octo
beatitudines que, licet sint ultime in execucione, sunt

i5tamen prime in intencione. Adiungit autem virtutes et

opera que media sunt ad illas: Beati, inquit, pauperes

spiritu, quoniam ipsorum est regnum celorum. Ista quidem The

* V ■ ■ r .-,- benedictions:

paupertas spintus est vera humuitas que contra super- 1. The poor in
biam magis disponit hominem ad beatitudinem intur- ^V1 h e- $e

.... . . . truly humble.

20 bate; ideo propter similitudinem et propinquitatem sic

virtuosi ad beatitudinem dicitur quod sic pauper habet

pro suo tempore regnum Dei; unde (Matthei XVIII0)

pi dicitur (ut patet sermone proximo) quod humilior in

2o6b Dea I titudine est eo maior et (ut dicit Lyncolniensis)

25 oportet quod a sic humili excludatur mentis iactacio.
Unde ille dicitur pauper qui habet parum de tali ventosa
iactancia opere vel sermone; unde (Yob. XXXII°, 18)
legitur de illo pompatico Themanite : Plenus sum ser-
monibus et coartat me spiritus uteri mei. Ille eciam

3o dicitur pauper spiritu qui in mente et cogitacione cum
quietacione et ordinacione divina se cogitat parum
posse; talis autem paupertas spiritus est solum in patria
clara sine peste superbie; nee est possibile talem fina-
liter sic humilem a regno deficere.

35 Secundus gradus beatitudinis in perpetuitate quieta 2. The meek,
consistens in mititate contra invidiam acquiritur. Ideo

3. A: legislator. 4. A in marg. : Apercio oris. 6. A: est hoc.

7. A : animalium deest. 8. A : ut magister. i3. E in marg. : Tota lex Christi
consistit. i5. E in marg.: Prima beatitudo. 17. A in marg.: Primus
gradus. 21. DE: et beatitudinem deest. 23. DE: primo. 24. A: est deest.
25. A: viantis iactacio. 27. A: XXXII° deest. 28. E in marg.: Pauper
dicitur. 29. A: utris. 3i. A: in ordinacione. 32. DE: spiritus deest.
35. A in marg.: Secundus gradus; E in marg.: 2. 36. DE: in deest:

16. Matth. V, 3. 24. Cf. Trialosum, pag. 166. 28. The-
manite. VVyclif has confounded Eliu (Job XXXII, 2) with
Eliphaz Themanites (Job. II, 11).

I 98 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXVII.

who add to dicit Christus: Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram,
control1 o'f hoc est, beati sunt illi qui supra paupertatem spiritus
temper. predictam addunt virtutem potenciam irascibilem re-
frenantem, quoniam sicut hi possident iuste et tranquille
terrena, cum iustorum sunt omnia, sic possidebunt terram 5
vivencium. Nam sic mites parati ad tollerandum iniurias
quiete et secure possident tam temporalia quam eciam
beatitudinem consequentur, ubi superbi et invidi pugnantes
ad invicem nihil secure possident; et licet finis talium
peccatorum foret tale dominium, tamen divina iusticia 10
ostendit suam laboriosam iactanciam, qua mundum
cupiunt esse frustra; nam discipuli dyaboli in tota sua
intencione et operacione sunt finaliter redarguti.

3. Those that Tercio commendat lex Christi habentes luctum co-
griefris'for sin. lumbinum in amorosa paciencia contra iram. Beati, i5
inquit, qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur. Nam
tempore legis gracie audita est vox turturis caritative
cantantis et tumorem ac rancorem iracundie deplorantis
et dicentis cum Apostolo (Rom. VII0) : Cupio dissolvi et
esse cum Christo (et Phil. 1°). Tales autem sic lugentes 20
consequitur consolacio patrie infinita et felix commutacio,
sicut stulta est commutacio irascibilum et voluptuosorum
quibus dyabolus commutat pro delectacione momentanea
luctum perpetuum. Deus enim ex sua magnificencia
Different semper commutat in melius quodammodo infinite sed 25

virtuous Sgrief. dyabolus econverso. Sunt autem gradus luctus laudabilis,
sicut et caritatis multiplices; quidam autem ex ca-
ritate quam habent ad Deum lugent quod in euro
taliter omiserunt, et quidam super hoc ex maiori
caritate lugent quod tam ipsi quam totus populus 3o
Deo adeo sunt ingrati, et quidam super ista duo addunt
gradum tercium caritatis quod a beatitudine in hac
valle miserie sunt adeo elongati. Caritas autem secundum
Apostolum (I. Cor. XIII0, 4) est tam paciens quam benigna;
et hec tria contra triplex peccatum dyaboli disponunt 35
hominem in se ipsum.

2. DE: supra potestatem ; ib. D in marg. : paupertatem. 4. A: sicut
hie. 7. DE: quam et. 8. A: mundi pugnantes. 11, 12. DE: contra
mundum commovent. 14. A in marg.: Tercius gradus; E in marg.: 3.
17. A: caritatem. 18. A: et rancorem. 20. E: et ad. 22. A: sicut —
commutacio deest. 23. A: quiiibet diabolus; ib. A: pro dileccione.

26. DE: econtra. 27. E in marg.: Gradus luctus laudabilis. 3i. A:

Deo deest. 35. A: qua for contra; ib. A: quatriplex. (!)

i. Maith. V, 4. 1 5. Matth. V, 5. 19. Recte Phil. I, 23.

Rom. VII, 24 is in the same intent.

SERMO XXVII.] SECUNDA PARS. 199

Quarto beati qui esuriunt et siciunt iusticiam, quoniam 4. Those who
ipsi saturabuntur ; et ista condicio militat contra acci- thirf^after
diosos. Isti enim ferventer et caritative zelant pro com- righteousness.
plemento iusticie desideriis, laboribus et expensis; ac-
5 cidiosi vero in sua vana quiete inaniter delectantur, et
tamen finis consequens est intento suo contrarius ut
priores; finis autem accidie est cruciatus et perturbacio
infinita et finis desiderii complementi iusticie est beata
saciacio infinita, nam cum anima sit naturaliter capax

10 beatitudinis, patet quod quantumcunque desideraverit
in temporalibus propriis, delectacionibus personalibus,
remanent vacuitas et capacitas infiniti. Ideo (Psalmo XVI0,
1 5) dicitur: Saciabor, cum apparuer it gloria tua; et cum
hodie tantum contempnitur lex divina, patet quam pauci

1 5 sunt qui esuriunt et siciunt illam iusticiam sed pocius
temporale proprium, cum tamen certi sumus ex fide
quod sine ista esurie que contrariatur accidie nemo
saturabitur in beatitudine.

Quinto beati qui contra avariciam misericorditer sua 5. The merciful,

20 indigentibus largiuntur, quoniam ipsi immensam miseri-
cordiam consequently (ut patet Matth. XXV0), et hinc in
eadem lege scribitur (Luce VI0, 38): Mensuram bonam et
confertam et coagitatam et supereffluentem dabunt in
sinum vestrum. Inmensitas retribucionis patet in qua-

25 druplici gradu mensure et ydemptitas respicit magni-
ficenciam largitoris; satis quidem est quod utrobique
sit opus misericordie et proporcionabilitas largientis. who shall be
Deus enim cum sit infinitum magnus dominus et God" infinite
donacio secundum philosophos debet secundum magni- mercy

3o tudinem dominii mensurari, patet quod decet ipsum
pro parvo munere infinitum magis retribuere; et patet
testimonium (Matthei XII0) de retribucione magnitudinis
pro quantumlibet parvo bono. Et ista misericordia vel
elemosina bipartita opponitur avaricie secundum quatuor-

35 decim opera corporalis et spiritualis misericordie.

1. A in marg. : Quartus gradus. 3. DE: frequenter et. 6. D: in-
tencio; E: intencioni sue. 7. DE: finis enim. 8, 9. DE: et finis —

infinita deest. 10. A: desideravit. 12. DE: remanet; lb. A: Psalmo X°.
i5. DE: illam deest. 18. DE: saciabitur. 19. A in marg.: Quintus

gradus; E in marg.: 5; ib. DE: suam. 21. Codd.: consequuntur.

22. A: Matth. VII°. 25. DE: quarto gradu. 27. DE: proporcionalitas.
3o. A: dominii deest. 3i. A: tribuere. 33. DE : pro deest; ib. DE:
parva Deo. 35. DE: opera caritatis.

ite

1. Matth. V, 6. 19. Ib. V, 7.

JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXVII.

6. The pure in Sexto contra luxuriam: Beati mundo corde, quoniam
heart. • ■ j)eum vjdebunt ; cum enim mundicia | cogitacionis 2Qg
hominis capitur ab obiecto, patet quantum luxuriosi ab
ista mundicia defraudantur ymmo, cum quicquid homo
plus amaverit constituit Deum suum, patet quam in- 5
fideliter et quam turpiter luxuriosi sibi pro Deo con-
stituunt partes turpissimas meretricis ; nee aliud pec-
catum in bestialitatem plus mergit hominem, ut a
spiritualium intuitu elongetur. Ideo ista castitas vel
celibatus signanter vocatur cordis mundicia sine qua 10
Deus numquam videbitur, ideo (Apoc. XIV0, 4) dicitur
quod omnes celi cives sunt virgines sequentes agnum
quocunque ierit.

7. The peace Septimo contra gulam: Beati pacifici, quoniam filii
ma ers. jy£- VOC(ibuntur. Nulli enim inquiecius per pugnas, lites i5

This condemns et contenciones inpugnant proximos quam gulosi. Si
^"the'ehief011 enim de moderato vescibili quietarentur, ut contingit
cause of strife. m statu innocencie et continget in patria, non pro
vescibilibus tamquam bestie sic pugnarent. Et per istum
ordinem harum virtutum notatur quod tam virtutes quam 20
vicia eis opposita se causant reciproce. Sicut enim gulosus
sepe spumat in libidinem, sic luxuriosus pro exercendo suo
facinore fit gulosus. Isti autem pacifici sic accipientes vesci-
bilia pro quibus fit maior mundana contencio pro mensure
observancia vocantur filii Dei patris, cum mensura secun- 25
dum Sapientem correspondeat Deo patri; nee est hoc
modicum, quia secundum Apostolum si sunt filii, sunt
heredes.

8. Those -who Octavo beati qui persecucionem paciuntur propter iusti-
for righteous- ciam, quoniam ipsorum est regnum celorum. Nullum 3o

ness sake, enim est amoris Dei maius indicium quam quod viator
propter causam Dei vel legis sue observanciam gratanter
accipiat penam mortis, quia ilia paciencia facit mar-
tyrem et animam sic mortui subito advolare. Ideo
signanter sicut in prima beatitudine, sic in ista, cum 35
eius virtus et sua operacio sit finis meriti viatoris,

1. A in marg. : Sextus gradus; E in mart;.: 6. 4. DE: cum deest.

6. A: sibi deest. 8. DE: vcrgit. 9. DE: spirituum. 11. A: Deus

decst; ib. XIV" deest. 12. DE: sequehdo. 14. A in marg.: Septimus
gradus; E in marg.: 7. i5. DE : Nulli quidem. 20. E in mare. :

Virtutes et vicia causant se reciproce. 21. DE: sibi opposita. 24. E:
mundicia. 26. DE: corresponded ; ibDE: hoc deest. 2y. A in marg.:
Oetavus gradus; E in marg.: 8. 3i. A: divini magis. 36. DE: sua

deest; ib. DE: fuit linis; ib. E in marg.: Nota.

i. Matth. V, 8. 14. ib. V, q. 26. Sap. XI, 21. Cf. K.W.
of W., pag. 32i. 28. Rom. VIII, 17.

SERMO XXVII. I SECUNDA PARS. 2o i

dicitur pro finali premio, quoniam ipsorum est regnum
celorum. Sicut enim ventus turbinis vel impressiones
aeris non impediunt celum ab ordine sui motus, sic
perturbaciones seculi non impediunt sic virtuosum,
5 eciamsi mors advenerit, a suo proposito . promerendi,
nam talium conversacio est in celis. Nee video quod
alii sunt vere martyres vel salvandi, sed quia debent
esse legem defendentes et exequentes opere, sciencia,
exhortacione et doctrina (quod figurarunt apostoli Christo

10 propinqui et medii inter ipsum et populum), ideo ad
ipsos dirigit sermonem exhortacionis et in ipsis non
dubium animative loquitur quibuscunque prelatis vel
apostolicis qui ipsos debite imitantur: Beati, inquit,
estis, cum maledixerint vobis homines et persecuti vos

1 5 fuerint et dixerint omne malum adversum vos mencientes
propter me, gaudete et exultate, quoniam merces vestra
copiosa est in celis.

Ex quibus verbis fideli vianti dulcissimis tarn doctri-
nalibus quam propheticis expergefieret evangelizator et

20 curatus et semimortuus, si fides in ipso non titubet.
Predicit enim Christus prophetice quod tales apostolici
debeant non timere, et nude propter persecuciones has
triplices debeant congaudere; prima ergo insultacio est Antichrist
Antichristi per maledicciones et excommunicaciones, sed 'attacks, S

25 omnes illi sunt homines, quia humum vel terrestria '• b)' cursing.
sapientes; siciunt enim mundanos honores et propria
commoda terrena non honorem Dei vel bona spiritualia,
ut in celestibus conversantes. Tales (inquam) sunt
homines qui apostolicis maledicunt, ymmo tempore Christi

3o sacerdotes et pharisei et scribe arraliter inceperunt
(ut patet Joh. IX0) ; nee quietantur in ista malediccione
sed machinantur nocere christicolis vulpina persecucione 2. by citations
ut ficta citatione, insidiacione et incarceracione. Et imprisonment,
tercio quid per se, quid per procuratores dixerint omne

'5? genus mali pene vel scandali adversum Christi discipulos

legem suam viriliter defendentes, sed oportet ad eorum 3. by slander,
beatitudinem, quod insultantes in causa Christi quam

1. A: quod ipsorum. 2. E: enim deest. 4. DE: perturbatores.

7. E: quia deest. 8. DE: oportet esse. 11. DE: sermones ; ib. DE:

in deest. i5. A: et dixerint deest; ib. A: adversus. 10. A: quia

merces. 20. A: et deest. 21. DE: quid; ib. A: tales apostatici.

23. A in marg.: 1; E in marg.: Prima insultacio Antichristi. 25. DE:

qui humanum vel. 20. A: cupiunt enim; ib. E : honores deest

28. A: ut deest. 2y. E: ymmo Christum. 3i. Ab in marg. : 2,

34. AE in marg. : 3.

i5. Matth. V, 10.

202 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXVII.

defendunt sui discipuli menciantur, quia si verum dixerint

et sic persecuti propter nomen Christi passi non fuerint,

non ideo sunt beati. Summa ergo consolacio quod tales

Christ's Antichristi taliter maledicunt et Veritas beatificat et

console the Per consequens benedicit iuxta illud (Psalmi CVIII0, 28): 5

persecuted, Maledicent Mi et tit benedices. Et hec est spes fidelium

qui non timent maledicciones huiusmodi satraparum et

specialiter dura cecati non fuerint per Antichristum in

fide scripture, ad quam cecacionem laborat precipue

quod nulla acceptetur scripture sentencia nisi ab ipso 10

fuerit diffinita.

Et ut mentes fidelis animet ad hoc opus, adiungit fina-

and is a cause liter quod debent intrinsecus gaudere iubilo et extrinsecus

should rejoice, exultare pro convertendo populo, cum repugnat regalie

Christi et sue magnificencie quin merces talium con- i5

servetur in celestibus | copiose. Nee credo quod fidelis ^°'d

viator a defensione istius legis ac eius promulgacione ~

deficiet nisi dampnabiliter discrediderit Veritati, quia vox

turturis audita est in terra nostra commiscens cantum

et gemitum, cantum de premio, et gemitum de peccato. 20

Six yokes that Ideo ut idiote et simplices habeant materiam pre-

car™ between* dicandi, notanda sunt sex iuga secularis brachii que

1. Christ and trahunt efficacius currum Christi: primum est inter
the taithrul, . „ . . . ,

2. Husband and Christum et hdeles simplices viatores, secundum est

3 Parents and mter coniuges secundum legem Domini coniugatos, tercium 25

children, est inter parentes et filios naturales, quartum est inter
4. Masters and . ... . x

servants, patremramilias et suos mercenanos et eis servientes,

5. Rulers and quintum est inter seculares dominos et suos servos vel

6 Neighbours tenentes et sextum generaliter inter proximos conviventes.

Omnibus enim istis debet columba ecclesie cantum 3o

caritatis et pacis canere et optare. Cum autem ista

sex iuga secundum istam levitatem et suavitatem sunt

fundabiiia in scriptura, evangelizans sic animatus a

1. A: si deest. 3. A: tales deest. 4. E in marg. : Consolacio Christi
dicit. 5. DE: OV°. 9. Dl£: in scriptura. 12. A: ut merces

fideles anime. i3. A: debet. 20. DE: et deest. 21. A in marg.:

Nota sex; 1, 2, 3. 4, 5, 6; E in marg.: Sex iuga secularis brachii 1, 2.
21, 22. practicandi. 25. Dl£: Dei. '26. DE: et filios deest. 27. DE: et
eius deest. 28. A: est deest. 2Q.D: convivantes. 3i. DE: autem deest.
33. De Sex Jugis: fundamentalia.

21. Cf. Tractatum De Sex Jugis, cuius sex capitula e ser-
monibus XXVII, XXVIII, XXXI, XXXII et XXXIII verbotenus
deprompta sunt. Tract. De Sex Jugis sic incipit: Ut simplices
sacerdotes habeant materiam predicandi, notanda sunt sex iuga
secularis brachii que trahunt efficacius currum Christi : primum
est (vide supra) .... Cf. Lechler in his appendix, II, 5gi.

SERMO XXVII.] SECUNDA PARS. 2o3

Domino debet animose atque viriliter ista per ordinem

predicare.

Illud autem iugum quod debet esse sacerdotum ad

Christum vel populum, vel est in lege Domini plene

5 instructum vel ex Antichristi perfidia disparatum. Iugum

autem tocius ecclesia ad Christum stat in observancia The yoke

mandatorum; nam quicunque christianus ipsa servaverit, andflf°churcii

salvus erit; et hoc iugum est suave, non exasperans hoc consists in
. ° . observance of

rerentem, et leve est, non suppnmens supportantem (ut the command-

iodicitur Matthei XI0, 3o). Nam in lege veteri observarunt ments.
decalogum cum oneribus extra ipsum, sed modo per
eorum exoneracionem, per Christi confortacionem et
adiutorum multiplicacionem est levius quam tunc fuit.
Constat quidem quod lex Dei fuit per ceremonias legis

i5veteris multipliciter onerata (ut dicit Petrus Act. XV0).
Cum ergo totum hoc onus ex libertate Christiana de-
ponitur, patet primum; sed heu Antichristus tantum
difficultavit legem gracie per suas tradiciones cesareas
quod tollerabilior fuerat lex antiqua; sed prudens et

20 simplex christianus debet tradiciones istas sapienter ex-
cutere cum in earum regulari observancia sit venenum.
Quantum ad confortacionem Christi, patet quod superat
omnem gravedinem Antichristi, cum fidelis Christi con-
stanter retinet quod tenendo legem suam et contemp-

25 nendo tradiciones hominis peccati magnifice premiatur.
Et quoad tercium patet quod licet rari sunt adiutores
superstites, tamen omnino multiplicantur adiutores
militancium in ecclesia triumphante, sic quod currus
Dei est hodie magis multiplex; ideo sunt multi exultan-

3o cium, quia Dominus est in ecclesia militante. Et quantum
ad omnes argucias vitulaminum spuriorum, patet quod
omnia Christi consilia facilitant ad observanciam man-
datorum; et illi qui stulte et private sine auctorizacione
ad consilia ipsa se obligant ab eis magis degenerant.

35 Nee oportet hortari Christum ut recte faciat qui est pars
altera huius iugi, cum ex fide firmiter capimus quod ex
parte sui non posset pactum deficere. De observancia vero
istorum mandatorum decalogi patet superius parte prima.

I. DE: sed animose; ib. A in marg. : i, 2. 3. D in marg. : Jugum

primum ; E in marg. : Jugum ecclcsie ad Christum. io. DE : XX°. n. A :
extra Christum. 17. A: seu. 19. DE: foret. 23. DE : Christi deest.
26. A: Ex quo. 27. DE: tamen animis. 28. DE : sicut quod. 29. A:
est deest; ib. A: omnia sunt millia. 33. DE: private sua. 38. A: etc;
ib. De Sex Jugis: De observancia istorum mandatorum decalogi patet alibi.

38. Cf. Serm. Part. I, pag. 89 seqq.

204 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXVHI.

SERMO XXVIII.

Ambulans Jesus iuxta mare Galilee vidit duos fratres.
Matth. IV°, i 8.
Christ's Huius evangelii plana est historia. Constat quidem

various ways , _,. . ..... . . .

of calling His quod Christus multipliciter vocavit apostolos, ut primo 5

apostles. a(j confusarn noticiam de Messia (ut Johannis 1°), quando

duo discipuli audierunt Johannem vocantem Christum

agnum Dei, secundo ad familiaritatem, quando Christus

propter multitudinem ascendit in navem Petri (Luce V°),

et tercio ad apostolatum, ut Petrus relictis omnibus io

videns miraculum secutus est Dominum (ut dicitur

Luce V°). Et in ista vocacione apostolatus sunt gradus

multiplices, ut Petrus dicitur hie cum Andrea vocatus

ad apostolatum, licet antea sint vocati. Hoc autem

mare vocatur stagnum Genezareth, mare Galilee et mare i5

Tiberiadis, more Hebreorum qui quantumcunque con-

gregacionem aquarum appellant maria (ut dicitur Gen. 1°),

et bene de facto dicitur esse lacus, habens centum

stadia in longitudine et quadraginta in latitudine, per

quern transit Jordanis. Dicitur autem mare Galilee, 20

quia per patriam illam transit. Et vocatur mare Tiberiadis

a civitate Tiberiade sita super ipsum (ut patet Joh. 11° '.

Nee mirum de sequela post vocacionem duplicem pre-

He called the cedentem, specialiter cum Christus extrinsecus movens
^menoTiiigh01 aurem intrinsecus incitat eius mentem. Vocavit autem ib
station. ad suam predicacionem simplices ut istos discipulos,
non Nathanaelem vel Nycodemum (ut patet Johannis 1°
etIII0), ne credant simplices fuisse deceptos sine miraculo p ,
predicantes vel ne apostolica evangelizacio | humane 207"
sapiencie ascribatur, sed ut fides evangelii plus tribu- 3o
eretur divine sapiencie quam humane.
Mystical Mistice vero ambulacio Jesu iuxta mare Galilee signat

interpretation. ejus orciinacionem sollicitam circa ecclesiam militantem.
Nam mare Galilee pertinenter indicat istam naviculam
transmigrantem, et hinc Christus tarn crebro dicitur 35
visitans istud mare. Ordinavit autem istos quatuor
fratres pugiles huius maris, duos fratres quodammodo sibi

2. AD in marg.: XXVIII ; E in marg. : In die Andree apostoli.
5. A in marg.: 1. 6. Dli: ut deest. 8. A in marg.: 2. 10. A in

marg.: 3. 14. DE : ante. l5. A: vocatur — Galilee deest; ib. E:

stanenum. [6. A: quamcunque. 18. A: et cum de. 28. A: crcdatur.
3o, 3i. A: ascribatur — sapiencie deest.

1. Cf. Wyclif's Sermons, ed. by Arnold, torn. I, pag. 3oi — 3o6.

SERMO XXVIII.J SECUNDA PARS. 2o5

extraneos, scilicet Petrum et Andream, premittens Petrum
(qui interpretatur agnoscens) tamquam capitaneum firmi-
tatem fidei agnoscentem et Andream (qui interpretatur Christ
decorus in stacione vel virilis) ad ecclesiam miticia stranecrs^and
5 decorandum. Duos autem alios fratres cognatos suos two relatives,
vocavit in gradu alio, cum Jacobum (qui interpretatur
supplantans festivitatem) vocavit de sollicitudine huius
mundi et Johannem (qui interpretatur gracia Dei) vocavit
de voluptate carnali. Et quia isti tamquam minores

ioin seculo erant cum patre eorum Zebedeo reficientes
recia, alii autem in piscacione bonorum fortune amplius
antiquati, ideo illos vocavit secundum aliam racionem
graciosius, dans eis privilegium super cognatos suos
trahendo illos a maiori periculo et vocando eos secundum

1 5 prioritatem quandam, ad denotandum quod carnalis
cognacio est a vocacione apostolica aliena. Reparacio
vero recium indicat pauperiem Domini cognatorum et
specialiter disposicionem et actualitatis carenciam ad
merendum.

20 Hii autem duo binarii continue et statim abeuntes Their prompt
mandato Domini nedum docent efficaciam vocacionis obedience.
Christi sed instruunt ecclesiam secundum quam celeri-
tatem debent sua monita adimpleri. Evidencia autem
ad hoc incitans fuit preeminencia artis piscandi homines

25 ultra artem rudem quam prius habuerant. Cum enim
homines piscandi sint in maris sollicitudine submersi
et rete huius piscacionis sit mandatum evangelicum
contextum transversaliter cum Christi consiliis que nun-
quam indigent reparari, patet tarn ex bonitate termini

3o quam instrumenti dignitas artis Christi. Nee dubium

quin tota ista vocacio sit plena congruitare et subtili They left all to

• . • • . ■ i- • follow Christ.

misteno; nam iste quaternarms rehquit pnmo recium
suorum substanciam, secundo artem terrenam et tercio
cognacionem paternam Christo pure finaliter adherentes.
35 Et istum ordinem debent viri apostolici observare. Sed
licet Christus vocet nos sepius, tardamus tamen istis passi-
bus transmigrare, quia licet via sit nobis trita et parata
in Sanctis apostolis, tamen in defensione et predicacione
Christi evangelii(quod est idem) sibi essencialiter reticemus.

4, 5. DE: muticiam decorandum. 6. D: gradu alio modo; E: gradu
maiorcm. 7. A: supplans festinantem. 9. DE: isti deest. 12. DE:
i II Is. 14. DE: trahendo eos. i5. A: quam carnalis. 20. E: statum.
24. AD: hominis. 25. AD: aurem. 20. DE : sint dcest. 27. DE:

evangelii. 29, 3o. DE: numcri quam. 3i, 32. A: congruitate —

primo deest. 3g. DE: sibi totaliter.

206 .IOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXVIII.

The second Quantum ad duo iuga sequencia sermone proximo

^yoke's! introducta notanda est vox turturis sancti Pauli (ad
Col. III"). Quamvis enim Christus sit turtur precipue
(Matth. V°) miscens luctum cum gaudio: Beati, inquit,
qui hi gent, quoniam ipsi consolabuntur, tamen membra eius 5
turtures possunt dici; nam magnus turtur fuit Baptista
(Joh. Ill0, 29), dum sic cecinit: Amicus sponsi qui stat et
audit eum gaudio gaudet propter vocem sponsi. Magnus
eciam turtur fuit Paulus apostolus, dum cecinit: Ipse
Spiritus postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus. Ex 10
quibus colligitur quod Spiritus erat turtur; docet autem

St. Paul tells jste Apostolus (ad Col. Ill0, ubi supra) quod omnia que-

us to do all to t « , ,. V • , 1 c ■ ■ , • • t

the glory of cunque fidelis recent debet racere in nomine domini Jesu
Christi. Omne, inquit, quodcunque facitis verbo aut opere,
omnia in nomine domini Jesu Christi, suple, facite. i5
Patet racionabilitas huius principii ex hoc quod omnis
vita hominis viantis voluntaria vel naturalis debet esse
meritoria, et per consequens esse in gracia domini
nostri Jesu Christi. Ipse enim est prima natura et gracia
in qua natura subducto peccato oportet fieri creatum 20
quodlibet naturale. Tolle (inquam) peccati vetanciam
et in virtute eius et gracia est quelibet creatura; multo
evidencius quicquid homo fecerit qui Christi ministerio
tam specialiter deputatur.

His further Isto itaque principio ut fide supposito adiungit Apo- 25

Chu™banddand stolus: Mulieres, inquit, subdite estote viris sicut oportet

wife. jn Domino, viri diligite uxores vestras et nolite amari esse

ad illas. Debent autem mulieres ex natura et ex mandato

Trinitatis esse subdite viris suis; in cuius signum ordinate

sunt esse essencia inferiores; unde philosophi vocant 3o

inferiority of eas vir0s in naturalibus defectivos. Genesis eciam III0

women. . . .....

legitur quomodo prima femina ex costa primi viri non
ex pede vel capite est formata. Et ambo ista docent
quomodo quadam inferioritate debet mulier esse viro
matrimonialiter copulata; ideo cum hoc sit naturale, 35
dicit Apostolus | mulieres oportere esse subditas viris Fol-b

1. DE: sermone XXIII0; ib. D in marg. : Secundum iugum et tercium;
Codd.: tria iuga. De Sex Jugis: Quantum ad duo iuga sequencia cap.
proximo introducta .... 6. DE: turturea. 12, i3. A: quocunque.

14. E in marg.: Fidelis omnia debet facere in nomine Domini. 19. DE:
nostri deest. 23. A: quam homo. 25. D in marg.: Secundum iugum.
26. A: inquit deest. 28. DE: de mandato. 29. E in marg.: Mulieres
debent subdi viris. 3o. DE: in natura. 3o, 3i. DE: vocat eos.

32. A: loquitur; DE: legitur quoniam. 36. DE: subiectas.

1. Lechler I. c. II, 5g3. 9. Rom. VIII, 26. 12. Col. Ill, 17.
26. Col. 3, 18, 19.

SERMO XXVIII.] SECUNDA PARS. 207

suis; sed signanter modificat quod sint subiecte in
Domino; debent enim uxores viris suis tamquam domino
deservire, ut docet Petrus de Sara et Abraham. Si
autem viri ab uxoribus suis quicquam exigant quod a
5 Deo est vetitum, tunc non debent in complecione huius-
modi esse subdite viris suis, quia tunc non forent illis Limits of wifely
subdite in Domino. Et per locum a maiori: si superior °'e lcnce-
vel prelatus ecclesie subiecto suo quicquam preceperit
quod dissonat legi Christi, tunc debet ex obediencia

lodebita Christo et illi prelato humiliter rebellare. Quando
enim duo prelati quorum unus est superior et alius
inferior mandant contraria, superiori in racionabili est
parendum. Cum ergo Christus sit superior quocunque
prelato ab homine instituto, nee potest nisi racionabile et

1 5 iustum mandare cuiquam,patet quod quicquidvoluntati sue

contrarium papa vel quicunque prelatus quantumcunque

stricte mandaverit suo subdito, debet contra illud viriliter

rebellare; nam faciendo oppositum peccaret graviter.

Ex quibus patet quod tam prelatus quam subditus

20 debet cognoscere beneplacitum domini Jesu Christi; nam
sine obediencia sui privati prepositi potest salvari, cum
non iuvat, nisi de quanto promovet in racionabilibus
ad obedienciam domino Jesu Christo. Sed sine obediencia
Christi non stat quod aliquis sit salvatus; ideo ad dis-

25 cendum Christi regulam debent privati ordines primo
intendere et si fuerunt ita stolidi quod per se ipsos et
Christi regulam non sufficiant regulari, tunc consulant
superiorem intuitu caritatis ut eos misericorditer dirigat in
agendis. Si autem improvise obligati fuerint maledicto vel

3o ignaro preposito, dissolvant statim hunc nexum fatuum et
vel vivant prudenter secundum alium vel teneant religionem
christianam simplicem pure secundum abbatemcommunem
dominum Jesu Christum. Et licet in stultis maritis iacet peri-
culum, tamen longe plus in stultis prelatis qui in maiori

35 parte exigunt a subiectis quod ignorant esse Dei benepla-
citum vel debent cognoscere esse mandato suo contrarium.

1. A: cum sint. 1, 2. A: subiecte dominio. 5, 6. A: eiusmodi.
6. DE: subiecte. 6, 7. D : illis subiecte; E: illo subiecte. 7. A in

marg. : Nota de obediencia. 8. A: suo deest. 9. E in marg. : Pre- '

latus si contrarium Christo precipit non est fidelis. 12. A: mandat.

i5. A: quicquam; ib. E in marg.: De obligacione privatis prepositis nota
infra. 17. DE : humiliter rcbellarent. 19. A in marg.: Conclusio.

22. DE: in racionabilibus deest. 26. A: intenderent. De Sex Jugis:

tendere. 27. Codd.: regulare. Corr. e De Sex Jugis. 29. DE: fuerunt.
32. A: pure deest. 32. DE: communem deest. 34. DE: maiore.

33 abbatem communem in contrast to the abbat of private sects.

208 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXVIII.

Quandocunque quidam prelatus precepit subiectum
facere quod non est expedicius vie sue et Deo placencius,
peccat graviter. Sed quid scit ipse hoc de subiecto,
cuius statum et vitam ignorat, cum hoc crebro nesciat
de se ipso? Ideo secundum Christi regulam cui non 5
licet contradicere debet quilibet viator continue mereri
et spiritu Christi duci; nam ductus ille non deficit, nisi
peccator ponens obicem sit in causa. Ideo durum iudi-
cium fiet istis prelatis qui sic cece precipitant se et suos.

In coniugatis autem non sic temere obligatis istis 10
consiliis oportet virum precipue mandata Dei cognoscere
et uxorem vel ab informacione coniugis vel a Christo
mandata Dei cognoscere. Ideo mandat Christus in
suo Apostolo viros suas uxores in caritate diligere et
non illas amare tractare. Ille autem amare tractat i5
uxorem qui tractat earn irreverenter ut ancillam, nunc
verberat nunc conviciat et nunc ad peccatum inclinat.
ill treatment Verumtamen cum toto isto tractatu non videtur mihi
"for^fvorce. matrimonium debere dissolvi, cum sepe salvatur vir in-

fidelis per mulierem fidelem, et mulier ex paciencia 20
iniurie, salvo semper quod non consenciat ad peccatum,
vivit meritorie in vero matrimonio ut deberet. Istis ergo
coniugibus tarn generaliter quam spiritualiter debet
predicari vinculum caritatis et alii casus privati exigunt
speciales condiciones et consilia evangelica preter leges 25
privatas de sponsalibus introductas.
3. Parents and Quoad tercium iugum scilicet inter parentes et prolem
suam sive de sexu virili sive femineo est notandum quod
parentes plus tenentur providere de sua prole in spiri-
tualibus secundum legem Domini quam in corporalibus, 3o
licet ipsa corporalia proprius et magis immediacius a
parentibus sunt causata; probatur, quia perfecta caritas
hoc requirit; sed tenentur perfecta caritate prolem suam
diligere; ergo conclusio. Deus enim plus ponderat vitam
spiritualem interioris hominis quam corporalem. Cur ergo 35
non parens qui solum in Deo debet prolem suam diligere?

Item, profectus in moribus est proli utilior quam
nutricio corporalis, quare ergo parentes ex sincera dilec-

1. DE: quis prelatus. 4. DE: hoc deest. 9. DE: qui sic in se

precipitant; ib. E in marg. : Duplex. 14. A: suos suas deest. ifi. A:
crudelitcr. 20. AD: muliere. 27. D in marg.: Tercium iugum.

28. DE: est deest. 29. A in marg.: Conclusio. 3o A: carnalibus.

3i. A: carnalia; ib. A: magis deest; ib. A in marg.: 1. 32. E in marg.:
Parentes tenentur sue proli. 35. A: carnalem. 35. A in marg.: 2.

27. He Sex Jugis, cap. III.

SERMO XXVIII.] SECUNDA PARS. 209

cione non debent ilium profectum maiorem proli sue

appetere? nam amando minus bonum in esse genito

' foret ordo preposterus, non amor sed odium venenosum. |

Item, illud debet homo plus appetere inesse alteri A man should
cj- -iji j- ji.. fear damnation

ode cuius carencia plus doleret; sed quis non doleret for his children

plus de dampnacione, plus eciam de maculacione peccato more than

quam de sua corporali esurie vel penuria mortali, quia hardship,

raro vel nunquam evenit; ergo debet ad illud bonum

spirituale melius magis niti. Ex isto patet quod sinistre

10 et inordinate multi parentes diligunt prolem suam; multi
namque delectabiliter ipsos nutriunt in peccatis et vel
non curant ipsos corripere vel correpcionem illam
faciunt nimis remisse; quod est signum evidens quod
inordinate Deum diligunt atque prolem. Debent enim

1 5 secundum legem caritatis ordine transverso diligere
proximum quantumcunque extraneum; ergo longe evi-
dencius prolem suam. Sed mundiales graviter et in-
dignanter ferunt istam sentenciam, dicentes quod iuxta
illam homines permitterent nedum proximos sed pro-

20 prios natos mori, quod cum contradicit legi nature,
manifestum est quod est contrarium legi Dei. Nemo
enim scit si ex tali educacione corporali quis peccabit
mortaliter vel erit deterior quoad mores.

Hie dicit logicus quod nedum oportet patrem dimittere

25 sed debet gratanter sufferre mortem proximi sive nati,
ut patet (II Regum XII0) de David qui hilariter sustinuit
mortem nati; verumtamen isti non repugnat sed con-
sonat quod parens potens debet proli de vite necessariis A parent

• , |- . , • „. 1 • should provide

providere; licet malum preter intentum parentis exhinc for his child,
3o quandoque proli proveniat, oportet tamen parentem ^ .n,ot
prudenter et cum moderamine talia tribuere proli sue
et non propter fornicandum, pulchritudinem vel pote-
statem prolis carnalem aut propter magnificenciam seculi
in parentibus extollendam, sed utrobique ad honorem
35 Dei et profectum ecclesie intendendum. Et si occasione
mala accepta sit proles ex facto parentis deterior, parens
non est propterea increpandus, cum secundum racionem

1. DE: maiori. 3. DE: preposteris. 4. A in marg. : 3. 5. E:

debet. 6. DE: dampnacione prolis et de. 7. DE: carnali. 8. DE:
eveniet. 11. DE: eos; ib. DE: et deest. i5 — 17. DE: ordine — suam

deest. 19. DE: nedum homines; ib. AE in marg.: Obieccio; E: mun-

dialium. 22. A: carnali. 24. A in marg.: Responsio. 25. DE:

Christi sive nati. 3o. DE: eveniat. 3i. E: retribuere. 32. DE:
fortificandum.

'4

2 to JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXIX.

Augustini nemo tunc faceret quodvis opus; debet ergo
attendere ad intencionem prudentem in talibus.

Econtra autem necesse est hortari prolem, ut excellenti
gradu honorificet et obediat suis parentibus, ut patet
Children must in materia de primo mandato secunde tabule. Oportet 5
'parents;' tamen quod catholicus istam obedienciam modificet ut
priorem ; ideo dicit Apostolus ubi supra: Filii obedite
parentibus per omnia; hoc enim beneplacitum est Domino,
patres nolite ad indignacionem provocare filios, ut non
pusillo animo jiant. Debent autem filii parentibus obedire 10
non solum in opere manuali sed precipue in spirituali,
quod sonat in salutem sue anime, ideo cum spirituale
et corporale sunt omnia, signanter dicit Apostolus quod
filii debent obedire parentibus suis per omnia. Non
autem dicit quod filii obediant in quibuscunque parentes i5
but not if their mandaverint, quia stat ipsos mandare irracionabiliter,
againsfchrisfs. et Per consequens tunc debent obedire racioni que est
pater superior dominus Jesus Christus. Talis autem
irracionalis precepcio non cadit in numerum cum man-
datis. Patres autem non debent nimis aspere tractare 20
filios, ne postmodum fiant invalidi ad debite paciendum.
Sicut enim Christus paulative introduxit suam humani-
tatem ad deitatem assumptam, ut patet de Baptista
et sua conversacione usque ad annos triginta, sic debent
parentes bonos mores in filiis suis inducere paulative. 25

SERMO XXIX.

Hoc est preceptum meum, ut diligatis invicem, sicut
dilexi vos. Johannis XV0, 12.
Charity the Quia autem finis mandatorum est caritas et christiani

S\irtues.a non solum a Christo sed a suis apostolis ceperunt 3o
exemplar observancie caritatis, ideo hoc evangelium
docet quomodo huius caritatis regula debeat observari.
Observancia itaque tocius decalogi est completa obser-
vancia caritatis. Ideo dicit Gregorius quod sicut rami

1. DE: Oportet ergo. 2. DE: attendere deest; E: ad deest; ib. DE:
prudentis. 10. D in marg. : Argumentum pro obediencia plena prelatis

ex apostolo. 16. A: mandaverunt. 18. E: superior deest. 19. A:

possit in. 21. DE: invalide; ib. A: ac debite. 25. A: Explicit secunda
pars. Incipit tercia. Extinct, ead. man. Qui secuntur sermones Codicis A
sub signis 1-16 numerantur. 27. AD in marg.: Sermo XXIX.

3i— 34. A: hoc evangelium — caritatis ideo deest. 32. E: debet.

33. E: tocius deest.

1. Aug. Opp. torn. IV, 1012, 1220, 1444. Ill, 1, 570.
7. Col. Ill, 21, 27. Cf. Wyclif's Sermons, ed. by Arnold

I, pag. 168 — 171.

SERMO XXIX.] SECUNDA PARS. 21 I

procedunt a stipite, sic omnes alie virtutes a caritate.

Unde (Ia ad Timoth. 1°, 5) : Finis precepti est caritas.

Quia ergo Christus voluit inducere apostolos ad fidelium

edificacionem et consolacionem, ideo magis facit men-

5 cionem de dileccione proximi que includit dileccionem

Dei et quod amor quo Christus dilexit nos sit perfectum

exemplar, ex hoc evidet quod summa dileccio est ponere

P - animam pro amicis; ideo dicit evangelium : Hoc est

207d preceptum meum ut diligatis invicem sicut dilexi vos; |

io maiorem hac dileccionem nemo habet ut animam suam

ponat quis pro amicis suis. Et sic sunt tres gradus se- Three steps
cundum quos est dileccio derivata, primus quo pater rchfrityVisC1
diligit humanitatem filii; que dileccio cum sit eterna derived.
oportet quod habeat aliam propinquius exemplantem

1 5 que processit a Christo humanitus, qua dileccione Christus
dilexit apostolos et singulos eos fideliter imitantes; tercia
vero dileccio est qua apostoli et viri apostolici recte
et iuste diligunt oves suas. Maxima itaque dileccio
conveniens creature est qualiter Christus posuit animam

20 suam pro amicis. Unde notant quidam quod sunt sex Six things to
per ordinem diligenda: Deus in gradu summo, ipse diligens e °^n. y a
in gradu proximo, suus spiritus in gradu tercio, proximus I* P°^»_
in gradu quarto, corpus proprium in gradu quinto, et 3. his spirit,
reliqua corpora in gradu sexto; nee sunt gradus illi f.'hisown'body'

25 indivisibiles, cum corpora ut sunt meliora sunt amplius 6- other bodies,
diligenda. Intelligendo autem per animam animacionem
sui proprii corporis que est vita, patet quod racionabile
et iustum est licet difficile, animam sic ponere pro
amico, quia cum amicus eque bonus in natura cum

3o alio sit amplius suo corpore et per consequens plus-
quam anima vel sua vita corporea diligendus. Patet
quod est iusta commutacio animam sic ponere pro
amico, et cum amicus et inimicus dicuntur ad aliquid,
patet quod omnis homo alteri est amicus; sic enim All men are

35 querit Christus (Johannis XVIII°) a Scarioth: Amice ad
quid venisti? Omnis enim homo quantumcunque per
accidens malus prodest homini, Christus autem posuit
animam suam pro amicis ac eciam inimicis; pro illis

5. D in marg. : Dileccionis tres sunt gradus. n. A: sic sic; ib. A in
marg. : Dileccio triplex ; E in marg. : Tres gradus caritatis. 12. A : primus
est pater. 19. A: quali. 20. A in marg.: Sex diligenda. 22, 23. A:
lh gradu tercio — proprium deest. 24. DE: illi decst. 27. A: sui deest;
ib. A: racionale. 3i. D in marg.: Amicus est quilibet; E in marg.: Pro
amico animam ponere est racionabile. 35. Rectius : Matth. XXVI0, 5o.

36. DE: homo deest. 37. DE: prodest bono. 38. DE: suam deest.

8. Joh. XV, 12, i3.

14*

our friends.

1 1 2 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXIX.

autem qui prius erant inimici et in fine amici animam

suam posuit, ut salventur, et (ut quibusdam placet) pro

omnibus dampnatis animam suam posuit ut micius

condempnentur.

Doubts.- Sed in assumpto isto sunt multa dubia, primum 5

snouldyiove quomodo omnis homo debet Deum plus diligere quam

God more than se ipSurn: et videtur quod non, quia omnis humana
ourselves. . . . ~

dileccio causatur ab ipso homine, ergo debet plus in

ipsum tendere quam in Deum. Confirmatur ex hoc

quod nemo Deum diligit, nisi quia est sibi bonus, to

in tantum quod si Deus non foret sibi bonus, non

teneretur ipsum diligere. Causa ergo quare homo diligit

Deum est quia Deus est sibi bonus, et cum causa eciam

finalis illius sit esse hominis, videtur quod causa quare

homo diligit Deum est ipse diligens et cum secundum i5

philosophorum principia propter quod unumquodque

est ipsum magis, videtur quod homo gracia cuius bene-

ficiencie Deum diligit debet magis diligi a se ipso.

Quando enim nutrix diligitur a parente propter puerum,

ipse puer magis diligitur. 20

Reply: Hie dicitur quod Deus debet summe diligi ab homine

cause of human eciam plus se ipso. Et quantum ad argumentum negatur

love. consequencia, quia humana dileccio licet causetur na-

turaliter, efficienter et quodammodo finaliter a se ipso,

tamen prius et principalius causatur efficienter a Deo, ib

cum ipse sit finis ultimus cuiuslibet creature; ideo humana

dileccio debet principaliter in Deum tendere, cum ipse

non sit nisi efficiens instrumentale et finis parcialis cur

Deum diligit. Et ad confirmacionem dicitur quod falsum

assumitur, cum sicut homo debet confiteri Domino, 3o

quoniam bonus, sic debet ipsum diligere quoniam bonus

et per consequens prius debet ipsum diligere, non solum

quia est bonus sibi, cum notum sit quod prius est bonus

quam est bonus sibi, ideo certum est quod non consum-

mabitur humana Dei dileccio, antequam absorpta merit 35

quelibet propria dileccio creature, ut beati Deum in

3, 4. E: micius salventur. 5. DE: sunt notanda; ib. A in marg. :

Primum dubium; D in marg.: Notanda; E in marg.: Dubia; primum;
ib. DE: primo. 6. D in marg.: Diligere debet homo plus Deum quam
se ipsum. 7. D in marg.: Argumentum. 9. D in marg.: Confirmacio;
ib. DE: confirmatur hoc modo. 11. A: Deus deest. 12. E: tenetur.

i3 — 15. A: quia Deus — Deum est deest. 17, 18. A: videtur — magis

deest. 21. A in marg.: Responsio 1; E in marg.: Solucio. 23, 24. DE:
materialiter. 24. E: ab nomine tamen efficienter. 24, 25. DE: et

quodammodo — efficienter deest. 3i. D: sic debet — bonus deest.

32, 33. A: non solum quia bonum.

SERMO XXIX.

SECUNDA PARS,

2l3

patria diligunt, quia bonus in se ipso, non quia sit bonus
ipsis vel alteri creature; conceditur tamen quod nemo
deberet Deum diligere nisi fuerit sibi bonus, cum contra-
diccionem claudit hominem vel creaturam aliquam esse,
5 nisi Deus fuerit sibi bonus, quia si aliquid sit bonum
est ipsum esse, et illud' bonum vel est Deus vel a Deo,
cum Deus sit primum bonum : omnis ergo creatura si
est, est bona a Deo et per consequens Deus est bonus
sibi; Deus tamen habet racionem priorem bonitatis

10 secundum quam est bonus simpliciter et eciam sibi
ipsi. Ideo concedunt logici quod Deus est infinitum
melior quam est mihi.

Secundo dubitatur quomodo ipse diligens proximo
post Deum diligitur a se ipso; et videtur quod non,

1 5 quia cuiuslibet hominis dileccio debet a dileccione Domini
exemplari; Deus autem diligit res regulariter, ut sunt
bone; cum ergo homo non sit optimus post Deum,
videtur quod ipse non debet post Deum primo diligi.
Qui ergo sic deformat voluntatem suam voluntati divine,

20 videtur peccare graviter more Luciferi.

Item, videtur quod spiritus hominis non ponit tercium
gradum amoris, cum omnis homo sit spiritus vadens
et non rediens, et per consequens, omnis homo debet
tantum diligere spiritum suum ut se ipsum, quia idem est.

25 Item, videtur quod homo debet se ipsum plus diligere
Fol. SUD racione qua | spiritus quam sub racione qua homo,
quia ut sic est angelis atque bonis conformior et per
consequens melior et sic diligibilior.

In isto oportet de dileccione distinguere: Quedam

3o est absoluta et quedam propria. Dileccio vero .absoluta
non est nisi velle bonum dilecto, et sic omnis homo
debet infinitum plus Deum diligere quam se ipsum;
infinitum plus dico, non intensive vel quoad actum
dileccionis, cum nulla creatura potest sic infinitum

35 diligere, sed maioritas dileccionis debet bonitate voliti
mensurari ut, sicut debeo velle Deum esse infinitum

The blessed

love God for

His absolute

goodness.

2. Man is not

next to God as

an object of

his own love.

Man should

love himself

more as spirit

than as man.

Reply:
We must
distinguish

between

absolute and

appropriate

love.

1. DE: antequam sit. 3 — 5. A: cum — sibi bonus deest. 6. DE:
et cum bonum. 7, 8. DE: sic est bona. 9. DE: cum Deus.

10, 11. DE: simpliciter esse sibi ipsi. 12. D: quam est mihi; in marg. :
scilicet bonus; E: quam est vir. i3. AE: DuDium secundum; ib. D in

marg.: Dubium. i5. DE : debet diligi; ib. AD in marg.: 1. i5. DE:
Dei. 18. A: primo deest. 21. DE in marg.: 2. 22. AE in marg.: 2;
ib. DE: omnis deest. 25. DE in marg.: 3. 26. A: spiritus — qua

deest. 29. AD in marg.: Dileccio duplex; 1 ; E in marg.: Solucio.

Dileccio absoluta, propria; A in marg. : Responsio. 3o. DE: vero deest.
35, 36. A: debet veluti mensurari. 36. E in marg.: Maioritas dileccionis
mensuratur.

214

JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXIX.

Absolute love

due in

proportion to

goodness.

Appropriate

love in

proportion to

goodness in

relation to the

lover.

A man may

love others

more than

himself.

magis bonum quam me ipsum, sic debeo ipsum pro-
porcionaliter magis diligere. Et sic concedunt logici
quod debeo tantum Deum diligere quantum ipse debet
se ipsum diligere, non tamen quoad actum sed quoad
bonum volitum. Et sic loquendo de dileccione simpliciter 5
quamlibet creaturam debeo diligere ut est bona, ut
beatum in patria plus me ipso, quia scio quod Deus
plus ipsum diligit; et sicut oro Deum: Fiat voluntas
tua, sic debeo appetere et diligere quod voluntas Dei
simpliciter impleatur. Et ista consideracio facit vere 10
humiles.

Sed est alia racio dileccionis proprie secundum ordinem
quo causatur; unde quia quelibet hominis dileccio
originatur et causatur multipliciter ab eodem quam a
creatura alia, ideo secundum illam racionem proprietatis i5
debet homo se ipsum magis diligere, licet in priori
genere diligendi plus diligat magis bona. Sed quoad
Deum ipse prius ordinat dileccionem illam quam ego
ipse, sed non sic alia creatura, et ita debeo quamlibet
creaturam diligere secundum duplicem racionem, videlicet 20
secundum racionem qua est bona simpliciter vel secundum
racionem qua est mihi bona vel perfeccionaliter mihi
prodest. Et in ista racione quoad me ipsum excedo quam-
libet aliam creaturam.

Per hoc ad primum argumentum dicitur quod bene 2 5
concluditur hominem non debere primo post Deum
dileccione simpliciter se ipsum diligere; et isto modo
intelligunt quidam Moysen plus dilexisse populum quam
se ipsum : Domine, inquit, aut dimitte populo huic noxam
hanc aut dele me de libro vivencium in quo me scripsisti. 3o
Et sic potest dici quod utraque istarum dileccionum in
homine exemplatur a dileccione Dei, prima generalius
et secunda specialius; cum Deus se ipsum primo diligit
et ordinat quod humana dileccio secundum talem pri-
oritatem ordinis sit causata. Facilius autem foret sim- 35
pliciter concedere quod homo debet diligibilia amare

3, 4. A: quantum — diligere deest. 4. E in marg. : Nota; ib. DE:
non tantum. 5. A: volitum deest; ib. D in marg.: Diligere debet homo
plus beatum quam se ipsum. 12. A in marg.: 2; E in marg.: Alia

racio dileccionis. 18. DE: originat. 20. DE: scilicet. 21. A in

marg.: Nota duplicem racionem diligendi; E in marg.: Nota racionem
diligendi creaturam. 25. ADE in marg.: Ad primum. 3o. A: libro

vite. 3i. D in marg.: Homo diligere debet infinitum plus Deum quam

se ipsum. 32. D: in dileccione. 34,35. DE : proprietatem. 35. A in
marg. : Nota.

29. Exodi XXXII, 3i.

SERMO XXIX.J SECUNDA PARS. 2 1 5

proporcionabiliter, ut sunt bona, et cum in equivocis
non sit contradiccio ac iste dilecciones sunt tantum
equivoce, non repugnat quod homo magis se ipsum
diligit quam beatum et tamen magis beatum diligit
5 quam se ipsum.

Ad secundum dicitur quod dileccio qua homo diligit The spirit is
spiritum suum et dileccio qua diligit se ipsum non }he man'inUa
ponunt in numerum quoad diversitatem persone obiecte, sPecial relation.
quia idem est; alia tamen est disparitas racionis qua

iohomo se ipsum diligit in quantum plene homo et in
quantum plene spiritus, ut dicit Phorphirius quod sortes
in theatro differt a se ipso existente in foro; et ita
summus gradus quo homo se ipsum diligeret foret racio
qua se ipsum diligit ut beatus, unde dampnati dicuntur

i5se ipsos odire maxime et minime se ipsos diligere, cum
volunt volucione simpliciter bonum minimum sibi ipsis.

Ad tercium dicitur quod falsum assumitur, ymmo Man as a
homo, ut compositus ex corpore et anima est similior ^haVh'is sJfiriT
angelis in perfeccione et plene beatus undequaque, ut asj.,bf' Pi? ™°Te

20 est spiritus sive coniunctus corpori sive a corpore sepa-
ratus. Unde si propter istam similitudinem, cum Deo
foret creatura simpliciter perfeccior, tunc anima et
cetera multiplicata que non sunt mole magna forent
perfecciora quam aliquod corpus mundi. Sed absit;

25 homo ergo Christus Jesus est nostrum principium et
angelorum, cui de quanto sumus similiores sumus et
perfecciores. Ipse autem est perfeccior quam aliquis
creatus spiritus.

Et hec racio quare Augustinus dicit quod positus in

3o adopcione ut sit homo vel angelus eligeret esse homo;
Deus enim aliter non precederet in perficiendo hominem
ad plenam beatitudinem animam cum corpore copulando,
nee affectarent anime beate aliter corporibus reuniri,
nee foret opus nature sed pocius Dei mali componere

35 hominem ex corpore et anima, -si corpus ipsum imper-
ficiat et nullomodo perficiat. Sicut ergo corpus beati
habet propriam beatitudinem solum finitam, sic Deus

4. E: diligat. 6. ADE in marg. : Ad 2m. 8. DE: numerum; ib. DE:
abiecte. 9. E: eadem est alia. 11. E: plene deest. 14, i5. D: debent
se; ib. E: misericordie se. 16. DE: volutive. 17. ADE in marg.: Ad
tercium. 22. anima; D: tempus; E: ens. 26. A: et deest. 29. A in
marg. : Nota Augustinum ; D in marg. : Augustinus eligeret pocius esse
li.imo quam angelus. 32. E: plenam deest. 35. A in marg.: Nota

quod corpus perficit animam aliquo modo.

1 1. 'Sortes' Gf. Wyclif's De Composicione Hominis, ed. Beer,
pag. 144, 29. Opp. torn. VII, 235; IV, 2o3.

can
wor

amma.

2 I 6 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXIX.

ipsum hominem beatum imperficeret ipsam beatitudinem
corpoream vel partem eius tollens precise reliquam
conservando. Corpus tamen corruptum in via indicat p .
hominem imperfectum | virtuosum, tamen licet in vasis 2o8b
fictilibus dicit racio esse anima plus perfectum, nee 5
foret homo sic imperfectus, nisi foret tarn corpus quam
anima quam composicio eorundem.
3. Doubt as to Sed tercio dubitatur quomodo corpus et anima eque
soul (amma) diligibilia implicantur, cum anima humana sit perfeccior

thC C?lJa y corPore m natura. Sicut ergo homo plus diligeret animam io
suam quam quemcunque proximum sic et corpus; Deus
ergo bonus et per se ideo non mandaret vel moneret
quod homo propter proximum destruat corpus suum,
quia ilia foret commutacio melioris pro peiori quod
dyabolus deridet. i5

Answer: Hie dicitur quod in ista equivocacione laborant tarn

meaning of philosophi quam theologi. Anima enim sepe sumitur tarn
apud philosophos quam apud theologos abstractive pro
ipsa animacione qua corpus naturale organicum actuatur,
et sic dicit Averroys cum aliis quod anima humana est 20
corruptibilis cum corpore, sicut anima bestiarum et illam
animacionem, cum sit necesse quod redeat in resurreccione
finali, debet homo ponere pro proximo, ymmo (ut docet
evangelium) debet ipsam odire, hoc est, actuacionem cor-
poris secundum raciones vitales vivendo penaliter impe- 2 5
dire. Illi enim qui vivunt voluptuose secundum fortitu-
dinem bestialem amant animam suam sed illi precipue qui
talem animacionem diligunt plus quam Deum. Oportet
enim quod homo ipsam odiat, hoc est, propter dileccionem
Dei mitiget vel extinguat. Nee est ipse in caritate, spe 3o
vel fide formata qui non odit animam ad hunc sensum.
Sed secundo sumitur anima concretive vel personaliter
pro persona que animatur, et sic ponendo animacionem
ipsa anima, id est, persona animata perficitur et ad
beatitudinem custoditur. 35

5. E: anima deest. 7. E: et composicio. 8. ADE in marg. : Dubium
(AE: tercium); A in marg. : Nota quod homo est corpus et anima et compo-
sicio eorundem. 9. DE: diligenda. 10. E : corpore deest. 12. A: racio non.
i5. E : derideret. 17. A : theologici ; ib. A in marg. : Responsio. Anima accipi-
tur multipliciter; I) in marg.: Anima est animacio corporis. 21. A: anime.
22. A : rediat. 23. A: ponere pro — debet deest. 24. D in marg.: Odit

animam. 32. AE in marg. : 2; E in marg.: Anima sumitur i concretive'
Anima est persona que animatur. 34. A: hoc est; ib. D in marg. infe-
riori eadem manu glossa tschechica: Tuto maliczko temierz yako nicz
nerozumyem a toho my zell, id est: Hie (scilicet habetur) paululum pene
quasi nihil intelligam; quod mihi malum.

20. Cf. Trialogum, pag. 91.

SERMO XXIX.] SECUNDA PARS. 2 1 7

Et istum sensum videtur Averroys habuisse, ponendo
eandem animam esse omnium hominum, non quod sit
persona cuiuscunque hominis vel pars eius sed unus
spiritus toti spere corruptibilium copulatus, et secundum
5 disposicionem variatur virtutis cogitative humane quam
posuit animam hominis propriam et mortalem dispariter
cum homine copulari. Et hec secundum eum est racio
quare unus homo reliquo magis intelligit. Fideles autem
ponunt quod non infima intelligencia sed summus
10 spiritus copulatur cum homine et ut sibi placuerit ac
in naturalibus ipsum disposuerit, ipsum spiritualiter
illuminat et dat spiritualia dona sua. Error ergo in
fide de immortalitate anime apud philosophos stat partim Why

• a 3 i-«. 4. j • philosophers

in equivocacione et partim in inhdelitate de resurreccione. err as to the

i5Ignorarunt enim quod persona hominis, que est spiritus immortality of
immortalis, ad tempus copulatur cum corpore secundum
limitatam periodum qua celum ipsum respicit et post
ad tempus modicum manet in beatitudine vel pena.
Et tercio in finali iudicio reuniuntur hec atoma corporalia

20 ubicunque dispersa fuerint et idem spiritus secundum
complexionem indissolubilem cum corpore reunitur et
secundum quod meruit beatificatur in eadem persona
perpetuo vel punitur. Notata ergo ista equivocacione
patet quod idem est hominem diligere animacionem

25 suam, hoc est, quod corporaliter animetur et ipsum
diligere quod corpus ipsum sit realiter corpus suum;
nam persona illius spiritus non est corporea nisi ut
secundum actum talem corpus induerit. Ideo infideliter
amat proprietatem qui plus amat quod corpus in brevi

3o momento sit corpus suum quam quod spiritus suus
vel proximi perpetuo sit salvatus; et multo infidelius
amat ipse proprietatem qui affectat bona fortune adesse
sue abbacie vel secte quam quod currat inter christicolas
ordinacio legis Christi.

35 Ad primum quidem est instinctus nature sed ad
secundum planus instinctus satane, ideoque avaricia

1. A: videtur deest. 3. DE: sed videlicet. 4. DE: toti opere.

5. E: cogitatem. (!) 5, 6. DE: quam ponunt. 9. DE : infinita intelli-

gencia. 9, 10. DE: summa Deus. 10. A in marg. : 3. 12. A: spe-
cialia. i3. DE : mortalitate; ib. A in marg.: Spiritus immortalis est

persona hominis; E in marg.: Error de mortalitate animi. i5. DE: Igno-
rant; ib. A in marg.: a. 16. A in marg.: b. 19. A in marg.: c.
20. DE: fuerunt. 21. A: dissolubilem. 22. DE: in deest. 28. E in
marg.: Nota. 33. A : sui abbathie; ib. A: in christicolas ; ib. A in marg. :
Nota bene.

1. Cf. Trialogum, pag. 106.

2 i 8 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXIX-

vocatur ab Apostolo servitus ydolorum. Quia autem

observancia mandatorum Dei inducit simul in dileccionem

Friendship Pei et proximi, ideo subdit Veritas consequenter: Vos
with Christ . . . . * ... . . , . .

comes of amici mei estis, si jeceritis que precipw vobis. Ipsi autem

keeping His perfecte faciunt ad Christi propositum qui habent animum 5
command- r . r _ r n

ments. consummatum in observancia mandatorum. Et sumitur

amicus nunc secundum simplam benevolenciam (ut

patet de Scarioth Joh.XVIII0), nunc utrimque. Cum enim

secundum Aristotelem amicicia sit mutua benevolencia

in antea passis non latens, patet quod ista amicicia io

non completur nisi in patria; ibidem enim videbuntur

in verbo cuncti actus et habitus bonorum, sed hie in

via necesse est quod latenter plurimum ignorentur. Sed

Christus detegendo familiaritatem maiorem plene haben-

dam in patria sic subiungit: Iain non dicam vos servos, i5

quia servus nescit quid facial dominns eius.

How such Posset autem homo mirari, cum amicicia secundum

friendship is , .... . . , I , ,

possible. philosophos sit inter equates vel prope equales, quomodo r- ,

inter Christum et suos apostolos posset esse | amicicia, 2o8c

sed est plana responsio quod humanitas est paritas in 20

natura. Et quoad graciam est prope paritatem, cum

dicit eis quicquid ab ipso per ipsos fuerit faciendum

quod alienum est a servis.

Two sorts of Sed dubitatur quoniam apostoli vocant se regulariter

servos domini Jesu Christi, et Christus dicens singulas 25

veritates per ante dicit quod non dicet amodo ipsos

servos, sed per distinccionem de servo tollitur difficultas;

aliquis enim est servus a condicione et aliquis a mini-

stracione. Servus a condicione est ille qui timore servili

et non filial! facit quod dominus suits mandaverit; quod 3o

licet sit secundum quid in hominum policia, est tamen

plene in dampnatis et viatoribus sarcina peccaminum

pregravatis. Servus vero a ministracione est quicunque

subditus domino suo timore filial! et libere faciens suam

voluntatem, et sic apostoli vere et humiliter se esse 35

2. A: Dei deest; ib. D: in deest ; E: et. 5, 0. DE : lumen consum-
matum. 6. E in marg. : Amicus sumitur secundum simplam benevo-
lenciam: AD in marg.: Amicus dupliciter; A: accipitur. 8. AD:
Job.. XVIII" deest. 10. DE: in contra passis. i5. D: servos sed amicos.
17. AE in marg.: Dubium. 24. AE in marg.: Dubium. 27. A in
marg.: Responsio. Servus dupliciter. 1; E in marg.: Servus a condicione,
a distinccione. 3o, 3i. A: et licet. 3i. DE: homine. 33. A in
marg. : 2.

1. Eph. V, 5. i5. Aristoieles, Ethic. Nicomach. VIII. (Ed.
Berol. Acad. Bor.) torn. Ill, pag. 574: H>go ut suit amici eos
oportet se mutua benevolentia compreheudere ....

service.

SERMOXXX.] SECUNDA PARS. 219

servos Domini confitentur. Cum ergo Christus revelavit
apostolis tarn voluntatem suam quam eciam racionem,
patet quod sunt supra condicionem servitutis abiecte
et per consequens sunt amici. Vos, inquam, dixi amicos, Christ declared
5 quia omraa quecunque audivi a patre meo nota feci v obis. declaring
Licet autem Christus se ipsum audivit a patre, cum Himselt.
sit omnia in omnibus notificando se ipsum eis notificavit
quodammodo singulas veritates, cum declarando veritates
absconditas in sua racione formali et tractando apostolos

10 ut carissimos suos discipulos notificat quod taliter non
sunt servi; et declarando quod ista amicicia a subieccione
non eximit et divinitatem Domini non excludit, sic
subiungit: Non vos me elegistis, sed ego elegi vos; nam
in policia humana servi a ministerio eligunt sibi regem

1 5 sed secus fuit inter apostolos quoad Christum. Nam
in hoc natus est (ut dicitur Johannis XVIII0, 37), ymmo
fuit magister et dominus antequam apostoli erant nati.
Ipsi ergo non elegerunt Christum ad literam sed econtra;
nee includuntur ex isto in condicione servili a mini-

20 stracione, cum elegit eos ad istud officium, ut eant in
mundum evangelium predicando et fructum afferant
conversionis populi ac sui meriti et fructus ipsis maneat
in eternum. Servus autem a condicione fructum laboris
acquirit, sed non sibi. Cum ergo apostoli quodcunque

25 patrem pecierint dabit illis, ut ex professione Christi
concedilur, patet quod a condicione servili penitus
excluduntur. Servus enim libertatem instanter peteret,
sicut et fecerunt apostoli in oracione dominica. Christus
ergo in sua concessione ipsos eximit a huiusmodi servitutc

3o Sermo autem aptetur ad populum preter istam sen-
tenciam sicut libet.

SERMO XXX.

Hec mando vobis, ut diligatis invicem. Johannis XV0, 17.

Premittit Christus specialiter suis apostolis et in eis

35 cunctis christicolis ut diligant se mutuo, cum sint

membra eiusdem corporis. Cum enim secundum Aposto-

1. A: revelat. 3. DE: supra racionem. 8. I)E: voluntates.

9. A: tractandos. 16. A: Joh. XIXo; DE: X". 16, 17. DE: ideo fuit.
17. A: apostoli deest. 20. A: ul erant. 29. A: ipsos deest. 33. A in
marg. : XXX; Sermo II ext.

33. Gf. Wyclifs Sermons, ed. by Arnold, 1, pag. 172-^175,

22o JOHANNJS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXX.

Duty of mutual turn plenitudo legis est dileccio, non posset plenius, com-

pendiosius vel efficacius ostendi legis Dei observacio

quam apostolos et viros evangelicos sic invicem dili-

gendo. Oportet enim lucem solis a montibus ad cam-

pestria derivari; unde Psalmista (CXX°, i): Levavi oculos 5

nieos in montes, unde veniat auxilium mihi. Unde causa

istius modicitatis amoris est occasio tocius mundane

perturbacionis, unde (Matthei XXIV°, i 2) dicit Propheta

Reasons why summus quod refrigescet caritas multorum. Tres autem
mountainous . 1 r ■ ■ 1

places are cold, assignantur cause quare loca montuosa sunt irigida; 10
prima licet propinquiora sint celo, tamen deficit eis
adiutorium ex lumine reflexo stantis montis acuitate;
correspondenter licet status prelati sit alcior, tamen
deficiente circumstancia propter quam foret humilis, et
assistente apparencia sue altitudinis acute exasperatur i5
in populum et infrigidatur vento pompacionis, et ita
licet laici putant quod locus montuosus sit calidior
propter maiorem propinquitatem ad solem, tamen de
facto est frigidior de hac causa.

Secunda racio, quia loca montuosa expirant et inspirant 20
exalaciones terrestres ut flabella, et hinc lapides et metal-
lorum minere sunt reperte in montibus communiter.
Correspondenter postquam prelati ecclesie aspirarent ad
seculum, sunt caritate frigidi inspiracione cogitacionum
terrestrium. 25

Et terciam causam assignant philosophi quod loca
montuosa recipiunt liberius frigescenciam aquilonis. Sic
prelati propter eorum altitudinem infrigidantur com-
muniter luciferina superbia, quia (Isaie XIV0, 1 3) voluit
ponere sedem suam in lateribus aquilonis. Causa ergo 3o
divaricans | amorem confratrum est luciferina superbia 'A
nee a fraterna dileccione amoveret quemquam odium
huius mundi, primo quia naturale est quod membrum
volens adiutorium habere de capite compaciatur simul
cum capite. Viri ergo apostplici cum volunt a Christo35

1. A: legis sit; ib. DE : plenius deest. 3. A : se invicem. 10. A in
marg. : Montuosa loca sunt frigida ex causa triplici; 1; E in marg. : Loca
montuosa sunt frigida, tres cause assignantur ; 1. 12. E: stantcs; ib. AD :
a civitate. i5, 16. DE: exasperantur . . . . infrigidantur. 20. AE in

marg.: 2. 21. DE: terrestrium. 22. Codd. : reperta. 25. A: terrestres.
26. AE in marg.: 3. 28. DE: infrigidant. 29. A: qui Isaie; A: Isaset.
3o, 3i. E: ergo duriciam. 3i. A: confratrum deest. 32. DE : movet;
ib. DE: quemquam deest. 33. A in marg.: 1; ib. A: primum.

3.4.. E iu marg. : Odium mundanum non debet impedire amorem fraternum.
35. DE: viri autem.

1. Rom. XIII, 10.

SERMO XXX.] SECUNDA PARS. 22 I

capite ecclesie multipliciter adiuvari, debent cum ipso
penam mediam ad capitis huius influenciam gratis
pati. Ideo dicit evangelium : Si mundus vos odit, scitote
quia me priorem vobis odio habuit. Unde Augustinus in
5 Omelia recusat esse in corpore qui non vult odium
pati cum capite.

Secunda racio est signum efficax quod apostoli non Evidence that
erant mundo dediti, eo quod tales specialiter odit wer| not°ofethe
mundus; sed pro tali dissimilitudine debent apostoli world.

i o specialiter congaudere, ergo propter talem persecucionem
mundanam non debent apostoli dimittere Christo fir-
miter adherere. Terra enim ex natura sue gravitatis
adheret centro undique, quia dislocata et innaturaliter
ascendens ad sui corrupcionem disponeret et ad tocius

i5ac partis distraccionem, et hinc quecunque pars corporis
integri plus naturaliter appetit suum totum quam ipsam
conservare, et sic debet esse de corpore Christi mistico
quod est ecclesia. Si, inquit, de mundo fuissetis, mundus
quod suum erat diligeret.

20 Et tercia racio odii est contrarietas ad oditum, sed Contrariety
magna commendacio viatorum est quod sint mundo, causes ate-
carni atque diabolo contrarii ; ergo istud odium tantum
commendans apostolos debet facere ipsos letos. Et hinc
evangelium : Qiiia, inquit, de mundo non estis, sed ego

25 elegi vos de mundo, propter ea odit vos mundus. Sicut
enim similitudo causa est amoris, sic dissimilitudo causa
est odii (ut patet Ecclesiastici XIII0). Unde mali per-
sequentes malos ex quadam dissimilitudine persequuntur,
ut superbi superbos odiunt et avari avaros secundum

3o racionem qua affeccione et opere sunt sibi contrarii.
Ideo dicitur communiter quod amor concupiscencie boni
proprii contrariatur alteri tali, sed non amor amicicie
vel communionis. Et hec racio quare privati ordines
confundunt ecclesiam; et patet quomodo mundialium

35 est mundiales amare et corripientes eorum vicia secun-
dum legem Dei odire. Et hec racio quare in sectis
privatis tam variis odia adeo variantur.

1. D: debent enim. 4. A in marg. : Augustinus. 7. AE in marg. : 2.
12. A: graviter. i3. E: ubique; ib. E in marg.: Exemplum. i5. DE:
distruccionem. 16. DE: integro. 20. A: Tercia causa; ib. AE in

marg.: 3; ib. E: odium. 23. A: ipsos deest. 25, 26. A: sic enim.

26. E in marg. : Similitudo est causa amoris. 3i. A in marg. : Amor

dupliciter. 33. D in marg. : Nota. Nota regulam : Amor concupiscencie
boni proprii contrariatur cuilibet alteri tali. -W- dum canis os etc.

3. Joh. XV, 18. 4. S. Aug. In Joh. Ev., cap. XV. Tract.
LXXXVI1I. Opp. Ill, 2, 716.

222 JOHANNIS WYCL1F SERMONUM [SERMO XXX.

Persecutions Quarta racio est quod apostoli debent sermonis

were to remind p. ■ • .... .. , 0.

the apostles of Domini remmisci et ipsum esse verissimum verbum. Si
Christ's words. erg0 hiis evidenciis mandat illis pratanter pati mundi
molestias, patet propter similitudinem quod sic debent.
Mementote, inquit, sermonis mei quern ego dixi vobis: 5
Non est servus maior domino suo. Gratanter ergo penam
acciperent conformem qui Christum diligunt, cum
Christus eorum dominus subiecta hortacione prius
patitur graviora; nam bonus servus et fidelis domino
suo sincere amore subiectus debet gratanter sequi eum 10
in angustiis, dum ad honorem Domini et sui commo-
dum cesserit talis pena.
Persecution Quinto, si diabolici secundum istam formam persecuti

must needs ^ ^ • , , " . *

come, if the sunt Dominum, sequitur quod vel persequentur apostolos
apostles were vei jpSj infideliter retrocedent: sed cum hoc secundum 1 5

like Christ. ... ' .

sit intolerable, patet quod primum tarn necessanum
est cum gaudio sustinendum. Repugnat enim quod
membra Antichristi propter causam istam adeo Dominum
persequuntur; et quod Christi discipulos causam eandem
defendentes constanter non postmodum persequuntur, 20
quia vel oporteret ipsos omnes extingui vel concepta
malicia mitigari vel apostolos in causa Domini reticere;
sed cum duo prima repugnant cursui quo oportuit
Christum pati, patet, cum tercium sit nimis magne
vecordie, quod oportet persecucionem apostolicam sta- ?5
tim sequi. Oportet enim esse inter Christum et suos
apostolos similitudinem, cum inter radicem arboris vel
caput corporis et stipitem vel motum membrorum se-
quencium oportet esse proporcionem similitudinis; ideo
sicut al^qui Christo discrediderant, ut sacerdotes et eorum 3o
seducti, aliqui adherebant, ut Nycodemus, Martha, Maria
Magdalene et Zacheus, sic debet esse de Christi apostolis,
ut patet in facto (Act. XIII0) de Judeis et de gentibus
que postmodum per apostolos fuerunt converse. Hec
(inquam) omnia fecerunt apostolis propter Christum, 35
cum reputarunt eum radicem eorum malicie et tocius
nequicie capitalem. Unde recolerent apostoli illius dicti
Christi (Matth.V0, 11): Bead estis, cum maledixerint vobis

1. AE in marg. : 4; ib. DE: sermones. 3. DE: patet mundi.

4. DE: propter deest. 5. A: vobis deest. 8. DE: sub tanta. 10. DE :
suo deest. i3. AE in marg.: 5. i5. DE: retrocederent. 19. A: per-
sequentur. 20. A: persequentur. 21. DE: vel a. 23. DE: Sed cum
duo deest; D: Sed cum domino; ib. DE: quia oporteret. 26. DE : in

Christum. 28. DE: et stipitem deest. 32. DE : sic oportet. 33. DE:
de Judeis deest. 34. DE: sunt converse. 36. DE: sue malicie.

SERMO XXX.] SECUNDA PARS. 22 3

homines etc. (ut exponitur sermone XXVII0). Et radix
istius perfidie est ignorancia Dei patris, quia si
ipsum perfecte cognoscerent et verbum suum et eius
incarnacionem ex libris suis propheticis cognoscerent
o ° » consequenter. Nee | moveat quod communis essencia
sit prior patre, cum pater sit prima persona possibilis,
sed esse patrem licet sit prius origine quam esse filium,
tamen convertuntur ad subsistendum consequenciam,
nee est esse Deum patrem, filium vel naturam res ra-

10 cionis distincta contra divinam essenciam vel personam,
quia res talis racionis requirit prioritatem essencie et
esse suum intelligibile precedens esse suum existere;
quod cum non potest Deo competere, patet quod idem
est ipsum posse esse, ipsum posse intelligere et ipsum

1 5 existere. Ideo non est in illis racionis distinccio, sicut
ponitur in creaturis. Sed notum est in creaturis quod
esse intelligibile sive possibile infinitum precedit suam
existenciam ; et quedam habent esse intelligibile et non
existenciam, quibusdam autem ex natura est adiecta.

20 Sed tota materia ista supposita redeundum est ad Christ's life
exposicionem evangelii consequenter: 57, inquit, non occasion ^of sin.
\enissem et locutus eis non fuissem, hoc peccatum perfidie
non haberent, quia occasione male accepta infidelitatem
suam ex verbis Christi susceperant, ideo peccatum eorum

2 5 occasionaliter individuatur a vita Christi et suis ser-
monibus. Et patet consequencia contra quantumcunque
capciosos sophistas. Unde non sunt audiendi heretici
qui dicunt evangelium et specialiter Johannis esse summe
impossibile, hereticum et blasphemum, sed pocius dicerent

3o granum purum substratum sue palee esse mundum,
licet sensus quern stulte ex sua ignorancia sibi imponunt
sit summe hereticus; quem sensum quidam vocant ex-
cerebratorum demenciam et exsensitivum. Nunc autem
excusacionem non habent de peccato suo, quin sint damp-

35 nabiles, ut perfidi infideles habuerunt in quantum suf-
ficientem doctrinam ex vita et factis Christi propheciis
eorum consonis, ad credendum Christum esse Messiam,

1. A: ut deest; ib. DE: XXVII" deest. 2. DE: Dei et patris.

5. D in marg: Nerozumiem, verb. Bohem. : non intelligo. 6. DE: sit

pen(!) patre. 7. A in marg.: De Trinitate. 8. DE: subsistendi.

g. A: est deest. 11. E in mars.: Exemplum. i3. A in marg.: Nota.
16. DE: creatis; A: non est quod. 17. DE : infinite. iq. D: quibus ....
ib. D: abiecta, abiecta. 21. A: consequentis. 32. A: summus. 34. A :
quin sunt.

7. Cf. Wyclif, De Benedicta Incarnacione, pag. 222 seqq.

224 JOHANNIS WYGLIF SERMONUM [SERMO XXX.

Deum et hominem humani generis salvatorem; ideo ut
non decepti voluptate carnali vel apparencia boni sen-
sibilis excusacionem habet eorum infidelis nequicia. Sed
sicut peccatum dyaboli ex sua pura malicia sine ex-
cusacionis evidencia est sua infidelitas condempnanda; 5
tantum enim sunt indurati in sua malicia quod Christum
tarn in persona sua propria odiunt inseparabiliter quam
in membris, et cum debent cognoscere quod qui Christum
sic oderit irremissibiliter Deum patrem.
Final Quamvis enim isti infideles sacerdotes possint salvari, 10

impenitence is ........ ,

unpardonable, quia non isto crimine irretiti, tamen non possunt sal-
vari ab isto crimine, cum ipsum non potest remitti,
licet possit non esse. Multa enim sunt que possunt non
esse, et tamen non possunt incipere sive desinere; et
proporcionaliter dicitur de peccatis. Exemplum patet de i5
futuricionibus et pretericionibus: Omnes enim tales
futuriciones creature possunt non esse, et quamvis sint
non possunt incipere, sicut omnes pretericiones creature
possunt non esse; et tamen non possunt desinere, ut
patet de istis: Petrus erit et Petrus fuit; utraque enim 20
istarum potest non esse, quia potest in eternitate esse
quod nulla creatura fuit vel erit; et ita quod Petrus
fuit, non potest incipere, quia, si est vel erit, quidem
Petrus erit, fuit et est eternaliter, quia ipse erit, et si
Petrus fuit, erit eternaliter quod ipse fuit, cum sua 25
fuicio non potest desinere; et similiter senciendum est
in parte de peccato finalis impenitencie. Secundo arguit
Christus peccati eorum irremissibilitatem ex hoc quod
si opera non fecissem in eis que nemo alius fecit in parte
vel facere potuit, hoc peccatum incredulitatis irremis- 3o
sibile non haberent. Nunc autem . fecit hec opera mira-
culosa, ut patet de ceci nati illuminacione, de Lazari
quatriduani resuscitacione, de solis obscuracione et
multis eis similibus ad que cum modis suis nulla alia
persona potest attingere; quia cum actus et modi 35

2. A: voluntate. 3. AD: fidelis. 5. A: contempnanda. 7. DE:
sua deest; ib. D in marg. : Odiunt Deum mali in se vel in membris;
A in marg.: Nota; E in marg.: Peccatum finalis impenitencie est irre-
missibile. 10. DE: enim deest; ib. DE: possunt. 11. A: irretiri.

i3, 14. DE: Multa — esse deest. 14. A in marg.: Conclusio. i5. DE:
proporcionabiliter. 16. D in marg. : Quamvis pretericio et futuricio in

eternitate potest non esse, sicut et quelibet creatura. 20. E in marg. :

Pretericiones et futuriciones non possunt incipere nee desinere. 22. DE:
et tamen quod. 22, 23. A: Petrus — quidem deest. 22, 23. D: Petrus
non erit potest incipere. 23, 24. E: erit quod erit. 24. D: quod ipse.
26. D: futuricio; ib. DE : et deest. 27. DE : in parte deest. 2q. A:
fecisset; ib. DE: in parte deest. 33. A: suscitacionem.

SERMO XXX.] SECUNDA PARS. 22 5

actuum capiunt individuacionem a subiecto, patet quod
nee actus Christi nee modi eorum possunt fieri ab alia
persona; ideo supposita cum hoc induracione eorum
ingrata, patet irremissibilitas peccati sui; sed causa
5 induracionis sue malicie aliquod bonum fecit, quia Good out of

evil

veritatem illius (Psalm. XXXIV0, 14 odio habuerunt me
gratis) ecclesie declaravit. Sicut enim Deus non potest
malum dampnati sinere nisi ipsum beatis proficiat, sic
non potest veritatem peccati impleri permittere nisi

10 ipsa verificet propheciam; nam videndo per miracula

Christi que ipsis sonarent in commodum si ilia voluerint

b acceptasse | male interpretati sunt, ascribentes eaBelzebub

(ut patet Matth. XII0), et per consequens in patris po-

tenciam blasphemabant ; ideo tarn Christum quam

i5patrem suum gratis oderant, quia ubi causam amandi
datam directe habuerant, causam odiendi indirecte sus-
ceperant. Et hie arguitur communiter quod Christus est Christ said to

r ° . -1 . . be the cause of

causa per se cuiuscunque malicie. Nam (ut dicit evan- sin.

gelium) si Christus non fecisset hec opera, sacerdotes

20 perfidi non taliter peccassent. Operacio ergo miraculosa
Christi fuit causa sui peccati. Nam si Christus ab istis
peccatis omnimode tacuisset, namquam ista perfidia
successisset. Cum ergo Christus clare perante cognovit
ex sua vita istud peccatum Judeorum succedere, videtur

25 quod gratis causavit eorum peccatum ex suo opere. Nee
fingi potest quin per se et principalissime causavit
istam perfidiam, quia non habet causam nisi in quantum
sapit bonum, sicut non dicitur esse sed pocius deesse
secundum aliam racionem. Sed quantum ad bonitatem

3o cuiuscunque peccati, patet quod est reducibilis ad causam
primam ut causam per se et principalissimam, ergo
totum hoc peccatum et quodcunque aliud per se et
principaliter reducibile est ad Deum. Nee valet excu-
sacio capta a beato Augustino quod peccatum non habet

35 causam efficientem sed deficientem. Nam intellecto peccato
formalissime pro defectu, patet quod ipsum peccatum
est causa, cum aliter non foret defectus culpabilis in

6. E in marg. : Induracio facit aliquod bonum. 12. DE: mali.

17. D in marg.: Nota. Christus est causa cuiuscunque peccati; A in
marg.: Dubium; E in marg.: Videtur quod Christus sit per se causa
cuiuscunque mali. 26. A: et deest. 3i, 32. A: principalissimam — per
se et deest. 33. D in marg. : Peccatum quoad esse primum non habet

causam efficientem sed deficientem. 34. A in marg. : Augustinus.

36. A: defectum. 37. A: causa deest.

6. Vulgate: Qui oderunt me gratis. 34. Opp. torn. I,

pag. 609. Cf. Trialogum, pag. 140.

16

226

JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXX.

toto mundo et, in quantum est quod est, est ens et
bonum, et per consequens factibile et volibile a bono
principio; unde (Johannis VIII0, 34) dicit Veritas: Omnis
qui facit peccatum, servus est peccati. Non ergo licet
catholico omne peccatum mundi tollere vel facere ipsum 5
deftct'and'ha's non esse, cum agnus Dei non hoc fecit. Hie oportet

only an

occasional or

secondary

existence.

Sin is
essentially a

supponere, quiditatem peccati formaliter intellecti quod
sit defectus in moribus, et cum non patet via loquendi
in ista materia vel glosandi fidem scripture nisi con-
cedendo peccatum esse, patet quod hoc concedi debet, 10
et per consequens, omne peccatum est aliqualiter
ens et bonum, sed (ut dicit Lyncolniensis) deficit a
bonitate vel esse primario aut directo, sed habet
esse occasionale vel secundarium quod per se reducibile
est ad Deum, et si limitetur locacio ad esse primarium i5
peccati esse secundario subducto, patet quod sicut hoc
non potest esse vel Deus ipsum sinere, sic non est se-
cundum limitacionem huiusmodi respondendum. Con-
ceditur ergo quod omne peccatum est bonum a Deo
volitum et causatum, sed non secundum esse suum 20
primum, cum tale non habeat sed secundum esse se-
cundarium a Dei gracia ordinatum et omne peccatum
(ut sic) est a Deo factum et volitum ac eternaliter or-
Two kinds of dinatum; non tamen sequitur exinde Deum posse peccare
causa ion. sjcut ^j} qUj culpabiliter peccatum faciunt qui omnes 25
secundum evangelium peccato serviunt. Et patet quod
dupliciter valde equivoce dicitur causa peccatum facere,
scilicet deficiendo in moribus vel proficiendo ecclesie
ex infinitate sue potencie sicut Deus; et patet solucio.

Sed verba exhortacionis dimissa ista materia sunt 3o
congruencie auditorii applicanda. Deus itaque quod-
cunque peccatum facit et ordinat sed nunquam nisi ut
faciat magis bonum. Sicut enim bonum in genere licet
ex eo perversi occasionem sinistre accipiant non est
simpliciter dimittendum, sic defectus tales in moribus 35
sunt propter magis bonum ex illis proveniens non solum
tolerandi sed secundum artem Dei omnipotencie ad
bonum utile ordinandi.

God ordains

sin as a cause

of good.

2. A: volubile. 6. AE in marg.: Rcsponsio; D in marg. : Omne

peccatum est bonum a Deo volitum et causatum secundum esse secunda-
rium, non primum, cum tale non habet. 10. A in marg.: Peccatum habet
duplex esse. 11. I) in marg.: Conceditur peccatum esse aliqualiter ens

et bonum sed non bonitate pnmaria. 14. A: ens secundarium. 1S. A:
modi deest; ib. E in marg.: Nota; D in marg.: Peccatum est esse ordi-
natum a Deo eternaliter. ' 21. DE: habet. 26. D in marg.: Causa
dupliciter facit peccatum deficiendo vel proficiendo; A in marg.: Causa
peccati duplex. 34. A: et eo. 3j. DE: opere ad.

SERMO XXXI.] SECUNDA PARS. 227

SERMO XXXI.

Ecce ego mitto vos sicut oves in medio luporum.
Matthei X°, 16.

Hoc evangelium docet apostolos et viros apostolicos Many kinds of

5 quomodo debent se habere in officio predicandi. Sunt

autem lupi multiplices quibus oportet ipsos coniungi,

sed periculosiores lupi sunt ypocrite in vestimentis ovium

in forma ypocrisis venientes, de quibus Matthei VII0, 1 5 :

Attendite a falsis prophetis qui veniunt ad vos in vestimentis

1 0 ovium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces. Isti autem

ut lupi dicunt omne genus mali adversus simplices

propter Christum (ut dicitur Matthei V°). Lupi eciam

rapaces sed minus callidi sunt tyranni simplices christi-

colas pro temporali lucro querendo et pro deteccione

1 5 displicentis veritatis fidei iugulantes. Apostoli ergo sicut

sunt mistice canes pastoris et quotlibet genera bestia-

rum, sic sunt in comparacione ad laniacionem istorum

luporum oves a pastore Christo specialiter custodite.

Necessaria itaque est eis serpentina prudencia et colum-

20 bina simplicitas (ut exponitur sermone XXXVI0 partis Need of

prime). Non enim talibus viris apostolicis melior armatura pi patience!"

quam discrecio. Et quod causa quam accipiunt sit

p0]_ causa Dei et adiuncta sit prudencia paciendi, ideo docet

209° ipsos Veritas | : In paciencia, inquit, vestra possidebitis

25 animas vestras. Nam miro modo sic pacientes debent

esse securi quod precipue secundum formam illius

paciencie debent animas quas lupi videntur rapere

perpetuo possidere. Cum itaque Deus sit activum prin-

cipium infinite potencie ac sapiencie, pro suo tempore

3o vindicans cuncta mala, manifestum est fideli quod

subiciens se tamquam passiva materia instar Christi

videbit vindictam de adversariis et percipiet a Domino

superhabundanter premium passionis. Et necessarium

est cuilibet apostolico excussa infidelitate isti contraria

2. A in marg. : Sermo XXXI; D in marg. : XXXI. De apostolis.
8. A: viventes de quibus. 11. DE: vulpes dicunt. 12. E in marg.:

Ypocrite periculosiores sunt lupi. i3. A: ranaciores. 14. DE: pro

temporalibus pro. 16. Codd. : pastores; ib. A: quolibet. 17. DE: si
sunt; ib. A: istorum, istorum. 18. E: potestate Christi. 19. A: est in.
20, 21. A: XXXVI" partis prime deest. Rectius XXVI" legendum esse
videtur. Cf. Serrn^. vol. I, pag. 172, De pastore bono. 22. A: et quod

causa excipiunt; E: quam quasi sentum accipiunt. 22. E: causa bona.
28. DE: proprie possidere. 34. DE: cuique; ib. DE: ista contraria.

24. Luce XXI, 19.

i5*

228 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXI.

primo induere istam fidem. Examinandi itaque sunt
evangelizantes si istam fidem perfecte habuerint, quod
si non, repellendi sunt tamquam infideles ab officio
predicandi; si autem habuerint, cum manifestum sit ex
fidei istius execucione in opere sequi coramercium in- 5
finiti premii lucrativum, quid tardaret eos a complecione
huius consilii? Et patet quam multi fingunt se servare
ex integro Christi consilia sicut istud et eis similia,
et tamen cum connexa sint sicut sua mandata, infideliter
et vecorditer in singulis retrocedunt. m

Many wolves Et si dicatur quod nulli sunt lupi primi veneris,

in the Church. . . , \ , •. . i

patet viris cordatis quod a papa descendendo per
episcopos et viros possessionatos ac fratres spurios fere
omnes vel plurimi sapiunt infideliter istam rapacitatem
lupinam; omnes enim isti declinant a conservacione et 1 5
observancia legis Christi, et ubi darent totam operam
humili ac pauperi evangelizacioni, intendunt pompose
et dominative rapacitati. Sed quis est qui audet istam
rapacitatem Antichristi constanter detegere et tamen ab
Possessionem, ista oporteret incipere? Possessionati namque vel illius 20
fidei sunt ignari vel propter preponderanciam amoris
temporalium super purgacionem ac melioracionem ec-
clesie sunt infideliter timidi et multipliciter consentanei
isti perfidie venenose. Fratres autem vel isti errori
Friars. consenciunt, causam dyaboli multipliciter palliantes, vel 25
scientes veritatem erroris vel propter timorem mortis
vel propter favorem seculi vel propter inordinatum
amorem ad conglobacionem sui ordinis infideliter retro-
cedunt. Numquid credimus Christus et sui apostoli
cesserunt sacerdotibus et phariseis propter causam huius- 3o
modi? sed cautela dyaboli Antichristus introduxit paulative
fere per totum contrarium secte Christi. Sicut enim in
tempore Christi sacerdotes et religiosi ut Pharisei
possessionati et Saducei exproprietarii erant lupi maxime
venenosi, sic videntur esse hodie ex superhabundanti 35
superintroducta cautela dyaboli. Sciens enim Antichristus

1. A: ita sunt; E in marg. : Predicatores sunt examinandi. 2. DE:
habuerunt. 4. DE: manifestum est. 5. A: istius excussione. 8. DE:
ex integro deest; ib. A: eius similia. 9. A: sunt sicut. 11. DE in

marg.: Quartum iugum ; E in marg.: Nota; ib. A: nulla. 12. A: quam
a papa. i3. A: spurios deest; ib. DE: fere deest. 14. DE: ut pluri-
mum; ib. D: infideliter tarn; E correxit: infideliter istam. i5. D in

marg.: Aliqui sunt spurii fratres sicut ta . . . 18. DE: Sed qui; ib. A:
audit. 19. AD: lupacitatem; ib. DE : constanter deest. 20, 21. DE: vel
istius fidei ignari vel; ib. E in marg.: Possessionati. 24. E in marg.:
Fratres. 25. A: multipliciter deest. 29. Numquid; D : neui".

3i. E in marg.: Maximi venenosi lupi. 32. A: in" deest. 35. A: videtur
esse homine.

SERMO XXXI.J SECUNDA PARS. 229

quod magnam vim habet ordinacio Christi fecit ab ipsa
successive sed callide declinari et modicus error ex sua
cecacione fuit reputatus a mundialibus pro sua brevi
periodo sive insensibilis sive nullus.
5 Et ad mensurandum istum errorem non computant Christ's life

■ ' /-»i • -.■ " 1 1 j j • • and rule have

a vita Christi vel regula ad errorem modo viancium ceased to be a
sed ab errore recentissimo ab ecclesia malignancium standard,
approbato. Sed cum talis error sit insensibilis vel
invenibilis alius error maior, approbant hunc errorem
10 et in alium eadem arte profundius illabuntur. Fideles
autem secundum sanctorum testimonia debent errores
instantes ad instancia prime regule mensurare et tunc
sentirent patule quantum a prima mensura sacerdotes
nostri declinant secundum vitam, legem et evangeli-

1 ■■ zacionem. Unde quia maior pars vivencium sunt homines

in ista perfidia, ideo adiungit Christus: Cavete, inquit,
ab hominibus; nam (sicut ait Apostolus) cum inter vos
sunt %elus et contencio, nonne homines carnales estis? hoc
est, humus terrena sapiens, non eterna. Viri quidam
20 evangelici debent in voluntate et in conversacione tam-
quam vir unus concurrere quantum loco distiterint et
legem Christi sibi presentis constanter defendere, nam
(Act. IV0, 32) multitudinis credencium erat cor unum et
anima una. Sic ergo fideles debent cavere ab hominibus

2 5 istarum sectarum tam disparium ne insensibiliter se-

ducantur declinando a prima regula Christiana, quia
sicut sophiste ex ista insensibili distancia arguunt, aliter
aliquid appareret in fidelibus quod divino iudicio non
apparet. Unde sicut tempore Christi apostoli traditi

3o erant in consiliis iudicandi, ut celerius sint extincti, sic persecution of
tempore Antichristi viri apostolici tractati sunt in anti- apostolic men.
christivis consiliis quomodo .coloracius et sine tumultu
populi poterunt superari. Et sicut in tempore Christi in
synagogis apostoli fuerant flagellati, sic iam modo instante

35 tempore Antichristi viri apostolici excommunicacione,
a exprobracione et minacione multiplici in synagogis ]■

9. DE: invenitur. 11. A: testimonio. 12. E in marg. : Mensura

errorum. i5. E: viancium sunt hodie. 18. Codd. : carnales deest.

Addidi; ib. E in marg.: Cavendum ab hominibus. 19. A: sapien.

21. A: currerc; ib. A: quantumque loco ; ib. D : destituterit; E: distituerit.

22. A: constanter deest. 25, 26. DE: reducantur. 27. A: sensibili;
ib. A: aliter deest. 28. E: aliquid extinct. 3o. A: celerius sunt; ib. D in
marg. : Nota ; E in marg. : 1. Apostoli tradebantur in consiliis. 3i. D : veri.
33. A: in deest; ib. E in marg.: 2. 34—36. A: apostoli - synagogis twice.

35. DE: viri apostolici d<2est; ib. excommunicacione et exprobracione.

36. A: victacione; D: viacione.

17. I. Cor. Ill, 3.

23o JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXI.

satane cruciantur. Et sicut apostoli ducti sunt ante
reges et presides, ut tarn iudei quam gentes testentur
sue malicie apparenciam vel ut iudei et gentes que
converti debuerant ad Dominum haberent testimonium
efficax apostolorum constancie, sic est hodie de viris 5
apostolicis quoad iudeos Christum abscondite confitentcs
et quoad gentes veritatem religionis Christi per eius
providenciam cognoscentes. Prelati enim cesarii qui
sunt reges seculi et presides Antichristi ducunt viros
apostolicos ut secundum suas leges frivolas iudicentur, 10
et totum hoc tendit predestinatis ad gloriam, cum se-
cundum Apostolum timentibus Deum omnia cooperantur
in bonum.

Christ gives Sed quia tam in sermonibus quam in responsionibus
c°suc^e t0 cause Dei multi pusillanimes sunt timidi ex ignorancia i5
et mundi placencia, ideo Christus hoc removet, cum
inquit: Tradent vos; nolite cogitare quomodo aut quid
loquamini; ubi certum est quod Christus non prohibet
simpliciter cogitatum, cum cogitare oportet quodcunque
opus meritorium et Deus non dat homini noticiam 20
quomodo loqui debet nisi det eciam cogitatum; ideo
certum est quod prohibet cogitatum pusillanimem nimis
turbatum vel timidum. Debet ergo homo purgare se a
viciis et per consequens constanter confidere quod Deus
in causa propria prevalebit et in ilia fide prudenter 25
aggredi tamquam advocatus vel vicarius Jesu Christi; et
de ilia tradicione in causa Dei loquitur evangelium.
Ideo Christus qui mentiri non potest dicit quod cum
illis paribus dabitur Mis quid et qualiter indubie debent
loqui. 3o

Rhetoric not Sed quia forma locucionis floride et auditorio mundano
require . placentis habita rectitudinis substancia debet sperni, ideo
Christus promittit solummodo quod illis dabitur quid
debent loqui. Modus autem ut expedit debet sequi: Non,
inquit, vos estis nisi organa loquendi, et per consequens 35
non principaliter loquimini sed spiritus Dei patris. Sic
enim dicunt philosophi quod os, lingua vel aliud organum
non loquitur sed homo habens omnia ad locucionem

1. E in marg. : 3. 2, 3. A: testentur — gentes deest. 5. A: sicut.
11. DE: hoc cedit. 14. A: quod in; DE: in rumoribus. 17. DE: quo
aut. 19. D: cogitacionem ; ib. E in marg. : Cogitatus prohibetur quis.

21. A: quomodo loqui nisi debet eciam. 21, 22. DE: cum certum.

25. A: in deest. 26. DE: vicinus Jesu sui. 29. DE: dabit. 3i. DE :
Honda. 32. DE: placida. 33. DE: solo modo.

12. Rom. VIII, 28.

SERMO XXXI.] SECUNDA PARS. 23 I

huiusmodi requisita. Cum enim homo sit ut serra cum
omnibus organis in comparacione ad Deum qui solus
habet omnia instrumenta loquendi quare non debet
locucio attribui proprie sibi soli? Sic enim dicunt philo-
5 sophi quod non differt dicere animam intelligere et
dicere ipsam edificare vel texere. Cum ergo idem sit
iudicium de toto homine quoad Deum, per idem non
iste homo sed Deus saltern per se et proprie facit opus.

Sed Christus predicit illis in quatuor quomodo in- Four evils

iostabunt tempora periculosa in quibus oportet stare °ciirist; y
tamquam tetragonum sine vituperio secundum virtutes
quatuor cardinales. Primus ergo gradus perversionis
nature est quod f rater tradet fratrem in mortem, secundus
quod pater sic tradet Jilium, tercius quod filii insurgent

1 5 in parentes et morte eos affcient, et quartus quod viri
apostolici erunt odio omnibus hominibus (supple, qui
principaliter mundum sapiunt) sed pacienter pro nomine
Salvatoris. Quod si fratres sint reperti ista perfidia, and now
tunc de illis verificatur textus ad literam. Si enim frater friars.

20 ex invidia alium fratrem destruxerit et pretextu salvacionis
ordinis incarceracione ipsum occiderit, quis dubitat
quin Christus et slius spiritus hoc iniendebant in ista
litera, dum sic dixit: Tradet enim frater fratrem in
mortem ? Et idem est iudicium de patre spirituali qui

25 peccato occidit filium et si filii spirituales vel corporaliter
vel spiritualiter occidunt parentes, de ipsis est idem
iudicium. Cum ergo illis positis consequens est quod
tota Trinitas eternaliter ilia scivit, ymmo cum catholice
ac meritorie sunt ex isto textu elicita, patet quod Spiritus

3o Sanctus per istum textum omnia ilia eternaliter intendebat.

Sed cum non sunt condigne passiones huius temporis

ad futuram gloriam beatorum, Christus autem dicit

Matthei V° : Beati estis, cum vos oderint homines, et male-

dixerint et sic fuerint persecuti, manifestum est quod

35 defectus fidei est in causa quare viri ecclesiastici in
isto opere sic vacillant. Et hinc Christus reprobando

i. A: modi dcest; ib. A: ergo homo sicut. 3. A: ministeria loquendi.
5. AD: differt intelligere: 1): animam dicere dicere. 7. A: et per.

9. DE: illis deest. 10. DE: in deest. 12. DE: perversione. i3. DE :
quod deest. 18. A: Et si; ib. DE : reperti deest. 19. DE : tunc deest;
ib. E in marg. : Frater occisus a fratre. 20. A: tradiderunt. 22. DE:
intendebat. 24. D: de fratre. 25. A: et deest; ib. A: vel deest. 27. A:
proposicionis. 28. DE: iam scivit. 3o. DE: ilium. 33. DE: eritis.
33, 34. D: homines maledixerint; A: maledixerint deest. 34. A: fuerunt.

11. Gf. De Civili Dominio I, pag. 54, I. 26. 3 3. Lucae VI, 22
et Matthaci V, 11.

232 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXI.

Petrum communiter vocat eum mo dice fid ei ad signandum
defectum fidei in pastoribus dicentibus se vicarie sequi
sanctum Petrum. Et hinc Christus in hoc evangelio
promittit infallibiliter quod quicunque perseveraverit usque
in finem in ista constancia salvus erit. 5

The fourth Quia vero sermone XXVII0 tacta sunt sex iuga in

y°ke,' of ma!ter quibus staret armonia ecclesie in brachio I seculari et '„

and servant. " . .1 2IO

de tribus est superficialiter expeditum, iam restat tangere
quartum iugum quod est inter patremfamilias et suos
mercenarios vel quoslibet servitores. Oportet enim quod io
sint fides, spes et caritas inter illos, et per consequens
oportet inter coniuges conducentes et suos mercenarios
sit fides, racionabiliter conducendo, debite tractando et
Wages should fideliter mercedem debitam persolvendo. Sicut enim
be promptly fraus m empcionibus et vendicionibus est dampnanda, i5

and honestly . r .. . .

paid. sic in conduccionibus et aliis duobus sequentibus infi-

deliter serviente patet quod tanta est racio utrobique.

Unde quoad tercium in lege antiqua (Levitici XIX°, i3)

dicitur: Non morabitur opus mercenarii tui apud te usque

mane. Quamvis autem istud exponatur communiter quod 20

post complecionem laboris opus mercenarii remanere

non debeat per tempus culpabile tenebrosum, tamen

assistente indigencia mercenarii debet merces retribui

in complecione laboris. Deus enim exemplar humane

iusticie semper graciose prevenit servitorem et tribuit 25

copiosius quam suus mercenarius merebatur. Et quantum

Labourers often ad medium novit mundus quantum iniuste multi mer-

oppressed. cenarii sunt tractati, nunc labores indebitos ex diuturnitate

temporis, ex qualitate operis et ex aliis circumstanciis

exigendo. Ideo debet esse regula equitatis in talibus 3o

iuxta illud (Matthei VII0, 1 2) : Omnia quecunque vultis ut

faciant vobis homines et vos facite illis. Ista autem regula

intellecta debite est principium communicacionis moralis.

Quicunque enim iuste voluerit aliqualiter sibi fieri debet

similiter facere alii in casu consimili. Et totum hoc 35

1. A: figurandum. 3. D: suum Petrum- 6. DE: vero XXII0.

8. DE: ideo restat. 10. D in marg. : Quartum iugum; E in marg. :

Quartum iugum inter patremfamilias et suos domesticos servitores.
11. A: spes deest. 12. 1) in marg.: De mercenariis. 16. A: sic enim.
17. DE : patet quia. 18. A: Levitici XIX° deest. Codd. : dicitur deest;

Addidi ex tract. De sex iugis. 19. A: non remaneat; ib. A: tui apud te
deesl. 20. E in marg.: De non prolongacione mercedis; ib. DE: expo-
nitiir. 24. A: ante complecionem. 27. DE: quam. 29. E: et quali-
tate; ib. DE: el deest. 3i. A: iuxta deest; ib. A in marg.: Regula.
34. DE: fieri deest; D: sicut (E : sic) debet.

i. Matth. XIV, 3 1. 6. Cf. De sex iugis, cap. IV.

SERMO XXXI.] SECUNDA PARS. 23 3

intelligitur in hoc dicto : Ita et vos facite Mis. Debent
enim omnes homines proporcionaliter facere proximis
ut debent velle illos facere sibi ipsis. Unde in isto
principio fundatur quinta peticio oracionis dominice,
5 dum oratur: Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos
dimittimus debitoribus nostris.

Ex parte autem mercenarii contingit esse fraudem Frauds

i • i- . • it i •. committed bv

multiplicem, ut in ingressu laborando operam servitons, labourers. "

in progressu fraudando a plenitudine operis et finaliter

iofraudando in bonitate operis. Contra quos loquitur Apo-
stolus (ad Colossenses III0, 22) mandans quod sint non
ad oculutn servientes quasi hominibus placentes sed in
simplicitate cordis timentes Dominum. Qiiodcunque facitis,
inquit, ex animo operamini sicut Domino et non hominibus,

1 5 scientes quod a Domino accipietis retribucionem hereditatis.
Domino Christo servite; qui enim iniuriam facit recipiet id
quod inique gessit et non est personarum accepcio apud Deum.

In quibus verbis manifeste sequitur cum isto principio All work
fidei quod omnia quecunque fidelis fecerit debet facere s a°"for God.'K

20 coram Deo ac si serviret proprie ipsi Deo; quod non
servirent solum apparenter in presencia conducentis et
in eius absencia fraudantes ab opere, quia tunc servirent
in cordis duplicitate; quod servicium non convenit Deo
vero. Secundo sequitur quod servientes debent locantibus

25 fideliter servire continue, quia debent continue servire
Deo cuius presenciam debent credere adesse continue
et totam qualitatem operis cum intencione cordis
clarissime intueri. Si ergo mercenarius propter presenciam
hominis serviret fideliter, quanto magis propter presen-

3o ciam Dei infinitum maioris domini et totam qualitatem
operis verius cognoscentis? Non enim subest racio nisi
infidelitas excusaret. Tercio patet quod ministri debent
pensare laborem secundum racionem qua Christo serviunt.
Ista enim racio potissima maxime est attendenda, quia

35 si serviunt Christo fideliter (quomodocunque sit de
locante) non possunt a mercede Christi deficere; et

3. DE : ut dicunt illos. 4. D : secunda; E secunda correxit in : quinta.
7. D: parte vero. 8, p. A: laborando — progressu deest. In tractatu De
sex iugis leges rectius: locando operam servitoris. 9. E in marg. : Fraus
ex parte mercenarii; ib. A: fraudendo. 9. A: plenitudine t'emporis;

ib. A: fraudendo. i3. DE : quecunque. 14. D: sed Domino. 16. A :
serviente; ib. A: facit twice; ib. DE : illud. 18. D in marg.: Que sunt
condiciones quas debet habere servus bonus in serviendo. 19. A: debet
facere deest. 20. A in marg.: 1. 21. DE: serviret; in tract. De sex

Jugis: servierat. 24. A in marg.: 2. 28. A: Sic ergo. 28, 29. DE:
mercenarii .... servirent .... 3i. DE: verum : ib. DE: obest. 32. A in
marg. : 3; ib. D : debet.

2 34 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXII.

Good service hec racio quare ministrando infidelibus vel quantum-
wicked masters, cunque discolis debent mercenarii fideliter ministrare,
quia secundum racionem qua Christo serviunt et mercedem
infallibiliter ab ipso recipiunt; quanto magis nos sacer-
dotes Christi servi tam specialiter et comminatorie ab 5
ipso conducti.

SERMO XXXII.

Designavit dominus Jesus et alios septuaginta duos.
Luce X°, i.
The 72 disciples Hoc evangelium docet quale ministerium debet sacer- 10

a model for the , ■, ■ c ■ < •, » ,- - , ■

lower clergy, dotibus lnrerioribus limitan, cum notum sit quod sicut

sacerdotibus superioribus, hoc est pape et episcopis, limi-

tatum est istud LXXII0 discipulorum officium, illos

autem discipulos licet Christus non vocavit ad apostolatum

pariter cum illis duodecim, tamen ad quandam famili- i5

aritatem et instruccionem vocavit, que apostolatus

racionabiliter dici potest. Que (rogo) racio quare Scarioth

et alii succedentes loco apostolorum apostoli dici debent

et non ist: qui a primis principalibus similius eviden-

cius faciunt actus suos? Supposito ergo quod isti sunt 20

discipuli propter apostolos lucidiores ab actu apostolico

delitentes notandum est quod septuaginta due lingue

erant gencium (ut dicitur ex Genesi X°), septuaginta p ,

duo homines prophetantes (ut patet Numeri XI0), sic | 2iob

septuaginta duos discipulos misit Jesus ad signandum 25

multitudinem gencium convertendam.

Misit ergo istos Christus binos ante faciem suam in

omnem civitatem et locum quo erat ipse venturus. Binos

miserat propter caritatem duplicem scilicet Dei et pro-

ximi explicandam et consilium ab auctore scripture 3o

continue postulandum. Sic enim possent solacio mutuo

se iuvare et testari de sua conversacione legitima et

alia figuralia adimplere. Misit ergo ipsos sic ante faciem

2. DE : discolis decst. 8. A in marg.: Sernio XXXII"S; D in marg.:
XXXI. De apostolis; E in marg. : In die Marci Evangeliste. 11. I) in marg.:
d. XXI0 in novo. i3. A: illud. 16. DE: qui. 19. DE : principibus.
20. D: actcnus suos; ib. DE: sunt decst. 22. A: delucntes. 24, 25. D:
sicut septuaginta. 25. A: discipulos Jesus deest. 20. \)\L: multiplicacionem
gencium ; ib. A in marg. : Lingue gencium l'ueruut 72, homines prophetantes
erant 72. 27. A: istos deest; ib. DE: Christos. 2S, 29. A: Bonos autem
ipsos miserat. 3o. A: ab auctoritate. 3i, 32. DE: solaciose et mutuo se ;
A: solaciose; rcctius: solacio se mutuo iuvare. 33. DE: Misit eciam.

8. Cf. Wyclif's Sermons I, pag. ijb — 17S. 22, 23. The

number of nations mentioned in Ge.i. X is actually 70, which was
raised by patristic writers to 72. Smiths Diet, of Bible III, 1546.

SERMO XXXII.] SECUNDA PARS. 23 5

suam, ut eorum sentenciam atque officium confirmaret.
Formam autem regule quam in sua predicacione de-
buerant observare dedit prohemialiter, dum sic dixit:
Messis quidem multa, operarii vero panci; rogate ergo
5 dominant messis ut mittat operarios in messem suam,
ubi videtur intendere quod tam de iudeis quam gentibus
sunt multus populus ex fide quam Deus et patriarche
in eos severant a conversacione infidelium segregandus;
sed pauci sunt qui istam habilitatem populi reducerent

ioad completum; ideo cum sit donum descendens a patre
luminum quod christiani sic faciant, illi discipuli debent
rogare dominum Jesum Christum, ut mittat suos operarios
in messem suam taliter maturatam.

Premisso autem isto prohemio iniungit mandatum

i5sive consilium quod irent ad istud officium: Ite, inquit.
Sed quia Antichristi est celare difficultatem sui ordinis,
Christus faciendo contrarium dicit quod mittit eos sicut
agnos inter lupos (ut expositum est sermone proximo
de ipsis apostolis). Addit autem Christus consilium Christ counsels

20 removendo modum istius officii tardativum : Nolite, what would
inquit, portare sacculum neque peram neque calceamenta in.terfere with
et neminem per viam salutaveritis ; ubi certum est quod
ista quatuor nee sunt consilia nee precepta nisi de
quanto sunt ab officio predicacionis tardativa. Quidam

2 5enim diffidentes de Dei providencia portant sacculos
sive peram, pro cuius complecione nimis retardant ab
officio predicandi et congregantes nimis talia ostendunt
se plus pro temporali commodo quam pro spirituali
premio predicare. Et idem est iudicium de desperantibus

3o superflue calceatis. Isti tamen non repugnat quin
evangelizantes pro loco et tempore calceentur. Et idem
est iudicium de salutacionibus mundiales secundum
fabulas mundanas a conversione ad Dominum distra-
hentibus. Absit autem fidelem credere Christum salu-

35 tacionem brevem in Domino suis evangelizantibus

prohibere, cum apostoli sui reliquerant istam formam.

Consequenter vero addit formam introitus ad populum

convertendum : In quamcunque domum, inquit, intraveritis,

i. A: consumarent. 8. E: in eis; ib. D in marg. : ad vocem seve-

rant: a sero — is — rere. io. E: donum Dominini. ]3. DE: taliter

innaturatam. 16. DE: difficilitatem. 20. D in marg.: Sacculus, pera,
calceamenta, salutacio prohibentur a Christo de quanto retardant officium
predicandi. 24. A in marg.: Nota exposicionem. 27. D: inimicalia;
E: inimica talia. 28. DE: pro tali. 32. DE: mundiales scilicet fabulas.
33. DE: conversione hominum. 33, 34. Codd. : distrahentes. Correxi.

4. Lucae X, 2. i5. ib. 3. 26. ib. 4.

236 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXII.

Their salutation primuni dicite : Pax hide domui, quia talis imprecacio
shews that they . ,- , . ...... ...

are disciples »F ostendit quod sunt pacts discipuh et non discipuh

peace. rapidi Antichristi. Unde (Matthei X°, 14) dicitur quod

de pedibus suis excuterent pulverem infidelibus non

recipientibus verba sua, hoc est, omnino detegerent 5

tarn verbo quam opere quod non propter affeccionem

que pedem signat et circa sua temporalia que pulvis

implicat sed propter salutem sue anime et sic propter

bonum multiplex ista dicant. Si autem ibi fuerit jilius

pads quern Deus ordinavit converti ad Dominum verbis 10

suis, super eum requiescet pax discipuli sic loquentis.

Sin autem verba pacis non erunt superflua, sed more

soni reflexi ad solidum, pax cum premio causato ex

merito ad ipsos discipulos revertetur. In eadem autem

domo manerent Christi discipuli non circueuntes civitates i5

ut minstralli instabiles vel mendici sed ederent et biberent

quecunque sunt gratis eis apposita; cuius arras in prima

salutacione cognoscerent. Nee ex isto sequitur quod

domus talis gratis, id est, sine . causa laudabili vel sine

recompensacione ipsis tribueret ista bona, cum operarius 20

corporalis sit digitus mercede sua et longe dignior

operarius spiritualis.

Their example Et prefer istum textum nunquam reperi quod licet

warrant the fratribus circuire civitates et patrias mendicando vel

practice of the aj onus domorum quas visitant a cibariis singulariter 25
friars. . n ...

abstinendo. Sed contra primam extravaganciam dicit

Christus: In eadem domo manete; et contra secundam

dicit edentes et bibentes que apud illos sunt. Sed sicut

pervertunt fidem antiquam in sacramentis, sic et fidem

evangelii in istis et multis similibus; et per sensum 3o

consimilem fundari potest fratrum mendicacio generalis,

eo quod ex retribucione superhabundantis boni spiritualis

debent super eos quos instruunt bona spiritualia seminare

et post nisi ad necessitatem sui singularis officii capere

ipsa bona. Paulus enim mendicavit egentibus Jerusalem 35

(sed non validis mendicantibus) quibus aliunde defuit | F°'-

opportunitas laborandi. Nee (ut patet Act. XX0) fuit 2

1. AD: qui talis. 7. DE: que pedum signat circa. 12. A: si autem.
i3, 14. ex merito deest. 16. DE: ministralli. 17. DE: ex ipsa.

23. A in marg. : Contra mendicacioncm fratrum. 27. A: et contra con-
trariutn; ib. D: secundum. 29. A: lidem Antichristi. 3.4. A: non

sini. 36. DE : aliunde fuit. 37. Codd.: ut patet Act XX°. Nee.

1. Lucae X, 5. 16. Vulgate X, 7: In eadem autem domo

manete edentes et bibentes que apud illos sunt. 35 — 37. I. Cor.
XVI, 3.

SERMO XXXII.] SECUNDA PARS. 23 7

alicui populo onerosus nee talia temporalia populi
concupivit sed specialiter noscendo plebis avariciam
manibus propriis laboravit. Et utinam fratres istam
sentenciam evangelicam conservarent. Christus enim non
5 dicit dignus est mendicus validus vel ocians a populo
mendicare sed quod dignus est operarius mercede que
debet esse sua ex dignitate recipere, et sic tota scriptura
videtur per apostatas subverti. Intrant autem domos
non secundum formam ostii qui est Christus, sed pene-

iotrant domos secundum formam apostate (ut loquitur
Apostolus). Neque enim non portant peram nee sacculum
ut Christus precipit, sed gerunt carucam, saccum ad
subvehendum quicquid de rapina perquirere possunt.
Calceati vero sunt vel tamquam ypocrite vel tamquam

i5mendici validi satis pompatice; salutant autem per vias
secundum negociaciones et ludicria tam viros quam
feminas, nee pacem domorum quas penetrant imprecantur,
cum rapinam que est radix dissensionis hominum satis
valide et callide exercent in pauperes; et hinc (ut quibus-

20 dam videtur) non apostolici sed apostatici sunt dicendi.

Sed circa quintum iugum quod est inter dominos The fifth yoke,
seculares et suos servos tenentes hortanda est utraque ^anTtheir S
pars ad observanciam caritatis. Domini enim debent subjects.
tractare suos subditos tamquam fratres in Domino et

25 nichil facere servis suis nisi quod deberent appetere
sibi fieri in casu consimili. Omnia enim opera viancium
debent fieri ex araore, unde ad Coll. IV0, 1 : Domini
quod iustum est et equitrn servis prestate, scientes quia
et vos Dominum habetis in celo. Unde postponenda sunt Lords not to

3o miracula momentanea et infundabilia in ista materia, on^kgaF^ights.
cum certum sit ex fide quod domini non debent tractare
servos suos nisi in caritate et defensione quoad mundanas
repugnancias ac direccione vie ad patriam. Unde ad
Ephes. VI0, 9 dicitur: Vos domini eadem facite servis

35 vestris, remittentes minas, scientes quod et illorum et
vester Dominus est in celis et personarum accepcio non

1. A: oneris. 11. A: neque non. 12. D: gerunt carneam; ib. DE
et statum. 14. A: sunt ut ypocrite. 18. DE: rapina. 19. A: ut

pauperes. 21. DE: circa deest; ib. AE in marg.: 5; D in marg.

Quintum iugum. 22. E in marg. : Jugum inter dominos et servos

25. De sex iugis: appeterent. 26. AD: fieri deest. 28. A: servus

29, 3o. Recte De sex iugis: Postponenda sunt iura civilia momentanea
31. A: quod demum.

21. Cf. De sex iugis, cap. V.

238 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXII.

est apud Deum. Cum enim Deus librat et acceptat
quemcunque secundum eius virtutem aut humilitatem
et non secundum statum quern occupat apud mundum,
manifestum est quod servus humilior aut virtuosior est
de tanto accepcior apud Deum. 5

Lords should Unde videtur multis quod servorum subieccio sit

nourish and , , . . * .

protect those catnena superbie a virtute retardans et sepe impediens
beneath them. dommos seculares. Debent enim providere suis servis
de vite necessariis secundum congruenciam sui status;
secundo debent ipsos defendere de suis raptoribus tarn 10
ecclesiasticis quam secularibus irracionabiliter insul-
tantibus, et tercio debent ipsos in caritate tractare
tam verbis quam opere, ut patet ex predicto morali
principio. Servi autem non debent remurmurare contra
eorum subieccionem, ut dicit Apostolus I. Cor. VII0, 2i:i5
Servus vocatus es? non sit tibi cure; et racio est, quia
(ut patet ex utroque testamento) ordinacio Dei est quod
a subiectis in penam peccati sui superioribus dominis
serviatur. Et sepe est iste status apcior quam seculare
dominium, ut servus Dei amplius mereatur, unde quia 20
status servitutis huiusmodi est consonus legi Dei, ideo
scribit Apostolus I Timoth. VI0, 1 : Quicunque sunt sub
iugo servi dominos suos omni honore dignos arbitrentur,
ne nomen Domini et doctrina blasphemetur. Christus
enim ordinavit genus suum adduci s-ervituti per annos 20
plurimos (ut patet Genesi et Exodo per processum);
sed quia due sunt maneries dominiorum, scilicet iuste
et iniuste, declarat Apostolus quod sicut nee servitus
sic nee dominium repugnat statui promerendi, et per
consequens qualescunque sint domini servi debent 3o
voluntarie eis subdi : Qui, inquit Apostolus, jideles dominos
habent non contempnant, quia fratres sunt, sed magis ser-
viant, quia jideles sunt dilecti qui beneficii participes sunt.
Servants should Sentencia ergo Apostoli est quod servi fideliter serviant
their lords ° dominis, sive fidelibus, sive infidelibus, quia principaliter 35
good or bad, serviunt domino JesuChristo; et breviter cum omnia talia
possunt fieri sine consensu ad facinus debent mitigando

1. A: Deus deest; ib. A: libat; E: liberat: D in marg. : liberat in text.
Corr. in marg. Cod. quecunque. 3. DE : quem acceptat. 6. A: Unde
deest. 7. A in marg.: 1. 10. DE: eos defendere; ib. A in marg.: 2.
12. A in marg.: 3. id. A: VII° deest. 17. E: testimonio. 18. E: sui.
10. E: Et sic. 23. E: arbitrent. 25. A: addici. 34. A: Apostoli

deest; ib. D in marg.: Qualescunque sint domini servi debent voluntarie
eis subdi; A in marg.: Dominus dupliciter.

1 5. I Cor. VII, 21.

SERMO XXXII.] SECUNDA PARS. 23g

maliciam servire fideliter utrobique. Et patet quam even to tyrants
leviter et sinistre loquuntur qui hortantur servos vel
famulos rebellare, eo quod domini tirannice regunt eos.
Nam secundum legem evangelii tarn Christi quam sui
5 apostoli, servi et famuli debent humiliter servire tirannis,
non sub racione qua tales sed sub racione qua ser-
viunt domino Jesu Christo.
P . Et si discipuli dyaboli obiciunt contra istam pacien- False

• «.i u ii" -I t. arguments for

210dCiam et colorent rebelhonem ac repugnanciam | per hoc rebellion.

io quod aliter facinori consentirent.

Item, subditi habent ut sui domini potenciam invasi-
vam, quare ergo non resisterent iniuriantibus ut Dominus
omnium docuit et serpentes?

Item, Deus movet propter demeritum inhabitancium

1 5 ad conquestus; quare ergo non movet subditos ut contra
deprimentes ipsos recalcitrent? Hoc ergo ex instinctu
naturali habet quilibet ut, sicut appetit vivere, sic appetat
libertatem.

Sed hie dicitur scolari dyaboli quod omnis instructus Reply:

20 in lege et gracia domini Jesu Christi debet in talibus moraf]yCsafer
iniuriis non rebellare sed pati humiliter. Cuius racio
est, quia propositis duabus viis contrariis quarum una
est difficilis atque ambigua quoad mores, et alia facilis
atque certa, lex ergo gracie est quod prior dimittatur

2 5 et altera eligatur. Lex humiliter paciendi iniurias est
facilis atque certa et lex invadendi vel resistendi diffi-
cilis atque ambigua; ideo scola foret dyaboli priorem
relinquere et istam ambiguam acceptare. Et hinc Christus and is taught
ipsam docuit tam opere quam sermone; nam gratis example*. S

3o passus est mortem durissimam et docuit apostolos
istam scolam. In paciencia, inquit, vestra possidebitis
animas vestras. Qui ergo hortatur ad rebellionem huius-
modi indicat se esse expertem sapiencie scripturarum.
Sed hoc dicendum dominis secularibus et cuilibet chri-

33 stiano quod non consenciant facinori sacerdotum rebel-
lancium legi Christi ; hoc enim inseparabiliter est malum

i. D: fideliter utrique; E: fideliter utrisque. 2. D : et sine tempore;
A: quam breviter; E: sine racione; D in marg. : racione. 3. D: tiranni.
4. D in marg.: Ser\i debent servire tirannis et malis non sub racione qua
tales sed sub racione qua serviunt d. J. C. 7. A in marg.: Triplex

obieccio 1; E in marg.: Obieccio 1. 9. DE: colarent. io. DE: con-

sentiretur. 11. AE in marg.: 2; ib. E: subditi tales. i3. AD: docuit
dcest. De Sex Jugis: dominus ovium. 14. AE in marg.: 3. 19. AE:
Responsio (A:) triplex. 22. A: supponitis. 24. DE: gracie deest;

1) : gracie in marg. added. Codd.: Lex ergo. 3o. DE: mortem gravissi-
mam. 33. E: sapiencie deest. 36. A: lege.

3i. Lucae XXI, 19.

>40 JOHANNIS WYGLIF SERMONUM [SERMO XXXIII.

sicut consensus ad illud; ideo cum subtraccio iuvaminis
non sit accio sed accionis dimissio ad ipsam, sunt
christiani singuli instruendi. Et hec racio quare sacerdotum
elemosinaria ministracio debet esse libera non coacta.
Alms should Ad primam instanciam dicitur negando consequen- 5
enforced. ciam primam, quia nullus ex invasione est certus ut
resistat facinori sed pocius ex sibi dubio augebit fa-
cinus tarn in parte propria quam invasi.

Quoad secundum dicitur quod subditi, licet habuerint
talem potenciam mediate qua possent sic in christianos 10
irruere, tamen quia ilia potencia ex primo crimine est
infecta, ideo dimissa inclinacione sua est secundum legem
gracie paciencie insistendum. Nee excuso seculares domi-
nos in istis invasionibus vel conquestu, sed Deo approprio
propter excellenciam sui capitalis dominii accionem. i5
Nee est mihi evidencia capta de stimulo serpentino.
Revelation, if Quoad tercium argumentum dicitur quod habentes
sufficient atI h°c revelacionem possunt libere rebellare sed debent
ground tor temptare spiritus, si ex Deo sunt. Ymmo conceditur

rebellion. * r .

quod Deus dat peccantibus et rebellantibus naturalem 20
potenciam et instinctum ad quidlibet criminis positivum
sed a rege superbie habent complecionem defectus in
moribus. Conceditur ergo quod omnis homo appetit
naturaliter libertatem sed specialiter a peccato, sed quia
ad illam libertatem est paciencia via securior et invasio 23
abducit communiter, ideo ilia debet dimitti et lex paciencie
accipi propter appetitus vehemenciam libertatis. Nee se-
quitur si temporales domini super suos subditos tyrannisent
quod propter hoc eadem mensura debeant remetiri, quia
scola Christi docet propter malum retribuere bonum. 3o

SERMO XXXIII.

Nisi granum fnimenti cadens in terrain mortuum fuerit,
if sum solum manet. Joh. XII0, 24, 25.

In isto evangelio monet Christus electos suos multi-
pliciter ad paciendum martyrium, et primo exemplo 35

1. E in marg. : Nota. 3. DE : hec deest ; ib. E : racio qua via. 5. A in
marg. : 1. 8. A: tam opere ex parte; ib. A in marg.: 2; E in marg.:

Ad 2. 9. A: subiecti; ib. A: habuerant. 10. A: mediante. i5. DE:
capabilis dominii; ib. DE: uctivam. 17. E in marg. : Ad 3. 19. A: con-
ceditur deest. 21. A: quid licet. 3o. A: tribuere; AI): bonum deest.
3i. A in marg.: Sermo XXXIII; D in marg.: XXXIII. De martyre; E in
marg.: In die S. Laurencii. 35. DE : Et patet ex exemplo. Cf. Sermo I,
179 : And first ....

32. Cf. Wyclif's Sermons, vol. I, pag. 119—132.

SERMO XXXIII.J SECUNDA PARS. 24 1

sui quod est necessarium ita pati. Comparat autem se Parallel

c • , • i- • • between the

ipsum grano rrumenti propter causas multiplices misti- grajn 0f wneat
cas, captas a similitudine naturali, et propter causas and Christ.
consimiles voluit in forma panis corpus suum dare
5 fidelibus, quamvis heretici dicant quod datur solum sub
accidentibus que ignorant. Proprietas itaque naturalis
grani frumenti est, quod proiectum in terram secundum
formam sacionis oportet primo siccari, maturari et esse
mortuum quoad virtutem vegetativam. Nemo enim serit

rogranum huiusmodi dum fuerit herbidum, crudum et
vivum, quia ad producendum per raodum generacionis
deficeret sibi virtus, et per consequens, sine germinacione
vel multiplicacione sui similis maneret solitarium sine
fructu. Sic specialiter est de Christo qui est summum

1 5 granum divini horrei cuius exemplo et virtute germinant
alia cuncta grana.

Et signanter dicitur quod cadebat in terram, cum
non fuit per manus hominum seminatum sed ex virtute
propria mortuum descenditque profundius ad infernum.

20 Si autem mortuum fuerit quoad mundum, quoad carnem

et quoad peccatum premissa maturitate sibi congrua,

multum fructum affert ecclesie. Nee oportet timere

Iverbales instan | cias sophistarum quod non manet

idem granum prius vivum et post mortuum, quia sic

25 granum foret culmus, spica et quelibet alia disparium
specierum. Sed supposita philosophia et logica (quam
dixi sepe) est facile respondere, nam non solum species
grani frumenti est quodlibet eius suppositum, sed ilia
aggregata omnia simul sunt vere secundum logicam

3o unum granum. Tercio tamen accedendo ad propositum
conceditur quod, sicut architriclinus gustavit aquam
vinum factam (Johannis II0), sic eadem materialis essencia The same
est primo granum frumenti naturali ordine maturatum, becomes
secundo mortuum et siccatum, tercio vero fructificans .a"cce!sivei^

' different bodies.

35 celesti virtute spicam producens et attractu nove ma-
terie germinans multas spicas; et sic eadem materialis
essencia est pro diversis temporibus corpora disparium
specierum. Cuius philosophic tractatum et declaracionem
cum solucione obiectuum hie suppono. Christus autem

40 mistice est autonomatice granum frumenti a quo germen

1. A. quid est. 5. A: quam heretici; ib. A in marg. : Nota de

Eucharistia. 10. A: crudum deest. 19. A: descendit quia. 21. A:
sibi deest; ib. A in marg : Mortuus tripliciter. 24. A in marg. : Obieccio.
25. D: quotlibet; E: quodlibet. 26. A in marg.: Responsio. 29. A:

aggregatata. 33. DE : naturatum.

16

242 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXIII.

cuiuslibet grani sui generis est dependens, cum sit primum
natura et origine inter grana.

Supposito ergo facto mortis meritorie huius grani
probatur racione vivaci quod grana alia debent in mortis
paciencia sequi primum, eo quod amans animam suam 5
perdet earn et qui oderit animam suam in hoc mundo
in vitam eternam custodit earn. Cuius probacio est satis
facilis (supposita logica et philosophia sermone XXIV0
huius dicta de anima). Qui enim amat hie preponderanter
quod vivat corporaliter voluptuose perdet vite sue sub- 10
stanciam in inferno, et econtra qui odit quod vivat sic
carnaliter in hac vita custodit ad beatitudinem vite
perpetue essenciam vite sue.
Great gain of Ex quibus patet quod quicunque sic amaverit vitam
13 "iff'e°ne S suam realiter odit ipsam et quicunque sic ipsam oderit 1 5
amat ipsam. Ex quibus ultra sequitur quod quicunque
fidelis propter excellens commercium oderit sic animam
suam, et cum sit tota sua personalitas, non amaret;
nee efficacior evidencia moveret fidelem ad evangelice
paciendum; nam si aliquid retardaret, potissime foret 20
pena, stulticia vel amor delectabilium huius mundi. Sed
quis nisi infidelis propter penam momentaneam perderet
gaudium sempiternum, aut ubi foret maior prudencia
excludens crassam stulticiam propter brevem penam
temporalem penam infinitum maiorem et diuturnam 25
excludere ac pro tarn brevi pena eternum gaudium
commutare? Et quoad tercium, cum beatorum sint omnia
possessione perpetua infinitum plus gaudiosa quam habet
aliquis carnalis vel secularis aliquid hie in via, quomodo
moveret accelerancia talis pene? nam inevitabiliter 3o
sequitur infidelitas taliter formidantis. Cum enim ex
fide sine evasione possibili hec sequuntur vel scit fidelis
istam sequelam cum suo antecedente vel ipsam ignorat;
si ipsam nescierit est patule infidelis, si ipsam cognoverit
et vecorditer dimiserit, est patencius infidelis. Et patet 35
(ut dixi alias) quomodo crimen et infidelitas se sequuntur.

1. DE: cuiuscunque. 3. A: meritorie deest. 6. A: odit. 8, 9. 'A:
XXIV0 huius deest; Sermo supra memoratus hunc locum non habet. Cf.
infra pag. 253; ib. D in marg. : Martirium pati ; A in marg. : Nota.
10. E: et voluptuose. 14, i5. A: et quicunque — ipsam deest. 17. A:
odiret; E: odit. 19. E in marg.: Racio movens ad martyrium. 21 A:
bed nonne foret nimis infidelis qui. 25. E: et temporalem. 27. A in
marg. : Prima racio. 29, 3o. D : quomodo moveret tercium ad colo-

randum talis pene. 3o. E in marg.: Quomodo hie non movere tercium
ad. 33. A: suo deest; ib. A: ipsam deest. 35. A: se deest.

5_7. Job. XII, 25.

SERMO XXXIII.] SECUNDA PARS.

243

Secunda racio movens ad martyrium est ista: Nemo Martyrdom, at

least in will, is
involved in

Fol
an'

potest venire ad beatitudinem, nisi sequatur in moribus
Jesum suum, sed nemo potest ipsum sequi in moribus
nisi habita opportunitate paciatur martyrium, ergo nemo
5 potest salvari cum illis paribus nisi paciatur martyrium.
Unde propter infringibilitatem connexionis dicit evan-
gelium : Si quis mihi ministrat, me sequatur, ac si diceret :
si quis mihi ministrat merendo beatitudinem, debet sequi
me cum paribus usque ad mortem. Nee est fideli aliqua

10 alia consequencia magis clara, non solum quia omnis
mors preciosa salvandi est cum martyrio, cum omnis
talis moritur propter Christum, verum quia habita
opportunitate cum dictis circumstanciis mortem aufugiens
foret Deo et ecclesie infidelis. Nee valent instancie

i5quibus arguitur Evangelistam non esse martyrem et
multos sanctos confessores quos canonizat ecclesia, quia
certum est quod Evangelista fuit martyr, paciens multa
pro nomine Christi, ut missionem in fervens dolium,
pocionem veneni et exilium cum multis similibus; nee

20 sunt aliqui canonizandi qui non paciuntur lugendo propter

iusticiam et in fine gratanter accipiunt penam mortis.

Tercia racio est immensitas premii eorum qui pro

Christi nomine sic martyrium paciuntur, nam ubi

Christus est in beatitudine, tales ministri beatifice

25 consequuntur; quamvis autem in domo patris Christi
multe sunt mansiones, omnes tamen sunt in eadem
beatitudine collocati, quia in eadem domo in qua omnes
participant beatitudinis singulorum; ymmo accedendo
proprius ad sophistam | concedi debet quod beati singuli
sunt in Christo. Cum enim multi sunt modi essendi
unius in reliquo, si sancti viantes conversantur in celo,
multiplicius in Christo in quo vivunt moventur et sunt
causaliter (ut dicunt philosophi) ; nee est desperandum
de premio talium qui in tanto Domino sunt locati,

35 quia omnem talem ministrum honorificat beatitudine
et regnacione perpetua pacis Christi. Et iste tres raciones

following
Christ.

Immensity ot

the reward of

martyrdom.

1. AE in marg. : Secunda; A: racio. 3. A: Jesum suum — in moribus
deest. 9. E: aliqua deest. 11. A: mors — omnis deest. 12. E: mo-
rietur; ib. A: qui habita. i5. A: est martyrem. 16, 17. A: et certum
est. 18. A: inferiens. 19, 20. A: non sunt audiendi. 22. ADE in
marg.: Tercia racio. 28, 29. A: accedendo proximus. 3o. A: in

Christo deest; ib. E in marg.: Singuli beati sunt in Christo; ib. A: sunt
deest. 35. E: ad beatitudinem. 36. DE: in regnacione; ib. A: tres deest.

7. Joh XII, 26. 18. Fertur quod et ipse propter martyrium
sit missus in ferventis olei dolium. St. Hieronymi Comm. in
Ev. Matihaei III, 21, vol. VII, i56. 26. Joh. XIV, 2.

16*

244 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXIII.

moverent viantem fidelem pro Christi nomine martyrium
pati.
The sixth yoke, Sed quia sermone XXVII0 huius dictum est sex iuga

of love between • • -. • ,. . , „

neighbours. esse viancium in quibus curatus speciahter debet ex-
hortacionem movere, ut observent mutuam caritatem 5
et de quinque expeditum est, de sexto quod est amor
inter proximos est paululum pertractandum. Quamvis
autem Apostolus (I. Cor. XIII0) narrat sedecim condiciones
All men fail to caritatis ex quibus iuxtapositis conversacioni nostre

fulfil St. Pauls •„ **••** ■*■£•■•

16 conditions caritas nostra extinguitur, tamen ypocntice nngimus 10
of charity. quod observamus caritatem que sufficiat ad salutem.
Quis est enim sufficienter paciens iniurias atque molestias?

Quis secundo benigne dolet alienas iniurias, ita ut vere
dicere possit cum Apostolo, quis infirmatur et ego non
injirmor, quin pocius congaudet de molestiis proximorum? i5

Quis tercio non invidet, sectas procurans et sectis sibi
contrariis improperans, ac de contentacione secte Christi
propter superbiam indubie dedignatur? Falsum quidem
est quod caritas talium non emulatur.

Quis quarto non declinat a mandatis Christi atque 20
consiliis agendo perperam ?

Quis quinto ex bonorum fortune copia vel bono
naturali aut dato vel ficto bono gracie non injlatur?
Tange montes ad habendum experienciam et fumigabunt.

Sexto cuius viantis caritatis capacitas non est ambiciosa? 2b
Iudicet autem super isto propria consciencia, si quis
honores mundanos, famam seculi vel temporalia non
affectat; quod si defbrmatur in istis prime regule, quis
dubitat quin tunc declinet ab observancia caritatis?

Septimo caritas non querit esse proprietaria, sed (ut 3o
omittam cupiditates secularium) cuius clerici caritas non
extinguitur hoc peccato? Nam possessionati plus laborant
pro proprietate quam beatitudine; mendicantes vel expro-
prietarii laborant pro multiplici proprietate dampnabili,

1. DE: viantem deest. 3. D: XXII" huius; A: huius deest; ib. A in
marg. : Juga viancium sunt sex. 4, 5. DE: exhortacionem deest. 6. DE :
de quinto; ib. E in marg. : Sextum mgum amor inter proximos. 7. D in

marg.: Jugum sextum. 10. E: ypocrite. n, DE: sufficit. 12. D in
marg. : Caritatis 16 condiciones ; ADE in marg. : 1. i3. ADE in marg. : 2.
14. DE: Paulo. 16. ADE in marg.: 3. 20. ADE in marg. : 4; ib. E:
declinet. 22. ADE in marg.: 5; ib. A: fortitudine copia. 24. A:

Tance — fumigabunt deest. 25. ADE in marg.: 6. 26. A: sed quis.
29. D: declinat; E: declinet deest. 3o. ADE in marg.: 7. 3i. A: cu-
pientes. 34. E: ex multiplici.

3. Vid. supra pag. 202. 8. Cf. De Sex Jugis, cap. VI.

Cf. Supplem. Trial., cap. VII, pag. 439 et seqq. 23. Psalm.

CXMU, 5. 3o. Vulg.: Non quaerit quae sua sunt.

SERMO XXXIII.] SECUNDA PARS. 245

ut quod eorum religio vel quod illis est proprium ex-

tollatur, quod sue proprietati temporalium copia acqui-

ratur et quod illis cederet ad honorem proprium, licet

honorem Dei suppeditet, in populo efferatur. Et illud

5 est iudicium de rectoribus, de vicariis et de quocunque

genere viatorum. Quis enim affectat ut cuncta fiant

communia, sicut in statu innocencie et statu apostolico

a Christo fuerat ordinatum?

Quis octavo pro dicta sibi sentencia veridica de

10 talibus viciis non 'contradicentem licet benevole irritatur;

tangat hortator in quantacunque caritate voluerit et

videbit quod cunctum genus viancium eciam fratres

succumbent in ista macula caritatis.

Nono caritas non cogitat quomodo malum pene vel Danger of
, , r i-i-^ • r j 01 • vindictiveness

oculpe sit proximo irracionabuiter mrerendum. Sed quis even in a good

qui, licet extinxerit alias maculas caritatis, in isto senserit cause.

se immunem? Omnes enim cogitamus superflue quomodo

vindicta caperetur de hostibus Christi atque ecclesie et

pocius cogitamus imprecando istam vindictam quam

20 alia media misericordie que sic iniuriantibus cederent
ad salutem.

Decimo caritas non gaudet super iniquitate, qualiter
faciunt maligni more dyaboli; qui delectantur de vindicta
capienda in proximo et denigracione fame persone cui

25 invident, gaudenter audiunt peccata proximi et gaudencius
publicant malum suum mendaciter dilatando.

Undecimo caritate formatus congaudet rectitudini
iusticie proximorum, ut quando audit quemcunque zelare
pro iusticia sine personarum accepcione, hoc approbat

3o et de hoc gaudet, sed suscitata ista condicione caritatis
diffamacio et detraccio deliterent.

Duodecimo caritas omnia genera tarn bonorum quam
malorum suffert cum gaudio moderato. Numquid credi-
mus viros impetuosos ista proprietate indui caritatis?

35 Decimo tercio caritas movet tarn de bonis quam de
malis, ut credantur omnes fidei veritates. Sed illi qui
volunt credere eis placens et favorabile atque discredere
eis displicens, licet sit Veritas ac Dei ordinacio, ex ista
caritatis deficiencia sunt culpandi.

1. DE: illorum religio. 2. DE: quo sue. 4. DE: Et idem. 5. D:
et deest; ib. E: et — quocunque deest; A: quomodocunque. 9. A: pre-
dicta; E: prodictu; ib. ADE in marg. : 8. 10. E: contradicente; ib. DE:
benivole. 11. A: orator; DE: hortator; sic et in De Sex Jugis; ib. A:
quocunque. 14. A: cogitabat quando ; ib. ADE in marg. : 9. 22. ADE in
marg.: 10. 23. A: delectatur. 27. ADE in marg.: 11. 28. E: ut deest.
32. ADE in marg.: 12. 33. E: numquam. 35. ADE in marg.: i3.

246 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXIII.

Charity forbids Decima quarta caritas sperat tam de beatis gaudium
who-shal? b^ quam dampnatis ; non enim cadit in istam heresim quod
saved; singuli sunt salvandi, sed de unoquoque sive prescito
sive predestinato sperat gaudium, cum non sit conscien-
cia quod dampnetur, et certum sit quod timentibus Deum 5
omnia cooperantur in bonum.
forbids violence Decimo quinto caritas omnia sustinet tam iuste illata |2I1'«
eVof others'1-31 a Domino quam iniuste illata a proximo. Sed numquid
credimus illos qui tantum zelant pro vindictis propriis
esse in isto capitulo, cuiusmodi sunt qui contendunt 10
pro suis supra limites racionis, qui pugnant cum regnis
exteris pro iusticia, quam sompniant, non cognoscunt,
vel qui rebellant contra suos dominos eciam propter
iniurias quas eis inferunt et regulariter qui sic repugnant;
et ne videatur istam condicionem cum duodecima in- i5
cidere condicione, notandum est quod perfecti in caritate
sustinent omnia ista in opere et sermone, non solum
quoad suas iniurias sed omnia que illata fuerint cuicunque,
scientes quod Deus iustus cuncta respiciens facit et
patitur singula huiusmodi pro iusticie complemento; 20
ideo caritativus manet in talibus inturbatus.
incompatible Decimo sexto caritas nunquam excidit, quia si respectu

with mortal . . , _ . . , r _ ■- •

sin. cuiuscunque excideret potissime, hoc foret propter m-

iuriam inimici. Sed omnem talem iniuriam sustinet
pacienter (ut patet ex condicione proxima). Ex quibus 25
convincitur quomodo dicentes se servare caritatem
menciuntur generaliter. Et patet quam vera est ilia
generalis sentencia quod caritas se non compatitur
cum mortali, ymmo quantumcunque quis sciverit de «e
ipso, ignorat caritatem suam ex condicione hac ultima, 3o
nisi forte sibi fuerit revelatum. Et (ut breviter dicam)
non video quomodo quicunque in caritate persisteret
qui propter amorem ad quemcunque proximum martyrio
se non daret. Omnis enim talis non plus diligit proximum
carne sua et per consequens in ipso sinistre pervertitur 35
regula caritatis. Et patet quod ex vita et operibus melius

1. ADE in marg. ; 14. 3. DE: sint. 5. DE: dampnet; ib. A: et certa.
7. ADE in marg. : i5. 8. A in marg. : De caritate. 11. Hie locus (quern et in
De Sex Jugis invenies) corruptus esse videtur. Fortasse legendum : pro iusticia
quam sompniant sed non cognoscunt. i3. D : et propter; ib.E: eciam deest.
14. DE: pugnant. 16. DE: in caritate deest. 18. A: ad suam iniurias;
ib. E : fuerint certum est. 22. ADE in marg. : 16 ; ib. DE : excidet. 23. A :
excidet. 27. A : generaliter deest ; ib. DE : patet quod ; ib. D in marg. : Quam
vera sentencia quod caritas se non compatitur cum mortali ; E in marg. : Caritas
cum mortali non compatitur. 3i. A: sit revelatum; ib. A in marg.: Nota.
34. DE : Omnis autem ; ib. A : ideo plus. 36. E in marg. : Judicium de caritate.

5. Rom. VIII, 28.

SERMO XXXIV.] SECUNDA PARS. 247

iudicandum est de caritate proximi quam de verbis
propriis quantumcunque sollempniter coniitetur. Et patet Charity has
tam de clericis quam laicis quomodo eorum caritas g'owncod-
hodie refrigescit; si enim habent talem habitum, tunc
5 inclinant ad actus proprios caritatis. Iste autem regule
predicande sunt instanter populo, ut cognoscant si ipsi
vel clerici plene servaverint caritatem. Nee dubito quin
discrasia introducta per sectas novellas ab observancia
legis Christi huic observacioni sexdecuple sit repugnans,
10 et cum omne sonans contra caritatem tamquam hereticum
sit dampnandum, patet cum quanta diligencia exequeretur
ecclesia contra huiusmodi novitates ex consilio Anti-
christi fallaciter introductas.

SERMO XXXIV.

i5 Qui vos audit me audit. Luce X°, 16.

In hoc evangelio ostenditur auctoritas predicantis et The words of
refellitur superbia ministrantis. Quoad primum dicit preachers8 are
Dominus duo vera, primum quod idem est audire devote Hls own-
et humiliter servos Christi et ipsum audire, cum Christus

20 necessario in ipsis loquitur, in tantum quod omnis
eorum locucio sit sibi principaliter tribuenda. Non
inquit, vos estis qui loquimini, sed spiritus Patris vestri
qui loquitur in vobis (Matthei X°, 20); et per consequens,
cum inseparabilia sint opera Trinitatis, manifeste con-

25 vincitur quod tota Trinitas loquitur omnia ista verba.
Et patet quam reverenter populus debet evangelizacio-
nem attendere, specialiter cum iuxta secundam propo-
sicionem ipsos spernere in hoc actu sit primo et prin-
cipaliter spernere Trinitatem; quod foret nimis horrenda

3o blasphemia. Et patet sequela sermonis Christi, cum
infert: Qui autem spernit me spernit eum qui misit me.
Hoc enim intelligunt mundani de spernentibus nuncios
dominorum et multo magis qui spernunt nuncios vel
apostolos aut ministros domini Jesu Christi. Et patet

35 gravitas peccati absconditi de contemptu servorum do-
mini Jesu Christi. Sed quia contingit servos tales peccare

3. DE: quam de clericis. 8, 9. A: ab observancia legis Christi

twice. 12, i3. DE: ex consilio — introductas deest; in cod. A: alia et

ut videtur posteriori manu additum est. i5. A in marg. : Scrmo XXXIV;
D in marg.: XXXIV Apostolorum. 17. DE: superbia deest; DE: domi-
nacio. 21. D in marg.: Audire prelates. 24. A: sunt opera. 32. A:
Sic enim. 33. DE : multo ergo magis. 34—36. A : Et patet — Christi deest.

1 5. Cf. Wyclif's Sermons, ed. by Arnold I, pag. i85.

248 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXIV.

multipliciter et excedere formam mandatorum Domini
et specialiter in peccato superbie: ideo Christus ipsum
reprimit, dum sic dicit : Vidi Satanam sicut fulgur de
celo cadentem. Quod dictum exponit posterius: Dedi,
inquit, vobis potestatem supra serpentes et scorpiones et 5
supra omnem virtutem inimici et nichil vobis nocebit,
verum tamen in hoc nolite gaudere, quia spiritus vobis
Christ's subiciuntur. In quibus verbis secundum doctrinam salu-
d^nger^rom berrimam reprimitur superbia prelatorum. Quando enim
pride. alia peccata exulant, surrepit superbia ex instinctu 10
dy-aboli, sic quod ipsum est peccatum primum et ulti-
mum quo tarn electi quam reprobi viciantur.

Christus ergo detegens maliciam istius peccati dicit
quod vidit Satanam sicut fulgur de celo cadentem.
Fulgur enim secundum naturales descendit celeriter i5
manifeste cum fetore ac inflammacione, ita Lucifer de-
scendit subito videntibus angelis et per consequens verbo
Dei cum fetore peccati et intencione inflammandi ho-
mines ad peccandum.
Nature of Est autem hoc fulgur impressio ignea subtilis, sed 20

lightning. qU[a ex elementis I subtilioribus est unita ex collisione Fo1-
ventorum et attricione nubium concavarum, propter
fugam nature ignee a vapore aqueo contra naturam
ignis descendit ut iaculum, unde penetrat et urit, lique-
facit, dividit et candet secundum capacitatem materie 25
resistentis, super montes cadit communiter in vere et
autumpno. Et proporcionaliter est de primo apostata
Satan belonged qui est inicium viarum Domini (Yob XL0, 14). Creditur
t0 orde'r'o'f051 ennT1 fuisse de primo ordine angelorum, qui inflammatur
angels. caritate subtilius tamquam ignis; et eadem est consi- 3o
deracio de multitudine apostatarum eodem vinculo
superbie colligata ex ventuosa coagitacione, superbia et
contrarietate aliorum statuum in gracia; qui omnes
tamquam ad nubes concavas ad tartara sunt collisi.
Descensus autem talis nature celestis fuit innaturalis et 35
fetidus. Habet eciam potenciam temptandi superbos,
quia (Yob XLI, 24) non est potestas super terram que ei

10. E: aliqua peccata; ib. DE: surrexit. 11. DE: ipse est. i3. E:
Christus enim. 14. A: quomodo vidit. i5. A in marg. : Fulgur; Din
marg. : Fulguri comparatur sathanas. 20. A in marg.: Natura fulguris;
E in marg.: fulgur. 21. DE: ex unita. 23. A: ignee twice. 24. D in
marg.: Impressiones quomodo fiunt. 27. E in marg.: Lucifer. 32. DE:
cogitacione superba. 33. E: aliarum; B: peccancium in gracia; E: per-
sistencium in gracia. 35. E in marg.: Proprietates sathane; ib. E: nature
deest.

3. Lucae X, 18, 19.

SERMO XXXIV.] SECUNDA PARS 249

potest comparari. Penetrat commovendo spiritus ad iram
et luxuriam, liquefacit sal prelatorum, dividit Concordes
et scindit ab unitate ecclesie. Et sicut sunt tres species
scilicet choruscacio, fulgur et fulmen, sic sunt tres
5 maneries spirituum dampnatorum scilicet spiritus aerei,
terrei et spiritus infernales. Et instar istarum impres-
sionum actus istorum trium spirituum non fiunt in
statu glorie ut estate, nee in statu dampnacionis ut
hieme, sed in statu medio ut vernali tempore et

ioautumpno; et (ut breviter dicatur) non est aliqua istarum
trium impressionum habens aliquam proprietatem vel
passionem quin sibi illudat mistice Satanas cum suis
complicibus, ideo hoc verbum Christi de Satana cadente
ut fulgur includit mistice absconditas veritates.

1 5 Nee caret hec doctrina materia reprobandi ecclesiasti- Prelates boast

... ....... .. . of powers that

cos hodiernos, cum ipsi diaboli cum gaudio graciarum they do not
et levi superbia iactarunt de excellencia que eis infuit possess.
et de donis que sine ficticia mendacii possidebant.
Nostri autem prelati iactant profundius de potestate,

20 virtute et gracia quas non habent; ideo timendum est
de illis quod sunt in casu sathane, trahentes secum suos
complices more spiritualis fulguris ad infernum. Quis
enim scit fundare ex opere vel scriptura potestatem
iam fictam de absolucionibus, de indulgences et aliis

25 remissionibus peccatorum? Non dubium quin nimis fetet
eorum superbia coram Deo. Christus enim cum suis
discipulis noluit sic pompare de huiusmodi potestate.
Regula ergo quam Christus edocet est quod in spe con-
gaudeant de hoc quod in libro vite eternaliter inscribuntur ;

3o de operibus autem determinate nobis notis atque pre-
teritis non debemus determinate gaudere, quia nescimus
si sonat nobis ad gloriam vel ad confusionem, eo quod
ignoramus nostram finalem perseveranciam.

2. DE: prelacie. 3. D in marg. : Spirituum dampnatorum tres species;
E in marg. add. : Species imprcssionis ignee. 4. A in marg. : Coruscacio,
fulgur, fulmen. 7. E: non fait. 8, 9. DE: nee in — hieme deest.

10. D: Triginta lineae textus extinctae per signum va— cat. In cod. E: hec
verba, scil. lugentes — consequens est, perperam isto loco habentur; ib. DE:
et deest; ib. E: quod non est. i3. DE: domini Christi. 16. DE:

ipsi discipuli; ib. D in marg.: Gaudium apostolorum de subieccione de-
moniorum. 17. DE: eis insunt; ib. E in marg.: Superbientes ex donis

discipuli 1 Chnjti
r I moderni.
22. A in marg.: Contra potestatem fictam. 26, 27. DE: suis apostolis.

28. E in marg.: Regula Christi. 29. DE: gaudeant. 3o. DE: vel con-
fusionem.

28. Vulgate: Gaudete autem quod nomina vestra scripta
sunt in celis.

2 5o JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXIV.

Doubts: Sed hie dubitatur communiter utrum isti discipuli

1. The disciples . . ..... , . .r ,

could not know gauderent de inscripcione nbri vite, cum nedum ipsi sea
^names' were"' eciam apostoli inscripciones huiusmodi ignorarunt.
written. Item, de ilia inscripcione possunt viantes tarn culpa-

2. If they could ' -•,,-. j c c

pride might butter superbire, sicut de ahquo bono opere quod rece- i>
|COkno\vledgethe runt- $'lc emm exaltant se quidam quod habent de
indulgenciis ultra viginti millia annorum, et cum sint
certi quod non tarn diu tardabit dies iudicii et iterum
certi sunt quod non pro crimine punientur in purga-
torio post diem iudicii, esse videntur certi quod non 10
punientur post obitum pro peccato.

3. A man may Item, cum opera meritoria lapsa in preteritum et
good' works he excel] encia donorum Domini recolenda sunt cum gaudio

has done. et laude Domini, videtur quod de illis sit racionabile

ac meritorium congaudere. Sic enim legitur de beato i5
Laurencio quod gaudebat plane eo quod hostia Christi
effici meruit. Si igitur agricultor in spe gaudet de
fructu sui seminis, quanto magis viator qui debet cre-
dere se fecisse multa opera meritoria debet de eorum
fructibus spe gaudere? Et isto modo videtur loqui 20
Apostolus (II. Tim. IV0, 7): Bonum certamen certavi,
fidem servavi, de reliquo reposita est mihi corona iusticie
quam reddet mihi in ilia die iustus index.
Answer: Hie dicitur a multis quod predestinacio fuit istis

rejok'ing,0* discipulis revelata, sed quia nescio adhuc fundare hoc 25
efficaciter, ideo relinquo illis huius assercionem qui
sciunt hoc efficaciter probare, hoc asserens ex scriptura
quod isti septuaginta duo discipuli ex sua preminencia
et virtute indebite sunt inflati; aliter enim Christus
impertinenter adduceret ista verba. Unde pro solucione 3o
primi argumenti notandum quod duplex est actus gaudii
viatoris: primus est certus excludens omnem formidi | nem, ,
a) in certainty, et ille est duplex, vel illicitus ut gaudium de tempora-
libus, vel licitus ut gaudium de eternis quale habent
b) in hope, beati in patria et illi quibus revelacio fit in via. Se- 35
cundum autem gaudium est in spe non excludens omnem
formidinem sed includens confidenciam in Domino et
propositum perseverandi vel promerendi ilia que media
sunt ad beatitudinem. Et isto modo precepit Christus

1. ADE in marg. : Dubium; AE in marg. : 1. 3. A: modi deest;

ib. E: ignorant. 4. AE in marg.: 2. 12. AE in marg.: 3. 17. DE:
si ergo. 21. A : II deest ; DE: I Tim. 24. DE : Contradicitur ; lb. A in
marg.: Responsio. 26. D: huiusmodi. 3o. E in marg.: Solucio.

3i. A: quod triplex; ib. A in marg.: Actus gaudii viatoris triplex. Ad
primum. a. E in marg.: Gaudium duplex. 3q. DE: precipit.

16. Gf. AA. SS. Mensis Augusti, torn. II, pag. 519.

SERMO XXXIV.] SECUNDA PARS. 25 1

istis discipulls gaudere in spe de beatitudine ad vitam
suara meritoriam consequentem. Istud autem gaudium
modo mirabili non est culpandum sicut nee virtutes,
licet ex illis occasionaliter malum poterit provenire; et
5 ista formido vel timor filialis est frenum homini ne
superbiat ex bono determinate sibi cognito. Et patet
solucio ad primum, cum stat hominem gaudere licite
de illo quod formidat, dum tamen spem habuerit et
firmum propositum quod ipsum finaliter consequetur.

10 Ad secundum dicit logicus quod falsum assumitur,

cum nemo superbit de nichilo, quia sic superbiret de 2. if they are
chimera et quolibet nominando; et sic de actu gaudii. the^-wifi 'repent
Et patet quod nemo potest gaudere illicite de sua °f any Pnfd^.
beatitudine nisi veniam consequatur. Sed de actibus into.

i51apsis in preteritum et de bonis determinate cognitis
potest homo gaudere licite et dampnari. Si enim gaudet
quis de sua predestinacione, tunc ilia predestinacio est
eterna, et per consequens, cum oportet ipsum tunc
beatificari quomodocunque in via peccaverit, fructuose

20 finaliter penitebit, et hoc non oportet de inordinato
gaudio determinato sibi cognito pro presenti. Et patet
quomodo repugnat hominem gaudere tarn culpabiliter
de sua predestinacione quam culpabiliter gaudet de
sibi cognito determinate, quia pro culpa secundi gaudii

25 damnari poterit, non pro prima.

Et si obicitur quod multi vane gaudent pro nichilo, Nothing cannot
sicut multi qui cogitacionibus et vanis ymaginacionibus e rejoicing. °
illorum que sciunt esse impossibilia occupantur, dicit
logicus quod gaudium est de existente, quia de actu

3o imaginacionis talis superflue. Et addit logicus quod,
sicut nemo potest cogitare aliquid maius Deo (ut dicit
Anshelmus in libello suo Contra Insipientem), sic nemo
potest cogitare vel ymaginari aliquid vel aliqualiter
quod vel qualiter non potest esse. Nee sequitur si homo

35 sic cogitat 'maius Deo est', tunc cogitat 'maius Deo',
nee aliquod signum significare poterit maius Deo, sed
exprimendo talem cogitacionem frivolam oportet quasi
materialiter intelligere cogitatum et ipsum exprimere

2. DE : consequente. 7. DE : nam stat. 10. AE in marg. : Ad secundum.
14. A: venia consequatur. 20. DE: penitebit in hoc; ib. DE : de ordi-
nato. 21. A: cogmti. 26. AE in marg.: Obieccio. 28. AE in marg.:
Responsio. 3i. DE: aliquid magis. 32. A in marg. : Nota Anselmum.
35. D in marg. : Utrum potest quis cogitare maius Deo; E in marg. : Nemo
potest cogitare maius Deo. 36. D: signum signati; E: signum signare.

32. Cf. Trial., pag. 43, 46.

2 52 JOHANNIS WYCI.IF SERMONUM [SERMO XXXIV.

per tale adverbium sic, non quod cogitat 'maius Deo

esse' sed quod cogitat sic 'maius Deo est', et sic cogitat

Deum, sicut quod quemlibet cogitantem cogitat eciam

magnum et comparacionem maioris ad minus et in

esse communi cogitat confuse quicquid poterit cogitari; 5

sed cum omnia que possunt intelligi possunt esse, patet

quod nichil cogitat quod nullomodo est; quicquid enim

cogitat vel habet existenciam actualem pro nunc, vel

alias vel habet esse intelligibile quoad Deum. Deus

autem non intelligit se non esse vel alia que false 10

fingimus nos intelligere, quia nee nude per suam es-

senciam nee per ydeam (ut deductum est alias).

Foolish beliefs Et quantum ad replicacionem de indulgenciis patet

about quod multa verba de illis sunt deliramenta infundabilia,
indulgences. M _ ... .

et multi credunt tamquam insipiens multa dicta absolute i5

impossibilia, sicut insipiens qui in corde suo dixit stolide:
Non est Deus. Non, inquam, dixit quod non est sed
dixit: Sic non est Deus; et sic multi nngentes indulgencias
credunt blaspheme se concedere, cum de facto sibi
nee Deus potest ipsas concedere nee taliter (ut machi- 20
nantur tales blasphemi) intelligere; licet enim Deus
intelligat omne quod creatura potest intelligere, tamen
creature phantastice eliciunt modum intelligendi quern
Deus pro sua imperfeccione non potest induere. Deus
enim non intelligit plus quam totum ens in suo ambitu, 25
ymmo vere loquendo non plus intelligit vel aliud quam
se ipsum (sicut docent Aristoteles et Averroys XII0
Metaphysice). Ipse enim est quodlibet esse intelligibile
quod ab aliquo poterit cogitari, (de indulgenciis autem
patet alibi) sicut patet logicis quod quamvis homo 3o
poterit aliquo modo intelligere quomodo Deus non potest
intelligere, sic econtra Deus aliquo modo potest in-
telligere cum talis ablativus signat circumstanciam
cause formalis. Verumptamen omne quod Deus intelligit
homo intelligit et econtra. Homo quidem intelligit omnia 35
sed confuse et imperfecte qualiter Deus non potest

1. DE: sic ut. 3. DE : sicut oportet quemlibet; ib. A: cogitat et.

12. DE: ut dictum. i3. AE in marg. : De indulgenciis; E in marg. : Nota.
14. DE: et infundabilia. 19. A: sibi deest; E in marg.: Non est Deus

insipiens dixit. 21. E: blasphemie. 24. A in marg.: Nota de gaudio,
de ymaginari, de intelligere, de dicere etc.; E in marg.: Deus quam in-
telligit vel que. 29. Hie nota marginaria in textum incidisse videtur.
3o. A: aliqui sicut. 3i— 33. A: quomodo — modo potest intelligere deest.
34. E in marg.: Quod Deus intelligit homo intelligit et econtra.

16, 17. Cf. Trial., pag. 40. 26. ib. pag 48.

cannot give.

SERMO XXXIV.] SECUNDA PARS. 25 3

intelligere, licet illam imperfectam intelleccionem Deus

distinctissime et perfectissime intelligat.
F . Quantum ad tercium conceditur prima conclusio, 3. Joy in our
2I2bnam omnes viantes debent gau | dere de sua vita works should
5 meritoria, cum debent ipsam traicere in preteritum, bc; mingled

.... ...... r ,. with dread.

cum muher fortis mater nostra ecclesia digitis apprehendit
fusum, (sicut notat Augustinus egregie) sed non colum.
Tale tamen gaudium debet esse cum formidine, ne propter
defectum finalis perseverancie tale meritum extinguatur,

ioet ne excellencia donorum regis celi redundet accipienti
hec dona ad confusionem dampnabilem, eo quod hec
dona prudenter non dederat ad usuram (ut expositum
est sermone . . .). Si autem homo prope mortem habuerit
revelacionem de sua finali perseverancia (ut de Apostolo

i5creditur atque Laurencio), tunc tale gaudium potest
tollere omnem formidinem, sed terra nostra videtur
vacua propter resolucionem in exalaciones ventosas
quibus inflantur prelati ecclesie. Promittunt enim omne Prelates
genus spiritualis suffragii, et cum in nullo noscunt vel spmtua'^aid

20 debent credere quod Deus dabit illud suffraeium, ideo which they
cum sic inflantur superflue, manifestum est quod deficiunt
in caritate, cum secundum Apostolum caritas non injlatur.
Si enim ignorant fundacionem illius suffragii, quid
moveret eos super Christi discipulos de suffragiis sic

25pompare? Cum enim ignorant tam predestinacionem
suam quam populi, ignorant in quo aut quanto Deus
vult populo suffragari; ad quod ergo officium induunt
vicarium Dei sui, cum ignorant si sint membra ecclesie
.electi legitime, et per consequens, si sint in aliquo

3o gradu ministerii quoad sanctam ecclesiam militantem?

Fructus autem istius participacionis ambigue non

videtur subditis ad profectum sed errorem contingere,

et ipsis prelatis, cum asserunt in materia de blasphemia

tantum sibi ambiguum, videtur sonare in peccatum

35 Luciferi plus quam in ipsis discipulis, de quibus fit
mencio in hoc evangelio de sibi certis minus iactantibus.
Que ergo racio prelatorum iactancie, cum nesciunt si

3. AE in marg. : Ad tercium. 6. DE: digitis deest; ib. E in marg. :
De vita meritoria est legendum. 8. DE: nee propter. n. D: vel dona;
E: donatario. i3. A: sermone; sequitur lacuna. 16, 17. A: videtur

vana. 18. E in marg. : Prelati moderni inflantur. 24. DE: eius suffragii.
27. A: ad quid; ib. A: induunt deest. 29, 3o. D: aliquo gra. 3o. A:
militante. 3i. DE: istius pompacionis. 37. A: iactancie deest.

7. Cf. De Ecclesia, pag. 482.

254 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXV.

habent potestatem que fingitur nee sciunt si habita
potestate cedat illis ad gloriam vel ad confusionem.
Securum itaque foret et evangelicum clericum solum
sibi certa asserere et non de supererogatis donis Domini
superbire, cum debet scire quod, si habet bona huius- 5
modi, Deus ab eo plus exigit ministerii, et si non habet
vel habita non iuste occupat, tamquam servus nequam
et aliis abieccior est dampnandus. Que ergo causa
inflacionis superbie contra regulas caritatis?

SERMO XXXV. 10

Si quis vult venire post me, abneget semetipsum et
tollat crucem suam et sequatur me. Matth. XVI°, 24.
Need ot Hoc evangelium ut priora hortatur ad paciendum

self-denial martyrium cassato vento superbie. Dicit ergo primo:

Si quis vult venire post me per sequelam in moribus, 1 5
abneget semetipsum quoad inflacionem mundanam et
tollat crucem suam, aptando sibi vitam penalem, et
sequatur me in modo humiliter gradiendi. Et istam
triplicitatem oportet quemlibet salvandum servare, cum
oportet ipsum si salvabitur sequi Christum, et non potest 20
ipsum sequi debite nisi servaverit quodlibet horum
trium. Oportet enim ipsum postponere vitam suam
carnalem propter negocia Trinitatis et de tanto se
ipsum abnegat; nam Luce II0, 49 scribitur ad hunc
sensum: In hiis que Patris mei sunt oportet me esse. 25
Qui ergo pro causa Dei sic postponit vitam propriam
consequens est quod pro eadem causa postponat ne-
gocium quodlibet aliud temporale.
and of being Ex quo sequitur quod non licet vianti aptare sibi
crucified^to the vitam voluptuosam delectabilem vel mundanam sed 3o
crucem suam debet tollere, hoc est, cum mundo, came
et superbia crucifigi. Sic enim loquitur Apostolus de
crucifixione quod quicunque necessitantur ad tempus
coniungi cum istis hostibus ex clavis amoris, deter-
minantur hos hostes singulos detestari. Sed oportet 35
omnimode notare quod talis vians sequatur Christum

7. DE: iniuste. 11. A in marg. : Sermo XXXV; D in marg. : XXXV-
De martyre. i3. A: Hoc evangelium deest. 19. E: triplicem sequelam.
27. DE: postponat deest. 28. A: quodlibet deest. 29. DE: Ex quibus.
3o. A in marg.: Vita triplex. 3i. A: suam deest.

11. Cf. Wyclifs Sermons, ed. by Arnold, I, pag. 182—185.
32. Gol. VI, 14.

SERMOXXXV.J SECUNDA PARS. 25 5

humiliter, quia in quantacunque levi inflacione superbie
potest a via sequendi Dominum evolare. Nee debet
viator fidelis graviter sufferre istam sentenciam, quia
qui voluerit animam suam salvatn facere perdet earn, et
5 qui animam suam perdiderit propter Christum inveniet
earn salvatam in beatitudine (ut sepe exponitur). Quid
enim prodest homini si universum mundum lucretur
seculariter et momentanee, ut fecerant conquestores,
anime vero sue paciatur detrimentum perpetuum? stulta

10 commutacio cum quantumcunque modicum bonum per-
petuum infinitum superat quodcunque commodum tem-
porale. Quam ergo commutacionem temporalium dabit
homo pro bono perpetuo anime sue? In hoc enim
differt evangelica certacio a certacione militum secularium Evangelical

J quod |* prior habet laudem absconditam et mercedem "'"l"

perpetuam ac longitudine temporis est forcior, delecta-
bilior et vere laudi propinquior. Sed de seculari milicia
est econtra. Necesse est enim quod laus sic militancium
a nostra ecclesia abscondatur, cum quilibet nostrum

2onescit si ex toto bono quod fecerit fuerit laude dignus,
cum ignorat exitum. Et patet ex fide quod in ista
milicia certans legitime habet pro suo tempore mercedem
perpetuam, secularis vero milicia cum labore anxio
habet ad maximum laudem momentaneam nimis vanam.

25 Sed tercio necesse est agonizantes seculariter ex debili-
tacione corporis in fine deficere cum merore, agonizantes
vero spiritualiter sunt tunc plus validi quoad spirituales
hostes quos tunc plus superant et habent concomitanciam
solaminis ut arras bone victorie. Nee licet de sentencia

3o ista diffidere, cum filius hominis venturus est in gloria
patris sui cum angelis suis (ut ex fide patet Matth. XXV0
de die iudicii) et tunc reddet unicuique secundum opera
sua, sive bona fuerint sive mala, militem autem suum
superhabundanti beatitudine necessario premiabit, mili-

35 tantem vero in hoc seculo ultimate non solum laudem
ac premium suum subtrahet sed pro infidelitate perpetuo
condempnabit.

i. DE: humilius. i5. A: quod twice. 17. DE: Dei laudi; ib. E in
mare. : Certacio evangelica. 20. A in marg. : Milicia duplex, spiritualis,
secularis; E in marg.: Secularis certacio. 22 A: licet pro suo. 23. E:
tantum labori anxia. 28. A: concomitivam balomonis. 3i. E in marg. :
Dubium. 36. DE: suum deest.

4. Matth. X, 3q; XVI, 25. 7. Matth. XVI, 26; XV, 28.

3o. Matth. XVI, 27.

256 SERMOXXXV.] SECUNDA PARS.

Et ut ista Christi sentencia plus credatur, dicit
Christus sue ecclesie in suis apostolis quod tres eorum
Christ's words in quibus est sufficiens testimonium non gustabunt mortem,
Transfigura-6 noc est> non corporaliter morientur, antequam videant
tion. jilium hominis venientem eciam in corporali gloria regnib
sui, quod verificatum est de Petro, Jacobo et Johanne
in Christi transfiguracione (Matth. XVII0). Ex quibus
post tantas arras probacionis future beatitudinis capi
debet sufficiens testimonium ad futuram beatitudinem
longanimiter expectandum. Nee dubium quin Christus 10
ex ista transfiguracione habuit cum dotibus corporis
anime dotes, et cum angeli sibi assisterent copiose et
Spiritus Sanctus et per consequens Tota Trinitas ipsum
duxit ad hanc apparenciam, patet quod in ista trans-
figuracione venit in regno proprio. Semper enim fuit i5
ante mortem suam et post in regno, sed tamen in
apparencia docium in ista transfiguracione fuit in sua
gloria modo novo, que novitas renovabitur et confirma-
bitur in die iudicii.
Doubts: Circa hoc evangelium dubitatur utrum quilibet tenetur 20

men are^bound crucem suam tollere et penaliter sequi Christum, et
to take : up their yidetur quod non, quia fratres et alii religiosi non sic
tollunt et tamen sequuntur Christum propinquius et
moriuntur laudabilius; ergo dubium falsum. Si enim
modus suus vivendi sit crux eorum laudabilis, tunc 25
Christus ipsum plene et debite exemplasset et aliquis
apostolus vel Christi discipulus modum vivendi tam
autenticum ex integro acceptasset; consequens falsum,
cum crux ista non tam diu Christi maiores pugiles
latuisset nee fratres aut religiosi alii unum religiosiarcham 3o
tam ambiguum acceptassent.

Item, cum in illis religionibus sint gradus plurimi
bonitatum, videtur quod existens in inferiori cruce debet
ipsam relinquere et crucem superiorem tantum vel
magis facilem acceptare; sic enim dicit Jeronymus 35
Christum vocasse Evangelistam post nupcias ad apo-
stolatum, quia consuetudo divina laudabilis est quod

2. A: sue deest. 8. A: probacionis twice; ib. A in marg.: De trans-
figuracione. 10. DE: longanimitatis. 12. DE: astiterant. 14, i5. DE:
ista apparicione. 18. D: relevabitur; E: revelabitur. 20. ADE in marg.:
Dubium; 1. 27. E: vivendi tamen. 32. AE in marg.: 2. 35. A in
marg.: Contra religiones privatas per totum ; ib. A: credit Jeronymus,
cf. Pars I, pag. y3. 32. A: dominis laudabilis est.

36 Cf. Serm. Pars I, Serm. XI, pag. j3.

SERMO XXXV.]

SECUNDA PARS.

257

relinquatur imperfectum et accipiatur plus perfectum.
Cum ergo omnes fratres habent sufricienciam et con-
gruenciam, ut sint de cruce supremi ordinis, videtur
quod inferiorem debent deserere et perfectissimo adherere;
5 aliter enim peccarent graviter tam hoc omittentes
quam alii de supremo ordine hortacionem ad suum
ordinem dimittentes.

Item, Christus omnisciens explicavit crucem viantis
secundum quod foret expedicius sue ecclesie; cum ergo

10 nee in persona propria nee in suis discipulis explicavit
tales ordines vel fundavit, videtur quod illorum ordinum
invencio sit quedam fatuitatis presumpcio. Non enim
licet aliquem modum vivendi accipere nisi in prima
veritate et exemplari bonorum omnium fundetur explicite

Osive implicite; quia aliter liceret in infinitum in talibus
ordinibus extravagantibus evagare. Ymmo homo posset
fingere pari evidencia laudabilitatem talis ordinis, licet
fuerit Christo displicens et vite sue contrarius. Cum
ergo Christus docebat patule tam in se ipso quam suis

20 apostolis secundum quam formam et religionem posteri

debent finaliter sequi ipsum, videtur quod vel ipse

fuit fatuus et imprudens vel formam religionis optimam

po) in se et suis discipulis dereliquit; repugnat enim caritati

2i2dsponsi dilecti a sponsa sua formam debitam | occultare

25 et formam tam abiectam in primitiva ecclesia, specialiter
quando insultus fuit forcior, reserare.

In isto dubio videtur mihi (ut sepius) quod necesse est
omnem salvandum crucem suam tollere et penaliter sequi
Christum.

3o Item, est certum fidelibus quod apostoli et martyres
in primitiva ecclesia sequebantur Christum direccius
cum hac cruce. Ex quibus infertur tercio quod non
fuit intencionis Christi aptare hanc crucem secundum
ritum et formam sensibiles in quibus religiosi nostri Taking up the

3r militant, quia crux talis foret multis nimis disconveniens ^mpiy any set
et aliis nimis arta. Forma ergo crucis Christi debet in of rites-
mente incipere et sensibiles observancias (ut expedit)
nunc sibi accipere et nunc tollere et per consequens
non se serviliter cum talibus sensibilibus observanciis

Answer:

Everyone is

so bound.

1. A: relinquant; E: relinquat; ib. AE: accipiant. 2, 3. D : et con-
gruenciam deest. 3. D: superioris ordinis. 4. E: superiori perfec-

tissimo. 8. AE in marg. : 3. 9. DE: quidquid foret. 24. DE: tam
debitam. 26. D: resecare; E: reserari. 3o. AE in marg.: Responsio;
A in marg.: 1, 2, 3. 35. 36. A: disconveniens — nimis deest. 3<i. E hi
marg.: Forma crucis Christi.

•7

258 JOHANNIS WYGLIF SERMONUM [SERMO XXXV.

desponsare. Ideo videtur indubie quod talis obligacio
perpetua ad tales sensibiles et privatos ordines sapit
blasphemiam, illibertat ecclesiam et est seminarium
retis dyaboli ad multos in conscienciis et contencionibus
et observanciis onerosis ecclesie laqueandum. Ideo bene- 5
dictus Dominus qui nos ab istis laqueis liberavit, nam
Psalm. CXXIII0, 7 scribitur: Laqneus contritus est, et
nos liberati sumus. Et debemus rogare Dominum in-
stancius quod dictus laqueus vel rete dyaboli, cum
lundacionem non habeat amplius, sit contritus. ro

Answers to the Ad primam racionem dicitur quod falsum assumitur,
reasons.* cum debent probare vel racione vel opere quod assumunt;
sed stabat Johannes stupidus in utroque; nee video
quin vel carebunt fundacione vel blasphemabunt in
Christum et suos apostolos. i5

Ad secundam racionem concedo quod verum conclu-

ditur; unde videtur mihi propter causam multiplicem

quod omnes irretiti privatis ordinibus debent ipsos dis-

which are rumpere et primevam Christi religionem liberam accep-

partlv allowed. . ■», . . ..• 1 i- • r> _..•£ •

v - tare. Nee oportet timere de licencia Romani pontihcis 20

nee de incarceracione vel morte quod talis se liberans
a fratribus occidatur; causa enim martyrii est libertas
ecclesie. Et sic concedi debet finalis conclusio; videtur
enim mihi quod qui non laborat non assimuletur suo
ordini quem reputat tarn perfectum, deficit a condicio- 25
nibus caritatis, et cum nemo secundum Dei amorem
diligit proximum ut se ipsum nisi ilia dileccio sit con-
sona racioni, manifestum est quod debet esse una religio
ad quam omnes alie reducantur; quam suppono ut fidem
ecclesie esse religionem simplicem christianam. 3o

All religion is Ad tercium dicitur quod verum vere concluditur et
°Chrfst.in sic Veritas veridice confirmatur. Sicut enim secundum
Augustinum non est Veritas nisi fuerit in scriptura, sic
non est virtus sive religio nisi in Domino sit fundata.
Ipse enim est plenus gracie et veritatis, continens in 35
se eternaliter raciones singulas exemplares; sed derident
nostri logici nostros privatos ordines, quando fundant
suas privatas observancias in verbis vel operibus Jesu

1. E in marg. : Obligacio ad privatos ordines. 5. DE: laqueandi.

11. ADE in marg.: Ad primum. i3. D in marg.: Nota. 16. AD in

marg.: Ad secundum; E in marg.: 2. 22. A: tarn enim. 24. DE :

mihi deest. 29. A in marg.: Nota. 3i. ADE in marg.: Ad tercium.
34. DE: vel religio; ib. DE: nisi modo illo.

22. Cf. Aug. Opp. torn. I, pag. 220; VIII, 2D4.

SERMO XXXV. SECUNDA PARS. 25q

Christi, cum non dubium quin sua evidencia posset
eque colorate ad oppositum retorqueri, ymmo cum unus
ordo (cum omnes immediate fundantur in domino Jesu
Christo) alteri ordini repugnaret, ut si fratres ex figura
5 hominis fundant ex integro suum habitum, tarn in
qualitate quam in quantitate et figura, quomodo non
foret habitus alterius isti contrarius infundatus. Et
conformiter arguitur de fictis evidenciis et incoloratis
sophismatibus ordinum aliorum. Ad confirmacionem

tofinalem dico (ut sepius) quod concessio istorum ordinum

in verbis vel opere sapit blasphemiam. Christus enim Antichrist sets
ordinavit quod ordo suus vel religio fundetur fontaliter Ihward VS
in virtutibus et opere consequente. Antichristus autem religion,
statuit quod forma, ritus sensibilis et gestus mundanus

1 5 plus ponderetur in suo ordine quam mentalis religio,
quia summus ypocrita appreciatur maxime famam
mundi.

Secundum dubium utrum omnes viantes tenentur ad , ls eye'T man

, „, . . ... , . ... bound hv everv

singula Christi consilia (ut secte private simulant) se counsel ot

20 servare, et videtur quod non, quia tunc obligacio ad Cinst.

sequendum Christum secundum crucem istorum ordinum

tarn ipsos singulos quam seculares equaliter obligaret.

Sed ad istud sepe dictum est quod idem existens

uni consilium est alteri dissuadendum, cum quilibet Each is to

. . accept the
25 viator secundum proporcionem donorum que Deus sibi counsels of

donaverit debet dispari consilio regulari. Ideo conglobantes Capable '*

tam dispares naturas in uno privato ordine tam ordina-

cioni nature quam ordinacioni Dei contradicunt. Volunt

enim contra voluntatem Christi quod cuncti quos in-

3o ducunt in suum ordinem sint contra Dei ordinacionem
uniformiter obligati, et sicut laborant in materia de
ydemptificacione et multiplicacione infundabiliter, sic
in materia de regulis suarum sectarum et utinam non
heretice. Scimus quidem quod observantes tradiciones

35 legis veteris que sunt magis autentice quam omnes
„ . tradiciones quas ipsi sciunt fingere contingeret servantem
213»esse hereticum, ut patet in materia | de cessacione
legalium.

2. D : cum in marg. without mark of reference. 3. D : tam omnes.
5, 6. DE : in quantitate qualitate. 8. A: incolatis. 9. A: aliorum

deest; ib. D in marg.: Ad confirmacionem. 10. E: ipsorum. 11. A:
enim deest. 12. A: formaliter. 14. A: gustus mundanus. 18. ADE in
marg.: Dubium secundum; D in marg.: Utrum omnes viantes tenentur
ad singula Christi consilia. 21. A in marg. 1. 23. A in marg.: Re-

sponsio. 28. DE: Domini. 32. DE: ydemptitate et multitudine.

34. DE: Scimus enim. 35. DE: quas omnes; ib. A in marg.: Nota

contra religiones privatas per totum.

17*

260 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXV.

Friars may fall Item, contingeret hominem esse hereticum in stahi-
oven-atlrfg^then- liendo, perpetuando et nimis sollempnisando legem que
rule. a(j tempus foret catholica. Quare ergo non contingit

fratres ad tantum sollempnizantes suas regulas et ritus
quod cadant in heresim? Possunt enim nimis magnificare 5
suos habitus ponendo in illis minimis virtutem ultra
hoc quod fuit in corporali habitu Jesu Christu, sicut
possunt insane defendere quod sua tradicio sit meritorior
quam tradicio sub qua apostoli militarunt. Et sic de
infinitis tradicionibus que sapiunt heresim manifestam. 10
Si enim non licet sub pena excommunicacionis addere
vel minuere ad propheciam Johannis (Apoc. ultimo), quanto
magis non licet infundabiliter onustare ecclesiam in
regulis quarum prevaricatores acucius puniantur quam
omittentes observanciam mandatorum? Unde (ut sepe i5
notatum est) regule Romani pontificis adiecte scripture
non carent macula, ut patet De Rescriptis cap. LXI°.
Si duobus, in Sexto De Penitenciis et Remissionibus
cap. 0?nnis utriusque sexus et De Restitucione Spoliatorum
cap. Literas, ubi videtur docere quod homo in casu 20
excommunicabitur pro tota sua periodo, quia non vult
contra suara conscienciam offendere in mandata deca-
logi. Et ita est de multis Antichristi legibus ad onus
ecclesie ultra evangelium seminatis.
Every man is Conceditur ergo quod omnis viator tenetur observare 20
observe Christ's Christi consilia et specialiter excuciendo ab ipso tradiciones
counsels. hominum ad facinus inclinantes. Cum enim consilia Christi
non sunt nisi quedam precepta facilitancia ad mandata,
quomodo tantum obligarentur fideles ad tradiciones secta-
rum dyabolicas non ad ilia? Multi quidem fingunt se negare 3o
semetipsos et crucem suam tollere sequendo Christum
et tamen ducuntur abscondite per iter dyaboli ad in-
fernum. Nam multi vel omnes de istis privatis ordinibus
carent amoris ordine diligendo magis proprias res quam
communes. Quis enim eorum afficitur plus communibus 35
bonis ecclesie quam bonis privatis sui ordinis? Si
(inquam) magis afficitur, dimittendo in casu ritus pro-

1. E: Item; transcript.: Ita. 4. DE: sollempnizare. 7. D: quod
facit. 11. A: enim deest. 12. A: vel quanto. 22. DE: ultra suam.
3o. A: se notare. 3i. AD: Christum deest. 2>.%. A: magis propriis

refecciones. Quis. D : quam deest.

18. Deer. Gree. IX. lib. II, tit. XXVIII, cap. 7. iq. Deer.
Greg. IX, lib. V, tit. XXVIII, cap. 12. 20. Deer. Gregr. IX,

lib. II, tit. XIII, cap. 1 3.

affections.

SERMO XXXVI.J SECUNDA PARS. 261

prios, intenderet communion bono quod deberet cog-
noscere magis prodesse ecclesie, sed testatur ex errore
suo innato quod hanc regulam sequendo foret in multis
apostata. Sed quis dubitat, cum oportet stare caritatis
5 regulam quam Christus instituit, quin regula sibi con-
trarians sit heresis manifesta?

SERMO XXXVI.

Si quis venit ad me et non odit patrem suum et matrem

et uxorem et filios et fratres et sorores adhuc autem et

10 animam suam, non potest meus esse discipulus. Luce XIV0, 26.

Hoc evaneelium docet quante et qualiter omnis fidelis ^e .are t° set

. ° ^ ? . Christ above

debet Christum diligere, et cum odire ad propositum a]l other

sit postponere in amore, patet quod quicunque aliquod

istorum septem preposuerit ante amorem Christi vel

i5suorum observanciam mandatorum, a sequela Christi
deviat, sequendo dyabolum ; et istud dictum exanimatum
ad unguem animaret strictissime caritatem et inveheret
contra ritus privatorum ordinum introductos. Quicunque
enim introierit religionem Christi sub quocunque habitu,

20 tenetur ista septem sub dampnacionis periculo conservare;
aliter enim non potest esse Christi discipulus. Sed cum
non possit salvari nisi fuerit Christi discipulus, patet
conclusio.

Limitando ergo adventum hominis ad religionem Christi

25 que tempore legis gracie incepit, facile est videre istius
regule septem partes. Quilibet enim christianus habet tarn
patrem quam matrem mediatos vel immediatos quorum
affecciones in observanciis et monitis debet dileccioni
Christi postponere, quilibet eciam de christiano ordine

3o habet vel uxorem et filios corporales vel carnem aut
affecciones sensibiles et actus proprios personales; et omnia
ista debet secundum regulam religionis Christi quoad
Christum vel ea que sunt sibi propria postponere in amore.
Tercio quicunque christianus fratres habuerit vel sorores

8. A in marg.: Sermo XXXVI; D in rharg. : De martyre. 12. DE:
Deum diligere; lb. DE: odire in presenti; ib. DE in marg.: Odire est in
amore postponere. 14. A: preposuit. 16, 17. E: examinatum ....

examinaret. 17. A: certissime caritatem ; ib. Codd.: exanimaret. Correxi.
19. DE: in religionem. 20. DE: pena dampnacionis periculo; ib. A in
marg.: Contra religiones privatas quasi per totum. 22. DE: nisi sit

discipulus. 25. AE: qui tempore; ib. DE : legis Christi. 27. A: mediatos
vel deest. 29. E in marg.: Quilibet habet uxorem et filios. 3o. A:

uxores vel. 3i. A: effectus.

8. Cf. Wyclif's Sermons, ed. by Arnold, I, pag. 189 — 19,3.

262 JOHANN1S WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXVI.

ad literam proximos vel remotos in quo includitur qui-

libet christianus vivens cum reliquo de ordine christiano;

et idem est iudicium de anima que non potest alicui

vianti deficere. Quicunque enim de religione Christi

omnia et singula istorum trium pro amore Christi non 5

contempserit vel non postposuerit in affeccione pro

observancia legis sue, est indispositus ut sit Christi disci-

pulus in moribus sequens ipsum.

Christ set aside Omnia (inquam) ista Christus postposuit pro suo

aaf^ctfon.a ordine observando; quare ergo non debet quilibet eius 10

discipulus eadem postponere propter Christum? Christus

enim fuisset dampnatus, si in eorum aliquod eliquisset;

quare ergo non debet christianus in eadem mensura

puniri, si in ista prevaricacione regule Christi finaliter ^ ,
r - _ . . , - Fol.

persevered Quis enim non | propter preceptum patns2Igb

aut matris carnalis vel propter monicionem patris spiri-
tualis constituti secundum leges cesareas vel commodum
reputatum sue private ecclesie non declinaret a Christi
consiliis vel preceptis? Forsitan de nobis omnibus non
est usque ad unum, quia tunc in multis tarn carnalibus 20
We tail to parentibus quam prelatis nostris quos videmus in legem
%M prelates. d Christi offendere resisteremus in facie cum Paulo apostolo.
Aut quis non pocius obedit uxori vel affeccioni sue
carnali quam Christi consiliis vel preceptis? Et sic de
fratre et sorore ex quorum consilio christiani sepius 20
seducuntur? Ymmo communiter fratres et religiosi priva-
torum ordinum sunt in eadem dampnacione, ut dicitur
Matth. XV0, 3 : Quare, inquit vos transgredimini man-
datum Dei propter tradiciones vestras. Plus enim appre-
ciantur suos corporales habitus quam parentes spirituales 3o
et per consequens plus quam Christi consilia vel precepta.
Quis enim religionis private in casu positus quo vel
subveniret suis parentibus altero suffragio vel regulam
desereret tradicionis sue, non pocius prius mandatum
Dei relinqueret de prestacione corporalis vel spirituals 35
suffragii, antequam tradiciones privati sui ordinis relin-
queret? Credo quod pauci vel nulli, sicut eis precipitur
in suis tradicionibus adinventis, et per consequens non

3, 4. DE: aliter vianti. 6. E: postponerct. 7. A: sit sibi.

10. DE: qualiter ergo; E: ergo eadem. 11. E: discipulus tenet; ib. E in
marg. : Contra tradiciones humanas supra Christi ponderatas per totum.
14. D: prevaricancia ; ib. DE: tempore Christi. i5. DE: non potest pre-
ceptum; E correxit: propter. 16. E: matris corporalis. 2J. A: ut quis.
25. DE: sepe.

22. Gal. II, 11.

SERMO XXXVI. | SECUNDA PARS 263

possunt cum istis paribus esse Christi discipuli vel

salvari. Quis enim plus apprecians cucullam vel habitum

quam mandatum Christi sive consilium non minus

ipsum appreciaret propter aliquod horum septem? Ista

5 enim adinventa tradicio fuit apud Christum pro nichilo

computata, quia cum scivit ritus tales futuros, ideo

ipsos per locum a maiori subintelligit. Numquid qui

debet plus amare suam animam quam ista ludicria,

debet plus Christum diligere quam ista dyaboli orna-

i omenta. Cum illis enim (ut quidam asserunt) iste secte

ludunt interludia patris sui, et (ut breviter comprehendam)

observata ista Christi reeula forent spissius martyres lf Christ's rule
. ° r J . were observed

sicut olim, et omnis pnvata regula ut sibi contraria martyrdom
, • . r\ • ■ i j i /^i • •.• would be more

depenret. Quis enim plus amando legem Christi quam frequent.

1 5 suam animam non se exponeret eciam ad martyrium
pro Christi ordine defendendo, cum secundum philo-
sophorum principia positus in adopcione duorum unum
accipiens et aliud postponens illud accipiens magis amat .-1
Christianus autem positus in adopcione vel hie vivere

20 corporaliter in quiete vel legis Christi adversarios im-
pugnare, preeligens primum et postponens reliquum
manifestat se non esse Christi discipulum. Hoc enim
in lege veteri non faceret Matathias.

Et idem est iudicium quod impossibile est aliquem

i5 christianum esse Christi discipulum nisi crucem suam
baiulet sequendo Christum, quia (utdiciturJohannisXII0, 2 6):
Si quis niihi ministrat me sequatur. Si ergo oportet
omnem salvandum continuare Christi ministerium et
formam habere sequendi ipsum, manifestum est quod

3o oportet quemlibet salvandum secundum formam hie
positam sequi Christum. Oportet enim omnem salvandum
mori penaliter secundum aliquod genus martyrii.

Ponitur autem duplex parabola in confirmacionem Parables by

. . • , , „•.»■* which Christ

istius sentencie; prima est de construccione turns et confirmed His
35 secunda de bello in hostibus committendo. Pro primo teaching.
notandum quod oportet omnem salvandum turrim
virtutum sibi construere et regnum celorum secundum

4. DE: appreciaretur. 7. A: subintelligunt. 8, 9. A: ista — quam
deest. 10. DE: cum vel enim. 12. DE: foret. i3. A: omnia.

18. DE: amavit. 21. DE: diligens primum. 22. DE: Hec enim.

23. D in marg. : I Macch. 1. 26. E: Joh. X . 27. DE: qui michi;

ib. A: ministraverit. 28. DE: ministerio. 34. DE: sentencie deest.

35. A in marg.: Duo exempla. Primum. 36. A: turrem. 37. D: vir-
tutum in marg.; E: virtutum deest; E in marg.: De construccione turns
nota.

25. Lucae XIV, 27.

264 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXVI.

The tower by violenciam sibi factam acquirere vcl scalare. Funda-
ChrLtian scales mentum autem istius turris est humilitas quam oportet
heaven. [n centro fundari, hoc est, domino Jesu Christo. Oportet
enim fundamentum turris que ad tantum ascenderet
esse in fundacione solida stabilitum, sed (ut dicit Apo- 5
stolus) fundamentum aliud ad talem turrim nemo potest
ponere preter dominum Jesum Christum. Exaltacionem
autem talis turris oportet intelligere in gradibus et
regulis caritatis, et sic quecunque virtus turrificanti
infuerit, dum illam virtutem usque in finem compleverit, 10
sufficit ad scalacionem regni celorum. Quicunque enim
non Christum tarn humanitus quam divinitus pure
dilexerit non habet virtutis excellenciam secundum quam
sit dignus ut regnum celorum inbabitet. Sed ad talem
gradum caritatis pauci in via adveniunt, ut patet i5
de sedecim eius condicionibus (quas ponit Apostolus
I Cor. XIII0, et Sermone XXXIII0 recitavi); ideo
oportet viantem continue secundum gradus virtutum
ascendere, et omnino caveat ne instar edificancium
turrim Babel (Genesis XI°) deficiat sibi humilitas quam 20
oportet esse in isto edificio fundamentum. Tunc enim
potest contra inimicos in ista turri secure ascendere.
Sumptus autem necessarii ad perjiciendum hanc fabricam
sunt opera necessaria ad virtutem cum circumstanciis
The cost of the evaneelicis requisitis. Nam intrans relieionem Christi 2 5

tower is good . . . ^ . ° .

-works. et in istis deficiens a tota caterva demonum llludetur,
ymmo a Deo et tota triumphante ecclesia subsannatur.
Habet enim in sua naturali potencia sumptus sufficientes F ,
ad istam fabricam nisi forte stulte et improvide in |2t3c
ministerio dyaboli consumpserit illos sumptus. Ilia autem 3o
est summa illusio viatoris qua inproperando vere sibi
dicitur quod iste homo sic cepit edificare in militante
ecclesia et propter stultas dilapidaciones huiusmodi
non potuit consummare. Nemo enim vians est tam pauper
in naturalibus qui secundum naturales potencias anime 35
et corporis poterit sumptus tales virtutum sufficienter
componere pro edificio huius castri, si non assit prodi-
galitas in ministerio dyaboli.

1. E in marg.: Fundamentum. 5. A: ut deest. 7. E in marg. :

Exaltacio turris. 12. A: pure deest. i5. DE : in via deest. 17. E: Ser-
mone XXVIII"; ib. DE: huius. 20. A: XI° deest. 22. A: potest
inimicorum iacula in; E: contra insultum inimicorum in istam turrim.
24. DE: opera deest; ib. E in marg.: Sumptus pro edificanda turri. 29. A:
improvide in twice. 3i. A: est deest. 33. DE: modi deest. 37. A : expon'ere.

6. I Cor. Ill, 11. 23. Lucae XIV, 29. 32. ib. 3o.

SERMO XXXVI.] SECUNDA PARS. 265

Sed quia conti'ngit sic turrificantes sepe procedere
pugnando cum hostibus, ideo secundum exemplum
Christi est de rege qui est cum exercitu pugnaturus :
Qiiis, inquit, rex iiurus committere helium adversus
5 aliurn regem, nonne sedens prius cogitat si possit cum
decern millibus occurrere ei qui cum viginti millibus
venit ad se?\ste rex est quicunque virtuosus qui secundum The King who
istas virtutes edificat sibi turrim, sed rex alius est o^ooo'iTVe
dyabolus qui est rex super omnes filios superbie cum quo devil.

iooportet quemlibet predestinatum ad gloriam decertare,
ideo oportet istum in quiete et studio cogitare, quomodo
cum dyabolo et suis complicibus decertabit. Decern autem
millia sunt spirituales adiutores universitatis sanctorum
stancium in observanria mandatorum, et viginti millia sunt

1 5 apostatarum universitas qui secundum infamem binarium
prevaricacionis decalogi duplicantur. Cum isto autem
exercitu oportet virtuosum exire pro premio ad pugnan-
dum ; ideo ipsum oportet in castro virtutum habere studium
vel providenciam quomodo tantum exercitum superabit.

20 Et cum armatura spiritualis in ista pugna sit neces- Sending an

j j • • -j ;• • ambassage is

sana, oportet quod de ipsa ommno provideat; alioquin going over to
dyabolo agente suos insultus longe a die iudicii mittet the devil's side.
legacionem tamquam asserens se convictum et dyabolo
sedule ministrabit. Quicunque enim relicto Christi con-

2 5 silio insudat in dyaboli ministerio mittit legacionem huic
regi superbie, protestans quod vult usque in finem in
suo exercitu militare, et propter pacem mundanam
habendam vel temporalium affluenciam ad horulam hie
in via obligat se proditorie ex parte dyaboli sic pugnare;

3o nam divisio immediata est quod militancium hie in
via quemlibet oportet vel esse cum Christo qui est rex
tocius mundi, vel cum dyabolo principe huius mundi;
nam ut dicit Veritas 'Luce XI", 23): Qui non est mecum
adversum me est, et qui non colligit mecum dispergit. Qui

35 enim non colligit cum Christo vires anime pro virtutum
sumptibus exponendis dispergit cum dyabolo sinistra
opera quorum naturales potencie erant ad finem priorem
date sibi a Domino graciose.

Et patet ex processu tocius evangelii quod sic conclu-

40 dendum est de quolibet Christi discipulo quod omnis

1. A: sibi turriticatos. 2. A in marg. : Secundum. 3. E: Chrisli dcest.
<>. A: concurrere. 8. A in marg.: Rex duplioiter. 10. DE : quern pre-
destinatum. 11. DE: ipsum in. i3. E: specialis. ij. A: statuum in.
2.t. E in marg.: Nota. 32. A: mundi deest. 38. E: gloriose.

4 — 7. Lucae XIV, 3i. 21. ib. 32.

266 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXVI.

qui non renunciat omnibus que possidet non potest cum
hoc esse suus discipulus. Si enim servaverit temporalia
quecunque que non oderit ad sensum huius evangelii
propter Christum et suam ecclesiam, non odit vitam
propriam et sex alia de quibus hoc evangelium meminit 5
propter Christum, et per consequens, non potest esse
cum hoc Christi discipulus.
Against the Et ex ista sentencia videtur pluribus quod repugnat

endowment of . ■ ,• , , ■ , , ...

the clergy, huic evangeho quod cleri vel prelatorum ecclesia sit

dotata. Qui enim non vult stercora sibi attinencia expen- to
dere pro gemmis valde longe est ut ponat animam suam et
quecunque bona naturalia pro illis; et qui plus insistit circa
negociacionem istorum temporalium quam circa evangeli-
zacionem et spiritualem profectum anime subditorum,
valde longe est ut sua naturalia expendat usque ad mortem 1 5
pro salute anime eorundem. Et talium indubie caritas ex-
tinguitur vel frigescit. Et utinam sentencia huius evangelii
foret fructuose toti ecclesie declarata; tunc enim sacerdotes
nostri non defenderent in vita tarn patenter contrarium.
Circa hoc evangelium dubitatur utrum quilibet clericus 20
Doubt whether debet renunciare cunctis que possidet, et videtur quod
are bound to sic, quia quilibet clericus (in quantum talis) debet esse
renounce all Ch.rist:i discipulus; sed non potest esse Christi discipulus
nisi renunciet omnibus que possidet iuxta evangelium
(Luce XIV0); ergo conclusio. Nam dyabolicum foret 2 5
hominem gratis se obligare ad statum Christi ministerii
et cum hoc gratis accipere statum alium cum quo
non potest perficere Christi ministerium ; sed ex fide
evangelii non potest cum seculari dominio esse Christi
discipulus, ergo accipiendo hec duo simul obligat se 3o
ad contradiccionem more dyaboli.

In oppositum videtur esse quod papa, episcopi et
The Pope's totus clerus possessionatus summe seculariter sunt | ditati .,'d

example ^ • • c ^ • 1

against it. et impetere in eos roret impugnare totam ecclesiam.

Quantum ad istud dictum est diffuse alibi quomodo 35
Three kinds ot triplex est renunciacio temporalium, prima in affeccione
lcnunuaion. gt pOSSessjonej secunda in affeccione et non possessione
et tercia non in possessione sed in preponderanti affec-

2. D: Si autem; ib. A: tempora. 3. DE: odit. 5. E: meminit deest.
7. A: cum Christo. 8. AD in marg. : Nota. 11. A: pro egenis; ib. DE:
valde deest. i5. A: talia. 20. ADE in marg.: Dubium; A in marg.: 1.
29. A: domino. 3o. DE: duo deest. 32. A in marg.: In oppositum;
ib. A:papaet. 36, 37. A: quomodo duplex; DE : quin triplex intelligitur;
AE in marg. ; Responsio. 35. A in marg. : Renunciacio triplex ; E in marg. :
Temporalium renunciacio triplex. 37. A: secunda — possessione deest.

1. Lucae XIV, 33.

SERMO XXXVI.] SECUNDA PARS. 267

cione. Primo modo renunciaverunt apostoli, sccundo
modo dotati clerici et tercio modo singuli christiani.
Et in palliacione significacionis istius termini est magnum
venenum absconditum ; constat quidem ex fide evangelii
5 quod nee pape nee episcopi nee dyaconi (qui in tempore
Christi fuerunt omnes clerici) non possunt esse in gradu
illo Christi discipuli, nisi renunciaverint omnibus tempo-
ralibus. Primo modo patet ex facto Christi et apostolorum,
quod interpretatur clarissime dictum suum ; nam nee

ioChristus nee aliquis apostolus preter Scarioth fuit cum
statu illo proprietarius sed instar vivencium in statu
innocencie habuit ad tempus temporalia quantum sue
viacioni erat congruum. Et istum sensum explicat Apo-
stolus (1° ad Tim. VI0, 8): Habentes, inquit, alimenta et

1 5 quibus tegamur hiis contenti sumus. Et ilium statum
videtur mihi oportere papas, episcopos et religiosos
precipue usque hodie observare; unde venenum istius
prevaricacionis confundit ecclesiam. Et ista est clare
sentencia magistri Jeronimi XII0, q. ia cap. Clericus

20 cum multis aliis incorporata, ut ia memoria sacerdotum
recencius habeatur; unde in die Conversionis sancti
Pauli inOmelia ex commentario beati Jeronymi presbyteri
sic habetur: Qui, inquit, postquam a seculari conver-
sacione transit, de rebus monasterii fraudem fecerit, Yudas

25 est et pena Yuda apud inferos multabitur, qui autem ad
divinum servicium convertuntur et ea que in seculo habuerunt
partim distribuunt et partim sibi reservant, illi sentenciam
malediccionis Dei cum Ananya et Saphira excipiunt. Qui
vera in monasterium transit et quod in seculo non habuit,

36 in monasterio habere quesierit sine dubio lepra Gie^y adhe-

rebit ei et quod ille in corpore habuit iste pacietur in anima.

Et idem indubie est iudicium de quocunque presbytero

seculari et eo diligencius quo secularis possit cicius

2. A: ditati; ib. DE: modo deest. 3. A: signacionis. 5. A: episcopi
diaconi. 6. E: cum statu. 8. D: et apostolorum deest. 9. A: ductum.
14. A: ad deest; ib. D : tegumental. i5. D in marg. inf. (tol. 72b) : Vide
cecitatem huius doctoris scilicet Wy. 19- DE: magni Jeronymi; ib. E:
11°, q. 20. A: ut in corporata. 22. DE: in epistola; ib. E in marg. : De
renunciacione nota; A in marg.: Nota Jeronymus; D in marg.: Nota
Jeronymum contra ablacionem temporalium ab'ecclesia. 25. DE: et qui.
26. DE : habuerunt deest. 27. A: partim deest; ib. E in marg.: Hie nota.
29. DE: et quid. 3o. DE: quesivit; ib. A in marg.: Nota. 33. DE: posset.

19. Decret. Sec. Pars, Causa XII, q. II, cap. 5. 23. In the
service for the Conversion of St. Paul there is Sermo ex Com-
mentario beati Hieronymi presbyteri (super Matth. XIX), but it
contains no such passage as is here quoted. Sarum Breviary,
ed. Proctor and Wordsworth III, 117 (Matthew).

268 JOHANNIS WYGLIF SERMONUM [SERMO XXXVJ.

veneno sue avaricie maculari. Sic enim Christus et
apostoli conversantes in raundo, licet de mundo non
fuerant, regulatissime hoc servabant. Unde quia seculares
domini debent hanc legem Christi precipue potestative
defendere. cum aliter ex consensu forent dampnabiles 5
Four totam rempublicam destruentes, ideo ponunt quidam

conclusions: qUatuor conclusiones que secundum istam materiam
concernunt statum ecclesie.

i. No cleric Prima: Nullus clericus acciperet primatum ecclesie

may accept c , ,

primacy for propter rastum aut questum mundanum sed pure propter 10

worldly beatitudinem sibi et subditis promerendam. Patet ex
reasons. . ...

fide Matthei XX0, 22, ubi filii Zebedei talem primatum per

matrem suam a Christo pecierant sed ab eo responsum

reprobativum receperant quod suum calicem et non

honores mundi fuerant bibituri. Et ista responsio secundum 1 5

Crisostomum sufficeret instruere totum mundum.

2. Prelates must Secunda conclusio : Signum evidens est quod prelati

not be occupied ■ . • ^ , • ■ i- ■ t j*

about worldly in ista mtencione exorbitant, si dimisso evangelizandi
matters. ministerio circa negocia secularia vel mundanas divicias

occupantur. Patet ex hoc quod eorum intencio debet 20
attendi circa illud quo diligencius prosequitur, ut nemo
sani capitis diceret quod post acceptum tale officium
se implicans in ministero brachii secularis vel plus
intentus mundanis quam expedit ad suum officium aut
plus dolens pro perditis quibuscunque secularibus seu 25
temporalibus quam pro defectu complecionis talis mini-
sterii non peccet graviter tarn suum ministerium ob-
mittendo quam eciam tarn culpandum propositum com-
mittendo.

3 Such prelates Tercia conclusio : Tales prelati vel clerici licet videantur 3o

harm the , . . r . . ,

Church. prodesse ecclesie, faciendo quantum cunque opus bonum
de genere, nocent tamen ecclesie continue demerendo
quam eciam sibi ipsis. Patet per illud Luce XI0: Si
oculus tuus fuerit nequam eciam corpus tuum tenebrosum
erit. Sed cum talis propter temporalia postponit amorem 35
Christi et sue ecclesie, patet quam nequam est sua
intencio et per consequens totum corpus suorum operum
est proditorium apud Deum.

3. DE\ rectissimc. 4. A: nunc legem. f>. DE: aliter decst.

o. ADE in marg.: Prima (DE) conclusio. 12. A: XXIX0. i3. A: pecierunt.
i5. A: honores huiusmodi : ib. DE: ista senlencia. 17. ADE in marg.:
Secunda I A:) conclusio. 23. DE: brachia ministerii. 24. DE: quod expedit.
25. A: secularibus seu deest; ib. Codd.: doleret. 27. DE: graviter totum.
3o. ADE in marg.: Tercia (A:) conclusio. 36. DE : quod nequam.

16. Cf. Opus Imperf. in Matihaeum Horn. XXXV.

SERMO XXXVII.] SECUNDA PARS. 269

Quarta conclusio: Medicina necessaria ad extinguendum 4. The remedy

venenum diaboli foret totum clerum exproprietarium clergy should

facere et ordinacionem Christi primevam quoad suam hold no

. . . property,

ecclesiam innovare. Tunc enim viverent omnes episcopi.

5 religiosi, possessionati et clerici pure exproprietarie sicut

olim nee acciperent dignitatem vel beneficium ecclesia-

sticum propter cupidinem temporalium vel honorem.

P - Nee carerent clerici qui ad totum cleri ministerium

2,4aplene sufficerent suffragio temporali, j cum cotidiane

ioelemosine, sanctitas sue vite et labores manuales (si
oportet) instar Apostoli de omnibus istis vite necessariis
cum Dei providencia providerent. Et si Antichristus de
istis ablacionibus violenter conqueritur, cum non debet
sonare nisi ad utilitatem ecclesie et restitucionem ordi-

i5 nacionis Christi primeve, donet christianis istam iniuriam,
et cum domini seculares habeant tantum favorem Christi
(ut patet sermone III0) nee in alio plene subeant Dei
servicium seculare, patet quod in omissione istius defen-
sionis sunt Dei publice proditores. Nee carent excusacione

20 quin si faciant quod eis attinet et ad sui commodum
implere possunt faciliter, possent rumpere hanc iniuriam.
Sed dyabolus ex fallaciis simulatis ipsos redarguit, fingens
implicite quod oportet ipsos ministerium suum defendere,
suffragium spirituale quod contra Deum ipse iustificat

2 5 in premium sibi accipere et generaliter oracionem
sacramentalem, ministracionem et predicacionem talium
Antichristi servorum credere, licet de facto ex testimonio
fidei et sanctorum oportet oppositum evenire.

SERMO XXXVII.

3o Nichil opertum quod non reveletur et occultwn quod
non sciatur. Matth. X°, 26.

Hoc evangelium docet per que media Christi servus
ad martyrium roboratur. Primo ergo asseritur a Christo
nichil esse opertum vel corporaliter vel spiritualiter quin

35 ipsum reveletur, quia quantumcunque callide occulta-

1. ADE in marg. : Quarta (A:) conclusio. 4. DE: omnes Christi.

8. DE: que ad totum tale. 9. D: pleno ; E: plenius. 10. E: opcra-
ciones manuales. i3. A: violentis. i5. A: docet christianus.

17. A: Sermone VIII0; ib. A: subessent. 19. DE: caret. 20. E: con-
versi faciunt. 21. DE: possunt rumpere; ib. A: hanc ruinam. 24. A:
speciale. 3o. A in marg.: Sermo XXXVII; ib. A: nee occultum;

ib. DE: et absconditum.

28. Cf. Wyclifs Sermons, ed. by Arnold, I, pag. 194 — 197.

270 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXVII.

verit humana prudencia, oportet quod nedum Deo sed
How all things toti triumphanti ecclesie fuerit revelandum. Sicut enim

will be made jn jje mcJicii sancti cognoscent penas dampnati et di-
■ known. . . . r

missiones peccatorum salvati, sic cognoscent quicquid

occultum talis fecerit. Et per idem sequitur quod nichil 5
est occultum in anima vel extra animam positivum vel
privativum quin sciatur patenter et universaliter ab
omnibus de ecclesia triumphante. Modicum enim esset
quod Deus omnisciens omnia ista cognosceret, nisi
cunctis beatis ostendendo iusticiam suam ista clare in m
patria revelaret. Omnes enim beati gauderent de com-
plecione divine iusticie ac misericordie, sed quamvis
omnia ista clare videbunt in patria, tamen secundum
gradus dispares intuicionum, ideo non erunt Christo
pares in sciencia. Ex istis patet quod omnium peccan- i5
cium viatorum vecors omissio et per consequens om-
nium iniuste puniencium Dei ministros iniusta flagellacio
est summe nota divine presencie. Ex qui bus colligitur
quod propter reprobacionem vecordie servorum summi
iudicis aut propter iustam punicionem iniustorum fla- 20
gellancium servos illius hominis non timeret martyr
God's constanter defendere causam tanti iudicis. Scimus enim
omniscience a ex £je priori quod oportet Deum et totam triumphan-

spur against r . ^ . r

cowardice, tern ecclesiam cognoscere singulos hos defectus, et cum

Christus non potest illos cognoscere nisi reprobando aut 25
vindicando, patet quod ille est infideli deterior qui in
altero horum peccat, cum non timet divinam sentenciam.
Ideo cum modus Christi sit paulative procedere a minori
noticia ad maiorem sue ecclesie, debent eius discipuli
lucide detegere mandata et voluntatem Domini que 3o
audierant in tenebris vel obscure et quod auriculacione
vel private a Christo audiunt, publice toti mundo sine
timore vel desidia praedicarent et sic communicando
dupliciter cum quibuscunque personis vel populo con-
stanter legem Dei nunciarent. 35

Quantum autem ad timorem incussum ab adversariis
legis Christi, patet quod modicus est in comparacione
ad timorem Domini. Unde si minister haberet supra se

2. A: fuerit declarandum. 4, 5. DE: quid occultum; A: occultatum.
5..E in marg. : Omnia occulta beatis erunt manifests. i5. E in marg. :
Correlarium; omnia nota divine potencie. 19. A: suorum summi.

20. A: punicionem deest. 20,21. A: inimicorum tlagellancium. 21. E:
servos eius vel illius. 22. DE: vindicis. 2g. DE: debent sui ; ib. E in
marg.: Discipuli Christi debent detegere eius voluntatem. 33. DE: pre-
dicare. 38. A: nt si.

SERMO XXXVII. J SECUNDA PARS. 271

unum pomposum minantem pro complecione facinoris
et super utrumque unum summum iudicem quern sciret
infinite potencie et discrecionis nee tortorem posse sibi
nocere, dum constanter defenderet causam pulcram
5 illius summi iudicis, sed de quanto tortor in eum im-
peteret de tanto sibi prodesset; quis (inquam) foret mo- Faith gives
dice fidei quod dimitteret causam summi Domini et °e'

prosequeretur tarn turpem causam tortoris tarn reprobi,
specialiter cum deberet cognoscere quod obmittendo

10 causam summi iudicis et prosequendo causam abiecti
tortoris accumulat sibi penam infinitum maiorem quam
tortor talis posset inferre? Et ista fides instruxit omnes
Christi martyres ad reprobandum tortores et publican-
dum evangelium. Nee dubium quin defectus fidei in

1 5 omnibus hoc omittentibus sit in causa. Ideo generaliter
vecordes in causa Dei sicut et omnes peccantes sunt
eciam infideles. Ideo secundum doctrinam Christi (Matth.
XVII0, 19) expedit viantes pro confortacione suorum
nervorum habere tantam fidei sicut granum synapis.

20 Synapis enim est nervorum confortativa, tremoris de-

F°'- structiva et sensus narium | pungitiva, sic (ut dictum

2 '4 est alibi) fides orthodoxa facit membra debilia interioris

hominis roborare, tremorem ex influxu carnalium et

temporalium minorari et, cum fuerit practizata in opere,

2.5 facit corpus pungi et exasperari quoad famam mun-
danam. Sed ut homo sit bonus odor Deo, facit passionem
sapidam et constantem; et clarum est preceptum Christi
mandantis nos nolle thnere eos qui occidunt corpus sed
animam non possunt occidere, quia sicut Deus per se dat

3o animam, sic nulla creatura potest ipsam a sua perpetuitate
destruere; nee potest homo stante virtute in anima sine
vindicta restituitiva organum ipsius anime peiorare. Deus
ergo summus iudex debet filialiter timeri, cum potest
tam corpus quam animam perdere in gehennam. Timor Filial fear,

35 autem alius dicitur servilis et fatuus, turn quia tendit in
servos scurriles contempto Domino, turn quia sic stulte
timentes facit abiectissimos servos dyaboli et peccati.

1. D in marg. : Nota bene pro martire; E in marg. : Exemplum.
17, 18. A: Matthei XVII° deest. 19. E in marg.: Viantes expedit habere
tidem ut granum sinapis. 21. A: sensus varie; ib. D in marg.: Synape.
24. A: temporum; ib. DE: cum fuerat. 28. DE: mandatis. 35. DE:

restitutum. 33. DE: debet finaliter. 34. A in marg.: Timor { gervifis-
D in marg.: Timor servilis; E in marg.: Timor fatuus.

22. Serm. Pars I, Serm. LI, pag. 33g, 340. 28. Matth. X, 28.

272 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXVII.

Et ulterius ad declarandum universalem invincibilitatem
divine providencie evangelium sic subiungit : Nonne, in-
quit, duo passeres asse veneunt, et unus ex Mis non cadet
super terram sine patre vestro, vestri autem capilli capitis
omnes numerati sunt. Nolite ergo timere: multis passeribus 5
meliores estis vos, quasi diceret: Nonne constat quod
passer, vagus inter cunctas bestias, est tarn parvi precii
quod duo veneunt asse et as secundum expertos est
minima monetarum et quinque valent dipondium, id
est, duplex as (ut patet Luce XII0); si ergo unus ex 10
tarn vilibus volucribus non cadit super terram vel mo-
vendo vel moriendo sine preagencia Dei ex eius ordinancia
precedente, quanto magis ordinat Deus de creatura
incorruptibili, hoc est, interiori homine quem ad yma-
ginem suam fecit paciente hie pro Dei iusticia? Nee i5
potest Deus esse immemor talium, cum sit memorie
infinite numerans omnes capillos (ut patet XII° De
Civitate Dei cap. XIV0). Si ergo Deus tam abiectas et
superfluas partes hominis sic numerat verbo suo, quanto
magis substanciam anime in qua tota personalitas ho- 20
minis est fundata?
God the true In isto textu evangelico oportet primo supponere ex
action. au°i declaratis quod Deus necessario prevenit agendo
principaliter in accione qualibet creature. Nam secundum
philosophos, sicut est primus motor, sic est primum agens ib
et prima causa formalis efficiens et jinalis in qualibet
creatura.

Secundo oportet supponere quod est dare nobis in-
finita, cum aliter non foret tota universitas nee Deus
sciret numerare partes quaslibet capillorum; nam si 3o
alique sunt omnes partes capillorum, ille sunt nobis
infinite, et cum non possit sisti ad divisibilia, patet quod
ille secundum atoma ex quibus primo causantur sunt
indivisibles. Tercio oportet supponere quod, licet Deo
sit cura de omnibus, tamen meliora plus curat, cum 35
mensurat singulas creaturas secundum suas existencias.
Ex quibus sequitur argumentum evangelii: Nolite ergo
timere: multis passeribus meliores estis vos. Si (inquam)

3. A: veneunt dispondio. 4. D: patre vestre; ib. A: autem et.

6. DE: meliores est; ib. A: Non constat. 9. A: minimus; ib. A: et quia.
18. Codd. : Dei deest. 22. A in marg.: Triplex supposicio; 1. 25. E in
marg. : Deus prevenit agendo. 28. A in marg. : 2; D in marg. : Deus pre-
venit in accione cuiuslibet creature. 32. DE: posset. 34. A in marg.: 3.

2 — 6. Matth. X, 29 — 31. 17. Opp. tom. VII, pag. 3 12.

2 5. Cf. Trial., pag. 3g.

SERMO XXXVII.] SECUNDA PARS. 273

Deus habet tantam curam de abieccioribus sensitivis, ut
ipsa sic numeret, ut non possit ab eis vel atomum
simpliciter perdere, ne integret universum, quanto magis
ullam partem hominis potest sic perdere ne integret
5 suum totum? Sicut enim universum ordinatur esse
quodammodo perpetuum, in suis partibus integratum,
sic est de omni homine. Deus ergo quern oportet com-
posicionem cuiuscunque continui perpetui restituere,
non potest a composicione perpetua predestinati sui
iodeficere. Nolite ergo timere servire Deo in defensione
iusticie, cum sit tam potens ad defendendum, tam sapiens
ad graciose agnoscendum, tam benivolus ad opera meri-
toria ac demeritoria respiciendum.

Finalis ergo conclusio invitans animas fideles ad Encouragement

, _ . ..._. . .. from Christ's

i.i paciendum pro tide et msticia Dei sui est ventatis promises,
promissio qua dicit quod omnis qui conjitebitur me coram
hominibus, confitebor et ego ipsum coram patre meo qui
in celis est. Quo supposito tamquam fidei principio, et
adiecto quod tale Christi testimonium in finali iudicio

20 exsuperat omnia temporalia huius mundi, omnis fidelis
procuraret sibi constanter in via illud testimonium in
tremendo iudicio. Debet autem fidelis confiteri Christum
tripliciter, scilicet corde, ore et opere, Trinitatis servicium
debite consummando; et tunc Christus confitebitur in die

25 iudicii quod sit servus bonus et fidelis gaudio beatitudinis
premiandus. Et quid fideli securius, quid prudenti sapien-
cius, aut quid promerenti iocundius? Et ex eadem fide con-
vincitur quod confessionem istam obmittens negabitur ab
ingressu ad beatitudinem et ad penam perpetuam detru-
" detur. I Et patet quam multi ex ignorancia fidei sunt ve-
cordes, nam mundani curant sollicite et sumptuose habere
procuratorem qui in casu corporis vel temporali pro ipsis
respondeat, sed habere Christum procuratorem eorum in
rinali iudicio (quod foret ill is tam facile) parvipendunt.

35 Circa hoc evangelium notandum quod quicunque

peccando contra veritatem recalcitrat continue se ipsum Sinning

against the

6. A: modo deest; ib. E in riiarg. : Nota. 12. DE: cognoscendum ;
ib. E in marg. : Infinitum quoad nos. 17. AD : et animas. 16. E in

marg. : Conclusio finalis. 19. A: Christi deest. 20. DE: superat.

22. E in marg. : Fidelis debet confiteri Christum tripliciter. 23. D in

marg.: Confessio Christi et legis sue coram hominibus; A in marg.:

( corde
Confessio triplex I ore

I opere.
3o. DE: quod multi. 32 — 33. A: qui in — procuratorem deest. 35. D in
marg. : Dubium. Nota. Recedens a verilate. Nota.

17. Matth. X, 32.

274 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXVII.

truth, a man infatuat et obligat insolubiliter ad penam multiplicius
hardened. sufFerendam. Unde oranes dyaboli vel dampnati sunt
insolubiliter redarguti. In qua redargucione (ut placet
quibusdam) consistit perpetuitas sue pene. Omnis enim
dampnatus debet velle suam dampnacionem perpetuam, 5
cum sit iusta et sibi proficiens et Deus ac omnes beati
in dampnacione huiusmodi sunt placati. Que ergo foret
libertas in tali dampnato quod non deberet subdi huius-
modi voluntati? ymmo volens hoc complacenter foret
quodammodo beatus, quia non obstante pena corporis 10
qualis Christo infuit foret in anima quietatus.
It is impossible Sed in oppositum pro impossibilitacione volicionis
f°rtohsubm?tned tam raci°naDilis patet quod omnem dampnatum est
willingly to impossibile ita velle suam dampnacionem, primo quia
punishment, tunc foret simul dampnatus et salvatus quod est oppo- i5
situm in adiecto; secundo quia nullus dampnatus potest
velle dampnari nisi sub racione qua hoc apparuerit
sibi bonum. Sed ilia racio non potest esse, cum includit
contradiccionem, potest ergo velle salvari, sed non potest
velle taliter se dampnari. Quilibet autem dampnatus 20
potuit salvari et per consequens potest appetere se
salvari, sed nunquam potuit velle se dampnari. Et
loquor de volicione explicita, quia (ut multis placet)
omnes presciti volendo peccare antecedenter ad suam
dampnacionem volunt implicite illam sequentem. Sic 2 5
enim volunt dampnati contradiccionem quam Deus non
potest implere.

Tercio si dampnatus talis vellet explicite suam damp-
nacionem, cum habet illam parate, per idem vellet quod-
cunque ad illam consequens; et cum secundum Augu- 3o
stinum beatus est qui habet quicquid vult et nichil mail
vult, videtur quod dampnatus huiusmodi sit beatus.
Cum enim dampnacio sua sit tam iuste illata a Deo,
videtur quod volendo ipsam vult bonum, de quo Deus
et omnes angeli sunt letati, ymmo videtur quod talis 35
dampnacio sibi proficiat, quia constat ex fide quod ipsa

2. A in marg. : Nota conclusionem de dampnatis. 4. E in mare. :

Perpetuitas pene damnatorum unde; D in marg.: Dampnatus debet velle
suam dampnacionem. 6. DE : et omnes. 8. DE: debet. 12. A in

marg.: In oppositum. 14. DE: suam dampnacionem deest; in cod. A

addit. in marg. sub signo ~; ib. E in marg.: Damnatus volens penam
suam complacenter foret beatus. Sed impossibile est ipsum ita velle; AE in
marg.: 1. 16. AE in marg.: 2. 17. DE: apparet. 18. A: inesse.

20. E in marg. : Nota. 21, 22. A : et per — dampnari deest. 28. AE in
marg.: 3. 29, 3o. A: quod quicnnque ad ilium. 35. DE : sunt leti.

3 1. Aug. Opp. torn. I, 3o2. Cf. et. pag. 252, 3ii.

SERMO XXXVII.] SECUNDA PARS. 275

facit ad decorem universi et per consequens aliquam
partem mundi primo denominat esse bonam, sed nullam
si non ilium dampnatum. Si enim bonum et iustum sit
ipsum pati hanc dampnacionem, quia a Deo volitum et
5 ordinatum ad profectum ecclesie, tunc bonum est ipsum
sic pati, et per consequens ilia passio cum primo ipsum
denominat, denominat ipsum bonum et per consequens
ipsum perficit subiective. Si enim sic peccasset et Deus Yet they would

, . _ . _ . .be worse ott

ipsum a dampnacione preservasset, foret infinitum de- without it.

ioterior quam est modo. Quomodo ergo non perficeret
eum talis iusta dampnacio? Si (inquam) cum illo
peccato non foret pulcrificatus per penam tam ipse
quam totus mundus, ymmo si phas est dicere turpi-
ficata foret prima iusticia et extincta, quomodo ergo non

1 5 foret infinitum melius quod cum illis paribus sit damp-
natus? Et sic sequitur ex isto quod sit infinitum bonum
ipsum esse dampnatum ex hoc medio quod infinitum
melius foret cum istis paribus ipsum dampnari quam
servari impunem; quod foret aliqualiter bonum, quia

20 servando ipsum cum istis paribus impunem foret bonum
et non bonum, cum Deus non potest hoc facere; re-
pugnat enim divine iusticie quod aliquis homo offendat
in ipsum et non proporcionabiliter puniatur. Ideo si
ilia impunitas foret, cum istis paribus foret infinitum

23 melior Deo et infinitum deterior quam pena que modo

sibi infiigitur, ideo ex tali contradiccione non sequitur

hoc vel illud.

Tenendum est ergo quod pena dampnati non solum The damned
. ■ r. , . . ,.. remain still in

ipsum pulcnhcat sed eciam universum, nee Deus fault.

3o potest a dampnacione cum illis paribus continere, licet
possit ipsum faciliter beatificare cum aliis paribus in
que potest, et cum potest mereri beatitudinem eo quod
quondam sic potuit, patet quod est perpetuo culpabilis,
eo quod non sic facit. Tali ergo dampnato insolubiliter

35 concluditur meta turpissima que est redargucio; nee
est alia meta nisi in comparacione ad illam a fidelibus
formidanda. Et si queratur quid talis dampnatus debet
facere et qualiter debet velle, dicitur quod, sicut prius
peccavit contra primam potenciam que solum est activa

4. DE: volitam. 7. A: ipsum deest. 8. A: Et enim si peccasset.
11. E in marg. : Dampnatus si non punirctur esset deterior. 19. A: sal-
vari impune. 20. A: impune. 24. A: impunita. 20. A: ex ex;

ib. AE: condicione. 28. A in marg.: Conclusio. 3o. E addit: se con-
tinere. 3$. E in marg.: Quid dampnatus debet velle.

18*

276 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXVII.

sic quod non passiva, ita debet pati dampnatus suam

dampnacionem et omnia que sonant in iustam punicionem.

Nee scio quid cum istis paribus debet agere sive velle,

licet cum aliis paribus deberet laudare Deum, mereri

et perfrui Trinitate. Si enim debet velle cum istis pari- 5

bus dolere de crimine quod commisit, tunc debet cum

istis paribus promereri et per consequens potest cum

istis paribus [ promereri, consequens contradiccio; et cum 2 a

non potest cum istis paribus quicquam agere nisi peccet,

si cum istis paribus debet quicquam agere, debet peccare, IO

et per consequens peccando facit Dei beneplacitum sicut

debet. Ideo ego non video quid cum istis paribus debet

pati sed cum istis paribus debet pati.

D°" o'f sm"alt" Unde secundum Augustinum duplex est pena conse-

of pain, quens ad peccatum, scilicet pena sensus et pena dampni, i-">
of loss. . . . .

ut magna pena dampni est quod prescitus sit tantum

deacceptus Deo quod non potest cum illis paribus facere

placens Deo nee potest obligacionem qua induitur a se

excutere. Ista autem pena dampni est infinitum gravior

wo rsef penalty Pena sensus, quia cum quantumcunque gravi pena sensus 20

stat beatificacio (ut patet de Christo), sed cum nulla

istarum penarum dampni stat aliquis gradus beatitudinis

vel gracie promerendi. Et si obiciatur quod dyabolus

est exemptus ne Deo serviat, negetur hoc tamquam

impossibile, cum secundum Augustinum oportet dmnem 25

creaturam servire Deo vel faciendo quod debet vel

paciendo quod debet. Et sic oportet omnem damp-

natum servire Deo, continue paciendo quod debet et

tenendo obiectum beatis, quam pulchre reducet in illis

iusta vindicacio Dei sui. Sed ultra obicitur quod omnis 3o

dampnatus tenetur servire active Deo, faciendo quod

The damned debet> ]\fon enim ex dampnacione exemptus est ne

are not exempt _ r r

from God's active serviat Deo suo, quia tunc ex dampnacione foret
liberior. Sed pro solucione huius dubii videtur mihi
primo notandum ut supposito quod Deus sit summe35
liber atque omnipotens apud quern omne quod fuit
vel erit sit tempore suo presens, quo supposito videtur

1. DE: habet pati. 12, i3. DE: debet facere. 14. AE in marg. :

Pena duplex. i5. E in marg.; ad penam consequens. 17. l>Il: dc

acceptatus. 18. A: obligatorium. 19. E in marg.: Pena dampni gra-
vior pena sensus. 20. A: pene. 2?. DE: obicitur. 29. A: essendo
obiectum; ib. E: relucet. 3o. E in marg.: Nota. Obieccio. H- A:

huius deest. 35. E in marg.: Solucio. Dubnim. 36. A: ad quern.

14. Trial., pag. 289. Serm. Pars 1. Serm. LII, pag. 347, 348.
25. S. Aug. Opp. torn. X, 763; I, 756 etc.

SERMO XXXVIII.

SECUNDA PARS.

277

mihi quod omnis dampnatus tenetur servire active con- bat they cannot

tinue Deo suo; et quia ad hoc impossibilitavit se ipsum,
ideo irremediabiliter est dampnatus. Quamvis enim talis
dampnatus posset Deo servire meritorie, quia ante pec-
5 catum suum insolubile, verumptamen non potest cum
istis paribus sic servire, nee Deus exigit quod cum istis
paribus sibi taliter serviatur. Unde sepe in evangelio
quando demones voluerunt Dominum confiteri, prohibuit
et non sinebat eos loqui. Alia autem dubitanda con-
10 cernencia insolubilia demonum tangendo pauca relinquo
aliis pertractanda.

fulfil their
obligation.

SERMO XXXVIII.

Christ's
example in
preaching.

Circuibat Jesus civitates et castella, docens in synagogis
eorum. Matthei IX0, 3 5.

ib Hoc evangelium dat formam multiplicem quomodo
omnes Christi discipuli tarn sacerdotes quam dyaconi
debent predicare instancius verbum Dei. Cum enim
omnis Christi accio sit nostra instruccio et ipse cir-
cuibat generaliter omnes civitates et castella Judee, docens

20 in synagogis eorum et predicans legem noram, patet
quod omnes sacerdotes vel diaconi habent potestatem
consimilem taliter predicandi.

Et ex ista parte evangelii excluditur triplex error, Three errors
primus quo Antichristi discipuli captant sibi loca fertilia ° SeuHn^'in

25 lucro suo conveniencia, quando in locis aliis plus pro-
dessent. Christus enim generaliter visitavit loca tarn
maiora quam minora, cum apud eum non fuit accepcio
personarum et sepe cooperabatur sic agenti ex indiffe-
rencia graciosius in minori populo quam maiori. Una

3o autem persone hortacio sive conversio est infinitum
preciosior quam labor corporalis quilibet predicantis;
et si istud non sequitur, simplex intencio evangelizantis
est meritorior quam predicacio aptantis sibi magnum
populum, licet multe anime sint converse.

comfortabk
places,

2. DE; possibilitavit. S. A: volunt. 9. E: eos ea. 11. E: per
tractanda etc. i3. A in marg. : Sermo X (sic) XXXVIII; D in marg.

De apostolis; ib. A: synagoga. 14. A: IX° et X° (sic). 23. E in marg.
Triplex error predicancium ; A in marg.: Primus error. 24. E in marg.
Evangelizantes loca fertilia captantes. 28. A: cooperatus sit. 33. DE
meritoria.

1 3. Cf. WycliPs Sermons, ed. by Arnold, I, pag. 197 — 201,

278 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXVIII.

2. Obedience to Secundus error est quo excluduntur exangelizantes ex

jurisdiction, iurisdiccionis limitacione, ubi possent eciam invitis

episcopis plus prodesse; nam contra legem Dei est quod

volens, sciens et habens a Deo potenciam ad istud

officium sit ab illo in aliquo Christi dominio prepeditus. 5

Ideo vendicantes tales iurisdicciones irracionales, cum

nee ipsi predicant nee Dei ministros habiles acceptant,

implicant quod locus sue iurisdiccionis a Dei dominio

in principatum dyaboli est exemptus. Fatui autem con-

victi super ignorancia scripture vel heresi debent ubilibet 10

excludi a predicacione. Ideo (ut videtur multis) talis

introducta iurisdiccio sapit heresim et prevalenciam

potestatis dyaboli; unde videtur mihi quod sacerdos

zelans pro lege Domini cui negatur pro loco et tempore

predicacio verbi Dei, debet usque ad passionem martyrii, i5

in casu quo non debet sibi conscius predicacioni vel

hortacioni, in quocunque loco auditorium habere poterit,

disserere verbum Dei. Sic enim Christus non solum in

synagogis sed in castellis constancius predicabat. Locus

enim non facit sanctum populum sed econtra. Nee in- 20

troducta est limitata iurisdiccio nisi propter lucrum de

populo qui cesarie est subiectus.

3. Restriction Tercius error est quo multi ignari putant se non „ ,

of effort to , , ,. , 1 , r 1 • . ,. roi.

their own cure, debere predicare vel | beneiacere populo qui a lunsdic- 2I5*

cione sua excluditur. Nam sepe contingit quod predicator 2?
populo alii amplius obligatur; ideo sicut lex caritatis et
amoris obligat ad quemlibet diligendum, sic lex evan-
gelizacionis obligat ad cuilibet cui plus prodesse quis
sufficeret predicandum. Aliter enim foret personarum
accepcio et proprietatis limitacio in ambitu caritatis. 3o
Et forte si iste sentencie forent clarius execute, iuris-
dicciones multe moderne forent racionabiliter destruende.
Nee dubito quin sancti apostoli quibus sunt limitate
provincie gaudenter acceptarent adiutorium ab alio coa-
postolo ad populum rldeliter edocendum; sed lucrum et 35
spoliacio simplicium est in causa quare acceptacio talis
adiutorii hodie est contempta.

1. A in marg.: Secundus error: E in marg. : 2. Evang^elizantcs ex limi-
tacione iurisdiccionis. 5. DE: Christi domino. 11. E in marg.: .Iuris-
diccio introducta. 16. DE: non debet esse. 18. DE : asserere. 22. A:
cessarie. 23. A in marg.: Tercius error; E in marg.: 3: ib. A: quod

multi. 25, 26. DE: Nam sepe — obligatur deest. 26. E in marg.:

Predicator obligatur cuilibet prodesse. 28. A: quis deest. 34. D E :

acceptarunt. 35. E in marg.: Nota.

SERMO XXXVIII.] SECUNDA PARS. 279

Et si queratur ad quantum gradum debet quis instare A man is
evangelizacioni et martyrii passioni, dicitur quoad primum. alibis strength
quod, sicut homo apponeret omnes vires suas ad Deum t0 preaching.
diligendum, sic et apponeret vires suas ad Christum
5 predicandum ; nee immisceret propositum laudis proprie
nee intenderet novitatem aut vocatam subtilitatem ser-
mocinandi introducere sed pure cogitaret quomodo
honorem Dei et utilitatem populi apcius posset promovere,
capiendo exemplum a Christo qui (ut legitur Marci III0, 20)

10 instantissime predicavit, in tantum quod non vacavit illis
comedere vel domi quiescere. Unde sic scribitur: Cum
aadissent sui discipuli, exierunt tenere eum; dicebant
enim quod in furorem versus est. Nee licet evan-
gelizanti famam auditorii nimis attendere vel curare,

1 5 quia predicet instanter et oculo simplici verbum, Dei et
sive populus edificetur sive non, premium sibi restat,
eciamsi solis lapidibus (sicut de Beda legitur) predicaret.
Unde de Christo legitur (Marci III0 ubi supra et sepe
alibi) quomodo superiores iudei ut sacerdotes et pharisei

20 nitebantur continue interpretari ad deterius verba Christi.
Quid ergo si apostate vel alii reprobi calumpniam
posuerant sermonibus orthodoxis? Nam Marci (ubi supra)
sic scribitur: Et scribe qui ab Jerosolimis descenderant
dicebant quoniam Bel^ebub habet et quia in principe de-

25 moniorum eicit demonia. Quid ergo servo Christi et
apostatis scandalizantibus et sinistre interpretantibus
facta sua, cum ab eis non expectat laudem vel premium
sed a Christo? Debet tamen cavere ne det occasionem
ad sic loquendum et dolere quod apostate ex innata

3o malicia sic loquuntur.

Quantum ad secundam partem, de passione martyrii, He should face
certum videtur quod omnis fidelis debet laborare con- not" court' it"
tinue in causa et ministerio Dei sui et continue habere
promptitudinem ad paciendum mortem pro causa fidei

35 et pro Domino cui fideliter ita servit, non debet tamen
affectare martyrium vel non declinare mortis periculum,
cum Christus et membra sua precipua sic fecerunt,
sed in omnibus istis oportet servare caritatem continue

1. E in marg. : Questio. 4. E in marg. : ad 1. 6, 7. A: scrmo-

niandi. q. Codd. : Matth. III0. 10. A: illis twice. 12. Coda.: inquit sui.
i3. AD: ehim quod; ib. DE: conversus; ib. A: licet deest. 14. A: ad-
iutorii. 17. A: de deest; ib. E: cum predicaret. 18. A: legitur deest.
22. A: posuerinl. 23. A: ab deest. 24. AD: quia Belzebub.

25. DE: Et quid ergo. 3i. E in marg.: 2. 35. A: pro dominio;

ib. E in marg. : Fideus discipulus debet esse continue apostolus ad paciendum
pro suo domiira. 38. DE: observare.

28o

JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXVIII.

et in consilio ac relevacione Dei confidere. Et in primo

nimis multi deficiunt, in secundo vero pauci presumpcione

fatua iniuriantur Christo et ecclesie et stolide se extinguunt.

Other good Sed quia non sufficit nuda predicacio nisi assit alia

works should benefaccio, ideo sequitur in evangelio quod Jesus circuibat 5

accompany ^ . - .

preaching, curans omnem languorem et omnem infirmitatem. Curavit
(inquam) omne genus languoris quoad dolorem corporis
et anime et omne genus infirmitatis eciam incurabilis
per naturam. Fecit autem Christus ista generaliter tarn
quoad locum quam quoad morbum ad ostendendum 10
universalitatem sui dominii et virtutis. Quod autem
quidam sompniant Christum sic fecisse ad explorandum
argucias phariseorum et scribarum qui imponebant sibi
quod in virtute cuiusdam demonis hec fecisset, cum
tamen demones habent tarn loca quam virtutes limitata i5
in que possunt suas versucias exercere: istud nee approbo
nee reprobo sed scio hoc fuisse possibile et factum (si
sibi placuerit); sed scio sompnium esse temerarium et
periculosum in quo false fingitur causa intencionis vel
operis Salvatoris. 20

Christ's pity on Videns autem turbas misertus est eis, quia erant vexati
the multitude. ei iacentes sicut oves non habent es pastorem. In quo textu
patet expressio miseracionis Domini quoad actum in-
trinsecum, sicut prius notificata est effectualiter per
actum extrinsecum. Nee mirum quia (ut creditur) populus 25
secutus est Christum propter sanitatem habendam,
propter doctrinam audiendam et propter fidem de Messia
cognoscendam; licet autem quidam propter causas alias .-. ,
secuti sunt Dominum, iste tamen sufficiunt, ut piissimus | 2i5b
Dominus misereatur plebis sue, potissime cum multum 3o
erant vexati ex dormicione sub divo, labore corporeo
et effectu utriusque cibarii; cum enim erant pasti ex
phariseis qui licet erant tante docibiles, defecit tamen
eis officium pastorale.

Dixit, inquit, discipulis suis: Messis quidem multa, 35
operarii vero pauci ; rogate ergo dominum messis ut mittat
operarios in messem suam. Ubi constat quod per messem
maturatam intelligit genus fidelium, qui a Deo intrinsecus

The harvest

and the

labourers.

5. A: Christus circuibat. 8. D: genus languoris eciam. 9. AD:

Christum; ib. AD: tarn deest. 10. A: quoad deest; ib. DE: quoad mar-

tyrium. 14. DE: hoc. 19. A: talem fingitur. 26. E in marg. :

Populus Christum secutus est propter que. 3o. A: Dominus deest;

ib. A: plebi sue. 3i. DE: sub duro. 32. E: in eliectu ; ib. D: et

utriusque; ib. DE: cum non. 38. DE : quia a Deo.

5. Matthaci IX, 35. 22. ib. 36. 36. ib. 37, 38.

SERMO XXXVIII.] SECUNDA PARS. 281

et evangelizantibus extrinsecus maturantur. Ego, inquit

Apostolus, plantavi, Apollo rigavit, Deus aittem incremen-

tum dedit. Isti autem sic maturati indigent ut ulterius

in celeste horreum immittantur, sed operarii istius

5 ministerii, hoc est, predicatores efficaces sunt valde

pauci, ut patet ex malicia sacerdotum. Ideo cum omne

donum perfectum desursum descendit a Trinitate que

est pater luminum, Christi apostoli debent rogare ipsum

qui est dominus huius messis ut mittat eos tamquam

iooperarios in mcssem bene dispositam propter hoc mi-

nisterium tarn largiflue premiandos.

Ex quo notatur quod nulli vredicabunt nisi mittantur How preachers
1- ■ t^ -,. . . are sent,

(ut dicitur ad Rom. X°, i5). Si autem minister non

mittitur a Christo ad istud officium, furtive ingreditur

ib tamquam lupus. Et ex isto textu prelati cesarii blaspheme
blaterant quod nisi ipsi licencient quantumcunque a
Deo habiles non licet illis populo predicare. Et argu-
mentum ad hoc est quod oportet quod mittantur a Deo
ad illud officium ; ergo oportet quod ab illis mittantur:

20 que consequencia non haberet colorem nisi i Hi satrape
forent. Sepe quidem contingit quod eorum vetacio nocet
populo, cum expresse sint in capitulo phariseorum quos
Christus (Luce XI0, 52) sic salutat: Ve vobis legisperitis,
quia talistis clavem sciencie, ipsi non introistis et ipsos

2 5 qui introibant prohibuistis, Auferunt autem prelati clavem
sciencie, quando videntur ferre potestativam scienciam
et tamen inpresenciarum Dei sciencie sunt expertes, et
hinc ipsi nee pascunt oves verbis salubribus sed veneno,
nee permittunt quod alii docti et missi a Deo hoc

3o faciunt ex suo fastu et questu indubie moti ad hoc
facinus perpetrandum. Nee video quomodo ecclesiasticus
posset patencius prodere Deum suum, turn quia non
pascit sed depascit gregem Domini, turn eciam quia
servos quos Dominus habilitat atque mittit reprobat et

35 expellit.

Licet autem raro contingat sermocinantes fingere se
mitti a Deo, cum hoc quod sint lupi heresim seminantes,

3. A: Ista .... rmiturata. 10, 11. A: operarios — premiandos deest.
i3. E in marg. : Nullus prcdicct nisi mittatur. 14. DE: furtim ingreditur. .
17. E in marg.: Argumentum pro missione predicatorum. 18. A: mu-

tantur. 19. A: istud. 21. D in marg.: Deus. 22. D: in tempore.

23. E in marg.: Salutacio phariseorum. ' 24. DE: qui tulistis; A: tulisti.
25. E in marg.: Prelati autenmt clavem sciencie. Nota. 28. A: non

pascunt. 29. A: permittit. 3o. DE: taciant; ib. A: ex quo.

32, 33. A: turn — Domini deest. 33. A: turn et. 34. A: liumilitat.

2. 1 Cor. Ill, 6.

282 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXVIII.

If fanatics hoc tamen contingit in minori parte et prelatorum desidia
claims, the est in causa. Si enim ecclesia generaliter foret instructa

S]°ls inf fare]'tatCS 'n ^e catholica per prelatos et quod quicunque con-
travenerit sue sentencie vel contrariam aut impertinentem
extraneam docuerit sit tamquam apostata fugiendus, 5
tunc totus populus abiceret talem hereticum nee accep-
taret suum venenum. Modo autem deficit in preiatis sana
doctrina per quam heresim talem populus subiectus
destrueret; sed secte novelle que verbis prurientibus et
preiatis applaudentibus sciunt populum spoliare sunt a 10
preiatis admisse et alii viri evangelici a Deo edocti et
missi (ut plurimum) eiecti. Et in isto multiplicantur
tradiciones frivole Antichristi, ut non laboratur quod
populus sciat causam et legem Dei defendere, sed quo-
modo prelatus debet servum Dei et suum adversarium i5
statim extinguere.

Excessive value Et patet secundo prelatorum cesariorum blasphemia

set on prelates1 , . , • ....

licenses. 4U1 dogmatizant patenter quod eo ipso quo llh quem-

quam habilitant ad predicandum vel aliud ministerium

ecclesie faciendum, eo ipso est habilis quoad Deum ; 20

sed tunc indubie forent Deus. Ideo docet evangelium

quod Christi discipuli rogent dominum messis, non

prelatum cesarium, ut mittat operarios ad metendum,

quia nisi ipse miserit tota alia missio vpocritica est

venenum. Et patet tercio quod Deus vult hominem 25

mereri orando pro illo quod ordinat sibi dari. Deus

enim ordinat suos discipulos ad spiritualiter seminan-

dum, et tamen vult quod orent ipsum et habeant ab

eo licenciam ad taliter operandum. Sed totum hoc patet

in materia de necessitate et contingencia futurorum. 3o

Eunte.s autem predicate, dicentes quia appropinquavit

regnum celorum. Infirmos curate, mortuos suscitate leprosos

mundate: gratis accepistis, gratis date. In quo textu Magister

optimus docet missos suos quomodo debent secundum

formam quintuplicem ministrare, et primo quam formam 35

debent in sermonibus observare. Tota enim sentencia

predicandi stat in isto quod regnum celorum, tam Christus

1. A: et deest. 3, 4. A: cpntrarierint. 6, 7. DE: aceeptare-ttt.

7. 8. DE: sua doctrina. 8. A in marg. : 1. 9. A: discerneret.

11. DE: aliquando viri. 12. DE: missi sunt; ih. A: eiecti — multipli-

cantur deest. i3. Recte: quod non laboratur ut. 17. A in marg.: 2;

E in marg.: Prelatorum blasphemia. 18. DE: quod dogmatizant. 19. A:
humilitat. 20. A: humilis. 24. DE: ypocrisis. 25. A in marg. : 3.
26,27. A: sibi — ordinat deest. 3o. DE: de mandato. 33. DE: In cuius.

3i. Matth. X, 7, 8.

SERMO XXXVIII.] SECUNDA PARS. 283

quam ecclesia, appropinquavit ad gradum beatitudinis

ultra hoc quod fecit antiquitus; et cum malignus apponit

maiorem nisum ad impediendum, quando videt membra

Christi magis proficere, debet predicator predicare populo

5 quomodo assistente tanto adiutorio pro beatitudine in-

^°J- stancius laboraret et quomodo cautelis | dyaboli retar-

"' dantibus resisteret. Et ista magistri materia est sufficiens

pro quibuscunque sermonibus populo predicandis.

Sed quia non sufficit benedicere nisi precedente bona Good works

iointencione et recto opere, ut patet de verbo triplici enJoine
Matthei VII0, 21, quod Christus implicat: Non omnis,
inquit, qui dicit mihi Domine, Domine intrabit in regnum
celorum sed qui facit voluntatem patris inei qui in celis est;
ideo subiungit Christus quatuor opera realia que predi-

i5cantes debent sermoni suo annectere: Infirmos, inquit,
curate; ubi post tres beneficencias adiungitur evangeli-
zanti quarto liberalitas et intencio predicandi. Infirmos, '• Healing lhc
inquit, curate; quod mandatum non oportet universaliter i. e. the
intelligi, quia tunc paucos vel nullos hodie obligaret, infirm. J

20 sed loquitur de infirmitate spirituali qua peccatores

mentaliter infirmantur. Cum ad illam infirmitatem et

eius curacionem Christus preponderat, manifestum est

quod eius curacionem prius intelligit atque mandat.

Iterum, si Christus hoc universaliter mandaret, daret

25 eque universaliter potenciam ad miracula faciendum;
quod manifestum est capere instanciam in sancto Apo-
stolo ; ipse enim fuit eque sanctus, quando consuluit
Timotheo uti modico vino propter stomachum et contra
infirmitates suas uti medicamine naturali, sicut quando

3o patrem Publii miraculose sanavit a febribus. Quia ergo
universale tamquam prius particulari a natura primo inten-
ditur, ideo Christus hoc mandatum universale precepit
quod evangelizantes curent infirmos ad sensum expositum.

Sed quia iniciwn omnis peccati superbia, ideo secundo 2. Cleansing

35 subiungit quod mundent leprosos, quod debet omnino ; c tlie^l-oud.
verificari et intelligi de superbis. Omnis enim viator
citra Christum in aliquo tempore est superbus, ideo
oportet quod sua mundificacio incipiat a se ipso. Sicut
enim corporaliter leprosus in cute turget difformiter,

1. DE: quam discipuli. 2. fecit antiquitus; ib. E in marg. corr.: fint.
6. DE: laboret. 6, y. DE : retardantis. i3. A: qui in celis est deest.
16. A: curate etc. 19. Ein marg. : Infirmos curate qualiter. 20. A : spirituales.
21. A: cum enim. 35. A: quod oportet; ib. Ein marg.: Leprosi qui sunt.

34. Eccli. VIII, 1 5.

284 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXVIII.

fetet anhelitu et emittit vocem femineam raucam et
acutam, sic est de spiritualiter leproso vel superbo; nam
opera sua sensibilia vel superficialia facit, ut magis
mundus appareat; que est magna difformitas apud Deum,
er per consequens, habet famam fetentem ecclesie 5
triumphanti. Nam Exod V°, 2 1 dicit Israel sancto Moysi
et Aaron fetere fecistis odorem nostrum coram Pharaone.
Sic est de superbis quibuslibet quoad Deum, quia Luce
1°, 5 1 scribitur: Dispersit sitperbos mente cordis sui.
Et quantum ad vocem superbi, patet quod est pusilla- 10
nimis indignans, ut femina vel mutus aut raucus propter
timorem temporalium que affectat.
3. Raising the Sed quia virtus consistit circa difficile, ideo Christus
i e by precipit evangelizanti terminum ultimatum, dum mortuum
preaching to spiritualiter per peccatum precipit ex frequencia pre- i5

those who are ... r . . _. . .

dead in sin. dicacionis et sanctitate vite cum Dei gracia suscitare.
Et quoad formam ac intencionem evangelizancium ipsis
precipit gratis dare; et ista simonia in clericis et prelatis
qui emunt aut vendunt sacramenta, evangelizacionem et
alia beneficia ecclesiastica inficit totum mundum et 20
facit quod illi qui videntur esse prelati ecclesie non
habent potestatem huiusmodi qualem fingunt. Sed sicut
menciuntur se servare spiritualiter has virtutes, sic
menciuntur de pompa dominice potestatis. Non enim
haberent illam nisi earn a Deo reciperent, sed Deus 23
eternaliter omnisciens previdens in eis disposicionem
continuant non dat eis potestatem huiusmodi quam si
haberent nunquam gratis vel sine crimine uterentur.
Christus enim nunquam communicat dona naturalia vel
supernaturalia creature nisi ad profectum ecclesie; ideo 3o
sompnians quod talis reprobus habet potestatem quam
fingit doceret hodie efficaciter ex sensu, racione probabili
vel scriptura. Scio quidem quod Deus posset dare repro-
bis et de facto dedit huiusmodi multa bona, sed nee
debemus credere nee supponere de dato prelato reprobo 35
quod sic fecit nisi aliquo trium modorum et specialiter
ex opere doceatur. Sed finaliter Christus prophetando
predicit apostolis suis periculum ex comitancia iniquorum
et medicinam qua a periculo tali caverent et hostes
suos finaliter superarent: Ecce, inquit, ego mitto vos sicut 40

4. E: mundo. 7. D: fetentcs facitis. 9. A: despexit. 16. DE:
sanctitatis vita. 17. E : Ex quoad formam et. 18. E in marg. : Gratis
dare. 19. DE: evangelizacionis. 25. DE: receperant. 26. A: in-

disposicionem. 29. DE: que dat dona. 29, 3o. DE: vel spiritualia.
34. DE: Sed non.

SERMO XXXIX, XL.] SECUNDA PARS. 285

agnos inter lupos. Estote ergo prudentes sicut serpentes
et simplices sicut columbe (cuius exposicio patet alibi
Sermone XXIII0 huius et Sermone XXX° prime partis).

SERMO XXXIX.

5 Elevatis Jesus oculis in discipulos suos dicebat : Beati
pauperes spi?'itu, quoniam vestrum est regnum celorum.
Luce VI0, 20.

Istud creditur esse evangelium de quo Matthei V°, The comment

P ~ ' on this text is in

quia non repugnat quod ibidem datur complecius et Sermon XXVU.

10 hie brevius, cum omnia que hie dicunturin alio evangelio

roL confirmantur. Et potest sermo istius | evangelii aptari

ad populum et martyribus applicari. Omnis enim causa,

martyrii merces et hortacio in evangelio isto includitur,

ymmo evangelium instar speculi indicat homini totam

1 5 faciem huius mundi, faciem sui ipsius secundum inte-
riorem hominem et exteriorem, ymmo faciem Dei sui,
eo quod quatuor sunt sensus scripture in cuius qualibet
parte relucent iste quatuor facies, si visio interioris
hominis illi parti speculi sit aptata. Notata ergo expo-

20 sicione dicta in Sermone XXVII° videlicet in die Omnium
Sanctorum potest materia huius sermonis secundum
congruenciam loci et temporis adaptari.

SERMO XL.

Cum persequentur vos in civitate ista, fugite in aliam.

25 Matthei X°, 23.

Hoc evangelium docet martyres quomodo debent Christ teaches
1 , • , - ... ,. ^i • .. . His soldiers to

laborare in ecclesia mihtante. Christus enim conquestor flee from

optimus docet suos milites per fugam et pacienciam persecution.

conquirere sibi regnum; nee hoc est vecordia sed summa

3o prudencia quam qui non didicerit detrudetur ad maxime

penalem pacienciam infernalem, quia (ut patet alibi)

summa medicinalis pro via est hominis paciencia et

summa penalis in tartaro, cum dampnati non possunt

2. A: sicut deest. 3. A: Sermone III; ib. A: huius — partis deest ;
ib. DE: Sermone II. Correxi. Cf. Serm. XXX. Prim. Pars, pag. 206.
5. A in marg. : Sermo XXXIX; D in marg. : XXXIX; ib. DE: dicebat ad
discipulos. 9. DE: quod idem. 11. A: aptari deest. 24. A in marg.:
Sermo XII (sic) XL; D in marg.: XL; ib. A: persequuntur ; ib. DE: civi-
tate una. 33. A: summe; ib. E in marg.: Probacio tuge; ib. DE: possent.

24. Cf. Wyclif's Sermons, ed. by Arnold, I, pag. 206.

286 JOHANNIS WYCL1F SERMONUM [SERMO XL.

quicquam facere ad laudem suam vel meritum, sed
debent ex necessitate quicquid impositum fuerit eis pati.
Docet ergo Christus, primo quod ad continuandum
pugnam cum inimicis ecclesie, cum persequuntur eos
in una civitate fugiant prudenter in aliam. Hoc enim 5
docet natura quod pars tarn animati corporis quam
inanimati cedat, dum detruditur forciori; et potest ex
morali principio demonstrari; nam quicunque positus
in adopcione libera duorum bonorum eligeret magis
bona. Viator ergo positus in adopcione brevius paciendi 10
mortem in causa Dei minus promerendo vel diuturnius
magis promerendo eligeret secundum, cum sit meritorie
magis bonum. Et tercio confirmatur istud consilium
ex Christi vita et opere consultivo qui sepe aufugit ab
hostibus quousque habuit summam maturitatem temporis i5
si cut maturitatem summam continue habuit quoad mores.
The devil Nee valent cavillaciones dyaboli quibus sic arguit:

incites men to j instat causa in qua possis secure pati martyrium

court ... . .

martyrdom, et per consequens acquirere tibi regnum, et dilacio est

incerta, cum mora trahit periculum; ideo debes te 20

modo exponere moriendo.

Merit does not Hie dicitur quod non in nuda passione mortis vel

consist in mere pene coi^sistit meritum, cum sceleratissimi taliter pa-
suflenng. r x

ciuntur, sed oportet causam et modum attendere, cum

passio non sit per accidens meritoria aut demeritoria, 25
et in omni per accidens oportet per se racionem attendere.
Oportet ergo omnem viantem precedente vita sua meri-
toria ad consilium divinum et ■ impulsum attendere,
quia remanet sibi libertas arbitrii et potestas secundum
virtutem intrinsecus operandi (ut patet supra Ser- 3o
mone XXXIII0). Ideo sicut vecordia est homini concur-
rentibus circumstanciis timere mortem serviliter, ita
stulticia est homini deficientibus requisitis circumstanciis
mori vel pati penaliter; ideo cum ncsciat dyabolus
docere circumstancias cum quibus debet homo mori 35
vel mortem fugere (et utrumque potest bene fieri), oportet
ad magistrum superiorem recurrere. Nee timeret fidelis,
quando haberet instinctum vel revelacionem ita facere

1. A: quicquid. 10. DE: brevius deest. 12. DE: magis deest.

14. DE: quid. 17. E in marg. : Obieccio contra fugam ; ib. A in marg. : 1.
18. DE: nam instat; ib. DE: posses. 22. AE in marg.: Responsio.

23, 24. DE: ita paciuntur. 29, 3o. A: remanet — supra deest; ib. E:

secundum veritatem. 32. A: timore. 34 — 36. E: pati — vel deest.

36. E: non t'ugere; non added; ib. E: posset. 3y. E in marg.: Recur-

fendum est ad magistrum superiorem in occiirsu mortis.

SERMO XL.] SECUNDA PARS. 287

nisi forte vel peccatum proprium vel vite macula sit
in causa. Ideo si homines trepidant et perplectuntur in
ista materia, sciant quod proprium peccatum istud
causat. Unde sicut beati non dubitant de securitate sue
5 beatitudinis, sic ducti spiritu Dei non dubitant de ydonei-
tate temporis paciendi.

Quod si dyabolus secundo sic arguit: Bona naturalia The devil urges

, •• , , r\ • .. u i-i the value of life.

hommis sunt bona Dei et bona sue ecclesie plus pro-
dessencia quam particularis beatitudo, cum ergo non

10 licet commutare bonum melius pro peiori, quia prima
racio que est Dominus omnium illud vetat, videtur quod
non licet alicui subire martyrium, ubi posset naturam
suam defendere vel servare. Accidens ergo est minus
bonum substancia, et sic particularis beatitudo est minus

1 5 bona quam substancialis natura. Et confirmatur ex hoc

quod nulla creatura potest appetere se non esse, ergo non

potest esse racio ut homo velit racionabiliter se non esse.

Hie dicitur primo, supponendo secundum Augustinum

III0 De Libero Arbitrio, quod nee homo nee aliquid

20 potest appetere se non esse, secundo suppono quod tota
personalitas hominis conservatur in spiritu eciam a
Fol. corpore separato, et tercio | suppono quod quantum-
cunque partes cuiuscunque corporis qualitercunque se-
parate fuerint remanet eadem essencia, pars mundi et

25 creatura Dei. Quibus suppositis dico dyabolo quod prima Answer.
pars maioris est vera, sed secunda pars eius capit
instanciam, cum particularis beatitudo prosit toti ecclesie
et per consequens toti mundo; ymmo sicut multorum
trahencium navem quilibet trahit illam, sic multorum

3o prodessencium ad bonum aliquod quodlibet eorum
prodest ad idem secundum gradum ultimum quo est
bonum. Ex quo patet quod nulla creatura potest prodesse
ad magis bonum quam potest quelibet, eo quod quelibet
potest prodesse ad maximum bonum creatum, verum-

?5 tamen creatura ut est melior magis prodest; et sic non
sequitur: Si aliquid prodest ad tantum bonum, tunc
tante prodest, quia talis tantitas attendi debet penes

2. E: vel perplectuntur. 5, 6. DE: se ydoneitate terminis paciendum.
7. A in marg. : 2; E in marg. : Obieccio secunda. 11. E in marg. : Nota.
12. DE: potest. i3. E: Accidens enim. i5. E in marg.: Confirmacio.
18. A in marg.: Responsio, 1, 2, 3; E in marg.: Solucio." 20, 22. E:

supponendo. 22. DE: quod deest. 23. A: corporis deest; ib. DE: qua-
litercunque deest. 25. E in marg.: Solucio. 3i. A: quoad. 32. E in
marg.: Correllarium. 3y. E: tanto; ib. A: debet twice.

18. Aug. Opp. torn. I, pag. 617 seqq.

288

JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LX.

The martyr

does not lose

his life but

regains it more

perfectly.

The devil

argues from

suicide that

men desire

extinction.

Nothing can
desire not to be.

quantitatem pfopriam talis boni. Conceditur ergo quod
bonum nature sive substancie talis martyrizandi est
melius bonitate absoluta quam quodvis accidens et sic
iuxta dicta Sermone .... quilibet martyr Christi appetit
omnia bona nature sue et nulla appetit non esse. Et 5
hinc Christus dicit animando suos ad martyrium: Capilli,
inquit, capitis vestri omnes numerati sunt, quasi diceret
si vultis habere illos modo perfectissimo sicut singulas
partes vestras, nolite propter dolorem separacionis
momentanee timere subire martyrium. Ymmo iuxta 10
supposicionem secundam et terciam ilia materialis essen-
cia quantumcunque divisa fuerit eidem persone hominis
continue est servata. Sicut ergo agricultor proicit semen
suum in terram lutosam, ut ipsum postmodum habeat
magis fructiferum, sic fidelis viator partes corporis sui i5
proicit ad contricionem et penam, ut fructificent sibi
postmodum ad beatitudinem. Ideo secundum beatum
Jacobum talium membrorum dyaboli infidelis vecordia
est in causa; ideo dicit Christus Petro Matthei XIV0, 3i.
Modicefidei quare dubitasti? Et patet quod in confirmacione 20
huius secundi argumenti verum concluditur.

Sed tercio instat dyabolus quod multi de facto appe-
tunt se non esse, quia gratis occidunt se ipsos cultello,
submersione, precipitacione et modis aliis. Sicut ergo
volunt suam desicionem per remocionem de presenti, ib
sic volunt suum convertibile quod est ipsos non esse
postquam fuerant. Et confirmatur ex scriptura multiplici,
nam Yob X°, 1 8 scribitur : Qui utinam consumptus essem
ne ocuhis me videret. Scarioth eciam tamquam magis
bonum eligens sibi laqueo se suspendit, unde Christus 3o
confirmat quod bonum erat illi, si natus non fuisset
homo ille.

Hie dicitur iuxta doctrinam magni Augustini quod
nichil potest appetere se non esse, quia omnis appetitus
terminatur ad bonum vel apparens bonum, sed nulli 35
rei potest esse bonum vel apparens bonum quod ipsa

3. AD: melior. 4. D: Sermone sequitur lacuna; ib. E in marg. :

Nota. 6. E: discinulos in marg. added. i3. DE: Sicut igitur; ib. E in
marg.: Exemplum de semine. i5. DE: magis dcest. 16. DE: fructificet.
19. E: dixit; ib. D: Matthei XVIII". 22. D in marg.: Utrum melius est
non esse quam esse quandoque; E in marg.: Obiectum tercium. 23. DE:
ipsos deest. 3o. AD: eligens deest; ib. E in marg. add. 33. A in

marg.: Responsio; E in marg.: Solucio; D in marg.: Nichil potest appe-
tere se non esse. 35, 36. A: sed nulli — bonum deest. 36. E in
marg. : Nihil potest appetere se non esse.

6. Lucae XII, 7. 3i. Matth. XXVI, 24

SERMO XL.] SECUNDA PARS. 289

non sit, ergo non potest illud appetere; non (inquam)
potest esse alicui rei bonum quod ipsa non sit, quia Such a desire
si hoc sit sibi bonum, tunc tarn hoc est quam ilia res contradiction,
cui est sic bonum, et per consequens simul sunt ipsam
5 rem esse et ipsam non esse. Et per idem non potest
apparere sibi bonum; quia esto quod appareat sibi
bonum, tunc si est cum ilia apparencia, tunc simul idem
est et non est; et si non est cum ilia apparencia, cum
•sit per se notum nichil simul esse et non esse, non

ioapparet alicui quod sit bonum sibi ipsum non esse.
Conceditur ergo in primo argumento quod multi gratis
occidunt se ipsos et tamen nullus eorum appetit vel
potest appetere se non esse; ymmo si maniacus homo
de se ipso asserit, Augustinus vere asserit quod mentitur.

oOmnes enim tales appetunt se melius esse, quia a pena What suicides
quam sufferunt liberari, ideo appetitus terminatur ad better existence,
esse divinum quod racione bonitatis sue anime appetunt.
Unde talibus quibus apparet esse bonum se ipsos occi-
dere apparet esse bonum quod sint occisi et per con-

20 sequens apparet illis esse bonum quod sint. Nam si
quornodolibet sit bonum alicui vel esse vel non esse,
bonum est ipsum esse, quia bonum est quod habeat
illud bonum. Sicut ergo primum principium est per se
notum intellectui, sic primum bonum est per se desi-

25 deratum appetitui.

Quantum ad secundam logicam, dicitur quod nulii
volunt se non esse sive desinere, sed bene volunt se
desinere esse in corpore. Ideo subtilissime dicit Apo-
stolus : Cupio dissolvi et esse cum Christo. Non dicit :

3o Cupio non esse, sed cupio magis esse. In hoc tamen

est contencio inter logicos quod quidam asserunt hominem Distinctions as

1 • • 1 a 1 to not being.

eo ipso desinere quo moritur, et sic dencere vel non
esse hominis sumitur infinite vel positive pro quacunque
negacione particulari esse hominis, ut non esse in corpore
35 pro isto tempore est non esse. Aliis autem subtilioribus
videtur quod nemo desinit esse nee est non esse alicuius
hominis, cum cuiuslibet hominis qui fuit vel erit sit esse

1. DE: non in quantum. 3. DE : tam deest; ib. E: quod ilia.

5, 6. A: et per — bonum deest. n. E in marg. : De occidentibus se

ipsos. 17. A: omnia appetunt. 19, 20. E: occisi — quod sint deest.
20. A: quod sint deest. 21. DE: quocunque modo; ib. DE: alicui nichil.
22. DE: ipsum deest. 24, 25. D: desidatum. 26. E in marg. : 2.

33. DE: posito. 35. DE: est deest. 35. E in marg.: Nemo desinit esse.
35, 36. A: superioribus videtur. 36. E in marg.: Nota.

14. S. Aug. Opp. torn. VII, 20 — 23; IX, 653. 29 Philipp I, 2 3.

'9

290

JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XL.

never been
born.

pro suo tempore | et sic mors non est desicio hominis °'"b
sed actuacionis corporis sui per animam; nee est ilia
desicio non esse illius actuacionis, quamvis ad illam
consequitur illam actuacionem fuisse et postea non
esse; non enim sequitur: Ilia actuacio nunc non est, 5
ergo non est, cum arguitur ab inferiori ad suum superius
negacione preposita.

Job believed he Sed istam contencionem relinquo logicis, concedens
S glory even" quoad tercium cum beato Augustino quod Yob voluit

though he had fuisse non natus ex utero sed mortuus in utero et sic 10
esse; si enim appetit fuisse consumptus et non potuisset
fuisse consumptus nisi fuisset appetit fuisse. Et patet
hoc ex textu multiplici. Videtur ergo beatum Yob credi-
disse quod ex fide sua et predestinacione fuisset in
gloria, licet nunquam fuisset natus ex utero, sed genitus 1 5
in utero et occisus, quia ipse inter omnes philosophos
fuit in duabus supposicionibus solucionis secunde firmius
stabilitus. Ideo dicit Yob cap. XIX°, 27: Quod Deum
suum visurus est ipse et non alius. Scivit enim iste
philosophus quod qualitercunque corpus suum in via 20
attritum fuerit remanebit eadem persona et non alia
in die novissimo suscitanda. Scivit eciam quod idem
corpus in numero quantumcunque variatum fuerit vel
discontinuatum redibit, cum eadem materialis essencia
reintegrata fuerit, quia ydemptitas corporis numeralis 25
vel substancie materialis non dependet ab ydemptitate
numerali forme materialis vocate substancialis, cum sit
modus accidentalis illi materiali essencie.

Et patet per modum epylogi quod non obstat nisi

faith makes a infidelitas quare christianus sic trepidat mortem pati. 3o
death. Servemus igitur caritatem ad quam simpliciter atten-
damus, proicientes totam nostram sollicitudinem in ipsam
et de mortis stimulis non curemus, quia assistente
caritate mortificacio non nocebit; ideo dicit Apostolus
post gloriosam mortem Christi ad passionem suos dis-35
cipulos confortantem, ubi est mors victoria tua, ubi est
mors stimulus tuus? I Cor. XV0, 5 5. Timor quidem mortis
nulli debet incuti nisi racione peccati quod destruit
caritatem.

Only want of

2. A: corporis super. 3. DE: non esse deest. 4. A: conceditur.
8. A: istam deest. o- E in marg. : 3. n. A: potuit. i3. E in marg. :
Ut consumptus essct Job. 17.' AD: secundo. 21. A: eadem deest.

24. 1): cum cum. 2(5. E in marg.: Nota. Ydemptitas numeralis, materialis.
27. DE: quia cum. 3i. A in marg. : Nota confortacionem. 38. DE: nullo.

9. S. Augustini Opp. VII, pag. 69S.

SERMO XL.J SECUNDA PARS. 291

Sed sequitur ex textu: Amen dico vobis, non consum-
mabitis civitates Israhel, donee veniat filius hominis. Quod
verbum videtur sane posse intelligi, notando quod Christus Explanation of
non solum dirigit sermonem istum ad illos discipulos prophecy.
5 sed ad quoscunque martyres aut confessores usque ad
finale iudicium fideles ecclesie convertentes. Secundo
videtur quod intelligit per civitates Israhel greges fidelium
qui constituent civitatem magnam Jerusalem in die iudicii.
Quilibet enim talis grex sicut et quelibet eius persona

10 est civitas quam Christus inhabitat qui est Israhel, quia
vir videns Deum et caput ecclesie.

Tercio videtur quod Christus animat suos martyres ad
dictum ministerium per hoc quod ipsum non erit finaliter
consummatum, antequam ipse veniat potestative et realiter

1 5 ad finale iudicium, quando omnes servi tales habebunt
gaudendi materiam et omnes vecordes in isto ministerio
habebunt materiam condolendi. Et iste videtur mihi esse
sensus huius verbi evangelici tarn priori conveniens quam
sequenti quam eciam conformis modo usitato sepius in scrip-

20 tura (ut patet Apoc.XXI°,2 : Vidi civitatem sanctam Jerusalem) .

Sed ulterius Christus removet terrores qui timorem Christ's

j i_ • ■ *. ] »r example our

mcuterent ad hoc ministerium consummandum: Non est, encouragement.
inquit, discipulus super magistrum nee servus super
dominum suum. Et hec racio daret fideli cuilibet plenam

25 fidem ad paciendum martyrium si oportet, supponendo
primo quod omnes tales ministri ecclesie sunt Christi
discipuli atque servi. Sic enim vocarunt se apostoli
servos domini Jesu Christi. Quo supposito fiat hec racio.
Nullus discipulus vel servus magistri vel domini tam

3o prestantis et tam recte conversantis debet appetere
esse superior tali magistro, sed omnes eius discipuli
vel ministri pro tempore viacionis habent Christum
suum magistrum istius condicionis; ergo non debent
appetere esse ipso superiores, sed ipse usque ad mortem

35 passus fuit tribulaciones gravissimas excusso quocunque
timore vetante; ergo eius discipuli singuli deberent se
taliter habere. Nam in omni recta policia sufficit discipulo

2. A: Israhel deest. 2, 3. DE: quod verum. 3. AE in marg. : 1.
6. AE in marg.: 2. 10. A: quam Jesus. 12. AE in marg.: 3. 14. D:
regulariter. i5. A: secundum tales. 19. D: quod est conformis;

E: quia est. 22. D: conservandum. 24. A: daret cuilibet fidem.

25, 26. A: ad paciendum — oportet deest. 28. DE : servi; ib. AD:

Christi deest. 29. DE: tam deest; ib. E in marg.: Racio pro littera.

3o. A: tam racionabiliter. 3i. DE: cum magistro. 36. E: ventate ergo;
ib. DE: singuli deest. 37. DE: recta deest.

1. Matthaei X, 23. 22. ib. 24.

2Q2

SERMO XL.]

SECUNDA PARS.

to accept
Christ's
teaching.

et servo quod sit sicut magister eius vel dominus, quia
cum superior racionabiliter et iuste acceptat et appetit
talem statum, minister eius foret iniustus negando sibi
debere competere talem statum. Si enim Christum se-
cundum omnia opprobriorum genera exprobrarunt in 5
tantum quod eum Bel^ebub vocarunt quomodo eius discipuli
pro suo nomine et propria beatitudine non sic facerent?
We are bound Ne ergo timueritis I eos, ministerium ecclesie et vobis °."
tam utile serviliter omittendo. In isto argumento Christi
oportet quemcunque viantem in infidelitatem blasphemam 10
cadere vel conclusionem Christi de tali ministerio fideli
concedere. Si enim dicit cum Egea quod Christus in
tali passione fuit fatuus est blasphemus, si secundo
dicit quod Christus sic debebat pati pro excellencia
caritatis et non aliquod membrum suum, est insanus i5
hereticus. Quis enim recte consenciet quod magister
purgacione vel salvacione in persona sua non indigens
debuit ita pati, et tamen eius discipuli valde egentes et
rei criminis non debuerant ita pati, cum fides sit quod
non aliter sunt salvandi. Si tercio in verbis concedat 20
hec omnia et in opere non dat operam ad implendum,
est dampnandus scismaticus et ingratus. Est (inquam)
dampnandus ex verbis propriis, est secundo scismaticus,
quia facit divisionem inter Christum qui est caput
ecclesie et eius membra, ymmo imponit martyribus 25
Christi stulticiam, et est tercio ingratissimus, cum do-
minus suus qui non indiguit pro eo tot et talia passus
fuit; cum ipse nee dignatur ipsum sequi in moribus
nee pro eius amore aut culpa propria quidquam pati.

Quantum ad confirmacionem de Scarioth, certum 3o
est quod ipse ex priori peccato dampnabili et infructuosa
penitencia factus est stultus, dum laqueo se suspendit,
ac si foret Alius Caym qui post occisionem Abel dixit
Gen. IV0, 1 3 : Maior est iniquitas mea quam ut veniam
merear. Et sic (ut credo) videbatur sibi melius pati 35
prius mortem quam cum hominibus tam dolorose et
timide conversari. Et sic Christus asserens quod bonum
erat illi si natus non fuisset loquitur indubie de nativitate
ex utero que sola quoad nativitatem animalis proprie

3. DE: eius deest ; ib. DE: venandus sibi. 11. A: conclusione.

19. DE: est quod. 20. A: sint; ib. DE: Scd tercio. 22. A: ingratus
est. Est. 2J. AD: et secundo. 3o. E in marg. : De Scarioth. J4. A :
Gen. IVo deest. 35. A: meriar. 30. AD: post mortem.

37. Matthaei XXVI, 24.

JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLI. 2q3

vocatur nativitas. Alia enim vocata nativitas in utero

vocatur intranea produccio anime cum corpore vivo

sive persone incepcio; et plane patet fideli quod Christus Christ does not

non asseruit bonum fuisse Scarioth eum non fuisse, h^g bee^n better

5 cum tam subtilis logicus tarn signanter asserit quod for Iscariot not
° . ° . n to have existed.

bonum erat llh si natus non fuisset. Si ergo bonum

erat illi se non fuisse natum, tunc et ille fuisset; et

fuisset aliqualiter sibi bonum. Ideo certum est quod

sicut Yudas per accidens profuit ecclesie, sic profecit

10 indirecte et per accidens sibi ipsi. Sed videtur ex hoc
evangelio quod non fuisset dampnatus tam penaliter
pena sensus vel dampni in casu quo fuisset occisus
vel mortuus in utero matris sue, et cum multis videtur
probabile quod tunc fuisset dampnatus, videtur illis

1 5 quod modo sit gravius sic dampnatus. Nee debemus
intelligere solum negative assumptum Christi, quando
dicit quod si homo ille non fuisset natus, esset bonum
illi, quia (ut instant logici) ex negativa tali non sequitur
affirmativa. Sed doctor realissimus capit non sine causa

20 subiecti constanciam quod bonum erat illi pro illo
meditullio temporis pro quo fuit inclusus in utero: et
similiter bonum erat illi ex Dei gracia consequenter,
cum Deus misericorditer ipsum dampnat. Sed non eque
bonum, si cum istis paribus non fuisset natus ex utero

25 sed tamquam monstrum mortuus et ad statum hominis
non attingens.

SERMO XLI.

Ponite in cordibus vestris non premeditari quemad-
modum respondeatis. Luce XXI°, 14.

3o Dictum est superius (Sermone XXXI0) quomodo hoc
evangelium debet intelligi. Multi quidem retrahuntur a
Christi ministerio et sua causa propter ignoranciam et
diffidenciam responsionis provide defendendam; unde sophistical

, videtur michi quod philosophica sentencia et disputacio disputations.

35sophistica introducta sed maxime lex Antichristi diffiniens
quomodo quicunque sibi adversans eciam Christi disci-

1. E in marg. : Nativitas duplex. 4. DE: asserit; ib. AD: eum deest.
6. A: sic non fuisse natum. 6, 7. A: Si ergo — natum deest.

14, i5. A: videtur — dampnatus deest. i5. E: sic deest. 16, 17. DE:
Christi quod ly homo; ly verbum Bohemicum = si. E ad vocem ly in
marg.: si. 23. DE: Sed cum eque. 28. A in marg.: Sermo XLI;

D in marg.: XLI; E in marg.: De martyribus. 29. A: Luce XXXIII".

3o. DE: XXXl° deest. 3r. AD : rctrahunt. 33. A: defendenda.

28. Cf. Wyclif's Sermons, ed. by Arnold, I, pag. 209.

294 JOHANN1S WYCLIF SERMONUM [SERMO XLI.

pulus est dampnandus, omnia (inquam) talia abrenun-
ciari debent a discipulo magistri compendiosissimi qui
dabit sibi indubie os et sapienciam ad detegendum fidem
in brevibus cut non poterunt resistere et contradicere.
Ideo primo est verbum mentis ex illapsu Dei tamquam 5
fides data a Domino supponendum, secundo est verbum
oris cum prudencia proponendum et tercio est omnino
verbum operis in caritate fervida exequendum.
Vain questions Quando autem queruntur questiones impertinentes
be^nswered. vel introducuntur vane difficultates, taceatur responsio, 10
cum Christus omnisciens sic tacebat et servata con-
stancia mentali adversarius confundetur et verificabitur
hoc dictum Christi quod suis discipulis non poterunt
resistere vel contradicere omnes eorum adversarii; resistere
quidem in factis vel | contradicere in verbis. g'd

Sed contra istud est dictum beati Stephani Act. VII0, 5 i
quod hidei Spiritui Sancto restiterunt, ergo multo evi-
dences tarn iudei quam alii reprobi possunt resistere
Resistance to quibuslibet christianis. Sed equivocacio tollit istud ob-
SWI ' iectum: Aliquod enim est resistere quod est Dei bene- 20
placitum simpliciter impedire, et sic loquitur hoc evan-
gelium, sed aliud est resistere quod est Dei preceptum
sive consilium declinare, et sic loquitur beatus Stephanus.
Quicunque ergo fuerit in caritate et membrum Christi
sub eius auctoritate quicquam precipiens oportet quod 25
illud impleatur vel quod ipse meritum aut equivalenciam
consequatur et si vult aliquid quod Deo est beneplaci-
tum adimplere, perficietur sine resistencia compossibili.
Et istud est solamen sufficiens servo Christi, cum
predicendo difficultatem predicit Christus discipulis suis 3o
resistenciam summegravem: Tradetnini, inquit, a paren-
Christ's tibns et fratribus et cognatis et amicis et morte afficient
appHcS to^the ex vobis. Ista autem tradicio et perempcio licet quan-
cxisting church. j0qUe fuerant execute ad literam, tamen videtur mihi

quod generalius et pertinencius possent intelligi de 35
confederacione spirituali secundum apparenciam huius
mundi. Nam curati superiores vocantur parentes et curati

1, 2. DE: abbreviari. 3. A: detegendi. 4. Codd.: poterint.

5. DE: primum. 6. A: a Domino deest; ib. E in marg. : Triplex verbum.
10. A: introducantur. 11, 12. DE: consciencia. 12. E in marg.: Im-

pertinentes questiones. i3. DE : verbum Christi vel dictum Christi;

ib. D in marg.: Quomodo discipulis Christi non possunt resistere omnes
adversarii; ib. DE : poterint. 16. E in marg.: Obieccio. 19, 20. E:

illud obiectum. 20. E in marg.: Responsio. 27. Cod.: Sic vult.

32. A: amicis mortem. 3y. A: ut curati.

4. Lucae XXI, i5. 3i. ib. 16.

SERMO XLI.] SECUNDA PARS. 29 5

inferiores vel ministri priorum vocantur fratres, cognati
vero vocantur prelati vel clerici qui superioribus sunt
subiecti. Et amici vocantur quicunque subditi qui fide-
liter debent contra Antichristum et eius discipulos
5 suffragan. Nam in illis quatuor usque ad diem iudicii
erit maius periculum.

Vocatur autem papa cesarius pater omnium christiano- Parents = the
rum beatissimus et sua ecclesia dicitur mater nostra; et ope'

patet ex eorum practica quomodo simplices traduntur

10 per tradiciones eorum in manus dyaboli. Nulli enim
distancius sequuntur Christum in vita, et per consequens
nulli sunt legi Christi magis contrarii et sic blasphemant
in usurpacione nominis sanctissimi et aliarum denomi-
nacionum quas ypocrite sibi attribuunt manifeste menda-

i5 citer. Cum autem tradunt simplices in tradiciones Anti-
christi sive dyaboli, quid aliud faciunt quam quod
parentes in homine tradunt suos filios spirituales in
fauces dyaboli? quod est longe periculosius quam cor-
poraliter ipsos occidere.

20 Fratres autem sunt episcopi et prelati cesarii quos Brothers = the
episcopus Romanus nominat fratres suos et ipsi dimissa ishops.
auctoritate legis Domini tradunt simplices nedum ad
mortem vel ad carcerem corporalem ad mandatum sui
principis sed excommunicant, interdicunt et alias censuras

25 sevissimas imponunt subditis cruciando. Et finis huius
tradicionis non est ut anima beatificetur et subditus
secundum legem Domini corrigatur, sed ut pecunia
colligatur.

Cognati vero, ut omnes religiosi vel presbyteri qui Kinsfolk =

3o predictis consenciunt adiuvando sunt cognati, qui tra- prcfiSctious-d
dunt simplices in manus raptorum corporalium atque
dyaboli, quando contempta sive postposita lege Dei
astringunt ad leges hominum sibi contrarias vel ad
minimum tardativas. Omnes enim predicti confederati

35 false accipiunt sibi nomen, ut (sicut blasphemant) cum
Deo in homine et per ypocrisim sunt de genere Anti-
christi, sic sunt dyabolici parentes, fratres, cognati
et amici, ut sinistre cognati sunt falsi fratres, monachi
atque canonici et breviter quicunque vocati religiosi

1. DE: inferiores vel sequitur lacuna; A addit: falsi ministri; ib. E in
marg.: Parentes. 1, 2. A: fratres — vocantur deest. 6. A: erit deest.
8. E in marg. : Papa pater vocatur. 11. D : sequuntur; alia manu scriptum.
12. A: magis deest. 16. A: sunt diaboli. 17. DE: in honore. 20. E in
marg.: Fratres. Nota. 23. DE : vel carcerem. 29. E in marg.: Cognati.
35. DE: sic blasphemant. 36. DE: in honore. 38. A: falsi monachi.

296

JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLI.

Friends = the
secular arm.

Antichrist's

supporters

claim an

antiquity of
200 years.

qui dissipant legem Dei ac ordinacionem Christi, leges
novellas introducendo ac simplices ultra hoc quod
ecclesie expedit spoliando.

Amici vero quarto vocantur seculare brachium tractum
ad consensum priorum vel per ypocrisim vel per lucrum 5
vel per aliam carnalem amiciciam aut mundanam. Illi
enim sunt qui contra christianos simplices et observatores
legis Domini immediacius persecuntur.

Sed quia rari vel pauci sunt qui detegunt istam
cautelam dyaboli, ideo Antichristus et amici sui excecant 10
papam per istam arguciam: Istis (inquiunt) ducentis
annis, ymmo a tempore cuius non est memoria, stetit
ecclesia in hac vita et fide quam docet Romana ecclesia,
mater nostra; sacrilegum ergo et nimis hereticum foret
a religione ista excidere. Et confirmatur ex hoc quod i5
plures et maiores prelati, quia omnes de confederacione
ista quadruplici, in istud consenciunt; evidencius ergo
foret populum laicalem credere tot et tantis testibus
quam uni vel paucis singularibus qui sunt manifeste de
heresi et ignorancia diffamati. Sed rogemus dominum 20
Jesum Christum cum tota ecclesia triumphante | ut Fol.
auferat istud velamen a cordibus laicorum, supponendo 2I J
primo fidem conversacionis Christi que in evangelio est
expressa. Et patet plane ex evangelio quod in ecclesia
legitur cottidie quantum iste secte sunt vite et legi ib
Christi contrarie.

Et patet quod modica est evidencia cuicunque fideli
si istis ducentis annis et amplius fuit cursus talis Anti-
christi cum sectis suis, ergo hereticum est isti cursui
resistere vel sibi contradicere. Nam per tantum temporis 3o
et amplius (ut dicitur Apoc. XX0, 7) dyabolus est solutus,
ymmo si ista stulticia excecat aliquos, iuxtaponant
(rogo) evidenciam istam saracenicam clariorem : Istis
The quadringentis annis et amplius observata fuit Machometi

Mohammedans ,..',, . ■ c .. ^ -

might claim one religio et plures persone graviores in rama et reputacione 3s

400 years. mundana observarunt sine repugnancia suam religionem ;

ergo non debet credi paucis et inferioribus qui ex sua

stulticia hanc impugnant; color quidem evidencior foret

in ista argucia quam priori. Et sicut nostre secte con-

niel
of.

4. E in marg. : Amici. 5. DE: sensum ; E add. con (sensum).

9. A: et pauci. 11. A: ipsum per; ib. E in marg.: Argucia Antichristi.
17. DE: ista quarta. 22. E: arlerat. 25. A: quantum dcest. 27. A in
marg.: Obieccio. 3o. A in marg : Responsio. 33. DE in marg.: Ma-
chomctus; A in marg.: Nota. 38. A: repugnant. 3o. A in marg.:

Nota.

SERMO XLI.] SECUNDA PARS. 297

tendunt et confabulantur sine racione quod ille habent
iidem religionem et habitum orthodoxum, Saraceni autem
observunt statum scismaticum et blasphemum, sic econtra
ipsi dicunt de nobis et rogant Deum quod ad fidem et
5 religionem suam catholicam convertamur. Cum igitur
illi sunt plures, potenciores et 'mundo graviores quam The Saracens
nos qui tam ipsis quam Christi regulis adversantur numerous and
quomodo non debet pocius credi illis quam nostris, important than
potissime cum simus viri secundum duplicem animum

10 infideliter et ypocritice vacillantes? Fingimus enim quod
sequimur Christum rectissime, et tamen scrutando legem
Christi manifestum est quod sumus sibi magis contrarii
proditores. Fundamentum autem aliud ad stabiliendum
fidem orthodoxam in isto bimembri devio nemo potest

1 5 ponere nisi scripturam evangelicam que est dominus
noster Jesus Christus. Ipse enim est liber scriptus intus
et foris quern debemus studere, legere et omnino in
moribus imitari. Et ista regula servata converteret
Saracenos et infideles alios, sed (quod est difficillimum

20 et foret plus miraculosum) falsos ypocritas nomine
christianos; sed oporteret tunc abicere omnia ista per-
ipsimata legum Antichristi et pure servare atque atten-
dere legem Christi. Sed multitudo sectarum abbreviat
et coartat tantum hanc legem quod solum attendimus

25 que in nostris contratis aut temporibus sunt servata.
Cum autem secundum Apostolum verbum Domini non
est alligation extendamus fidem nostram credendo illud We should
quod tempore Christi fuit creditum a fidelibus ac the first
Spiritu Sancto doctum. Et sicut tempore et loco illorum Christians.

3o fidelium erat multus populus christianus, sic forte hodie
est in multis partibus terre habitabilis multus fidelis
populus longe reccior quam nos sumus. Ideo debemus
rogare Deum secundum illud Psalm XVIII°, 1 8 : Revela
oculos nieos et considerabo mirabilia de lege tua. Nam

35 per consideracionem ad particularia et affeccionem ad
bona propria caritas fere extinguitur et fides que debet
esse longa, lata et profunda nimium ecclipsatur. Deus
ergo revelat oculos servi sui, quando virtutem intuitivam

7. A: qui Christi. ^ 9. A: cum sumus; ib. A in marg. : Nota.

10. DE: ypocrite. i3. A in marg.: Nota. i5. DE : scriptura evan-

gelica. 16. AD: noster deest. 22. A: sed et pure atque. 27. E:

obligatum ; ib. DE : extenderemus. 33. DE : Dominum ; ib. DE : Psalm XIV0.
37. E : et deest.

16. Apoc. V, 1. 26. II Tim. II, 9.

298 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLI.

interioris hominis aperit, ne per' dicta velamenta ec-

clipsetur, ita quod revelare sit contra velamenta dya-

bolica aperire. Habemus enim festucam in oculis ut

peccata et habemus temporalia ut mundi divicias tem-

porales ac mundiales concupiscencias oculos interiores 5

hominis nimis velancia, sic quod non sufficimus longe

et late videre, sicut suffecerunt fideles primitive ecclesie.

Opportunity of Et si dicimus quod tantum Deum diligimus ac pro
martyrdom is n. _ ■ . • . • j l-

not wanting, amore suo libencius martynum pateremur, indubie

nostra conversacio contradicit, quia nemo est in ecclesia, to
quin poterit et debeat esse martyr. Si enim constanter
resistis adversariis legis Christi, habebis eciam usque ad
mortem plurimos inimicos. Sed tua infidelitas qua nescis
fidem discernere vel ipsa cognita tamquam fidelis de-
fendere facit te infideliter delicere ; quod si totus po- i5
pulus sit conversus et fideliter diligat Jesum suum,
fidelis debet usque ad mortem laborare anxie pro robo-
racione legis credite, et tunc indubie foret martyr. Sed
quis audet hodie vel constanter detegere vel potenter
resistere tradicionibus Antichristi? Veritas quidem est 20

quod tota cleri ecclesia debet carere dota I cione cesarea ^°':
• • 1 • 217

et vivere pure ac parce de temporah elemosina secun-
dum quod congruit suo ministerio spirituali. Globi eciam
quibus conglutinantur secte tradicionis novelle debent
radicitus dissipari. Sed quis est de clero qui vel non 20
audet vel nimis remisse detegit istam fidelem senten-
ciam? Et quis est de brachio seculari qui nee fovet
consentanee nee agit nimis remisse ad istam ordina-
cionem Domini suscitandam, cum nee de brachio uno
nee altero vel sit persona quantumcunque debilis vel abiecta 3o
que non possit iuvare oracione, facto vel merito ad
istam ordinacionem Christi pro sua ecclesia suscitandam?
Certum est ex fide quod antequam ista ordinacio fuerit
destructa radicitus, numquam militabit Christi ecclesia
sine velamine, perturbacione et Christi displicencia a 35
merito ad patriam tardativa. Quis enim non poterit vel
non consenciendo vel subsidium subtrahendo resistere
talibus Antichristis?

Sed replicatur contra istud communiter quod, licet
prelati fuerint peccatores, tamen racione dignitatis re- 40

1. E: vclamina. 3. DE: Habuimus. i5, 16. A: populus deest.

20. E in marg.: Veritas. 22. A: ac pcrfecte. 23. A: spiritali.

29. A: Deum suscitandam. 3o. A: non altero vel sit. 32. A: susci-
tandam deest. 37. AD: non decst. 36. A in marg.: Obieccio; E in
marg.: Replica.

SERMO XLI.] SECUNDA PARS. 299

manentis debet dari illis subsidium. Sic enim dictum Distinction

. ,- 1 • i- *. • .e a 1 r ■ +. between service

est servos servire brachio seculari, licet inndeles ruerint t0 secular lords
vel tyranni. and t0 P^lates-

Sed ista argucia sicut superior per locum a simiali
5 similitudine est cesarie introducta. Omnes enim apostoli,
sacerdotes vel presbiteri debent esse socii et non circa
maioritatem vel primatum ecclesie sancte contendere.
In seculari tarn en brachio debet unus secundum legem
Dei altero esse superior quoad mundum (ut patet

10 Luce XXII0). Cum ergo sit ista Dei ordinacio, isti debet
fidelis subici et impugnare ordinacionem aliam Anti-
christi. Nam licet Constantinus imperator decrevit suum
episcopum atque clerum esse superiorem in mundana
gloria quam reliquos in privatis aliis provinciis et

1 5 licet Antichristus sequens in hoc errore ampliavit istam
heresim, tamen fidelis debet recognoscere fidem Christi
dictam ad Gal. II0 quomodo Petrus, Jacobus et Johannes,
Paulus et Barnabas cum quibuscunque aliis fidelibus
Christi sacerdotibus debent esse socii et non magistri.

20 Primatus autem in seculari brachio a Christo multi-
pliciter approbatur. Ideo dicit Apostolus Romanorum
XIII, 2 quod qui potestati resistit Dei ordinacioni resistit.
Et evidencius qui resistit equalitati vel societati in
clericis Dei ordinacioni resistit. Ideo inveniat simia sic

25 concludens in scriptura consilium vel preceptum tarn
autenticum quod clerici deberent habere in officio suo
primatum super alios, sicut seculares domini debent
habere super suos subiectos; et tunc possunt exigere
rapinas de suis subditis, sicut exigit brachium seculare.

3o Sed constat ex fide scripture, cum non sit in ea con-
trarietas, quod nee possunt hoc ostendere nee sciunt.
Ideo ad complendum Dei ordinacionem debent fideles
et specialiter brachium seculare istis prelatis resistere et The clergv

....... . .... ..... have a ri^ht

nichil nisi elemosine temporalis titulo eis dan; de hoc oniy to alms.
35 enim fuerunt Christus et sui apostoli contentati. Primo
ergo debet ab eis auferri seculare dominium et dari
secularibus quos Christus ordinat occupare hoc mini-
sterium, consequenter autem debet ab eis auferri po-

2. A: servos debere. 4. A in marg. : Responsio. 5. E: Omnes

eciam; et in margine. 12. A in marg.: Ordinacio Constantini. 19. A:
et deest. 20. A: autem deest; ib. E in marg.: Primatus secularis appro-
batur a Christo. 22. DE: ordinacioni resistit deest. 24. E in marg.:
Nota; ib. A: simia sic deest; E: simea. 25, 26. A: tam acceptum.

28. DE: exigere sic. 29. DE: et brachium. 34. DE: De quo; E: quo
tantum. 35. D in marg.: Nota; A in marg.: 1. 38. A in marg.: 2.

3 00 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLII.

testas huiusmodi vendicata. Et patet racionis diversitas
inter ordinacionem Christi in suo Apostolo I Timothei VI0,
qua servi debent esse subditi suis temporalibus dominis,
ne nomen Dei blasphemetur, et ordinacionem Antichristi
cesarii qua legem ordinat quod populus subiectus suo 5
prelato dyabolico in temporalibus suffragetur. Rex enim
The king is secundum Augustinum debet esse Dei vicarius, sed epis-
s vicar. COpUS humiHs vicarius Jesu Christi, et sic prior debet
immiscere potenciam instar Dei et secundus debet
vivere secundum paupertatem et summam pacienciam io
instar Christi. Nee credendum est quod aliquis fidelis
subditus debet servire vel obedire suo fideli domino vel
tiranno secundum racionem qua talis minister dyaboli,
sed secundum racionem qua habet potestatem a Do-
mino taliter regendi; et sic utrobique debet Christo et i5
domino serviri finaliter et humiliter obediri. Unde
obediencia qua subditus obediret talibus insanis prelatis
solet potencialiter vel prudenter suam insaniam declinare.
Nam illam sentenciam evangelicam expetit implicate
quelibet creatura. Illi autem qui fideliter constant in 20
ista sentencia erunt odibiles omnibus qui carnem et
mundum sapiunt tamquam apostate infideles, sed (ut
supradictum est) remanet fideli securitas, cum capillus
de capite non peribit. Nee restat maior violenta accio
quam humilis paciencia censuras Antichristi et obprobria 20
ac persecuciones suorum membrorum fideliter tolerando.

SERMO XLII.

Descendens Jesus de monte stetit in loco campestri.
Luce VI0, 17.
Neglect of the Cotidie leeimus evangelium attes I tans conversacionem 'c

Gospel. nu ■*•*,* ■ . . ■ * ■ 1 2I?

Christi atque doctrinam et tamen eius sentenciam vel
ignoramus vel postponimus vel odimus. Multi enim
legunt evangelium tamquam barbari et ignorant; multi
autem cognoscunt eius superficiem et postponunt ipsam
propter caritatis ignaviam, et multi tantum prolabuntur 35

4. DE: domini. 6. E in marg.: Nota; A in marg. : Illud dicit doctor
de Lyra 1° Paralipomcnon cap.° X1II0. 7. E in marg. : Rex vicarius Dei,
episcopus Christi. 9 — 11. A: et secundus — Christi deest. 11. A: quod
deest. i5. DE: regulandi. 16. A: serviri; ib. E in marg. : De obediencia
nota. 21. DE: erant. 21. DE: Nee instat. 26. E: tolerando etc.

28. D in marg.: XLII; A in marg.: XIV (sic) XLII. 35. A: propter deest.

8. Aug. Epist. CLXXXV. Opp. torn. II, pag. 65 t. 24. Lucae
XXI, 18. 27. Cf. Wyclit's Sermons, ed. by Arnold, I, 214— 217.

SERMO XLII.] SECUNDA PARS. 3oi

in dyabolicam infidelitatem quod gratis ab eis cognitum
reprobant et contempnunt. Debet autem notare incre-
dulus quomodo Jesus descendens de monte sive de alti-
tudine divina sive de contemplacione evangelica stetit in
5 loco campestri vel basso in quo captata est sibi oppor-
tunitas secundum regulas active vite populum instruendi.

Fuit autem triplex turba que ipsum audierat, scilicet Three classes
discipuli tamquam pedagogi subditos instructuri, secundo audience,
plebs iudaica de omni genere iudeorum, et tercio plebs

iogentilis que post conversionem ad fidem ecclesie fuerat
instruenda; et ista tria genera non sacerdotes, scribe
et pharisei devote audierant verbum Christi. Habuerunt
autem plebs tarn gentilium quam iudeorum evidenciam
audiendi Christum ex hoc quod a suis infirmitatibus

i5 sanabantur sicut curiosi quandoque Christum audierant,
ut vel ab eo subtilitates addiscerent vel eum caperent in
sermone. Nimis autem rudes fuissent qui ipsum sequerentur
pure propter cibarium corporale; unde in confirmacionem,
induccionem et testificacionem legis Christi qui vexabantur

20 a spiritibus immundis sanabantur, ubi patet miraculum
Christi ac potestas super demonia, benefaciendi populo
volicio graciosa, nam nee valuisset talis volicio sine po-
tencia nee econtra; et hinc nimirum omnis predicta turba
querebat Christum tangere quia virtus de illo exibat et

ib sanabat omnes quos dignum fuit tunc et taliter esse

sanatos, de quibus ex omni plebis genere erant quidam.

Christus autem (sicut sepe dictum est ex textu Mat-

thei V°, 3) elevatis oculis suis in eius discipulos dixit eis:

Beati pauperes spiritu, quoniam vestrum est regnum Dei,

3o ubi videtur sermonem specialiter ad discipulos dirigere
sed omnes veros sequaces eorum includere. Et sic
exclusi sunt egeni vulgares qui solum sunt pauperes
violente; illi enim non sunt pauperes spiritu, sed dieti
apostoli, non pharisei cesarii, qui nee sunt pauperes

35 spiritu nee effectu, sunt beati hie arraliter et in beati-
tudine finaliter, quoniam ipsorum est regnum Dei, quia
Christus super omnia bona sua ipsos constituit.

4. DE: sicut de; ib. E: angelica. 7. E in marg. : Triplex turba

Christum audivit; A in marg.: 1, 2, 3. i3. A: vocem plebs; E in

marg.: plebes. i5. DE : quando Christum. 16. DE : ab ipso. 19. DE :
inductivam et iustiricacionem. 20. DE: patuit. 21. A: Christi deest.
22. A: volucio. 24. A: Jesum tangere. 25. DE: quo dignum;

ib. DE: et deest. 26. A: omnium. 28. DE: discipulis. 29. A: regnum
celorum. 32. E in marg.: Pauperes violente. 33. A: ducti. 35. DE:
non sunt. 36. A: cum istorum est. 3-j. ipsa; E: eos.

19. Lucae VI, 18. 2?. ib. 19. 29. ib. 20.

3o2 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLII.

Secundo monendo ad penalem toleranciam corporalem
dicit: Beati qui nunc esuritis, quia saturabimini. Et tercio
mitigando dolorem sensibilem sic subiungit: Beati qui
nunc Jletis, quia ridebitis. Omnis autem penalitas quam
Christi discipulus patitur hie in via vel est mentalis, 5
corporalis vel sensualis; ideo istis tribus Dominus satis-
fecit. Illi ergo qui sic paciuntur sunt beati et non qui
nude ex titulo cesario nunc ad contrarium disponuntur;
plus enim credendum est Christi evangelio quam
publicacioni patris vocati beatissimi sine titulo ex evan- 10
gelio fundato. Et (ut sepe expositum est) Christus de-
clarans contrarietatem opinionis seculi et sue sentencie
dicit quod beati eritis, cum vos oderint homines et se-
paraverint vos a suis ecclesiis et comitivis per censuras
antichristivas, et sic si fideles exprobrentur, vocentur i5
heretici vel aliter diffamentur et si tercio nomen vite
sue eicerint tamquam malum propter causam jilii Dei
est duplici leticia gratulandum, scilicet gaudendum
mentaliter et exultandum facialiter, quia talis in nullo
sibi conscius debet ex fide evangelii esse certus quod 20
huiusmodi pseudoapostoli errant a iudicio veritatis, sic
quod quicquid dixerint fideli exprobative est supponendum
falsum esse et eius contrarium acceptandum.
Excommunica- Sic enim quern pseudoprelati excommunicant vel sen-

tion by false . . , , . u ,-,-

prelates is so tenciant esse dampnatum reputari debet a probabili 20

far an evidence esse jn sanctorum catalogo et salvatus, ita quod sicut
of salvation. ° ' * . .

menciuntur de se ipsis vocando se patres sanctissimos

et habere a Christo supra alios excellenciam potestatis,

sic ex titillacione eiusdem patris mendacii menciuntur

publicando fideles esse excommunicatos vel alia damp- 3o

nacione culpabili apud Deum vel suam ecclesiam in-

crepatos. Illud enim quod ipsi vocant famam ex suis

publicacionibus vel scripturis est infamia et econtra.

Fama enim hominis debet capi ex rectitudine vite sue

conformiter ad scripturam et non ex publicacione bul- 35

larum falsarum Antichristi que communiter a falsidicis

procurantur. Bulla enim talis nullum iustificat sed sepe

tamquam scriptura | dyabolica veritati contraria damp- ° 't

nificat tam illos pro quibus sonare videtur quam et

7, 8. E: qui mundi. 14. DE: et deest. i5. A: si deest. 16. A:
nomen nomen recte: vestrum; ib. E in marg. : Vestrum ut in Vulgate:
et eiecerint nomen vestrum tamquam .... 19. AD: faciliter. 29. DE :
titulacione. 3o. D: aliqua. 34. E in marg.: Fama hominis capitur.

37. E in marg.: Papalis bulla. 3g. A: quam eciam prosit dum.

2. Lucae VI, 21. t3. ib. 22.

SERMO XLII.J SECUNDA PARS. 3o3

transmittentem. Christus enim diffidebatur a regulo quod
sanaret filium suum propter defectum presencie corporalis
(ut patet Johannis IV0), sed Antichristus mittit per patrias
et precipit nulli homini licere infringere suam paginam
5 secundum quam dicitur iustificare suos benivolos quoad Antichrist (the
Deum et dampnare suos emulos, licet fuerint Deo valde himself above
accepti. Et sic indubie presumit implicite extollenciam Christ,
super Christum, et per consequens, cum extollitur tarn
super eius humanitatem quam deitatem extollitur super

10 omne quod vere dicitur Deus (ut dicit Apostolus IIa Thess.
11° 4). Numquid credimus quod virtus exivit a tali apostata
delata per terras et maria et sanavit omnes; ut hoc
evangelium testatur de Christo? Patet quod non, quia
ipse et sibi proximi reciproce sese inficiunt multiplici

i5crimine spirituali et suum venenum diffundunt lacius
per contratas in quibus false fingunt se habere super
alios viventes a Domino vicariam potestatem. Sed quia
non possunt talem virtutem ostendere, ideo fingunt
virtutem aliam insensibilem mundo absconditam et

20 infundabilem de relevamine sui suffragii spiritualis. Debet
enim papa et quicunque prelatus ecclesie instare pro
fructuoso ac meritorio opere et non canones de sua
excellencia scribere, sicut nee fecerunt Christus aut eius
apostoli. Nee dubium quin in tali signo falso non exit

25 virtus sed vicium, cum sit tanta contrarietas inter ipsum
et opera Jesu Christi.

Nee est putandum quod virtus a Christo exiens sit Omnipresence
accidens sine subiecto ab eius corpore evaporans, cum ° ust'
ipsemet sit spiritualiter non solum in situ quern occupat

3o nee solum in situ quo est sua corporalis presencia, sed
eciam in omni situ quo tribuit humanitus donum suum.
Et sic videtur esse humanitus ad omnem punctum ecclesie,
non solum ubi sunt duo vel tres congregati in nomine
suo, sed ubicumque in regno suo ostendit humanitus sue

35 magnitudinem potestatis. Et sic debet intelligi salvo

iudicio meliori quod virtus de illo exibat causaliter et Nature of the
non quod per se movebatur localiter qualitas a corpore went'out'of
Christi ad homines sanatos. Nee video quomodo oportet Him-

(licet sit possibile) quod corpus subtile exibat a Christo,

40 ut fumalis evaporacio vel aliud sibi simile et virtutes

3. A: Johannis XIVo. 10. E in marg. : Virtus papalis. 12. E: et in
anima sanavit. 27. 1) in marg. : Quomodo intelhgitur virtus exibat de

illo et sanabat omnes ; E in marg.: Virtus exiens a Christo. 3o. DE:

corporalis essencia. 3i. DE: bonum suum. 34. A: quicunque.

3o4 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLII.

huiusmodi deferebat, sed exitus ille dedit emanacionem
causalem, non mocionem localem, sicut Christus dicit
quod exivit a patre et venit in mundum; non intelligendo
distanciam localem, cum nee aliquid potest sic a patre
recedere, sed exivit a patre per eternam generacionem 5
que consistit in causali originacione et venit in mundum
per exinanicionem que consistit in benedicta incarnacione.
Una autem est eterna sed alia temporalis.
For the prelacy Circa hoc evangelium dubitatur quomodo omnes
'one may be Christi discipuli debent principaliter esse pauperes spiritu, 10
rich yet poor et cum ji[a paupertas spiritus sit vera humilitas quam

in spirit. . . .

habet quicunque caret superbia, videtur quod papa,
cardinales et omnes clerici possunt servare paupertatem
spiritus et esse quantumcunque divites quoad mundum.
Sic enim fecerant divites patriarche, et cum hoc sufficit i5
ad beatitudinem, eo quod Matthei V° et Luce VI° dicitur
quod ipsorum est regnum celorum, videtur quod hoc
servato totum cleri ministerium caret calumpnia, cum
nemo potest ipsos ex carencia humilitatis convincere,
quia tunc forent summe superbi ut Lucifer, videtur quod 20
status eorum qui regunt ecclesiam sit satis laudabilis.
This is not true Hie dicitur quod paupertas spiritus (de qua ut supra
e c ergy. i0qUitur evangelium) est vera humilitas, sed oportet dis-
colum notare ulterius quod, cum virtutes et gracie sint
connexe, oportet quemcunque clericum vere pauperem 2 5
spiritu esse pauperem quoad mundum, cum paupertate
vero spiritus in persona vel brachio seculari non oportet
esse talem concomitanciam virtutum, quia sic oporteret
omnem secularem habere qualemcunque speciem virtutis
quam habet aliquis clericus et econtra; et periret ordo 3o
graduum in ecclesia.

Conceditur ergo quod oportet omnem clericum esse
pauperem spiritu et esse pauperem quoad mundum.
Pauperem dico, habendo parce de temporalibus quantum
promovet ad suum ministerium et non ultra, carendo 35
eorum seculari dominio et quiescendo in usu simplici
et dominio evangelico. Movet autem ad hoc virtutis

1. dedit; E correxit: dicit. 2. DE: Christus ostendit. 3. E in

marg.: Exivit Christus a patre; ib. A: intelligo. 6. A: in causali deest.
9. AE in marg.: Dubinin; D in marg.: Utrum status cleri potest esse
pauper spiritu cum habitu diviciarum. 12. E in marg.: 1. i5. E in

marg.: 2. 17. E in marg.: 3. 20. DE: qui nunc. 21. A: quo regunt;
ib. DE: status laudabilis. 22. A in marg.: Responsio; E in marg.:

Solucio; ib. DE : nunc supra. 28. A: sic oportet; ib. D in marg.: Nota
subtilem racionem contra connexionem virtutum in laicis. 34. E in

marg.: Pauper. Nota bene; ib. A: per se de.

SERMO XLII.] SECUNDA PARS. 3o5

principium dominus Jesus Christus qui indubie ad
exemplandum paupertatem in clero fuit pro statu huius
peregrinacionis homo pauperrimus, testante Apostolo II
Cor. VIII0, 9 : Christus, inquit, pro vobis egenus /actus Christ the
5 est, ut illius inopia vos divites essetis. Nee dubium fideli poorest ° men'
quin paupertas Christi fuit laudabilis ex virtute, cum
o°s,Iomnem vitam virtuosam quam | susceperat accepit in
summo, ita quod nulla alia creatura potest ad illam
attingere. Videtur quod fuit inter homines summe

i o pauper, nam cum esse sic pauperem sit esse virtuosum,
patet quod esse sic summe virtuosum sit esse sic summe
pauperem et econtra. Quantum enim Christus habet de
racione istius paupertatis tantum habet de racione istius
virtutis et per consequens gradum ultimum possibileni

1 5 in utroque. Ideo Apostolus signantissime dicit Christum
non solum pauperem sed egenum et inopem. Inopia enim
dicit simpliciter carenciam temporalium illo modo, scilicet
quoad seculare dominium, licet Christus modo alio fuerat
summe dives; et hinc dicit (Matthei VIII0, 20) quod non

no habet taliter ubi caput suum reclinet. Cum ergo secundum
Apostolum quicunque est anathema qui non diligit dominum
Jesum Christum, patet quod quicunque clericus ordi-
nacioni Christi in isto contrarius est anathema. Idem
enim est Christum diligere et ordinacioni sue vel legi

2 5 se gratis subicere. Et patet quod multi prelati cesarii
sunt anathematici a Deo, quod est infinitum gravius
quam excommunicacio, et forte ex isto thesauro suo
infinito emanat tarn voluntaria et improvida excommu-
nicacio. Per hoc enim tamquam per malleum incuciunt,

3o stabiliunt et profundant se in excommunicacione quam
a Christo prius receperant, et sic deficiente eis voce
et habitu predicandi loco illius secundum artem dyaboli Prelates

■..«.••.. ■ pronounce

in excommunicacione ista tinniunt quousque se ipsos excommunica-

usque in finem consumpserint. Et patet solucio ad tl0ns 'nstead ot
n . I . r . sermons.

35 argumentum dyaboli; clerus enim post dotacionem men-

titur se esse humilem, quia si foret cum suis paribus
vere humilis, tunc sequeretur Christum in specie pau-
pertatis quam ipse prius acceperat, sed illam reputat
summe detestabilem et insanam.

7. DE: viam virtuosam. 9. DE : summe deest. 11. A: summe deest.
i3. DE : tantum — istius deest. 27. DE : quam sua. 29. A: mallium.
32. DE : in habitu. 33. AD: ipso. 36. DE: foret vere. 37. DE: quia
sequeretur. 38. E in marg. : vyzpylnje verb, tsohech. i. e. prius.

20. I C>r. XVI, 22.

3o6 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLII.

The example of Quoad secundum de patriarchis patet quod licet illi
tnotPbitiidinCg!t> figurarunt futuros prelatos ecclesie, eciam dominum
Jesum Christum, tamen non debet trahi in consequenciam
quod prelati nostri sint mundo sic divites. Christus
enim istam consequenciam non cognovit, et turpe est 5
Christum in isto relinquere et istos patriarchas de lege
veteri coniugatos et remotos ab introitu ad regnum in
illo quod sapit mundum tarn differenter appetere.
Temptacio indubie est dyaboli sic sophisticare cum
illis quoad mundialia et in illis in quibus amarunt 10
Christum et sequebantur eum, cum sint bona spiritualia,
ipsos deserere. Dicitur quidem communiter quod pa-
triarche legis veteris tamquam patres rudis populi
acceperunt temporalia secundum racionem qua erant
arraliter ad bona patrie inductiva. Christus enim tamquam i5
pater prestancior plurium gencium exemplavit populum
suum in bonis virtutum et gracie, et clerici nostri precipue
debent propinquius ipsum sequi.
The habits of Quoad tercium patet ex predicto loco evangelii et
the clergy are toto Cursu suo quod totum cleri ministerium est plenum 20

a slander on . ^ . . .

Christ. calumpnia, cum non sequitur Christum in moribus sed
pocius Antichristum. Christus enim aufugit iudicium
temporale, ut patet Luce XII0, ubi narratur quomodo
quidam voluit Christum dividere hereditatem inter ipsum
et fratrem suum, sed Christus renuit sub hac forma: 25
Qjiis, inquit, constituit me iudicem aut divisorem inter
vos; prelati autem nostri a summo usque ad infimum
dimittunt ministerium Christi circa talem divisionem
et magis reprobam instantissime laborantes. Nam particio
secularis dominii est personis quibus congruit satis licita, 3o
ut patet tam ex lege nova quam veteri, sed particio
vocati patrimonii crucihxi in pernicioso mendacio est
fundata, scilicet quod Christus in persona propria ipsum
patrimonium sic possedit, et mentiri super tanta persona
scandalizando et blasphemando videtur esse facinus 35
nimis grave, cura tamen salutis anime secundum legem
evangelii propter istud tam maledictum facinus est
dimissa. Et patet quod ista non sufficit clero ad beatitu-

1. E in marg. : 2. De patriarchis patet. 2. DE: figurant; ib. A: et
dominum. 10. DE: in deest. 18. DE: sequi Christum. iq. E in

marg.: 3. 20. A: suo deest. 24. DE: Christum deest. 35. DE : et
deest; E: scandalizando blaspheme. 36. E in marg.: Patrimonium

crucifixi fundatur in mendacio.

26. Lucae XII, 14.

SERMO XLII.| SECUNDA PARS. 3 07

dinem, cum non sufficit ad sequelam Christi vel humill-
tatem.

Et istud simiale argumentum de secularibus dominis The clergy

. . , , should live a

et patnarchis legis vetens est tam reprobum et tarn higher life than
5 turpe quod puderet quemcunque catholicum ipsum inter tlie laity-
evidencias vel topicas nominare. Stat enim secularem
dominum servare humilitatem que est paupertas, vivendo
coniugate, pugnando cum hostibus ecclesie et dominando
ac consumendo copiose de suo dominio, quia hoc spectat

ioad suum officium. Sed erubescat ypocrita astruens istud
debere clero competere propter dictam similitudinem
simialem. Clerus enim debet esse in vita superior, ad
merendum beatitudinem habilior atque securior, quia
Christo propinquior. Sed monstruosa deturpacio Anti-

1 5 christi facit totum contrarium. Deus ergo potest ipsos

^°'^ ex superbia luci | ferina convincere, quia licet lateant

in suis latebris quoad tempus, tamen veniet dies, quando

superbiam suam homo quern sic reprobant finaliter

iudicabit.

20 Nee carent contagione tocius ecclesie militantis, cum The clergy
de seculari brachio quidam eos fovent, nutriunt et *
defendunt, quidam servicium quod Deo debent racione
sui dominii vecorditer pretermittunt et fere omnes
quoad spirituale suffragium quod debent ecclesie Christi

25 impendere, errando in fide, consenciendo illis in vita,
spirituale suffragium subtrahunt, et sic dominium suum
ac potestatem dimittunt, instruccionem suam in fide ac
informacionem plebis in moribus impediunt et extinguunt,
et breviter tota respublica ex ista radice infecta quoad

3o Deum et homines maculatur.

Et si obicitur quod omnes rectores eciam residentes Rectors have

, ...... , , , too much

sunt rei hums crimims dicitur, quod rectores debent regard for their
exproprietarie vitam pauperem vivere in com muni et titne-
sic de alimentis et tegumentis corporis contentari. Nee

35 laudo quod alludunt tantum legi veteri, exigendo oblaciones
et decimas, constituendo leges et exacciones huiusmodi
ultra hoc quod fuit in lege veteri, quia occupacio circa
exacciones huiusmodi diminuit de debito officio pastorali.
Non tamen video quin puro titulo elemosine date libere

40 licet rectori elemosinas parochianorum recipere, non

3. A: argumentum deest. 5. A: quantumcunque. 12. DE: clerus

autem. 20. A: Nee caret deest. 22. DE: quid debet servicium.

27. DE: aut potestatem ; ib. E: diminuunt. 27,28.!): aut instruccionem.
3i. E in marg. : Obieccio de rectore spiritual. 3g. DE: quia puro;

E in marg. corr. : quin ; ib... D : dato.

3oS JOKANNIS WYCI.IF SERMONUM [SERMO XUII.

exigere et ipsis superhabundantibus ultra sui necessi-
tatem pauperibus prudenter distribuere. Sed venenum
latet in securitate et inordinata affeccione, sic quod
tucius atque perfeccius mihi videtur fuisse quod totus
clerus quantumcunque residens viveret de nudis ele- 5
mosinis secularium vel labore, excluso titulo legis veteris
de recepcione decimarum; tunc enim viveret clerus
pauperius, Christo et apostolis similius et laboraret in
officio curati fructuosius.

SERMO XLIII. I0

Cum audieritis prelia et sediciones, nolite terreri.
Luce XXI0, 9,
Usurpation of Ista sentencia reseratur sepe a Domino (ut patet
thetoCqu!rrdsdS Matthei XXIV0 et Marci XIII0), et necesse est ut multi-
among the laity, plicatis sic peccatis et specialiter in clero quod ista sic 1 5
veniant; oportet enim totum genus humanum affici
circa temporalia, dum hie vivit, et per consequens, cum
Deus dat temporalia seculari brachio in mensura, oportet
quod, illis subtractis a secularibus per clerum contrarie
legi Dei, brachium seculare contendat indebite circa 20
ilia. Cum autem dyabolus pater istorum mendacium
protegit ipsos per suam ypocrisim, dogmatizans quod
quicunque quicquam ab eis abstulerit incurrit peccatum
gravissimum quia sacrilegium, cum quo Deus non dis-
pensat nisi fiat retribucio superhabundans, necesse est 25
quod fiat in seculari brachio preliorum contencio, cum
ipsum per cautelas dyaboli sic artatur; ideo Christus
dicit toti generi successivo suorum discipulorum : Cum
audieritis prelia quoad exteros et sediciones quoad in-
trinsecos, nolite terreri a stabilitate fidei fugiendo; 3o
oportet enim primmn hec fieri sed nondum statim finis.
Nam peccata ad prelia ista neccessitant et per con-
sequens discrasia in tota ecclesia oportet necessario
inde sequi, quia lob IX0, 4 scribitur: Quis restitit ei et
pacem habuit? Oportet enim totam universitatem creatam 35
de Christi iniuria vindictam capere, verumptamen pau-
lative, quia oportet vindictam correspondenter ad culpam

2. A: prudenter twice. 4. A: et perfeccius. 7. DE: recepcionibus.
8. E: suis similius. 9. E: fructuosius etc. 11. A in marg. : Scrmo XV
(sic) XLIII; B in marg. -XLIII; E in marg.: De martyribus. i3. A: In ista
sentencia. 17. DE : sic vivit. 20. Codd.: quod brachium. 32. DE:
peccata priora.

11. Cf. Wyclifs Sermons, ed. by Arnold, I, pag. 218.

SERMOXLIII.] SECUNDA PARS. 3o9

ipsam culpam gloriose et debite comitari; in fine autem
oportet esse finale iudicium universale et penam ac
premium generale.

Tunc dicebat Mis particularius de septem plagis The seven
5 necessario peccatis exsurgentibus seu sequentibus : Surget wo"by ssina.u
gens contra gentem et regnum adversus regnum et terre-
motus magni per loca erunt et pestilencie et fames terro-
resque de celo et signa magna erunt. Nam racione istarum
sectarum necesse est gentem contra gentem exsurgere,

iout patet de secta Christiana et secta frivola Machometi.
Et post hoc generale necesse est dyabolum particularius
excitare unum regnum adversus aliud. Terre autem
motus intelligunt quidam ad literam, sed videtur mihi,
licet sepius fuerit terremotus, quod melius intelligitur

1 5 hoc verbum de perturbacione et falsa colluctuacione
personarum terrestrium que sunt terra; et captant sibi
locum demones in quibus possent terram talem movere
iniquius. Et istud mendacium mundo absconditum per-
turbat totam ecclesiam; et cum mundus iste in quo

20vivimus temperanciam capit ab influencia celesti secun-
dum suam capacitatem et propter istas perturbaciones
inproporcionatur celo secundum quod fuisset subducto
hoc peccato in ecclesia primitiva, necesse est pestilencias
generari, et per consequens, cum magna pars terre

ib inculta erit propter sterilitatem et guerras et specialiter

propter discolos in clero qui ex uno latere terras sibi

appropriant et ex alio latere minuendo rempublicam

p, non laborant, oportet famem succedere, et per conse-

2I8cquens, cum celum [ semper agit in passum secundum

3o suam disposicionem, oportet sequi impressiones terrificas
et signa insolita, cum celum invenerit impressiones
subigneas taliter variatas. (De ista materia dictum est
Sermone 11° exponendo istud Luce XXI0, 2 5, 26 Erunt
signa in sole et luna.) Sic enim error regiminis in pre-

35 positis tarn spiritualibus quam secularibus facit in loco
nostre habitacionis hunc errorem.

1. A: ipsam culpam deest; ib. A: commutari. 2. A: finale deest.

4. DE: illis. 5. A: seu sequentibus deest. 7, 8. A: et pestilencie —
magna erunt deest. 12. E in marg. : Terremotus ad prepositum.

14. DE: sepius deest. i5. A: collocucione. 16. E in marg.: Perturba-
ciones in mundo unde. 16, 17. A: capta sibi loca. 18. A: iniquis.
22. Codd. : celo celo. 33. DE: Luce XX". 35. E: tarn in. 36. E:
habitabilis.

5 — 8. Lucaa XXI, io, 11. 33. Serm. Prim. Pars, pag. 9 — 15.

3 io JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLIII.

Persecutions Sed ante hec omnia, quia priusquam malicia nostre
y-

God -and wny. habitabilis maturetur, inimici Christi magis fervidi sed

minus calidi inicient discipulis suis manus et persequentur,
tradentes in synagogas et custodias, trahentes ad reges
et presides propter nomen suum. Que quadrifaria per- 5
secucio patet in actibus apostolorum et aliis chronicis
de Christi discipulis in ecclesia primitiva. Patet autem
quomodo infideles zelantes pro lege iudaica iniecerunt
manus in Christi discipulos et persecuti sunt eos tra-
dentes suo generi in synagogas et carceres flagellandos, io
ymmo postea traxerunt Christi discipulos de gente
iudaica ad gentiles principes, ut coram eis apcius
crucientur. Et Deus disposuit hec omnia, ut sicut illi
propter odium nominis Christi fecerunt hec omnia, sic
ipsum nomen tarn iudeis quam gentibus sollempnius et i5
lacius publicetur, quia Deus ordinat machinaciones per-
versas ad iustum contrarium.

Continget autem vobis in testimonium supra has reve-
laciones propheticas quibus predico vobis periculum
quod permanendo in meo servicio dabo vobis os et 20
sapienciam que omnes adversarii vestri non poterunt
impugnare (ut exponitur supra, Sermone XLI°). Trade-
mini, inquit, a vestris consanguineis et specialiter spiritua-
libus coniunctis confederacione cesarea (ut ibi exponitur).
Doubt whether Circa hoc evangelium dubitatur utrum licet laicis et 25
resist prelates, inferioribus prelatis suis superioribus resistere et ex-
Reasons against accjones qUas vendicant secundum tradiciones suas
so doing. ~

fnvolas denegare, et videtur quod non, quia tunc nemo

acciperet beneficium a prelato suo superiori sub con-
dicione quod superior recipiat primos fructus. 3o

Iterum, tunc nemo daret cardinali extrinseco vel in-
trinseco prelato pensionem vel fructum temporalium
nisi ministret legitime conformiter legi Dei.

Et iterum, nemo obediret prelato mandanti excom-
municare subditos nisi sciverit esse excommunicatos ex 35
decreto domini Jesu Christi. Et sic foret utrobique in-
obediencia in ecclesia et contemptus excommunicacionis
que est precipuus gladius ecclesie militantis.

1. D: quia — malicia deest. 3. A: persequuntur. 4. DE: syna-

gogis. g. A: apostolos. 10. D: in suo. 14, i5. E: sicut ipsum.

16. E: ordinavit. 22. A: in sermone; DE: XXXV°. 24. A: cesaria.
25. AE in marg. : Dubium; ib. DE : et deest. 26. DE: suis deest; ib.

DE: prelatis superioribus prelatis suis. 28. AE in marg.: 1. 29. A:
reciperet. 3i. AE in marg.: 2. 34. AE in marg.: 3. 36. A: sic deest,

1. Lucae XXI, 12. 18. ib. 1 3. 22. Matth. X, 21.

SERMOXLIII.] SECUNDA PARS. 3 I I

Hie videtur mihi salvo meliori iudicio dubium esse Solution:

I • ' • . ■ a •* i Obedience to

verum, nam omnis christianus tenetur infinitum plus prelates is

obedire Christo quam prelato alteri iam viventi, in limited by

71 r .... obedience to

tanto quod nemo tenetur parere homini nisi de quanto Christ.
5 sonat in obedienciam domini Jesu Christi, quia data
racione discordi tenetur obedire dyabolo contra Christum.
Quando autem prelati precipiunt Christo conformiter,
obediatur eis de tanto secundum racionem qua obediens
obedit principalius Jesu Christo et aliter resistatur. Sic

ioenim dicit Apostolus ad Gal. II0, 12 tradens nobis
forma m obediencie, quod in facie restitit Petro, quia
reprehensibilis erat. Quanto magis resisteretur prelato
hodierno plus patule oberranti? Ideo sepe vocavi illam
resistenciam obedienciam, et illam necesse est quem-

ocunque fidelem addiscere.

Et patet Veritas prime partis dubii, cum omnes Christ
,. .... . commands

superiores petunt saltern implicite quod sonat in obe- 'resistive

dienciam domino Jesu Christo. Si ergo Christus precipit obedience.
per impossibile ut inferior superiorem occidat, debet hoc

20 facere, quanto magis si ad commodum utriusque Christus
precipit talem obedienciam resistivam? Et ex eodem
videtur secundam partem dubii esse veram, quasi contra
legem Christi vendicat exacciones irracionabiles a sub-
iectis et allegat nude frivolas tradiciones aut voliciones

25 humanas, sciens quod hoc sit contra Dei beneplacitum,
et potens resistere debet viriliter denegare, quia causa
Dei est contra quam consenciens incideret in reatum.
Et ad argumentum simiale per locum a simili de negacione
tributi brachio secular! dictum est superius quod Dei

3o ordinacio est quod hoc brachium sic exigat ad susten-
tandum suam exactivam potenciam; ideo dicit Apostolus
ad Romanos XIII0, 2 : Qui contradicit tali potestati con-
tradicit Dei ordinacioni; quo contra Deus ordinavit
sacerdotes suos esse pauperes et non uti huiusmodi

35 potestate; fovere eos et dare eis potestatem infundabilem
dyabolicam esset Dei ordinacioni resistere; talis enim
sacerdotalis exaccio sicut eius necessitas vel occupacio
prohibetur a Domino quoad genus, sed alia dominorum
secularium exaccio a Deo indicitur, et si una pars

i. A in marg. : Responsio: E in marg. : Solucio. io. D : dicitur.

19, 20. DE: hoc sic; E: hoc fieri. 21. A: resistenciam. 22. A: veram
scilicet. 23. E: vendicant; ib. A: exacciones decst. 24. A: inde frivolas.
26. D: deberet. 28. A: ad dcest. 3i. D: exaccionem. 36. DE: opor-
teret Dei. 3g. DE: a Domino; ib. DE: una persona.

3 i 2 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLI1I.

tiranniset, oportet servato genere quod subditus Deo
obediat et in maiori parte generi secularium dominorum.

Payment of Quoad primum argumentum illius dubii principalis
simony. "S videtur mihi quod non est indubie concedendum, cum

sub ea condicione reci | piens eciam a papa beneficium o'-,
incurreret utrimque symoniam, cum nee refert, sive
condicio sit implicita sive explicita (ut patet in materia
De Symonia). Et si non primo explicetur condicio, sed
postmodum quodam generali involucro annectatur, licet
proviso, ymmo debet antequam condicionem talem im- 10
pleverit eciam datum beneficium refutare, quia con-
senciens tali sibi tarn libere exaccioni primorum fructuum
consentit dampnabili simonie. Nee sunt audiendi in-
fideles qui blaterant quod papa non potest committere
symoniam, turn quia peccare potest facillime, turn eciam i5
quia peccatum ex tanta gravitate pretensa fit gravius.

No pension Quoad secundum videtur mihi vel quod talis prelatus
St°Ua cardinal debet ministrare legitime secundum noticiam subditi vel
who does not saitem habebit probabilem evidenciam ex conversacione

serve his cure. ... . . .

prelati sui quod sic facit. Et sic videtur mihi quod 20
cardinale exigente tale tributum a suo beneficio sine
recompensa ministerii debiti pro eodem, cum subtraccio
ministerii sui sit mundo patula et indisposicio ex occu-
pacione peregrina ut lex Domini vendicata, debet sibi
negari constanter pensio temporalis, ut verbi gracia si 25
cardinalis ex collacione pape habet archidiaconatum in
Anglia et nee per se nee per procuratorem in illo archi-
diaconatu visitat sicut debet, prelati inferiores debent
procuracionem sibi negare, profitentes quod si faciat
formaliter ministerium sibi debitum ad solucionem pro- 3o
curacionis huiusmodi sunt parati. Per idem enim mortuus
vel laycus in nomine suo vel bestie posset procuracionem
talem exigere. Et si ad ultimum negans hec taliter
cardinali sit excommunicatus, a beneficio suo privatus
vel quomodocunque aliter tribulatus, videtur mihi quod 35
gratanter pateretur omnia talia et maiora, quia dampna-
bilis foret, si talium pena vel dispendium ipsum traheret
ad consensum.

3. AE in marg. : Ad primum. 4. DE: non deest. 6. A: nee deest.
8. DE : non post explicetur. 12. DE : sibi causa; A: libero. Codd.: con-
senciens in. 17. AE in marg.: Ad secundum. 22. D in marg.: Sti-
pendia recipiens ab ecclesia sine labore. 3i. A: parati deest. 32. D:
bestia. 33. D in marg. : Excommunicacionem debet homo pati humi-

liter.

SERMO XLIII.] SECUNDA PARS 3 1 3

Nee contendo vel sollicitor circa remedia a censura Parishioners
vel pena huiusmodi tardativa cum tota massa sit frivola; their ciirate°if
et certum sit fideli quod nee excommunicacio nee alia be 1S wrongly

..... . .. . . excommum-

censura quoad divinum iudicium in casu tali cantativo cated.
5 persecuto stante constancia sit nociva. Debet tamen
dolere de profundacione excommunicacionis proprie
huiusmodi inimici; et fideles parochiani debent non
obstante excommunicacione prelati huiusmodi a suo
curato recipere ministerium evangelizandi, sacramenta

io ministrandi et alia officia sacerdotalia, cum debet con-
stare eis quod cardinalis vel alius prelatus reprobus non
officit nisi primo et principaliter sibi ipsi, debent ipsum
eciam alium curatum expellere nisi forsan priorem
noverint criminosum, et per idem debent necessario

i5temporalia ad suum officium sibi tribuere, et posito quod
sciverint ipsum vecorditer dare elemosinas suas dyabolo,
debent ab utroque ipsas subtrahere et nullas excommuni-
caciones suas frivolas formidare. Et in ista fidei constancia
debet totus populus subditus et totus sacerdotum cuneus

20 firmiter simul stare; et ista sentencia explicata subditis
et docta illis concorditer ipsam defendere destrueret
multas versucias Antichristi.

Quoad tercium argumentum videtur mihi (ut sepe Excommunica-
alias) quod concluditur conclusio concedenda. Nemo without God's

25 enim debent confidere in tali prelato quod processus sanction.
suus contra subiectum sit legitimus vel quod subditus
sit excommunicatus a Deo. Habemus quidem satis multos
articulos fidei, et si non, habeamus tales zelos frivolos
qui propter avariciam vel fastum super subditos sunt

3o inventi. Cum ergo nee ex fide nee aliunde debemus
credere tales processus, fatuus foret qui se subiceret
periculo in excommunicacione sui proximi pro causa in
qua tantum dubitat vel evidencia probabili reputat minus
iustam. Securus quidem debet esse subditus antequam

35 ad excommunicacionem huiusmodi se exponat, cum
scit quod in die iudicii prelatus ipso superior non
sufficiet suam ignoranciam vel cecitatem propriam ex-
cusare. Unde ergo evidencia quod credatur tali prelato
in tarn periculoso sibi ambiguo tamquam domino Jesu

40 Christo. Potest autem sacerdos inferior dicere parochianis

7. D: modi deest. 11, 12* A: prelatus reprobet nisi officit et primo.
12. DE: ipsum deest. 16. DE: eum vecorditer. 17. A: ipsa. 18. D:
Et in. 23. AE in marg. : Ad tercium. 24. A: quibus concedenda.

35. D : se deest. 3G. A: prelato. 37. A: cecitatem twice. 3g. DE:
in deest.

3 14 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLIV.

How a curate quod talis prelatus dicit se excommunicare talem sub-
theSrshop's ex- ditum, ideo caveat sibi in consciencia sua quod de
communication, {[{q sibi imposito non sit reus et detegat virtutem
excommunicacionis, ne simplices de ipsa trepident, ubi
non est racionabiliter trepidandum. Et patet quod docta
ista scola generaliter a multis cresceret obediencia
domino Jesu Christo, et per consequens toti ecclesie,
licet vocata obediencia ex Antichristi fraudulencia in-
troducta decrescat ad libertatem ecclesie sicut primo,
et sic ebetatus foret fictus gladius vel ictus fulminis 10
quo Antichristus simulat se ferire. Et sic capta foret
tuba predicacionis secundum vocem turturis sicut primo
et I infundabilis excommunicacio vel ictus fulminis foret ° "

. . . 2 IQ

omnimode separatus. Apostoli enim ut Petrus et Paulus
nescierunt excommunicare aliquem propter pecuniam i5
sed solum quando eis revelatum fuerat quod ad pro-
fectum excommunicate rei sive ecclesie tradiderunt talem
satane vel excommunicarunt gradu alio quem esse con-
gruum ecclesie ex revelacione Domini cognoverunt.

SERMO XLIV. 20

Attendite a fermento phariseorum quod est ypocrisis.
Luce XII°, i.

Hoc evangelium ut priora hortatur ad prudenter
paciendum martyrium. Sed quia phariseorum duplicitas
inter oranes cautelas dyaboli magis ebetat mentes 25
fidelium, ne via simplici in lege Domini gradiantur,
•Leaven' is the ideo premittit Christus ypocrisim precavendam. Atten-
sin of hypocrisy, fate, inquit, a fermeyxto phariseorum quod est ypocrisis.
Quamvis autem fermentum possit vocari mistice quod-
cunque peccatum, ut patet I Cor. V°, 7 : Expurgate vetus 3o
fermentum, tamen autonomatice et secundum quandam
excellenciam potest fermentum dici peccatum ypocrisis;
ideo Christus docet istud esse specialiter precavendum.
Fermentum enim ad literam est pasta antiqua ex sale
et farine putrefaccione cum accione nature insipide 35
acerbata, et ponitur communiter in massa recenti, ut
faciat totam plus sapidam. Mistice autem hoc fermentum

1. DE: debet sic excommunicare. 3. A: non fit. i3. A: excommunica.
14. A: seporatus (soporatus?). 17. A: excommunicati. 21. Ainmarg. :
Sermo XVI (sic) XLIV; D in marg. : XLIV; E in marg. : De martyribus.
25. A: magis habitat. 29. D : posset. 33. DE: illud. 34. A: enim
deest; ib. E in marg.: Fermentum. 37. A: totum plus sapidum.

21. Cf. Wvclif's Sermons, ed. by Arnold, I, pag. 222 — 226.

SERMOXLIV.] SECUNDA PARS. 3l5

est inveteratum peccatum ex pretensione sapiencie et
accione nature in mentibus hominum simulatum, quod
pharisei et nostri religiosi ponderant nimis multum;
habent enim antiqua peccata tam dyaboli quam carnis
5 et mundi, nee sunt ilia peccata pista in fumo penitencie
vel igne caritatis sed glutinosa ut viscus, insipida atque
cruda, et turn spargunt salem sapiencie ac si antiqua
sanctitas servaretur. Religiosi autem nostri temporis which our

i /-.i • • ■ ' religious mix

commiscent cum lege Christi constante noviter ex pura with the pure

i o aqua sapiencie et simila grani frumenti fermentum hoc law of Christ.
vetus et contendunt totum aggregatum esse ex sua com-
mixcione plus sapidum et perfectum ; pharisei autem
nostri ex simulacione huius duplicitatis vulpine non
paciuntur martyrium ut simplices in ecclesia primitiva,

1 5 quia imminente persecucione simulant in vita quasi
sancta splendenciam rutilantem et communicando cum
reprobis ostendunt suam antiquam maliciam qua similes
sunt perversis, et ex ilia commixcione cum bonis et
reprobis aufugiunt insultacionem malorum et viciant

20 sanctitatem bonorum, et sic secundum propheciam
Johannis Apoc. 111°, 1 6 nee sunt calidi nee frigidi sed
tepidi ex ore Altissimi evomendi.

Sed cum oculi Domini infinitum plus lucidiores sunt God perceives
sole, patet quod oportet eos quantumcunque absconditas wjh reveaj jt.

25 ypocritarum latebras radicitus revelare; ideo sequitur
in textu : Nichil opertum quod non reveletur neque
absconditum quod non sciatur. Opertum quidem est pec-
catum quando per artem simulacionis dyaboli est sub-
tectum, et revelatum quando velamen ypocrisis est

3o ablatum. Sed cum absconsio sit generalior et minus
callida, adiungit Christus absconsioni tali scienciam.
Omnes enim iste cautele saltern in finali iudicio erunt
note, quoniam Veritas evangelica quam apostoli Christi
hucusque latenter dixerant tamquam in tenebris clarescente

35 martyrio et caritate diffundenda per Christum in ecclesia
dicetur in lumine, quia clare et publice coram tota
ecclesia, simulacione ypocritica effugata, et Veritas evan-
gelica auriculariter locuta propter timorem perdicionis

3. DE: viri religiosi. 5. A: pista deest. 9. A: constanter; ib. E in
mare.: Pharisei nostri commiscent suum fermentum cum lege Christi.
10. A: similia. i5. DE: qui imminente; ib. E in marg. : Modernorum

phariseorum commixcio. 16. DE: splendencia. 18. A: ilia deest.

23. DE: non sunt. 28, 29. DE: subiectum. 33. E; quando Veritas.

26. Lucae XII, 2. 33. ib. 3.

3 i 6 J0HANN1S WYCLIF SERMONUM [SERMO XLIV

voluptuose sensualitatis excussis latebris istis cardinalibus

predicabitur publice super tecta. Patet totum istud ex

actibus apostolorum post ascensionem Domini et in

toto cursu martyrum inclusive ; et ista declaracio

particularis facta per lumen Christum et eius membra 5

prenosticat universalem declaracionem futuram in die

The light of iudicii. Sed heu rutilancia huius luminis cum scintillis suis

dim^v'iin? prioribus nunc hie occidit vel non lucet, quia emisperium

nostrum est plenum fumo superbie, exalacione terrestri

avaricie et nubium carnalium tempestate vel densitate; io

ideo sol iusticie non illuminat nostram habitabilem sicut

primo, nam ista tria peccatorum genera nimis obstant.

We need not Et cum ex dictis Christi et superius declaratis ista

persecutors vulpina vecordia et timor servilis debet excuti, ideo

Christus subiungit: Dico autem vobis amicis tneis: Ne i5

terreamini ab hiis qui occidunt corpus et post hec non

habent amplius quid faciant. Idem enim foret de illis

terreri et de umbra ex fantasia instabili secundum

gigantem vel immensum demonium sompniata; nam

tales hostes corporis non possunt plus nocere amico 20

Christi in | virtute constanti quam talia ymaginata nocent

dispositis in cerebro et virtutibus cum spiritibus sensi- ",,
. . . ... 2 1 0

tivis. Nam iuxta fidem homo interior est incorruptibilis

quern tales satellites non possunt occidere, et ipse habet

intrinsecus secundum raciones spiritualiter seminales 25

omnia membra corporis usque ad diem iudicii reservata,

et tunc propter persecucionem gloriosius prodient in

effectu. Quis (ergo) sapiens timeret occultacionem tarn

gloriosam thesauri tarn salubriter et cum tanto cremento

but only God. fervoris occultati? Deus autem ex vehemencia sui dominii 3o

est timendus; ipse enim habet potestatem super perpe-

tuitate corporis et anime tarn ad eternam gloriam

premiandum quam ad penam perpetuam cruciandum.

Ideo cum omnis timor referri debet ad ipsum, sic quod

non est validus nisi de quanto ille ipsum terminat et 35

acceptat, patet quod omnis christianus debet singulariter

1. A: excessus; ib. DE: carnalibus. 6. A: declaracionem et tiguram
in die. 7. A: rutilantur; ib. DE: sine scintillis. 8. A: nee hie; ib. A:
quod non. 9. A: sit plenum. 10 A: tempestate vel deest; ib. E in
marg. : Tria peccata mundi. 14. DE: timoris. 16. A: post hoc.

17. A: enim deest. 19. A: vel mensum; ib. D: sompniati ; E: somp-

niari. 22. DE: in deest. 23. D: incorporalis; E correxit: incorrupti-
bilis. 24. E in marg.: Nota. 25. A: raciones twice. 28. A: tarn
deest. 3o. DE: fenoris; ib. AD: occultato. 32, 33. A: eterija gloria. . . .
pena perpetua. 3|. A: quod Deus est. 35. A: de quo ipse ilium.

i5. I.ucae XII, 4.

SERMOXLIV.] SECUNDA PARS. 3 1 7

hunc timere; nam cum tali timore non est Dei adver-
sarius formidandus, cum quinque passeres qui asse duplici
preciantur signantes universitatem creaturarum minutarum
servantur a Deo, sic quod nullus ex Mis cadit in oblivionem
5 vel parvipensionemZte/ quin ipsum regulat plene secundum
nature sue exigenciam; multo magis duplicem naturam
hominis conservat Deus quem ex fide evangelii tantum
curat. Nam omnes capilli capitis predestinatorum sunt
ad gloriam numerati. Cum ergo ex fide Christi discipuli

10 sunt multis passeribus pluris precii, patet quod timor
et defectus fidei faceret hos timere. Quid ergo timeret
fidelis Christum aut veritatem fidei coram quibuscunque
hostibus confiteri, cum Christus confitebitur coram patre
talem esse suum militem strenuum in eterna beatitudine

1 5 coronandum? Consideret itaque fidelis si talis confessio This win test
Christi fuerit sibi presens quam gaudenter et confidenter ou£hrist. '"
ipsam acciperet penam quamlibet paciendo et consideret
quod ex alio latere propter elongacionem veritatis credite
ab hoc instanti quam ipsam non credit vel quam exiliter

20 ipsam credit et tunc potest convincere ex racione fidei
si Christo fidelis fuerit vel eciam infidelis. Qiii autem
vecorditer Christum vel veritatem fidei negaverit coram
hominibus in presencia omnium angelorum in die finalis
iudicii repel letur; et eadem est consideracio de taci-

25 turnitate vecordi que equivalet consensui. Quam magna
ergo foret confusio pro Christi milite tunc negari?
Instant enim mundani, hii pro benefices, hii pro prediis,
hii pro mercimoniis et hii pro confederacionibus aut
magisteriis acquirendis. Sed qui non torpent pro acqui-

3o rendo beneficio beatitudinis in ecclesia triumphante, pro Our torpor in
hereditate regni celestis perpetuo possidenda, pro mercede '^'hfavcrP^
copiosissima et durabilissima modico temporali precio
commutanda et pro confederacione cum Deo et cunctis
angelis ac magisterio Trinitatis insolubiliter acquirenda?

35 indubie quomodocunque dixerimus defectus fidei est in
causa. Aliter enim moveret intellectus cum eque vel
plus credito voluntatem humanam, ut inclinaret membra
ad dandum operam pro fine quem magis desiderant

1,2. D: adversario; Ecorrexit: adversarius. 4. A : et nullus; ib. DE:
cadit deest. 5. A: Dei deest. 7; 8. A: Deus — omnes deest. 11. E in
marg. : Fidelis non debet timere nisi Deum. 17. A : ipsum. 18. DE : quod
deest. 20. DE:etsic. 21. DE : eciam deest. 22, 23. D: coram omnibus.
25. A: que. 27. E in marg.: Studium mundanorum. 20. DE : torpet.
3.-(.. Codd. : acquirendo. 35. DE: diximns. 37. A : ut deest. 38. A : dcsiderat.

2, 3, 8. Lucac XII, 6, 7. i3. 22. ib. 8, 9.

3 I 8 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLIV.

acquirendo. Sic enim secundum naturales ex propofcione
numerali, sicut magis appetibile magis amatur, sic
plus pro eius habicione plenaria laboratur. Si enim
dictus quaternarius temporalium ex sua presencia vel
propinquitate plus movet intellectum et affectum viantis 5
quam alius quaternarius fidei sic distantis, quis dubitat
quin talis sic motus sit infidelis vel saltern in fide
titubans, cum eius operacio ac persecucio hoc ostendunt?
Et hec racio quare apostoli et eis similes talia bona
temporalia non curarunt. io

Hypocrisy Circa hoc evangelium dubitatur utrurri ypocrisis

^"he^s'ns 3" tarnquam peccatum precipuum quodcunque peccatum
aliud comitetur, et videtur quod sic, primo quia peccata
singula sunt connexa. Hoc ergo peccatum tarn notabile
habet connexionem et per consequens comitanciam cum i5
quocunque alio.

Item, peccatum ypocrisis non est nisi duplicitas
peccatoris in simulacione sanctitatis; sed ista racio
comitatur quodcunque aliud peccatum mortale, quia
ypocrisis. Omnis enim homo ex trinitate anime scilicet 20
memoria, racione et voluntate naturaliter dicit quod sit
factus; cum ergo omnis peccator dicit peccato suo
contrarium, videtur quod omnis peccator sit ut sic
ypocrita.
We will not Item, omnis peccator dicet cuilibet rei tam creatori 25
admit our sin. quam creature quod non sit dampnandus, et per con-
sequens quod non peccet mortaliter. Cum ergo in hoc
simulat ex parte sui sanctitatem et Deo notoriam falsi-
tatem, videtur quod sit Deo ypocrita. Sic enim Caym
excusavit se ab homicidio, ex hoc quod non limitabatur 3o
sibi custodia fratris sui; sic eciam Adam retorquet
peccatum suum in Deum. Mulier, inquit, quam dedisti
mihi sociam decepit me; et sic femina excusavit se per
serpentem, ymmo sic omnis dyabolus excusat se nedum
quod J non sit dampnabilis sed eciam quod non peccat. *c

2. E: naturali sicut; ib. E in marg. : maius appetibile plus movet;
ib. A: magis enim. 5. DE: propinquioritate. 8. A: eis operacio.

9. A: eius similes. 11. AE in marg.: Dubium. i3. E: concomitetur ;
ib. AE in marg.: 1. 14. E: tamquam notabile; ib. D in marg.: Omnis
criminosus est ypocrita. 17. AE in marg.: 2. 19. DE: concomitatur.
19, 20. A: ergo ypocrisis. 21. D: dicitur. 21, 22. A: quod sit — dicet
deest. 22. factus; E: add. ad ymaginem Dei. 23 — 25. A: sit — dicet
decst. 25. A: deberet cuilibet. 27, 28. A: ergo sillat(?). 35. DE :
non deest; ib. D: quod deest.

32. Gen. Ill, 12

SERMO XLIV.] SECUNDA PARS. 3 1 9

Quis ergo menciens Deo in peccando non mentiretur
sibi antequam perpetuo dampnaretur?

In oppositum videtur quod ypocrisis sit speciale Even men who
peccatum singulariter concomitans mendaces et duplices are°hypocrites.
5 peccatores. Aliter enim indifferenter omnes peccatores
dicerentur ypocrite, cum tamen aliqui dicant quod sunt
peccatores maiores quam sunt simpliciter quoad Deum.
Quomodo ergo tales in se simulant sanctitatem? Hie
dicitur quod omnis criminosus est ypocrita et econtra.

10 Et pro solucione ac declaracione materie notandum
quod multiplex est diccio, scilicet realis vel sermocinalis,
explicita vel implicita, secundum excellenciam sensibilem
vel secundum implicacionem insensibilem. Isto premisso
conceditur primum assumptum et negatur consequencia

1 5 quod exinde non sit omnis ypocrita criminosus vel
econtra, et sic omnis peccator est vir duplex animo et
inconstans (ut dicit beatus Jacobus), quia dicit Deo
naturaliter quod sibi serviat sine culpa ' et cum hoc
dicit dyabolo quod sibi serviat per peccatum; et sic

20 omnes peccatores sunt secundum aliquem gradum ypo-
crite, licet ypocrisis in ostensione signorum sensibilium
propter simulacionem sanctitatis et operacione indebita
culparum servilium magis exprimitur. Et sic, sicut omnis
pusillanimis est superbus, sic omnis pompans se esse

25 sceleratissimum est ypocrita, quia dicit ad minimum
naturaliter quod sit sanctus et dicit in verbis implicite
quod in moribus sit perversus.

Sed quia maior ypocrisis est in ostensione signorum Hypocrisy is

•1 -I- 1 • 1 • .. ■ ostentation ot

sensibilium, ut in veterans phanseis legis vetens et in outward signs.

3o parvulis phariseis vulpinis tempore legis Christi, ideo
de illis paululum est dicendum. Et primo videtur quod
in capcione habitus sui sensibilis tarn differenter et
constanter ab aliis peccant ypocrisi in ingressu; possent
enim tarn sancte, tarn iuste et tarn meritorie vivere

35 sine tali habitu vel signo sensibili, ut modo faciunt.
Cum ergo talis vita foret occulcior et per conse-
quens mundo celacior et absconsior, videtur quod

1. A: ergo deest. 3. A in marg. : In oppositum; E: Ad oppositum. 1.
8. DE: quoad se; ib. A in marg.: Responsio; E in marg.: Solucio.
10. E in marg.: Nota. Diccio est multiplex. n. DE: realis et. 14. A:
negetur; ib. A in marg.: 1. 20. DE: aliquam graciam ; E correxit: ali-
quam racionem. 23. E in marg.: Nota. 3o. perversis corr. E e par-
vulis. 32. D in marg. : Monachi ypocrite. 35. E in marg. : Contra
modernos ypocritas in habitu. 3j A: Christo absconsior.

17. Jacobi 1, 8.

32o JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLIV.

pocius celarent hanc sanctitatem et non sic mundo in
signo sensibili proclamarent; sic enim docet Christus
Matthei VI0, 2 — 4 : Cum facis elemosinam noli ante te tuba
canere, sicnt ypocrite faciunt in synagogis et vicis, ut
honorificentur ab hominibus. Amen dico vobis, receperunt 5
mercedem suam. Te autem faciente elemosynam nesciat
sinistra tua quid faciat dextra tua, ut sit elemosina tua
in abscondito et pater tuus qui videt in abscondito reddet
tibi. Ex quo patet, cum tota via viantis debet esse
elemosinaria et Deo abscondita, quod tota religio privata 10
sit ypocrisi maculata. Sacerdotes namque multi nee
querunt latitudinem corone vel alia signa sensibilia
propter apparenciam sanctitatis, cum ilia signa nunc
zelant.nunc parvipendunt et nunc destruunt ; sic fratres
non faciunt generaliter nee alii ordinum privatorum. i5
Nee contradico quod multi de sacerdotibus secularibus
et sectis specialibus inter nos seculares sint ypocrisi
We should maculati. Ideo foret nobis expediens quod non essemus
virtue'than for tantum cum istis signis sensibilibus coniugati. Sapimus
externals. quidem condicionem pharisaicam plus ponderantes signa 20
quam virtutes, cum tamen debemus cognoscere quod
nee ipsa nee opera sunt apud virtuosum laudabilia
nisi de quanto disponunt vel promovent ad virtutes. Si
ergo religiosus privatus potest absconsius, facilius et
securius sine talibus signis sensibilibus sanctitatem suam 20
declamantibus vivere virtuose, que demencia ypocritica
ipsum seduceret vivere tarn dispariter a Christo et suis
apostolis tam infundabiliter et pharisaice <!

Ideo Christus iMatthei XXIII0, 2 increpat istas sectas
sub Ve octuplici sic ordiens: Super cathedram Moysi 3o
sederunt scribe et pharisei. Omnia ergo quecunque dixerint
vobis servate et facite, secundum opera vero eorum nolite
facere. Nam nostri pharisei nedum fingunt quod occupant
sedem Moysi sed sedem et vitam domini Jesu Christi,
et licet a vita sua sint tam notorie disparati, fingunt 35
tamen quod per tradiciones suas atque pictacias excedunt
in sanctitate vitam apostolicam et sic Christi. Et ita
Christus non diceret de illis eis propter amplitudinem
duplicitatis mendacis: Omnia quecunque dixerint vobis
servate et facite, cum adinvencionibus suis superbis a 40

3. Codd.: Matthei V"; ib. A: elemosinas. S. A: in deest. 0. DE:
patet quod. 14. A: Sicut fratres. 16. DE: contradico quin. 17. DE:
spiritualibus. 2|. A: absconsus. 26. A: declinantibus. 29. A: XX1U ;
D: XXII". 32. A: Et facite deest. 31 A: et occupant. 3(5. A: per
deest; ib. A: putacias.

SERM0XL1V.J SECUNDA PARS. 32 i

lege Dei nimis exorbitant et illas dicunt et docent
instancius ac vigilancius prosequuntur, ideo Christus de
ipsis diceret quod nee omnia que dicunt facite, nee
secundum opera eorum velitis facere, quia nostri pharisei
5 nee sic dicunt nee faciunt, sed modo phariseorum
veterum alligant onera gravia et importabilia et imponunt
&in humeros homininn, digito autem suo nolunt ea movere. [
Patet idem de nostris phariseis tam in predicacionibus
quam in confessionibus quam eciam in privatis iudiciis.

loTalia enim alligant humeris interioris hominis, cum se-
cundum forciores virtutes astringunt subditos ut perpetuo
vel magno tempore sibi placito hec observent. Digito
autem suo, hoc est, parva potencia operativa, licet gravius
peccent et magis indigeant, nolunt pro quantumcunque

i5parvo tempore vel libere hec movere. Omnia ergo opera

sua faciunt, ut videantur ab hominibus, quia ypocrisis que

est simulacio sanctitatis in apparencia maioritatis quoad

homines estutriquesectepharisaiceprincipiumsicpeccandi.

Dilatant enim philateria sua et magnificant fymbrias.

20 Est autem philaterium ad literam membrana sinistro Charters and

brachio copulata, et ut literis grossioribus scribatur in fraternity worse

ea deca'otius, est paululum dilatata, et ut religio sanctitatis . ,than .

0 1 . ' . ° phylacteries.

in eis appareat, faciunt suas fimbrias esse magnas, ac

si affeccio eorum quoad temporalia vel bona extrinseca

25 sit celata. Numquid credimus nostros phariseos sic

facere? Habent enim cartulas dilatatas nedum de reli-

gione vel ordine nee solum de suis adinvencionibus

quibus onerant et seducunt ecclesiam sed de literis

fraternitatum spiritualc suffragium suum testantibus, et

3o omnis ista triplicitas non solum non est decalogus vel

evangelium sed plurimum mendacium simulatum. Amant

enim primos recubitus in cenis et primas cathedras in

synagogis et salutaciones in foro et vocari ab hominibus

Raby. Numquid credimus phariseos nostros istam qua-

35 druplicem deordinacionem appetere, cum in prandiis

sive conviviis saltern privatis in quibus possunt tamquam

cenis suam ypocrisim simulare amant recubitus singulares

1. DE: et istis. 2. A: proscquentur. 4. E in marg. ; Nota.

5. DE: secundum morem. 6. E in marg.: De alligancia oncrum. ' ;8. A:
idem deest. g. DE: quam confessionibus. J2. DE: hoc. i3. DE:
suo deest. 14. A: nolunt quod. i5. DE: hoc. 19. DE: fymbaris,
20. A: Est enim ; ib.Ein marg. : Phyla teri urn quid signat.Recte: phylacterium.
2D. D in marg. : Notandum. 26. A: dilatas. 28, 29. DE : literis super multum.
29. A: suum deest. 36. A: privatis deest. 37. A: singulans deest.

G. Matthaei XXIII, 4. i5, 16.. ib. 5. 3i — 34. ib. 6, 7.

21

322 JOHANNI5 WYCLIF SFRMONUM [SERMO XLV

Further vel principales, cum frater qui est de secta recentissima
VrianTto0 et rnundo abiectissima non contentatur nisi commensalis
Pharisees, fuerit domino principali. In synagogis autem sive ecclesiis
amant primas cathedras, cum dicunt religiones suas esse
aput triumphantem ecclesiam magis dignas. Tercio 5
appetunt in conventiculis honorificencius salutari, et
quarto ut vocentur magistri zelant per media symoniaca
hec palliari. Omnia autem ista declarat Christus esse
condicioni suorum contraria; et tamen ista sunt a nostris
sectis pharisaicis avidius prosecuta. 10

SERMO XLV.

Sedente Jesu super montem Oliveti accesserunt dis-
cipuli secreto dicentes. Matthei XXIV0, 3.
The destruction Hoc evangelium enucleat martyribus materiam pa-

cmp u ciendi. Dicitur quidem quod discipuli Christi audientes i5
prius ab eo templi destruccionem, quia ostendentes sibi
edificaciones templi sedenti ex eius opposito in monte
Oliveti ab ipso audierant: Amen dico vobis non relin-
quetur hie lapis super lapidem qui non destruatur ; quod
verificatum est post destruccionem templi per Titum et 20
Vespasianum. Licet autem credatur aliquem acervum
lapidum remanere post templi destruccionem, quia
tamen artificiale fuit totum, totum illud erat tamquam
mixtum imperfectum ante diem iudicii dissolvendum, et
sic verum dicit Christus per omnia quod nee relinque- 25
tur pars huius templi eciam constantissima ut lapides
que non pro suo tempore destruatur. Et patet quod
Christus parvipendebat hanc fabricam quam apostoli
tam magnifice laudandam innuercnt. Christus enim
appreciatur turrim virtutum, cum permittat et ordinat 3o
illas acquirere regnum Dei (ut patet Luce XIV°, 28); quid
ergo Christo de lapidibus imperfecctoribus ista turri?
Et patet quam frustra ct inordinate laboratur circa
basilicas sumptuosas, cum Christus plus appreciatur et
diligit virtut.em minimam quam has omnes. Non igitur 35

1. A: vel deest. 2. DE : ct mundo abiectissima deest. 7, 8. A: sy-
moniaca pilliari. 12. AD in marg.: XLV. 21. Aliquot verba excidissc
videntur; ib. A: Vaspasianum ; E: Vespesianum. 23. A: fuit totum,

illud. 25. A: dicit twice. 32. DE: Christus. 33. A: laborant.

35. DE : Non ergo. -

12. Cf. Wyclif's Sermons, cd. by Arnold, I, pat,'. 22.S — 23o.
16. Vulgate: Et accesserunt discipuli eius, ut ostenderent ei
acdificationes templi. 18. Matthaei XXIV, 2.

SERMO M.V.] SECUNDA PARS. 323

videtur finis alius circa has magnas structuras tam
sollicite occupari, nisi ut occupatus voluntati et ordi-
nacioni Dei esse contrarius ostendatur. Quod enim
Deus plus diligit, talis minus diligit et econtra. Quanta
5 ergo est conformitas voluntatum.

Sedente itaque Jesn super montem Oliveti accesserunt
ad eum discipuli eius secreto (vel quia Christus voluit
illam collocucionem esse Iudeis absconditam vel quia
Christus absentibus indignis secrete quiescere vel propter

loaliam similem causam nobis incognitam) dicentes quando

hec erunt, scilicet quod non relinquetur lapis super

r- , lapidem, ut dixisti. Numquid hoc erit signum immedia-

220" tum adventus tui ad finale iudicium \ et consummacionis

seculi vel secundum quern ordinem temporis ista fient?

i5Sed Christus tacens hec particularia remota tamquam Christ would
secreta et saluti eorum impertinencia inculcat fidem jay 0f
atque periculum de sibi propinquioribus et plus neces- judgement.
sariis ad salutem : Videte, inquit, ne quis vos seducat,
quasi diceret: -Ante diem iudicii et consummaGionem

20 seculi erunt in ecclesia perturbacionum pericula, quod
pertinencius vobis est cognoscere; cum noticia de die
iudicii sit abscondita cuilibet creature (ut patet ser-
mone ....).

Necesse est itaque nobis cavere seduccionis periculum, Christ's

25 cum multi venturi sint in ecclesia quorum quilibet here- ^ fafse" pope's"*
tice asseret se esse Christum, et per consequens, circa
duccionem per caput ecclesie in fide et moribus aber-
rabunt, quod est maxime fidelibus precavendum. Quam-
vis autem istud quidam verificent de Symone mago

3o fingente se esse Messiam (ut patet Act. VIII0), et qui-
dam quod ante capcionem Jerusalem multi se finxerant
esse Christos, videtur tamen mihi quod pertinencius
textui et eventui potest illud intelligi de pseudopapis
futuris in ecclesia, quia quilibet eorum fingit se esse

35 Christum longe aliter quam Baptista est Helias, quia
vivendo Christo quantumcunque contrarie dicit se habere
a Christo potestatem dispensandi thesaurum spiritualem
ecclesie per indulgencias et alias ficticias, ultra hoc

3; DE: Quid enim. 4. E: ille minus. . 6. A: supra. q. E: in-
digens. 11. DE: et quod; ib. A: lapis deest. 14. A: fuit fient.

18. DE: nc omnes; ib. D : seducamini; E: seducant. 21. D: est nobis.
26. DE: asscrit. 2Q. A: musitent de. 3i. DE: finxerunt; ib. D in marg. :
Pseudopapa; E in marg.: fingentes se Christum. 32. DE: quod deest.

6 Matth. XXIV, 3. 18. ib. 4 23. Cf. Serm. Prim. Part.

Serm. V, vol. I, pag. 35. 25. Matth. XXIV, 5.

324 JOHANN1S WYCLIK SERMONUM [sKUMO XLV.

quod Christus potuit, nee consuiit Christum vel eius
legem ad illam ficticiam declarandam. Jdeo cum iste
Christus tam multos seducit tarn periculose faciens
The pope's ecclesiam aberrare, videtur quod Christus istud tam
"claims6 ' magnum periculum non taceret. Omnes autem isti 5
pseudopape veniunt in nomine Christi, dicentes se esse
immediatos eius vicarios, sic quod infinitum plus possunt
de dispensacione quoad spiritualia quam alius christianus,
cum se habent ad alios episcopos sicut Christus se
habet ad suos apostolos. Nee hoc vendicant ex conver- 10
sacionis similitudine vel evangelica Christi concessione,
eo quod nee fundant quod Petrus tantum potuit nee
quod sunt vicarii sancti Petri, sed fundamentum taciturn
stat in dominacione cesarea et concessione quadam
frivola Constantina; et ista seduccio facit multos non i5
ad legem vel conversacionem Christi attendere sed ad
diffinicionem huius pape et sue curie.
Christ's words Totum ergo genus successivum fidelium debet istud
a the6 faithful.3 periculum precavere. Christus autem more suo allo-

quitur hoc genus successivum cuius una pars fuerunt 20
apostoli et alia totum genus fidelium futurum usque
ad finem seculi futurum. Sic enim Antichristus neces-
sitat concedere quod Christus sepe concedens singularibus
personis dans potestatem, virtutem et doctrinam ipsum
et sectam suam intellegit. Multo ergo evidencius intel- 25
ligit Christus genus fidelium sequens ipsum in moribus:
Auditari enim estis prelia et npiniones preliorwn, quod
magis verificatum est de genere fidelium post dotacionem
Romane ecclesie. Extunc quidem (ut dictum est) ne-
VVars caused cessitata fuit hec pars occidua preliari circa dominia 30
by the popes. que cm-istu.s secularibus limitavit; ct non solum hoc
sed panis irreligiose aspirantibus ad papatus non propter
meriturh in regimine ecclesie instar Christi. sed propter
seculare dominium sepe contingit plurcs prefici; et
quibusdam opinantibus unum habere iusticiam, quibus- 35
dam autem reliquum, scminate sunt opiniones preliorum
varie, quibusdam autem rectc opinantibus quodnullus
papa vel clericus debet pro possessionc temporalium
sic bellarc sed affirmantibus racionc multiplici quod
omnia prelia militantis ecclesie debent ad destruccionem 40

4,5. DE: illud magnum. 5.DE: Omnes enim. 7. DE: immediatos' Christi
vicarios eius, sicut. 11. DE: vel ex; ih. A: Christi iwiee. il. DE: vicarius.
20. A: nona(nova^). 21. D : futurum deest. 22. E: futuroruni. 40. 1): debet.

27. Matthaei XXIV, G.

SERMO XLV.] SECUNDA PARS. 32 5

Antichristorum huiusmodi regirari, quibusdam asserenti- Various
bus quod corporaliter debent occidi et quibusdam quod What the popes
ablatis ab eis temporalibus debent vivi ad penitenciam have deserved.
reservari : michi autem videtur quod debent excludi a
3 temporalibus cum quibus sic fuerunt tantum pertur-
bantes se ipsos atque ecclesiam et non occidi invasione
crudeli. Alii autem opinantur ipsos esse incarcerandos
nisi velint vivere pauperrime instar Christi; alii autem
opinantur ipsos post notam obstinaciam ab ecclesia

ro omnium fidelium relegandos, sed alii Antichristi disci-
puli opinantur quod pro restitucione sui dominii sit
severius preliandum et antequam conquisierint totam
habitabilem non sistendum. Et sic (ut dicit evangelium)
sunt opiniones varie preliorum, quorum omnium causa est

1 5 fastus et questus Antichristi viventis et asserentis tarn

difformiter a sequela Christi in moribus quod sit Christus

ymmo se extollentis in pluribus supra Christum.

Sed videte in toto cursu huius periculi ne turbemini We must not

, r. , ■ . , • .. be troubled or

cadentes a constancia ndei aut ab evangehzacione aut ]0Se patience.

20 paciencia Jesu Christi, sed permittite Antichristum
tribulare fideles, concutere ecclesiam et seminare suas
hereses, cum modestia tamen evangeliceresistendo. Oportet
enim hec fieri sed nondum statim finis consummacionis
seculi, nam (ut verisimiliter creditur) non continuabitur

25 hec summa infidelitas usque ad diem iudicii, nam (ut

dictum est Sermone XLIII0) consurget gens contra

b gent em et regnum | adversus regnnm et erunt pestilencie

et fames et terremotus per loca: hec autem omnia inicia

sunt dolorum, quia dampnacionis perpetue perfidorum.

3o Et si in ista contrariacione ab ordinacione Christi non
consummabitur Antichristi malicia, cum relinquet post se
sectas, leges iniquas et errores in populo radicatos, ex
quibus hec omnia pullulabunt, tunc autem tradentur
genus fidelium et specialiter patres spirituales ac sua

35 cognacio (ut exponitur Sermone XLIII0).

Tradetur autem genus fidelium in tribulacione multi-
plici in qua parcialiter occidetur, et propter fervorem
legis Christi ab omnibus gentibus, hoc est, viventibus

i. E: Antichristiorum. 4. A: Quid autem; ib. E in marg. : Opinio
doctoris. 5.A:furent. 12. DE: sevius preliandum ; ib. E: conquisierunt.
14. A: quarum ; ib. codd.: causa deest. i5. DE: venientis. 18. DE: in
tanto. 10. A: adentes. 22. DE: resistendum. 26. DE: sermo LV" ;
A: XLK Correxi. Vide supra pas. 3og. 27. A: in regnum. 32. A: in
proximo. 33. A : Tunc enim. 35. A : XL1" ; DE: LV°. 37. A : obietur.

17. Matth. XXIV, 6. 26. ib. 7, 8. 36. ib. 9.

326 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM fSERMO XLV.

paganice sive gentiliter odietur. Et in ista concertacione

dyabolica scandali^abuntur mitlti, quia reputabuntur ab

adversariis heretici, scismatici et blasphemi; quando

enim discordabunt a scola et via Antichristi, eius dis-

cipuli scandalizabunt ut infideles taliter discordantes; 5

deficiente quidem eis auctoritate scripture non superest

ipsis nisi servos Christi per tradiciones et scandala,

per contenciones et improperia, per tribulaciones et

homicidia infestare.

Multi antem pseudoprophete surgentde sectis novellis et 10

sedncent multos tam clericos quam eciam seculares, cum

contra caritatem zelabunt ad magnificandum sectam suam

propriam et odient quoscunque qui sue sentencie adver-

How the love santur. Et quoniam habundavit iniquitas in toto genere
of manv shall • . /- • . • , ,. », , • .

wax cold. viatorum, rejngescet caritas multorum. Modus scripture 10

est intelligere per caritatem et terminos consimiles fre-
quencius concretive. Sic enim loquitur Apostolus I.
Cor. XIII0, describendo sedecim condiciones caritatis.
Caritas ergo viancium que secundum propheciam Domini
refrigescet est subiectum vel potencia virtutis caritatis et 20
virtutum similium subiectiva, ista enim potencia refrigescit
quando deserendo legem et vitam Christi ars deseritur
secundum quam calefieret talis potencia caritatis ardore.
Et necesse est quod extinctis scintillis prioribus et con-
tinuatis istis Antichristi erroribus caritas refrigescat, 10
sed quomodocunque sit de istis tribulacionibus Anti-
christi, oportet fideles aliquos semper stare. Et gaudium
et consolacio est dictum Christi quod qui per sever aver it
usque in finem in sinceritate fidei hie salvus erit. Oportet
enim a fine viacionis sive laudabili sive culpabili laudem 3o
tocius vite vel vituperium mensurari. Sic enim secun-
dum philosophos motus nominatur a termino ad quern,
licet totus motus medius sit in termino alieno, ut
quando transitur ad albedinem denominacione finali
vocatur albefaccio, licet tota media denominacio sit 35
nigredo; sic est de vita viantis: si in fine sit conversus ad

Danger of Dominum, in beatitudine perpetua salvabitur, licet tota
trusting to a .. . _. ,

late repentance, viacio media sit perversa. Oportet tamen moderare
spem in fide ista, ne propter confidenciam huius fidei

2. E: ct ab. 4. DE: cuius. 7. A: per detracciones et. i3. D:
odient quousque. i5. DE: in scripturis. ig. A: ergo deest. 23. DE :
ardoris. 28. E: ac consolacio. 3i. V. in marg. : Fine meiisurantiir

media. 32. D in marg.: Nota. 36. AH: est deest.

10. Matthaei XXIV, n. 14. ib. 12. 28. ib. i3.

SERMO XLV.] SEC UN DA PARS. 327

viator ad vivendum perperam sit securus, quia raro vel
numquam contingit quod viator sit extra caritatem fere
usque ad mortem, sic agens perperam faciat bonum
finem, sicut econtra raro vel nunquam contingit quod
5 fere usque ad mortem continuans in vita laudabili
finiet mala morte. Medium quidem ad finem necessitat.
Ideo si vis habere finem perseverancie virtutis, exercita te
longe prius in vita et operibus caritatis. Sicut enim homo
potest mereri beatitudinem vel demereri dampnacionem,

iosic potest propinquius mereri vel demereri finem talem.

Debes ergo notare quomodo difficultaris ex mala Strength of bad
consuetudine antiquata, ideo sicut est consilium Christi
ab omnibus acceptandum quod propositis duobus in-
eque bonis, eque facilibus est bonum melius eligendum,

1 5 sic est mandatum Christi propositis bono, securo, et
facili, malo periculoso atque difficili. Primum debet
acceptari et secundum renui, ne devians in fine pessimo
seducatur. Cum ergo vita caritatis sit facilis et secura,
vita vero vicii sit difficilis et periculosa, quilibet viator

20 priorem eligeret et secundam negligeret, ne forte morte
pessima involvatur. Quis enim scit quanta mala con-
suetudo ad illam necessitat? unde si cavet infirmitatis
corporalis periculum, ne mors corporis exinde sequatur,
quanto magis debet cavere infirmitatis spiritualis peri-

25 culum, ne mors secunda que est infinitum periculosior
consequetur? Sicut enim virga obliquata rectificari posset
faciliter, sed cum fuerit indurata in arborem non posset
ex quantacunque consuetudine ad priorem rectitudinem
habitualiter obliquari, sic est de virtutibus et viciis

3o senciendum.

Omnis enim mala consuetudo debet tamquam vene- Three degrees
num pestiferum abhorreri sed specialiter in gradu tri- ° pear"fnai
plici: primo dum quicunque est inveteratus dierum nabit;
malorum, mala autem consuetudo in criminibus cicius

35 induratur, consulat itaque inveteratus scripturam sacram,
F°'- si sua consuetudo fuerit ex integro Deo placens; si
non, festinet continue ipsam ad | rectitudinem revocare.
Si sic, adiciat instanter operam, ut consuetudo lauda-
bilis roboretur.

4. DE: simul sicut. 6. E: necessitant. 8. A: in operibus. 10. A:

sicut. 11. DE: difficultates ; ib. E in marg. : Nota. 12. DE: sic est.
11. A: bonis eque dcest. i5. A: securo twice. i5, 16. Codd. : facili et.

16. DE: malo deest; A: malo periculo atque difficibili. 18. DE: in cari-

tate; ib. E in marg.: Vita caritatis. 19. A: vero desst. 20. E in marg.:

Vita vicii. 3i. E in marg.: De mala consuetudine. 34. A: autem
deest; ib. A: in talibus. 35. A: sanctam.

220

328

JO'HANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLV.

2. Habit Secundus gradus periculose consuetudinis est in

hbighnftatfon°; superioribus ut prelatis; ipsi enim habent plura ad
roboracionem sue antique consuetudinis inductiva; ideo
antiquati statuunt suam sonsuetudinem tamquam legem
et, sic in errore iacet maius periculum. 5

3. Habit of Tercius gradus et periculosissimus consuetudinis er-
corporations. ronee est consuetudo ficta persone ex pluribus aggregate.
Sic enim tota secta elicit consuetudinem que errori
substrata est eo periculosior quo ex pluribus fautoribus.
ex maiori antiquitate et inconvincibilitate erroris est io
insuperacior. Ad convincendum ergo errorem consuetu-
dinis talis secte oportet ad Christum qui est principium
consuetudinis virtuose currere et iuxtaposita sua con-
suetudine contrariam confundere et percepta induracione
personam aggregatam huiusmodi vel saltern eius organa i5
dissipare.

Circa hoc evangelium dubitatur de modo construc-
cionis basilicarum tarn fratrum quam omnium cleri-
corum. Et videtur ex principio huius evangelii quod
Christus reprobat ipsas tarn opere quam sermone; cum 20
enim non sunt per se virtuose, quia existencia extra
Great and animam, videtur quod non sapiunt virtutem nisi de
^ot'Lnctionecl8 quanto facilitant ad virtutem ; si autem ad illam facili-
ty Christ, tantj jloc est pr0pter honestatem loci in quo incolentes

orare devocius delectantur; sed que racio ad illud, 25
cum locus carceris fuit a Christi martyribus oracionibus
devocioribus decoratus? Baptista fuit in heremo ad maio-
rem contemplandi celsitudinem elevatus, ymmo Christus
et patres tarn legis nove quam veteris sub divo effu-
derunt devocius preces suas. Quando enim Christus 3o
pernoctavit in oracione, non fuit inclusus in templo, nee
patriarche orantes devocius constituerunt sibi basilicas,
sed scientes Deum ubique esse tripliciter aptarunt sibi
loca in quibus mens eorum plus mundialibus sit dis-
tracta. Basilicarum autem construccio inducit oppositum, 35
consumit cum nimia sollicitudine bona ecclesie et in-
ducit errores multiplices; propter caracteres et signa
inventa humanitus locus huiusmodi foret sanctus, et toto
rimato basilice tales sapiunt fastum et questum ac

1. E in marg. : 2. Consuetudo laudabilis debet roborari. 2. D : in

ferioribus; E: correxit. 6. E in marg.: 3. q. DE : est et. 10. A
et ex. 11. A: insuperacio. n, 12. A: erroris consuetudinem. i3. DE
virtualis. 14. DE: precepta. 17. AE in marg.: Dubinin; D in marg.
Basilicarum exstruccio. 24. A: loci enim. 35. D: inducit; sequitur

lacuna; E: inducii in spolia et. 37. DE: quod propter.

SERMO XLV.] SECUNDA PARS. 3 29

nimiam multitudinem viciorum. Quid rogo sollicitari

debet ecclesia circa formas basilicarum fratrum, circa c , .

... nor usetul to

formam claustri sui cum hgno in medio ems insito, the Church.
circa formam refectorii sui ac dormitorii sui cum aliis
5 multis pharisaice introductis, cum certum sit quod non
ista signa que querit generacio adultera sed mens
mundata a crimine, persona exercitata pro Christo in
meritoria passione et spiritus elevatus ad Deum in
humili devocione denominat locum sanctum? Locus

10 enim cum sit quantitas non est secundum philosophos
de genere activorum, et artificiositas cum trahit ad
mundum et distrahit a statu levi quern homo servaret
tempore innocencie et tempore beatitudinis observabit,
non iuvat ad meritum nisi forte per accidens, sicut in-

ocidencia in maius peccatum facit per accidens predesti-
natum meritorius operari. Patet ista sentencia secundo
Mach.

Quid (rogo) nobis de quatuor parietibus claustri, ne
religiosi nostri sint in locis vel negociis secularibus

20 dissoluti, quod artentur velato mundo solum celestibus
inhiare et quod observent silencium ac nutus innumera-
biles in quibus fingunt religionem suam consistere, cum
habent oculos linxinos secundum quos ultra parietes in
seculo non in celestibus conversantur? In cuius signum

25 est tedium superioribus de istis ordinibus in claustro
vivere et dissolutis eorum evagantibus nemo fit secularior,
ad machinandum questum mundi profundior vel taci-
turnitate aut moribus dissolucior. Nee dubium quin in
claustro quesierant istos fructus. Si ergo sunt tantum

3o maturati ut fingunt, quare non extra claustrum edificant
fratres suos? Quando enim percipiunt lucrum, fastum
aut delectabilem vitam in mundo, respuunt claustrum
suum et alias ceremonias sue religionis et lecius in
seculo conversantur. Quod non facile crederetur, si

35 forent sine claustro tamquam pisces sine aqua vel
apostate sine regula tarn feliccs.

Nee valet obiectus eorum de sollempni edificacione
templi Salomonis, primo quia licet Salomon in isto
figuram fecerit, tarn en pro modo excessivo graviter

3. D: cuius infinito; E: cuius infixo. 11. A: transit. 14. DE: nam
iuvat. 18. A: quid ergo. 19. A: sunt. 21. A: nutus. 22. DE:

lingant. 24. A: conversantibus. 3o. A: cdiflcavit. 33. DE: aliquas.
36. Codd.: felice. 38. A: primo licet in isto; ib. E in marg. : Quod

Salomon pro modo excessivo graviter peccav'it.

3 3o JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLVI.

peccavit; in cuius signum ipsum templum cito et
crebrius est destructum.

Item, isti licet religionem novam constituant, tamen
ad dignitatem regis Solomonis non possunt contingere,
et tamen si omnes sue basilice forent in locum unum 5
ut in Jerusalem conglobate, excederent structuram tanti
regis.
Christ's Item, cum Salomon multipliciter peccabilis fuit, figura

tha^Solomon's. tantum distans a Christo qui fuit impeccabilis atque

propinquior, mirum videtur quod transultant pro exem- 10
plo a Christo quern est tarn facile et tam necessarium
imitari ad regnum talem de lege veteri a quo oportet
eos adeo difformari. pQj

Sicut ergo sanctitas | vestium vel alie observancie 220''
istorum ordinum seducunt populum et se ipsos, sic i-5
sanctitas suorum locorum atque domorum spoliat popu-
lum atque fraudat.

SERMO XLVI.

Nolite arbitrari quia venerim pacem mittere in terrain.
Matthei' X°, 34. 20

What peace Hoc evangelium dirigit amorem hominis et specialiter
' 'bring.1 martyris ad Deum direccius diligendum. Nolite, inquit,
arbitrari quia venerim mittere pacem . in terram, ubi
certum est fideli quod loquitur de pace que est confe-
deracio corporalis vel mundana, quia aliam pacem que 25
est inter Deum et hominem, inter hominem et hominem
ac inter hominem et suum spiritum venit Christus
mittere et servare. Sed in isto verbo tollit Christus
infidelem arguciam multorum, qui respuunt in causa
Not that of sua contendere. Melius est (inquiunt) pacienter tollerare 3o
COn'eviin8 a quietem ecclesie quam ad maiorem eius perturbacionem
contendere; et in ista vecordia sopuit martyrium,
introduxit in ecclesiam torporem dyabolicum et induxit
sompnium porcinum. Ubi (queso) sunt modo Christi
pugiles qui usque ad mortem contra eius adversarios 35
decertarent? Omnes dicunt quod pax, eciam cum hostibus,

17. E: fraudat etc. 19. A in marg.: XLVI; E in marg. : De marty-
ribus sermo; ib. D: quod veni; A: quia vein. a3. A: veni; ib. D in

marg.: Pax; E in marg.: De pace. 25. A: carnalis vel. 28. A: et

servare decst. 32. E: sopivit; ib. E in marg. : Sopio, is, ivi, itum, id est.
facere dormire, sedare. extinguore, terminare, facere quiescerc. ^4. A:
vigiles Christi; D: veri Christi.

19. Cf. Wyclif's Sermons, ed. by Arnold, I, pag. 23 1 — 2?4.

SERMO XLVI.] SECUNDA PARS. 3 3 I

est tanta mentis tranquillitas quod omnes paterentur
eciam Christi iniurias pro ilia pace quiecius possidenda.
Sed fidelis debet eognoscere quod ista pax est mera
discordia, quia a servicio Dei vecors decidencia. Numquid
5 credimus in conversacione Christi aut lege pacem huius-
modi nos fundare ? Nam Matthei IV0 Christus passus
est dupliciter iniurias sue humanitatis, sed vice tercia
quando dyabolus quesivit se coli latria acute respondit :
Vade satana; et Matthei X°, 34 testatur quod non venit hanc

10 pacem in terram mittere sed gladium, hoc est, pugnandi
cum Christi adversario exercicium animosum. Unde tercio
in passione sua usque ad mortem certavit cum ipso We are not to
dyabolo; miro tamen modo oportet omnes Christi milites ^wicked,
paciencie arma induere et more sui paciendo vincere.

1 5 Quamvis autem Christus dicat Matthei V°, 25: Esto
consenciens adversario tuo cito, dum es in via cum illo,
iste tamen consensus intelligitur adversario impium
superante. Omnis enim Christi proditor est adversarius
legis sue et prophetarum, sed Christus dans formam

20 consensus salvat semper dominium et superanciam legis
sue et vult istum consensum cito fieri dum hie viat,
quia certum est quod post hanc viam non fiet concordia,
cum homo sit extra statum merendi, et lex Christi
adversans statim tradens decedentem dampnatum tor-

25 toribus. Non potest autem intelligi iste adversarius esse
dyabolus, cum nemo debet dyabolo consentire, nee
potest intelligi quicunque homo adversans alteri, cum
sepe adversans talis sit in parte iniusta tamquam dya-
bolus. Oportet ergo quod ista locucio dirigatur iniusto

3o vianti cuius adversarius est lex Christi; ilia enim tradet
te iudici et index tortoribus, si in via non consenseris
parti sue. Oportet ergo legem Dei invincibilem ubilibet
superare.

Et istud cognoscerent querentes porcine vel proditorie

35 pacem mundi, nam sicut subditus foret proditor regi
vel suo domino temporali qui consentiret suo adversario
in domini sui iniuriam, sic evidencius foret proditor

3. E: vera vel mera. 4. A: desidencia. 6. DE: modi deest; ib. DE :
non fundari. 8. quesivit; A ex errore scribentis : que sunt. 9. A: eciam
Matthei. 10. D in marg. : Gladius. 11. E in mars.: Milites Christi debent
paciencie arma induere. i3. A: sed omnes. 16. A: in adversario; ib. DE:
cito deest. 17. AD: intelligitur adversario impii; ib. E in marg.: Pax est
discordia. 23. DE: homo deest. 25. DE: esse deest. 29. h in marg.:
Lex est adversarius hominis iniiisli. 3|. A: vel prodjtorw deest.

35. E in marg.: Exemplum.

q. Matthaei IV, 10.

3 32 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLVI.

Dei sui, qui consentiret eius adversario vel peccato. Et
loquor de consensu, ut dicit taciturnitatem vel omissionem
culpabilem in causa iusticie.
Culpable Nee caret aliquis homo potestate quin posset in

causa huiusmodi adiuvare vel non reclamare et compati 5
vel mereri; et sic istam pacem taciturnitatis culpabilem
non venit Christus mittere sed ad repugnanciam in
causa iusticie excitare. Qui enim non pugnat eciam
cum se ipso in casu quo fuerit adversarius Dei sui,
non diligit Deum super omnia, sed iacet in sorde 10
criminis tamquam porcus.
How Christ Venit Christus separare hominem adversus pat rem suum;

asainsnfis quod potest intelligi de patre carnali iniusto, de patre
father and spirituali Antichristo et de ipso dyabolo. Omnes enim

mother. . . . . x y_

isti secundum racionem qua sunt Deo contrarn sunt a i^

fidelibus adversandi ex virtute primi mandati decalogi.

Et eodem modo senciendum est de filia ecclesie malig-

nancium et matris carnalis, dum fuerit per peccatum

contraria Deo suo.

Et sic intelligendum est de quacunque confederacione 20

carnali vel legali qualem intelligit inter nurum que est

soror mariti et socrum que est soror uxoris. Nam sicut

in confederacione carnali stat istos tres amicos domesticos

esse amplius inimicos, quia consilio Christi magis con-

trarios, sic est de tribus hostibus spiritualibus regularius 25

qui moribus et legi Domini amplius adversantur. Nam

concupiscencia carnis, concupiscencia oculorum et su-

perbia vite sunt homini superato peccato nimis inimici

domestici (ut Ia Johannis II0). Qui ergo preponderat

suos domesticos ultra Christi consilia inimicatur toti 3o

mundo, quia Deo, dictis amicis I carnalibus ac eciam ^ol-
• 2 2 1 f

sibi ipsi.

Lofe of Christ Unde Christus explanat hoc particularius de araore:
Sall°otherU[oveS QMZ> inquitj amat patrem aut matrem plus quam me

non est me dignus. Cum enim Christus sit simul Deus 35
et homo, duplici racione confederandus cuilibet creature,
patet quod plus amans patrem et matrem quam Christum
secundum naturam humanam vel divinam non est dignus

1. E in mare.: Consensus. 4. D: qui posset. 5. A: enim possit
reclamare. 12. DE: Venit ergo. i3. DE: patre corporali; ib. Dinmarg. :
Pater multiplex. 21. A: qualis intelligitur inter virum qui est frater.

22. E: uxor mariti; ib. E: mater uxoris. 27. A: carnis concupiscencia
deest. 28. AD: inimici deest. E addit. 29. A: domestici patet. 3o. A :
inimicant. 3i. DE: corporalibus. 34. DE: aut patrem. 35. A: Cum ergo.

12. Matthaei X, 35. 3|. ib. 37.

SERMO XI. VI.] SECUNDA PARS. 3 3

habere Christum misericorditer humanitus redimentem
nee Christum divinitus premiantem. Et eadem conside-
racio est de amante suara sobolem plus quam Christum.
Et iste regule ad amicicias extraordinarias limitate
5 concluderent per locum a maiori quanta est irregularitas
in confederacione sectarum; plus enim amant suas
privatas regulas vel commoda sua personalia quam
regulam Christi et profectum tocius ecclesie et per
consequens plus quam Christum.

10 Et qui non accipit crucem suam et sequitu?' me non
est me dignus, hoc est, quicunque non accipit voluntariam
tolleranciam pene, cruciando carnem cum viciis et
concupiscenciis (ut dicit Apostolus ad Gal. VI0) et cum
hoc sequitur Christum ducem ac obiectum fidei, non

1 5 est ipso dignus secundum predictam duplicem racionem.
Qui, inquit, inveriit animam suam perdet earn, et qui
perdiderit animam suam propter me inveniet earn. Ille Finding and
autem invenit animam suam qui querit modo sollicite s iffc.
ut hie vivat; quia cum anima sit vita hominis et inveniens

20 querit sollicite, patet quod ille invenit animam suam,
qui querit modo sollicite, ut vita propria vivat in terris;
quod facit quicunque qui plus diligit ut vivat vitam
voluptuosam ad suum commodum personale quam ut
vivat ad honorem Dei et utilitatem ecclesie. Talis enim

2vnon vivit Deo secundum Apostolum ad Rom. VI". Ille
autem perdit animam suam propter amorem Christi
qui vitam suam abbreviat quantum ad convcrsacionem
suam mundanam propter amorem quem habet ad
Christum et suam ecclesiam. Cum enim res commu-

3o nissime sint maxime diligende quia optime, patet quod
qui preponderanter ipsas diligit, diligit ordinate. Ideo
dicit Veritas quod qui perdiderit animam suam propter
ipsum in reputacione mundana inveniet earn inter res
communes beatam in patria.

35 Nee caret ista sentencia Christi sufficienti providencia
pro temporalibus hie in via, quia qui cius discipulos
recipit Christian recipit et qui Christum recipit, recipit
patrem suum, non quod quilibet Christi discipulus sit

i. A: redeuntem. h, 7. E: suos privates. 10. E in marg. : Scctc
private plus amant suam quam Christi regulam. i3. DE: ad dcest.

i3, 14. DE : et cum hoc decsl. 14. DE: n'dei deest. 18. A: nimis solli-
cite; ib. E in marg.: animam invenit. 20. D: animam animam; ib. A:
et inveniens twice. 20. A: querat. 20, 21. A: sollicite — modo deest.
jo. A: sunt. 33. A: ipsam. 3d. A: lemporibus. 3y. DE : ipsum recipit.

io.Mauh.X,38. 16.ib.39. 20. Rom. VI, 10. 36. Mattb. X,40.

334 J0HANN1S WYCLIF SERMONUM [SERMO XLV1.

personaliter ipse Christus, sicut nee Christus est per-
sonaliter Deus pater, sed sicut recipiens personam
hominis consequenter recipit eius membra, sic qui
Christum recipit sive persequitur, consequenter recipit
vel persequitur eius membra. Unde Act. IX0, 4 Veritas 5
Every member dicit Paulo: Saule, Saule, quid me persequerisl Unde (ut
°f amanner m volunt quidam) sicut anima actuans quamcunque partem
Christ. humani corporis per se possibilem ipsam denominat
formaliter esse ipsum hominem, sic est de Christo et
corpore suo mistico quod est ecclesia. Ipse enim 10
quodammodo denominat quodcunque membrum ecclesie
esse Christum et quamvis Christus et pater suus non
sit eadem persona sed eadem substancia, tamen impos-
sible est quemquam per graciam Christum recipere
nisi eo ipso recipiat Trinitatem. Et patet ex divina i5
sapiencia et ex divina benevolencia quod necesse est
membrum Christi in temporalibus quantum expedit
adiuvari. Si enim non potest in bonis pocioribus membris
suis deficere, quomodo deficeret in bonis minoribus?
Nee caret servus Christi benefaciens retribucione mer- 20
cedis, quia qui recipit prophetam in nomine prophete
mercedem prophete accipiet. Multi enim recipiunt pro-
phetas sub racione vel nomine discipulorum; ideo cum
intencio recta vel obliqua debeat hominem iudicare, patet
quam prudenter Christus inculcat activum debere pro- 23
phetam in nomine vel racione prophete recipere. Et
secundum istum colorem quodammodo excusantur qui
recipiunt apostatas credendo ipsos esse Christi discipulos,
quamvis examinacionis desidia possit ipsos facere culpa
dignos, et sic de recepcione iusti sub racione qua iustus. 3o
Reward of true Et quicunque potum dederit uni ex minimis istis calicem
alms. aque frigide tantum in nomine discipuli: Amen dico vobis,
non perdet mercedem suam. Ex quo catholici satis eliciunt
quod quicunque viator alicui Christi discipulo secundum
racionem debitam dederit quantumcunque parvam ele- 35
mosynam corporalem si non ponat obicem, recipiet
beatitudinem pro mercede. Non enim pertinet summum
logicum intelligere negativam si non affirmative pro
mercede perpetua. Non enim decet tam magnificum

1. D in marg. : Qui recipit Christi diseipulum necesse est ut recipiat
Christum et totam Trinitatem. 4. DE: vel persequitur; ib. DE: con-

sequenter deest. 6. D in marg.: Nota. c;. DE: non ipsum. i3. D :
sed earn. j6. A: sapiencia — divjfia deest. ig. D: bonis moribus.

20. A: retribucrc. 23. A: discolorum.

21. Matthaei X, 41. 3i. ib 42.

SERMO XLVI.J SECUNDA PARS. 335

cum retribucione parva temporali servum premiare,
servum qui tarn grate recipit membrum suum.

Circa hoc evangelium dubitatur utrum eo ipso quo
quis alicui vianti elemosinam tribuerit promeretur, et
22lbvidetur | quod non, quia posset propter vanam gloriam,
propter intencionem iniustam et in peccato mortali
indigno tribuere, in quo casu non beatitudinem meretur,
ergo dubium falsum.

In isto dubio non dubium quin sit falsum, cum False motives

10 Scarioth qui portavit loculos potuit dedisse egenis Vllmte aIms-
elemosinam corporalem, cum hoc quod fuisset prescitus,
simulans ypocritice sanctitatem, et sic fuisset ex collacione
talis elemosine peioratus. Et sic est de religiosis nostris
qui propter apparenciam sanctitatis observant ritus suos,

iSsepe celebrant et faciunt multa bona de genere plus
quam propter devocionem sinceram in anima quoad
Deum. Patet prima pars istius Matthei V°, et secunda
pars patet ex dicto Christi Matthei XXV°, ubi virgines
fatue propter defectum olei devocionis recte fuerant

20 condempnate. Contingit ergo esse errorem in talibus
elemosinis propter duo, scilicet propter errorem ele-
mosinantis et propter errorem elemosinati quem ele-
mosinans debet cognoscere extinguere non fovere.

Et quantum ad Christi dictum duplex in hoc evangelio

25 patet quod loquitur expresse de propheta, de iusto et
de Christi discipulo sub racione qua talis; ubi omnis
apostata est exclusus. Sed tota difficultas stat quomodo
contingit predestinatum elemosinare Antichristum et in
ecclesia discolum, cum hoc quod elemosinans mereatur.

3o Nee dubium quin hoc contingit, cum tante sunt sophi-
sticaciones dyaboli et membrorum suorum per ypocrisim
quod vix aliquis viator sufficit discernere iustum ab
ypocrita, sicut nescit discernere predestinatum ad gloriam
a prescito. Sed in isto videtur mihi quod nullus cor-

35 poraliter elemosinans debet elemosinare confratrem, dura
oportet credere quod devians a lege Domini servit dya-
bolo, nisi forte in ultima necessitate sit positus sub spe

3. A in marc.: Dubinin; E in marg. : Dubitacio. 4. E: elemosinam
corporalem; ib. DE: tribuit; ib. D in marg.: Elemosina. 5. D: propter
communicacionem ; E: propter acquisicionem. 7. DE: indigne. 9. AE in
marg.: Responsio. 12. DE: colleccione. 20. A: ergo — errorem deest;
E: ergo omne: ib. E in marg.: Error in elemosina unde. 22. A: ele-

mosinam. 23. DE: cognoscens. 24. A: triplex; E: extinct, in cod.

25, 26. A: et Christi. 26. E: ubi deest. 32, 33. DE: iustum — dis-

cernere deest. 35. E in marg.: Elemosina cui cl quando debet dari.

37. DE: sub specie.

336 JOHANNIS WYCLIK SKRMONUM | SERMO XLVL

correccionis et conversionis ad Dominum, quante exigit
Spiritual alms vjte necessitas conservande. Ideo ministracio spiritualis

may be _ ... .

ministered even elemosine est secura sed ministracio corporalis elemosine

to the wicked. • . , tr- i_ • /^i • » ^ i- r-

septus est perplexa. Kt nine Chnstus, apostoh et alii
viri evangelici talem corporalem elemosinam renuerunt 5
(ut patet Act. IV° et VII0).

Contingit autem Christi discipulum meritorie fidem

ecclesie seminare, id est, Antichristo refuge, cum hoc

Bodily alms quod intencio sit sancta, quia ut sic non nutrit eum

should not be r-i • • c 1 •

-riven to contra Christum, sicut iaceret per elemosinam cor- 10
convents. poralem. Ex quo videtur sequi quod nemo tribueret
istis privatis ordinibus, ut possessionatis et fratribus
elemosinam corporalem, nisi forte videndo ultimam
necessitatem eorum moderate eis tribuat elemosinam
personalem. Patet sic, quia tribuens eis elemosinam ib
corporalem sub racione qua talis privati ordinis intendit
quod appetit quod talis religio conservetur. Cum ergo
religionis illius servacio sit legis et ordinacionis Christi
destruccio vel diminucio, videtur quod sub ea racione
sic elemosinans saltern implicite intendit hoc; consequens 20
non caret excusacione ignorancie elemosinancium in
hoc casu, quia multo remociora a mandatis decalogi
debent in lege Christi cognoscere. Supposito ergo quod
sit notorium quod tales private secte religionem ac
legem Christi diminuant, patet quod sic eas elemosi- 20
nantes adversaries legis Christi nutriunt et defendunt.
Sed que foret elemosina quoad istud, cum hoc Christo
displicet et ecclesie sancte nocet? Si ergo nemo debet
dampnificare se ipsum sive ccclesiam, patet quod nemo
debet defendere sic talem sectam. Aliter enim liceret 3o
homini in casu agendo meritorie destruere ecclesiam
matrem suam et diminuere religionem ac legem Christi
vel rempublicam in suis policiis disrumpere. Et hoc
foret argumentum quoad hominem politicum.

Prima pars sic deducitur: Certum videtur quod 35
istarum sectarum induccio et continuacio vel de facto
destruit multas particulares ecclesias vel saltern hoc
contingit; esto ergo quod una communitas successive
continuet antecedens, et patet quod ilia communitas et
quelibet eius pars facit saltern parcialiter hoc consequens 40

8. E in marg. : Privalis ordinibus non csl elcmosinandum. 11. A:

Et quo. i5. A: patet quod quia. 23. i)E: Christi deest. 27. A :

Christo deest. J2. E in marg.: 1. 2, 3. 35. E in marg.: Deduccio

prima. 3y. A: continet.

SERMOXLVI.] SECUNDA PARS. 3 $7

quod petitur evenire, et cum per adversarium tota ista Friars injure
communitas in hoc facit meritorie et licenter, sequitur clmrches.
prima pars. Notum quidem est quod ecclesiarum appro-
priaciones et fratrum novelle inserciones nedum destruunt
5 multas basilicas et elemosinas secundum ordinem primi-
tivum sed multas animas seducunt que aliter forent
sancte, cum novellas observancias introducunt ut fidem et
antiquam Christi religionem vel sopiunt vel enervant.

Secunda autem pars patet ex consideracione ista: Their novelties

io Cum Christi religio et legis sue attencio sit propter from Christ's
istas novitates plurimum diminuta, quia si tota occupacio laws-

istorum novorum generum collecta fuerit pure ad nos-
cendum, servandum et declarandum legem et religionem
Christi, quis dubitat quin stantibus aliis paribus lex

1 5 Christi et sua religio foret de tanto extensius observata?

Et quoad terciam partem patet multipliciter quomodo Excessive
antequam iste secte introducte sunt debuit esse proporcio clergy
inter tres partes ecclesie militantis, scilicet inter clericos, impoverishes
dominos et vulgares; cum ergo ad religiones privatas tanta
c communitas est abstracta, patet | quod oportet illam pro-
porcionem quoad istorum tercium deficere et specialiter in
laborantibus, ut agricultoribus, in pastoribus et artificibus.
Nee dubium quin necesse sit, istis sectis tantum spoliantibus
a republica de mundi diviciis, ut communitas deficiat in

25 solvendo clero et dominis secundum ordinem primitivum ;
et forte oportet quod iste due partes in penam peccati
omissionis sic temporaliter sint punite. Magnum ergo
robur habet observancia limitum legis Christi.

Sed replicatur communiter quod Christus multa fecit

3o et dixit occasione quorum multa mala evenerant (ut It is a false
patet Matthei XV0). Quid ergo istis ordinibus vel suis chn^waVthe
elemosinantibus, licet ab illis occasionaliter eveniant occasion of evil,
multa mala? Nam iuxta illam stulticiam secundum
argumentum Augustini nullus artifex faceret quodvis

35 opus. Sed ad pauca de lege Dei respicientes de levi
tales argucias pronunciant. Certum quidem est quod
Christus multa fecit occasione quorum (sed male accepta)
multi fuerant peiorati, quia aliter non diceret(Joh.XV°, 22):
Si non venissem et locutus eis non fuissem, peccatum

5; 6. A: primitivum deest. 6, 7. A: animas — cum deest. 8. D:
sopmunt; E: sapiunt. 9. A: Quarta autem; ib. E in marg. : 2.

14. DE: dubitat circumstantibus. 16. E in marg.: 3. 21. A: istorum
trium. _ 22. A: laboriatoribus. 27. A: sunt. 28. A: legitimum;

DE: legis deest. 29. E in marg.: Replicacio in oppositum. 3o. A:

multa venerant. 3i. D: Quid est istis; E: ex istis. 37. E: est male.
38. A: peioravi; ib. D in cod.: dixit.

22

338 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLVI.

non haberent. Hoc tamen credendum est quod, sicut
Christus non dedit occasionem homini ad peccandum,
sic non fecit vel dixit aliquid occasione cuius malum
evenerat, quin directe occasione data exinde venerat
magis bonum. Cum ergo debemus nos tenere in limitibus 5
legis et ordinacionis Christi, que ergo presumpcio dya-
bolica est tantum supergredi. Numquid sumus omni-
scientes ut Christus, quod scimus magis bonum quam
malum appropriate de nostris excessibus provenire?
Revera non plus scimus istud quam membra dyaboli 10
sciunt ex quolibet peccato quod faciunt contingere maius
bonum, sed Antichristus superaddidit Christum in talibus,
cum extollitur super omne quod dicitur Deus.
Alms not to be Et quantum ad elemosinantes introducitur error nimis
eiVrninately?ri" communiter quod quibuscunque dederint elemosinas i5
corporales, sic tamen quod pro Christo, sufficit, cum
necessitantur ignorare indigenciam egenorum.

Contra hanc heresim contendunt mendici sibi ipsis con-
trarii uno dicente quod elemosyna data non alteri sed sibi
ante omnia debet dari, altero autem tamquam meretrice 20
coram Salomone III0, Reg. Ill0 pro personali commodo
contendente, sed relictis mendicantibus validis non dubium
quin visitacio Christi ad infirmitates viancium docet qui
homines sunt per elemosinas huiusmodi relevandi (ut patet
ex fide Luce XIV°). Sed quia in talibus contingit esse so- 25
phistasultra mensuramde elemosinis ecclesie congregantes,
ideo necesse est habere discrecionemquod modo pluvie sunt
elemosine loco et tempori aptande. Et validitas clamoris in
communitatibus sepe diiudicatquoddyabolica sophisticacio
substernitur. Dimissis ergo istis elemosinis ambiguis vel 3o
suspectis satis est christiano elemosine certe intendere.
Even spiritual Et si obicitur quod contingit abuti elemosina spiri-
given'wisely? tuali, cum Matthei VII, 6 dicat Christus: Nolite sanctum
dare canibus nee ponere margaritas ante porcos, concedi
debet conclusio, cum sciencia non virtute morali con- 35
tingit abuti; ideo quantumcunque sancta fuerit sentencia,
debet homo attendere ad locum, ad tempus et ad
personas quibus seminat verbum Dei, et sicut non facit
elemosinam in nomine Christi nisi ipsam fecerit sa-

1. DE : concedendum. 6. A : ergo deest. 7. DE : nee sumus .... sicut.
8. A: que scimus; ib. A: maius bonum. g. A: pervenire. 11. D: magis.
17. A: necessitatur. 18. E in marg. : Contencio Mendicancium. 23. DE:
infirmos. 27. A: quod non. 3i. A: contendere. 33. DE : dicitur.
35, 36. A: continet.

1 3. I. Thess. II, 4.

SERMOXLV1I.] SECUNDA PARS. 33g

pienter, cum Christus sapiencia Dei patris, sic non
predicat vel dat spiritualem elemosynam in nomine
Christi nisi ipsam fecerit sapienter; et ideo racio: in-
terdicenda est elemosina quoad mendicos validos et
5 quoad alios cum prudencia moderanda.

SERMO XLVII.

Egressus Jesus de templo ibat. Et accesserunt ad eum
discipuli eius, ut ostenderent ei edijicaciones templi.
Matthei XXIV°, i.

10 Hoc evangelium ut priora docet formam secundum
quam debent martyres cum membris dyaboli concertare.
Et potest notari mistice quomodo egressus Jesu de
templo signat spiritualiter egressum membrorum a sancta
ecclesia secundum presentem iniusticiam, secundo quo-

i5modo sancti spiritus assistunt predestinatis, ostendentes
illis defectus ecclesie (ut patuit de Evangelista in
Apocalypsi). Nee est repugnancia quod discipuli osten-
derunt Christo edificaciones inordinatas templi quoad noti-
ciam sensualem, et cum ipse ostendit eis racionem huius

20 deordinacionis quoad noticiam sapiencialem et sensus

residui huius evangelii, patet Sermone XXXIX0 huius.

Circa hoc evangelium dubitatur quomodo licet ad

tales sumptuosas fabricas mendicare. Et patet ex dictis

quomodo elemosina ad talia debet propter probabilem

25 suspicionem simpliciter denegari; melius quidem esset
quod non forent tales fabrice. Que ergo elemosina ad
illas infundabiliter construendum? Sed circa hoc evan- Seven sorts ot
gelium est notandum quod septem genera validorum s ur y eggars-
mendicancium sunt fine detestande spoliaciones men-

3o dicancium validorum ; prima est sive religiosorum men- i. Friars and
dicancium ut fratres, sive possessionatorum ut monachi ° ier c ergy-
aut canonici, sive secularium clericorum qui principaliter
\ predicant j propter questum vel fingunt indigencias suas
elemosine ad conscribendas fabricas vel fundandum

35 alias novitates. Omnes enim illi sed primus gradus
precipue sunt fugiendi apostate, cum notum sit fideli

i—3. DE: cum Christus — sapienter deest. 7. A in marg. : XLVII.
D in marg. sup.: XLVII. 14. A: iusticiam. 19, 20. A: sensualem —
noticiam deest. 21. A: XXXIX° huius deest. 22. A in marg.: Dubium.
27. D in marg.: Validi mendicantes. 28. DE in marg.: Septem genera
validorum mendicancium; A in marg.: Nota septem gradus validorum
mendicancium. 1. 29. A: fine deest. 3o — 32. E in marg.: 1, 2, 3, 4.
35. A: suas deest. 35. DE: aliquas.

7. Cf. Wyclifs Sermons, ed. by Arnold, I, pag. 235 — 239.

22 *

340 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLVII.

quod sic predicans sit hereticus excommunicatus et

proditor Dei ac sue ecclesie. Deus enim mandat

Matthei X°, 8: Gratis accepistis, gratis date; et tamen

isti apostate non verentur mercacione sophistica plebem

decipere. Veritas quidem est quod propter peccatum 5

utriusque partis ecclesie est talis sophisticacio dyaboli

Sin of the introducta. Nam primo quando magis rlorebat evan-

° of Successive56 gelizacio, sufficiebat paucus numerus apostolorum qui

new orders, patrias evangelizando circuibant; secundo introductus

est satis laudabiliter residens numerus curatorum qui io

subditis satis debite predicabant; tercio introducta est

secundum ordinacionem cesaream presidencia episco-

porum, quarto adinventa est secundum artem dyaboli

fraus archidiaconorum; quinto ociantibus curatis secundi

ordinis et contempnentibus evangelium introducta est i5

vicaria parochialium presbiterorum, et ultimo secundum

numerum ordinum primi apostate adiectus est numerus

quatuor fratrum qui omnes mendicant tacite vel aperte.

which should Sed cum unus istorum ordinum ad evangelizacionem

suppressed sufficeret, videtur quod multiplicacio eorum ad spolian- 20

except the dum ecclesiam sit a fidelibus subtrahenda. Rectificari
resident , .

curates. quidem debet status residencium curatorum et subtrahi

totum residuum, cum in quolibet istorum septem gra-

duum multiplicantur cautele et fraudes dyaboli et nichil

est per se ad profectum ecclesie innovatum; loquendo 25

Different kinds autem de mendicantibus validis quoad suffragia corpo-

i.°Friarf,awho ralia et momentanea, videtur quod fratres sunt maxime

are the worst detestandi, cum debent predicare libere sine mendica-

cione temporalium tacita vel expressa. Unde nee Symon

magus nee alius Gyezita committit patencius vel gravius 3o

symoniam quam tales faciunt; quod patet ex fructibus

predicacionum, conversacionum et edificacionum quas

gignunt in ecclesia militante. Ad convincendum autem

quod fratres sic faciunt principalius propter questum

narravi septem signa (Sermone VIII0 secunde partis) ex 35

quibus ista fraus satis convincitur. Unde ad simulandum

3. A: tamen deest. 8. DE: apostolicorum. q. A: evangelice. 11. A:
satis deest. 12. A: ordinacionem deest. 12, i3."D: presidencia ipsorum.
18. DE: ordinum deest; ib. E in marg. : Introduccio graduum spintualium
in ecclesiam. 19. DE: evangelizancium. 21. E in marg.: Curati rectifi-
candi. 27. A in marg.: 1. 28, 20. vendicacione. 29. DE: Unde cum.
34. A: sic deest; ib. D in marg.: Multa genera validorum mendicancium
repiobantur. 35. DE: sermone III0; ib. DE: secunde partis deest;

ib. D: ex deest; ib. A in marg.: S. VIII0 2e partis et in marg.

26. There is a passage about beggars in Piers Plowman,
pass. I, lin. 40 et seq. 35. Cf. supra pag. 57 — 5g.

SERMO XLVII.] SECUNDA PARS. 341

simplicitatem sui operis tacent evangelium vel verbum

Domini et ad fabulas convertuntur. Certum quidem

videtur quod reprobi adulterantes verbum Domini cum

intencione huiusmodi plus peccarent. Sed patet quod

5 est multiplicacio in peccato, cum fraus de frivolis loco

evangelii in primis committitur, secundo rapina colla-

cionis de substancia pauperum tamquam debitum fina-

liter intentum annectitur et tercio sic raptum ad deci-

piendum ecclesiam frivolis multis consumitur.

10 Secundo specialiter detestanda est spoliacio Romipe- 2. Pilgrims to
r , j Rome,

tarum qui, postquam symoniace nunc mundum visitave-

rint vel visitacionem eius pretenderint, simulant indi-

genciam suam ac sanctitatem a simplici populo, clamorose

et valide mendicantes; et rumores mendaces ac fraudis

1 5 sanctitatis ficticie sunt illis media ad taliter mendican-

dum, et tamen cum sufficerent ex valitudine corporis

et ocio a labore magis fructifero laborare, certum est

quod racio contra mendicacionem validam eos dampnat.

Tercium genus mendicancium validorum est multitudo 3. Those who
, . . , , ■ ask monev to

20 simulancium se peregrmare ad loca sancta et propter g0 on-

fictam causam inopie ad tarn sanctum finem relevamine pilgrimage.

temporalium se egere; sed cum Deus sit immensus et

ubique exaudiens preces humilium nee locus est perti-

nens nisi de quanto ipsum inhabitans est devotus, patet

25 quod hortandus foret peregrinus huiusmodi, ut incolat
illam contratam in qua possit de labore proprio meritorius
habitare; quod si fingat quod votum ad illud necessitat,
tollatur voti stulticia et secundum legem Christi exercitet
Dei donum. Meritorium quidem est de labore proprio

3o vivere ut fidelis, et aufugere huiusmodi duplices discolias.

Quartum genus mendicancium validorum est robusti 4- Old soldiers,
circuientes per patrias fingentes se laborare in bellis
approbatis per regna et incarceratos fuisse casualiter
vel in aliud infortunium incidisse; et ideo necesse habent

6, 7. DE : colleccionis. 10. A: Secunda specialiter; ib. AD in marg. :
Secundum; ib. A: specialiter deest; ib. DE: spoliacio deest. 11. DE: sy-
moniace deest; ib. E in marg.: Romipete detestandi. 14. A: minores
mendaces. 17. AD: laboris certum. iq. DE in marg.: 3; A in marg.:
Tercium genus; E in marg.: Peregrini. 21. DE: tantum factum; ib. A:
et relevamine. 25. DE : hortandus est. 3o. DE: fideles ; ib. A: discolas.
3i. ADE in marg.: 4. 32. E: laborasse.

10. In Piers Plowman (B. IV, 128) one of the conditions of
Reason's Utopia is —

„And alle Rome-renneris for robberis of byzonde,
Bere no silver over see."
Cf. E.W. of Wyclif, ed. Matthew, pag. 494/5,

342

JOHANNIS WYCLIF SERMONUM SERMO XL VII.

6. Sham
cripples.

quod, usque pervenerint ad patriam suam in qua sunt
satis divites, sic mendicent.
5. Broken Quintum genus validorum mendicancium est multi-

own c ergy. tucj0 discolancium clericorum qui fingunt se laudabiliter
stetisse in studiis vel aliis occupacionibus edificatoriis 5
et necessariis ecclesie sed propter inopiam defecisse;
talibus (inquiunt) est elemosinancium subvenire. Sed
certum est quod supposita narracione eorum quam sepe
fieri contingit mendaciter non docetur, sed sepe pro-
babiliter suspicatur prodesse ecclesie non esse tot et io
tales clericos, sed ex divina | providencia illos sufficere Fo1-
regnis et populo qui possunt a suis parentibus relevari. 222
Tales ergo discoli sunt suspecti.

Sextum genus mendicancium validorum est trutanni
qui se simulant impotentes et tamen subducta simula- i5
cione falsa forent satis validi ad sibi necessaria laboricio
acquirendum. Unde secundum talem artem sciunt qui-
dam se simulare infirmos horridos secundum herbas et
medicamina trutannorum. Cum itaque in istis et sibi
similibus laborant tot sophisticaciones dyaboli et secun- 20
dum principia fidei preeligendum est bonum securius,
videtur quod omnis homo, cum habet tantum finitum
de temporalibus ministrandum, non debet impertiri
talibus, antequam egenis de quibus fuerit securus sit
plenarie ministratum, et forsitan supersederetur a rele- 25
vamine talium discolorum. Sepe quidem contingit quod
fideles operarios foret meritorius quam tales discolos
relevare, et istud principium relevaret quoad corporales
elemosynas totum mundum. Quomodo (queso) tribueret
dives seculi tot temporalia fratribus et aliis mendicanti- 3o
bus infundabiliter introductis, quando sunt tot incarcerati
Christi secundum naturalem impotenciam tantum tem-
porali elemosina indigentes? Ipsi enim non consumerent
elemosinas ecclesie tarn monstruose etcontrarielegi Christi.

Septimum genus validorum mendicancium sunt que- 35
stores qui ut mendicantes primi fingunt se benefacere
populo quern seducunt. Dicunt enim quod virtute bul-
larum papalium reddunt cuique tribuenti obolum in-
numerabiles annos indulgencie in purgatorio et pro
parvo momentaneo temporali infinitum plus retribuere 40

1. DE: quod deest. 3. AD in marg.: 5; ib. A: est deest. 7. DE :
elemosinarium. 12. DE: sublevari vel relegari (E: relevari). i3. A:

ergo deest; ib. E: sunt deest. 14. ADE in marg.: 6. 20, 21. A: se-
cundum presencia. 24. D: est; E: erit securus. 28. DE: et istud —
relevaret deest. 3t. D : mercati correxit in incarcerati. 35. ADE in
marg.: Septimum; E in marg.: Indulgencie. 40. E in marg.: Note.

7. Pardoners.

SERMOXLVII.J SECUNDA PARS. 343

de suffragio spirituali. Et idem fingitur de literis frater-

nitatum concessis a fratribus; sed istorum omnium illusio-

nem propria stulticia elemosinancium est in causa Nam

supposito quod litera talis sine falsa ficticia descendat a

5 papa vel episcopo (quod raro evenit), ymmo posito quod Their bulls
1 ' v r i • • ., ' , commonly

portet papam vel episcopum in manibus, querat elemosi- forged and

nans quomodo posset de tot indulgences vel spiritualibus alwaYs useless.

suffragiis esse certus. Nee dubium quin Antichristus

cum cunctis suis complicibus nee scit nee sufficit cer-

iociorare de capacitate vel dignitate elemosinantis, ut
recipiat tantum bonum. Cum ergo non debet expendi
pecunia in ficticia frivola et incerta, videtur quod non
debet dari talibus pecunia nisi forte de indulgeneiis tot
et tanto suffragio fecerint firmam fidem; sed quomodo

1 5 hoc facerent, cum statum elemosinantis ignorant si pre-
destinatus fuerit vel prescitus? Ignorant eciam quomodo
peccatum veniale distinctum fuerit a mortali. Et igno-
rant tercio si cuncta mortalia que elemosinantes com-
miserant sint dimissa. Dicat ergo elemosinans tali dis-

2ocolo: Libenter ista et plura tibi tribuerem, si de tanto
suffragio me volueris securare, sed scio quod posita in
me capacitate tantum a Christo reciperem subductis tuis
fabulis, et eo copiosius quo tuis fraudibus noluero consen-
tire, et sic lumen fidei detectum per rectores simplicibus

2 5 faciliter excuteret, ne simplices sui per mendicantes huius-
modi sint seducti. Et sic omissio prelatorum et rapine
participium est in causa quare subditi taliter seducuntur.

Infinite sunt alie species mendicancium validorum, ut Other sorts of
harloti, Robertini, minstralli et ioculatores cum ceteris s ur y eSSars-

3o qui quia eorum fraudulencia patencius est percepta, et
informacio curati a dacione talium plene sufficeret, non
sunt particularius declarandi. Ille enim per curatum
suum debiliter est instructus qui propter famam seculi,
propter pudorem mundi aut propter similitudinem

35 errantis proximi talibus sua temporalia contra legem
Domini stulte donat. Convincit enim se plus amare hec

7. DE: quomodo posset deest. 8. E in marg. : Nota. 14. A: fecerunt.
18, 19. A: omiserant sunt. 21. DE: et scio; ib. A: supposita. 23. DE: et
deest. 24. AD : recciores. 26. A: modi deest. 29. DE: harlati . . . . mini-
stralli. 3o. DE: qui deest. 34. A: similitudinis. 35. DE : errantis deest.

29. In Rolls of Parlament vol. Ill, 332b. there is a petition
'des Fortz Begers' in which complaint is made that 'plusours fortz
Ribauds mendinent et ne vuillent labourer. The King replies 'Soit
l'Estatut de Wyncestre et la declaration d'ycelle et les autres
estatuts deRoberdesmenetc. sur ce faitz tenuz et gardez. (Matthew).

344 JOHANNIS WYGLIF SERMONUM [SERMO XLVII.

frivola quam dominum Jesum Christum. Intelligo autem

mendicantes validos sanos corpore qui mendicacioni

temporalium preter auctoritatem Domini pro se instant,

per hoc quod sunt sani corpore excluduntur infirmati

a Domino ; per hoc autem quod instant mendicacioni 5

temporalium excluduntur mendici Dei qui necessitantur

in qualibet oracione dominica mendicare; bona autem

spiritualia petunt instanter a Domino et per hoc quod

instant pro se et non pro aliis egenis extra se ipsos

excluduntur divites qui caritative instant pro pauperibus 10

relevandis. Sic enim peciit Paulus apostolus pro Sanctis

Jerusalem, non pro sua egencia relevanda (ut patet

I. Cor. ultimo). Et per hoc quod preter auctoritatem

Domini mendicatur, includantur fratres et alii non

necessitati mendicare pro suis collegiis, cum labore i5

magis laudabili poterunt se magis iuvare.

Christ and His Et hec racio quare Christus et apostoli non expresse

disciples mendicarunt ab homine sed innuitive ac insinuative r ,
be£ged . . . . . rol.

inniutiveiy. non | autem expressione vocah dixerunt proximis suarn 22 2b

egenciam. Et ista propter urbanam racionabilitatem non 20

vocatur mendicacio communiter. Cum autem ista clamo-

rosa mendicacio sit communiter contra legem nature et

validus in corpore possit aliunde melius occupari nee

non et dat occasionem ut pro rapina subdola proximus

molestetur, ideo Christus et sui apostoli non taliter 25

mendicarunt. Unde Matthei XXI° quando Christus eiecit

vendentes et ementes de templo, dicunt sancti proba-

biliter quod propter invidiam sacerdotum Jerosolimite

non dederunt sibi cibaria et hinc prope noctem peciit

Bethaniam et veniens mane in crastino ad Jerusalem 3o

esurivit et in figuram malediccionis sacerdotum ficui

maledixit. Si ergo Christus in tanta esurie non sic

mendicavit, que auctoritas fratribus ingurgitatis et super

simplices a quibus mendicant super habundantibus taliter

mendicare? Et hinc Act. XX° Apostolus confitetur 35

suum laborem et negat mendicacionem, cum vixit de

labore manuum, quando levi occasione hoc oportuit

(ut patet Act. XVIII0), ne alicui populo foret gravis.

Que ergo auctoritas foret fratribus, ut multa millia

librarum per mendicacionem talem consumant de regnis?4o

1. E: dominum nostrum; ib. E in marg: Mendicantes validi. 9. A:
se deest. 11. A: peciit deest; ib. DE: Paulus deest. 16. A: magis

deest. 18. A: mendicare. 19. DE: suis. 21, 22. A: clamosa.

23, 24. DE: nee non eciam. 24. A: proximo. 29. A: cibarium;

ib. et deest. 37. DE: hec.

SERMOXLVIII.] SECUNDA PARS. 345

Numquid sunt ut sic tam dominis quam simplicibus
suis tenentibus onerosi? Et patet cum in Christo non
sunt est et non, quod fratres non ex auctoritate Domini
sic mendicant et per idem non ex auctoritate Domini
5 taliter conglobantur. Et patet quante est valida fratrum
mendicacio detestanda; et per idem mendicaciones alie
et fraternitates ac societates novelle que ab ista voragine
exemplantur, in tantum quod superiores domini captant
sibi circa collum vel brachia, ut fecit fatuitas legis veteris

10 perishelides vel alia ornamenta.

Nee dubium quin secte novitates huiusmodi introdu- Friars try to
cunt, nee sunt evidencie fratrum de mendicacione digne bc^gjn/invaln.
memoria. Nam Joh. IV0 fingunt Dominum mendicare
quando super fontem precepit Samaritane sibi dare

i5bibere. I Cor. ultimo videtur Apostolum pro Sanctis
Jerusalem mendicasse et Luce XVI° ex mendicacione
Lazarus commendatur. Unde Matthei XXV0 dixit Christus
quod esurivit et secundum formam qua in membris
suis accepit elemosinam sibi dederant manducare. Que

20 (inquiunt) est dissonancia taliter mendicare, cum ex
tanta auctoritate processerit? Sed patet ex dictis quod
est simile ac si insanus argueret quod licet se ipsum
occidere, quia Christus summe meritorie se occidit; cum
enim Christus sit Deus, patet quod oportet concedere

25 ipsum facere omne opus, et per consequens sicut occidit,
vivere facit, percutit et sanat, sic se ipsum occiderat.
Sed notet hereticus plenam similitudinem et congruen-
ciam et faciat quantum potest similiter ; particularis
autem solucio istorum patet diffuse alibi.

30 SERMO XLVIII.

Dixit Jesus turbis Judeorum et prirxipibus sacerdotum.
Luce XI0, 29.

Hoc evangelium ut priora docet quomodo usque ad

martyrium sunt inimici ecclesie arguendi. Sunt enim

35 duo genera a principio mundi usque ad fmem contraria:

primum genus electorum ab Adam incipiens et descendens

2. DE: suis tenentibus deest. 5. DE: sic conglobantur; ib. D:

quanto; E correxit: quomodo. 11. D in marg.: Utrum Christus aut

apostolus mendicavit. 17. D: Lazari; E correxit. 23. E in marg.:

Nota. 24. DE: concedere deest. 3i. A in marg.: XLVII ; D in marg.
man. recent, (false j: XLVII. 36. E in marg.: Genus electorum.

10. Num. XXXI, 5o. Is. Ill, 20. 3i. Cf. Wyclif's Sermons,
ed. by Arnold, I, pag. 239 — 242. 32. Vulgate: Turbis autem
concurrentibus coepit dicere.

346 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLVIU.

per Abel et cunctos electos usque ad sanctum novissimum

ante diem iudicii militantem, secundum genus reproborum

a Caym incipiens et transiens per alios reprobos usque

Christ's words ad prescitum novissimum et illis Christus dirigit hunc

the reprobate, sermonem. Illi autem erant mixti principes sacerdotum, 5

pharisei et alius populus iudeorum. Ve, inquit, vobis

qui edificatis monumenta prophetarum, patres autem vestri

occiderunt illos, profecto testificamini quod consentitis

operibus pat rum vestrorum, quoniam quidem ipsi eos

occiderunt, vos autem edificatis eorum sepulcra. Constat 10

ex evangelio Matthei XXIII0, 29 et isto Luce quomodo

ad literam ista generacio cui Christus dixerat hos

sermones edificavit sepulcra iustorum et prophetarum

quos patres eorum occiderunt. Et iterum quod hec

generacio erat de cognacione Caym reproba, cum in i5

persecucionem et mortem Christi ypocritice consenserunt.

Their various Et sic Christus onerans verba sua sensu multiplici dicit

quod edificant monumenta prophetarum. Cum enim opera

virtuosa sint mistice sepulcra hominum, monumenta

mortuorum possunt dici mistice opera ypocritica que 20

apparent bona esse de genere virtutum, licet sunt

intrinsecus mortua quoad mores et ypocrisi fetencia;

et talia sepulcra mortuorum ista generacio reproba

palliavit. Sed cum patres vestri illos occiderant, vos

autem trahitis in eodem iugo ypocrisis, manifeste patet 25

quod ex ypocrisi et vestre generacionis malicia eorum

operibus consentitis; et cum more ypocritarum fingitis

vobis dampnabiliter si fuissetis cum illis prophetis et

iustis contemporanei, non eorum occisionibus consen-

tiretis, sed eorum sanctam sentenciam probaretis, et 3o

cum edificatis sepulcra dictorum iustorum ac approbatis

in verbis eorum vitas ac sentencias et machinamini

Fol
ad intra detenus, quia occisionem | Christi, manifestum "c

est quod consentitis eorum operibus.

Et patet causalis Christi de imitacione consentanea 35

precedencium reproborum, quoniam ipsi mistice sic

edificant eorum sepulcra ad sensum expositum. Ideo

omnino sunt imitacionis filii generacionis predicte et

3. E in marg. : reproborum. 5. E: mixtim. i3. DE: edificatis.

18. A: enim deest. 20. DE: mistice deest; ib. E in marg.: Monumenta
mistice. 21. DE: et de genere. 26. E: et testimonio generacionis

malicie eorum et. 28. A: dampnatis. 20, 3o. AD: consencieretis.

32. DE: vitis eorum vitas atque.

G. Lucae XI, 47.

SERMO XLVIII.] SECUNDA PARS. 347

possibiliter eciam filii in natura. Tota enim generaoio The malice of

reproborum terminat finaliter suam maliciam ad occi- found 'its' end

sionem Christi et membrorum suorum, cum pater in tl'e. d.eatn of
... . . . Christ,

eorum dyabolus hoc principahter mtendebat; ideo dicit

5 Christus Matthei XXIII0, 3 2 loquens yronice: Et vos

implete mensiiram patrutn vestrorum, ac si diceret

prophetice generacioni huic reprobe : Vos estis a diabolo

instigati ad implendum summum gradum malicie in

occisione Christi ad quem omnes patres generacionis

iovestre perperam disponebant; tunc enim mensura vasis
ire usque ad summum impletur. Totam autem istam
sentenciam Christus exponit expressius, cum sic dicit:
Propter ea et sapiencia Dei dixit: Mittam ad vos prophetas
et apostolos, cum sit auctor utriusque testamenti, quia

1 5 personaliter verbum Dei; et ex illis Occident et perse-
quentur, lit inquiratur sanguis omnium, prophetarum qui
effusus est a constitucione mundi a generacione ista a
sanguine Abel usque ad sanguinem Zacharie qui periit
inter altare et edem. Ita dico vobis requiretur ab hac

20 generacione. (Istius autem textus sensus exponitur Ser-
mone 11° huius partis in declarando textum Matthei XXIII0,
ideo queras ibi.)

Nee est credendum quod ista huius generacionis but did not
perverse persecucio cessavit in morte Christi, sed durabit

25 usque ad diem iudicii, cum usque illuc erit generacio
adultera signa querens, et (ut quidam reputant) hec
generacio adultera stat maxime in generacione sectarum
infundabiliter adinventa. Et nine Christus dicit com-
muniter alloquens phariseos Ve vobis, sicut ex Christi

3o imitacione tenentur fideles dicere nostris religiosis privati
ordinis, cum sint nobis pharisei eiusdem generis. Sicut
enim tempore Christi dicti pharisei contra Christum et
membra sua coniuncta falsa ypocritice palliarunt, sic
diebus nostris istarum sectarum generacio plus ypocritice

35 subtrahit a lege Domini et plus subdole persequitur
membra Christi; ideo videtur multis quod fideles fre-
quencius generacionem istam Ve unico salutarent.

sionem

i. DE : possibilis et filii. 3. E in marg. : Reprobi terminant occi-

4, 5. A : ideo — vos deest. io, n. A : vasis ire deest. 14. Codd.

r.,:+~)\ — „. a . c~., ~ ~„ J~ u,,: — ~„...-:~ ~#- :„ — :„.

cum sint(fuitP). 20, 21. A: Sermone secundo huius partis et in margine.
21. DE: prime partis. 22. DE: ideo queras ibi deest. 25. DE: usque in.
32. DE: econtra. 37. A: ve evangelico; E: re unica; ib. DE : salutarunt.

i3. Matth. XXIII, 34. [5. Lucae XI, 5o, 5t. 21. Vide

supra pag. 7 — 14.

348 JOHANNIS WYCL1F SERMONUM [SERMO XLVIII.

The key of Sed quia ista generacio habet gradus multiplices et

knowledge, perversum ordinem in suis partibus, ideo Christus a

perversione incipiens: Ve, inquit, vobis legisperitis qui

tulistis clavem sciencie, ipsi non introistis et eos qui

introibant prohibuistis. Ubi non dubium quod evangelium 5

intelligit per clavem sciencie scienciam apertivam legis

Domini per quam compendiose et breviter viator ac-

quiret regnum Dei. Quamvis autem Johannes XXII et

ceteri generacionis sue contendant quod hec clavis sit

potestas iudiciaria illis pro iurisdiccione sua singulariter 10

reservata, quia tamen non fundatur sed probabiliter de

potestate luciferina presumpta suspicatur, ideo eadem

facilitate contempnitur qua probatur. Nam fides evangelii

The key is the vocat illam clavem scienciam, sed quo sensu pertinen-

knowledge of c;ori quam intransitive intellieendo clavem que sit i5

the way to ~ . V 11.11.

heaven. sciencia, reserans viam ad patriam per dyabolum ob-
scuratam. Illam autem clavem obnubilarunt legisperiti
tempore Christi per adinvenciones suas legi inmaculate
Domini conglobatas. Sed in lege gracie dicti legisperiti
et pharisei adiungunt ficticias ampliores, sicut patet de 20
iure canonico pictato cum lege politica, de statutis
papalibus et de regulis ordinum privatorum.
Man's laws put Nee dubito quin in isto triplici vinculo dyabolico
in<JocTs. ° lex Dei nimis ab ecclesia est ablata. Ex hoc enim

ignorant plurimi viam Domini per quam fidelis com- 25
pendiose ad patriam graderetur, cum sicut dicunt: Ecce
hie et ecce illic est caput ecclesie, ita dicunt huius
generacionis filii quod in ordine meo oportet hominem
salutem consequi; alius autem quod non, sed in meo
ordine oportet viantem compendiosius et excellencius 3o
venire ad patriam et in omnibus istis postponitur et
contempnitur simplex religio Christiana. Ideo vere dicit
evangelium quod hec generacio non introivit ad viam
patrie secundum regulas legis Dei nee ex tradicionibus
suis pompam suam indicantibus permittit simplices 35
introire. Si autem queratur ordo huius generacionis
adultere ex quo processit, dicunt quidam quod radix
eius secundum Apostolum Ia Thim. VI0, 10 est cupiditas

3. E in marg. : De clave. 4. DE: ipsi enim. 6. A: intelligit deest;
ib. A: sciencie sanctam ; ib. E in marg.: Clavis quid. 14. A: sciencie.
16, 17. DE: obscuratum. 19. DE: conglobatos. 20. DE: pictacias

ampliores. 21. A: putato. 23. A: Nee dubium. 24. A: Dei deest;
ib. A: nimium. 26. AD: cum sic. 28. A: in deest. 35. DE: pompam
scienciam. 36. E in marg.: Origo generacionis adultere.

3. Lucae XI. 52. 8. Cf. Arnold I, 241.

SERMO XLVIII.] SECUNDA PARS. 349

terrenorum. Nam generacio perversa in clero propter

cupidinem honoris temporalis atque dominii deseruit

legem Christi et multiplicans sibi leges antichristivas, per

quas desiderium suum perversum defenderet, destituit

5 legem Christi et originans sectas novellas que pro parte

sua vivaciter loquerentur, habet multitudinem pictatam

ex ordinibus nimis disparibus, ita quod totum non

p. possit dici vere et proprie secta Christi. Et hec racio

222dquare secte quas vocamus paganicas nostras | fallacias

10 reliquerunt. Iste autem secte novelle iuvant stipitem suam
reciproce et econtra. Sed certum est quod hoc adiutorium
est impedimentum ab ingressu ad patriam tardativum.

Quamvis autem Christus tam crebro dicat in evangelio Evil wrought
istam sentenciam et eventus rei publice ipsam clamet, y ^'^ a se

i5tamen sic obscurantur legentes ipsam indies quod ad
noticiam et profectum ecclesie non venitur; cuius per-
turbans vetacio per Antichristum et sectam suam indi-
catur. Sic enim lex extranea a lege Domini studeri
mandatur, scriptura sacra a membris dyaboli heretica

20 et falsissima defamatur et catholicacio cuiuscunque
scripture a primo nido heresis expectatur; que omnia
si sint vera (ut dicitur) quis dubitat quin ecclesia
malignancium a maligno spiritu agitatur? Verumtamen
protestor quod non est intencionis mee iuridice hoc

25 probare, sed iudicet ecclesia si sint vera, et ego hanc
condicionem supponens tamquam possibilem constanter
assero quod sunt mala, et sub eadem condicione assero
quod si sint vera, Spiritus Sanctus ordinavit per istam
scripturam ista intelligi et ab ecclesia precaveri. Et

3o (sicut quidam asserunt) Antichristus tollit clavem sciencie
instituendo per membra sua stultam logicam, ex qua
concludit legem Domini esse deformem et ab omnibus
fidelibus respuendam, sic quod oportet ad decretum
suum in isto concurrere. Sed cum ipse vagans in mundi-

35 alibus non ad studium scripture attenderit, committit
fratribus et aliis apostatis qui ypocritice simulant se
habere scienciam Dei super christianos singulos, ut
vice et auctoritate sua iudicent in hac parte. Ad tantum
(inquiunt) infatuatur ista generacio quod nescit secundum

40 omnes partes suas quid sit sacramentum altaris vel id

3. A : Christianas. 6. A: putam ; E: pictatim. 17. A: suam deest.
17, 18. AE: indicitur. 18. E in marg. : Nota. 21. A: primo modo.

23. D in marg. : Protestacio ; E in marg. : Protestacio doctoris. 25. DE :
fuerit vera et ego hie. 3o. E in marg . : Antichristus tulit clavem sciencie.
3i. A: et stultam. 33. DE: ad deest. 38. A: vite auctoritate.

3 5o JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLVIII.

Heresies on the quod sacerdos consecrat ad altare, sed relictis scriptura

Eucharist. £t sanctjs doctoribus ac decreto antiquo Romane ecclesie

in Berengario tamquam stultis dicit unus quod est

quantitas et alius quod est qualitas et tercius quod

est- nichil. 5

Unde sequitur in textu evangelii: Cum autem Jesus
hoc diceret ad eos, ceperunt pharisei et legisperiti graviter
insistere et os eius opprimere de multis, insidiantes ei et
querentes aliquid capere ab ore eius, ut accusarunt ilium.
Nee dubium quin generacio ista perversa proporcionaliter 10
facit usque hodie membris Christi, sed cum sufficit
discipulo ut sit sicut magister eius, satis est fidelibus
quod dicant et zelent generaliter pro lege ac ordinacione
Christi ac leges et ordinaciones alias impugnent quantum
suffieiunt, legem autem que dicitur a fidelibus multis i5
iam currere constanter affirment esse contrariam veritate
supposita legi Christi.
The keys of Circa hoc evangelium dubitatur de quiditate clavium
the Church. ecciesi£) de earum participacione et cur in hoc evangelio

nominatur singulariter sub nomine clavis sciencie, sed 20
Matth. XVI0 nominantur pluraliter claves regni.
These are Quoad primum patet (ut dictum est) quod clavis hie

1 of Scripture T exPressa est noticia evangelica scripturarum et aliam
clavem oportet ad istam consequi quod sit data vianti

2. true theology, postestas ad regulandum ecclesiam secundum istam 25
scienciam. Ista autem clavis non est mathematica nee
sciencia naturalis vel logica, quamvis omnes tales sciencie
isti clavi debeant ancillare, sed est sciencia theologica
vel scripture, docens per quam viam homo debet brevius
et Deo placencius ad patriam properare. Quia autem 3o
alia clavis ad istam consequitur sicut passio ad subiectum,
ideo ista singulariter sub nomine sciencie hie notatur.
Sed Matthei XVI0 dicitur pluraliter quod oportet simul
has duas currere in quocunque Christi vicario; nee est
alia clavis pertinens prelato ecclesie preter has duas 35

4. A: et deest. 6. E in marg. : Sentencia modernorum de Sacra-

mento. 6, 7. A: Christus diceret ad illos. 8. DE: resistere ei.

9. A: aliud; ib. A: ex (recte: de) ore. 10. E in marg.: De quiditate

clavium. i5. A: legemque autem. 18. E in marg.: Dubium; DE in

marg. : Clavis. 20. A: sed deest. 21. DE: nominatur pluraliter. 24. DE:
ut sit; ib. D in marg.: In marg. sup.: Prima clavis est noticia evangelica
scripturarum, secunda potestas a Deo data vianti ad regulandum ecclesiam
secundum scienciam predictam. 28. A: debent; ib. DE: ancillari; ib.

E in marg.: Noticia, potestas, nota, clavis. 32. DE: huius nominatur.

33. A: quia oportet; ib. E in marg.: Solucio tercie partis.

1, 2. Decreti tercia pars, De Cons. dist. II, cap. XLII.
'6 — 9. Lucae XI, 53, 54.

SERMO XLVIil.] SECUNDA PARS. 35 i

racionabiliter nominanda. Sufficit enim Christi vicario

quod habeat istas duas sed non obstat quod iste due

claves habeant multas partes et quod clavis in scriptura

accipiatur equivoce, nee est magna difficultas apud

5 rectos logicos de istarum clavium quiditate, cum sint

qualitates supernaturales date homini ad prodessendum

ecclesie ac eciam sibi ipsi.

Nee valent obiectus quos Antichristus replicat contra Objections:
, . . . „■ • i • • • This doctrine

istud. Arguit enim: Si iste claves suit sciencie, cum would destroy

iocontingit hominem naturaliter sive supernaturaliter ac- the papacy,
quirere talem scienciam, contingit ipsum acquirere taliter
istas claves et per consequens pereunte lege institucionis
papalis contingeret quantumcunque simplicem et incog-
nitum esse papam.

1 5 Item, cum stat sciencia cum peccato et infidelitate,
sequitur quod contingit laicum et infidelem esse papam
papa electo ignorante istam scienciam et per consequens
non habente huiusmodi potestatem et periret omnis
iurisdiccioDalis potestas hodie sompniata.

20 Item, cum contingit omnes tales sciencias esse com-
municatas multis suppositis, videtur quod omnes tales

°„a potestates possunt | multiplicari in multis suppositis et sic
pape, vel aliter talis sciencia non sufficit ad papatum vel
aliter clavis potestatis huiusmodi non sequitur ad clavem

25 sciencie, sicut passio ad subieclum, et sic periret legum
humanarum institucio de papatu et eius ordine utrobique.

Sed respondendo ad istud oportet supponere ex Reply:
metaphysica et logica quod clavis ista sciencie sit noticia
particularis et practica a Deo singulariter donata, ita

3o quod clavis sciencie sit hanc personam regimen ecclesie
secundum Deum in singulari cognossere.

Et patet quoad primum quod concedi debet conclusio. God gives the
Si enim quis mereatur ut habeat istas claves, Deus whoS a°e ^ to
non obstante eleccione humana tribuat illas sibi, nee use them.

35 humana eleccio regulariter Deum necessitat ut illam
scienciam electo ab homine tribuat, et tunc indubie
non habet electus ab homine istas claves. Duo tamen
sunt ex quibus ostenditur talis noticia dari homini;

4. A: non est. 5. E in marg. : Claves sunt qualitates supernaturales.
10. A: sive supernaturaliter deest; ib. £ in marg.: Obieccio. i3. A:

contingere. _ 14 — 15. D : esse papam — infidelem deest. 17. D : et per
potestatem i. m. additum. 19. DE: que hodie sompniatur. 21. D:
videtur suppositis i. m. additum. 22, 23. DE: et sic pape deest.

24. D: potestatus. 27. A: Sic respondendo; ib. E in marg.: Responsio.
Clavis sciencie. 3o. DE: regnum ecclesie. 33. A: si autem. 36. DE:
electo deest. 37. DE: et tamen.

352 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLVIII.

primum est quod exequatur in practica quoad se ipsum

et alios conformiter legi Christi et secundum quod non

pompet vel iactet de sua excellencia, cum ista eminencia

non sit evangelica sed mundana.

It is not Quoad secundum obiectum dicitur supponendo papam 5

necessary that ., _.. . .. . rjr,

a pope should esse in lege Domini eminentissimum viatorem quod

evenkconscious falsum assumitur, cum fidelis et apud Deum approbacior
of his office, in virtute scit se ipsum esse excellenciorem in ista
noticia quam scit abieccior vel virtute tardior de se
ipso. Et sic quamvis Deus et angeli sciant de dato papa 10
quod ipse sit ad regimen istud apcior, hoc tamen
nesciunt de se ipsis, et per consequens, cum hec clavis
sciencie sit noticia singularis et practica, non habet in
se subiective istam scienciam. Et patet quompdo se-
cundum rectam logicam hec clavis sit hominem cognoscere i5
sic se regere ecclesiam militantem, de quo non est
pompandum vel sine revelacione facta homini presu-
mendum, sed (ut communiter scitur) confusa sciencia
et particulars dubitatur; et hoc Deus ordinavit, ne
homines pompent de suo primatu, superbiant vel con- 20
tendant. Et patet' quod sepe secundum leges humanas
persona eligitur et tamquam summus pontifex militantis
ecclesie approbatur et tamen nee pontifex nee membrum
ecclesie ordinatur; nee ex hoc sequitur intollerabilis
confusio viatorum, cum quicunque per se Christum 25
dilexerit ipso ignorante cuiuscunque alterius pape emi-
nenciam est de numero salvandorum. Nee est dolendum,
licet omnis iurisdiccionalis potestas inventa ab homine
destruatur, quia sine talibus melius ac meritorius viaret
ecclesia. Tales enim potestates iurisdiccionales ex or- so
dinacione humana pretense mendaciter confundunt ec-
clesiam.

No need of a Quantum ad tercium patet alibi quod sancti episcopi
pope' regulariter vocati sunt pape in ecclesia primitiva, et

sic non video quin quicunque sancti presbiteri sicut et35
laici possunt vocari pape sanctissimi. Sed intelligendo
papam singulariter, ut dicit supereminentem super cunctos
alios viatores non video quomodo oportet quemquam
viantem de papatu cuiuscunque in singulari cognoscere,

1. E in marg. : Noticia clavis ex duobus ostenditur. 5. E in mare.:
secundum. 7. A: approbacionem. 11. A: ad regnum. i3. DE:
scencie deest; ib. E: habent. 14. A: iam scienciam. i5. A: clavis

deest. 19. A: particulariter. 23. A: pontifex decst. 29. A: sine

deest; ib. E in marg.: De potestate iurisdiccionali. 3i. D: pretenso.

33. D in marg.: Papa; E in marg.: Ad 3; Nota ; ib. A: qui sancti.

SERMO XLIX.] SECUNDA PARS. 35 3

et non plus sequitur nisi vera conclusio quod multe
tradiciones humane sunt frivole et fallaces.

Et patet quam vanum est de nostris papatibus fideles
contendere, cum multi eorum de possibili sunt ydiote
5 maximi et ignari nee habentes scienciam nee potestatem
ad regendum ecclesiam, sed illam contingit inesse laicis,
licet non sit circa illud viantibus contendendum. Omnes
enim christiani debent esse fratres et socii solum sic
curantes caput ecclesie (quod est ipsis per se sufficiens)

iodominum Jesum Christum.

Et patet quoad secundam partem dubii quod quicunque Man's election
ex gracia Dei magis participat virtuoso regimine ecclesie importance,
militantis magis papatu participat, quod est impertinens
eleccioni humane ad distribuendum spolia symoniaca

i5vocatorum ecclesie ministrorum.

Quoad terciam partem dubii patet ex dictis solucio:
Deus enim non curat in testimonio sue sapiencie in
nomine clavis abscondere apostatarum ficticias quibus
ipsi potestates infundabiles sompniarunt. Non enim

20 plus sequitur ex termino clavium quod talis reputatus
ab homine habeat celestem clavium potestatem quam
si sibi imponeretur quod habeat claves abissi summe
in propria potestate. Nee credi debet ex isto quod
omnis moralis virtus sit sciencia, quamvis secundum

25 philosophos omnem virtutem moralem particularis pru-
dencia comitetur.

SERMO XLIX.

Egrediente Jesu de templo ait Mi unus ex discipulis

suis. Marci XIII0, 1.

3o Exposicio istius evangelii dicta est Sermone XLI° et

multis aliis; sed colligendo sentenciam de officio marty-

rum, notandum quod ecclesia catholica habet tres

3, 4. A: est de — cum deest. 5. A: maxime. 6. D: esse in

laicis. 7. A: viantibus deest. 9. A: sufficientes. 12. A: virtuose;
ib. E in marg. : Nota. De clavium participacione. i5. A: esse mini-

strorum. 16. E in marg. : Cur nominatur singulariter clavis sciencie.

18, 19. A: quibus sibi .... sompniarent. 18. E: quas. 24, 25. A:

secundum plures. 28. AD in marg.: XLIX. 3o. DE: sermone XXXV0.

28. Cf. Wyclifs Sermons, ed. by Arnold I, pag. 243 — 248.
3o. Cf. supra pag. 293.

23

354 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLIX.

partes, scilicet triumphancium, dormiencium et mili-
tancium. Ideo in solempnitate Dedicacionis ecclesie dicit
sequencia:

Rex Salomon fecit templum

Cuius instar et exemplum 5

Christus et ecclesia.
Et sequitur:

Sed tres partes sunt in templo

Trinitatis sub exemplo:
Ymma, summa, media. 10

The gospel Quoad ecclesiam vero triumphantem et dormientem

foTth^Church non oportet evangelium leges spissim statuere sed totum
militant. periculum et doctrina est circa regimen [ ecclesie mili- °^\,
tantis. Ipsi enim tamquam pueri errabiles possunt faciliter
ascendere ad ecclesiam triumphantem vel descendere ad i5
internum ; ideo cura doctrine evangelice est ipsos in-
struere. Constat autem ex fide scripture quod ista mili-
tans ecclesia vocatur domus Domini et milites secundum
diversos gradus vocantur Dei famuli et huius domus
ministri. Prudencia autem in officio horum servorum est 20
spissim in evangelio seminata et stulticia discolorum in
ecclesia ista superflue pendencium est multipliciter
reprobata.
Three classes Oportet autem in domo ista habere tres maneries
°[h|eChurch.n ministrorum reciproce se iuvancium, ut clericos qui 25
debent esse supremi et Deo dignissimi sed non ad
honores vel lucra mundana attendere sed totam spem
retribucionis future expectare in ecclesia triumphante.
Secunda pars media debet esse milites et domini secu-
lares; tercia pars infima et defendens domum tam- 3o
quam solum debet esse communitas vulgarium, ut
pastores agricultores et alii artifices. Et de omnibus
istis tribus partibus contingit esse martyres et gloriosos
in ecclesia triumphante. Cum enim Deus non sit acceptor
personarum sed dans graciam quibuscunque gloriose 35
certantibus, patet quod quicunque de aliquo istorum
trium statuum meritorius agonizaverit est apud Dominum
plus acceptus.

1. DE: scilicet deest. 1, 2. A: triumphancium et militancium dor-

miencium, 2. E in marg. : Tres partes ecclesie. 6. A: Christus in.

11. A: et deest. i3. DE: prelium et doctrina. 18. E: et militantes.

19. E in marg.: Domus Domini et eius ministri. 23. DE: roborata.

24. E in marg. : Prima pars ecclesie. 29. E in marg. : 2. 3o. E in

marg.: 3. 33. A: partibus deest. 3j. D: apud Deum.

4. Cf. De Ecclesia, pag. 97.

SERMO XLIX.] SECUNDA PARS. 3 5 5

Debet autem movere quemcunque catholicum spem Our hope
, . . .. • ~ , >T • should be in

sui adiutorn in Deum suspendere. Mam eo ipso quo God.

quis a proximo habet adiutorium laudabile, origo illius

adiutorii principaliter est in Deo. Et ideo scriptura

5 dampnat eos qui inordinate ponunt spem suam in

homine; et multo evidencius eos qui inordinate sperant

in caducis temporalibus. Maledictus, inquit propheta,

qui ponit spem suam in homine et ponit carnem brachium

suum Jeremie XVII0, 5. Sed adiutorium propinquius in

loviante est donum bonorum naturalium, ut quando
amici intirmi assistunt dolentes et iuvare insufficientes
natura sua intrinseca quam Deus dat sepe perficit
sanitatem. Nee valet medicina medici quicquam per-
ficere, nisi natura principalius per medicinam perfecerit

1 3 ©pus suum, ut patet in mortuis et inanimatis in qui-
bus medicina non sufficit facere sanitatem. Sed tercio
deficiente natura ut oportet in mortis articulo non
restat nisi ad Dei adiutorium singulariter recurrendum.
Ipse enim hunc protegit a cunctis hostibus servum

20 suum, secundo acceptat ipsum in tremendo iudicio de
manu diaboli et tercio premiat eum post finale iu-
dicium mercede ineffabili. Benedicta itaque sit proteccio
Dei celi. Ista itaque contemplacio movit martyres et
moveret usque hodie fideles ad defendendum usque ad

25 mortem viriliter causam Dei.

Nee video quin excecamur luciferina stulticia negando We should fight
hoc bellum, cum agricultores certe sperant profectum s

fructus sue culture, et hinc laborant secundum artem
suam assidue. Immo avari sperantes inaniter fructum

3o thesauri sui servati congregant pecunias, arconios et
alia temporalia quousque putrefactibiliter sint consumpta.
Sed relictis istis milites fideles Christi sub spe retribucionis
proprie decertarunt. Quis ergo fidelis habens scintillam
fidei non in isto certamine laboraret, cum debet esse

35 securus ex fide quod premium centuplum securissime
in manu Christi reponeret? Nee dubium (ut sepe dici-
tur) quin remaneret fidelibus materia decertandi, quia

3. E in marg. : Triplex adiutorium. i. A proximo. 7. E in marg. :
Spem suam in homine inordinate ponentes dampnantur. Spem suam in
homine ponentes maledicti. g. D: Jeremie VII; E: deest. 10. E in

mare.: 2: A naturali dono. i3 — 16. DE: Nee valet — sanitatem deest.

16. E in marg.: 3: A solo Deo. 18. E: recurrendum singulariter ad Dei
adiutorium. 20. A: suum deest. 21. E: et deest. 23, 24. DE: et

movet. 27. E: profectim. 3o. E: artomis; AD: artomos; arconius

sec. Du Cangium locus, ubi fenum congeritur et asservatur. 36. E: re-
ponens; ib. E in marg.: De materia paciendi. 36, 3j. DE: quin sepe

dicitur.

23*

356 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XL1X.

dicant eciam ypocritis veritatem fidei et non carebunt
persecucione et morte et ad minimum scandalis et de-
traccionibus que equivalent martyrio in humiliter paciente.
Bad servants Cum autem in domo Domini ociantur quidam ministri
corrected. illegitime introducti, hilarando consumunt bona ecclesie 5
quidam send subdoli et dominantur infundabiliter qui
debent ecclesiam Christi regere, patet quod acute cor-
ripiendo hos servos triplices qui in absencia Christi
proditorie confundunt ecclesiam non defecisset fideli
Domini materia paciendi. Nee video quomodo aliquod 10
membrum ecclesie foret pro sua viacione expers istius
martyrii, cum ad sacerdotem quemcunque directe per-
tinet leges familie istius domus defendere racione, ad
milites directe pertinet armis et corporali labore susti-
nere, et ad vulgares pertinet istam fovere et (si oportet) i5
pro subtraccione fomenti suorum proditorum mori gratis
fideliter. Omnes enim fideles pro rectificacione ecclesie de-
certarent et specialiter quoad istas tres personas reprobas,
ut usque ad mortem reclamando contra ipsos rectores et
presbyteros qui dimittunt primitivum officium, specialiter 20
vitam pauperem dimittendo et predicacionem evangelicam
omittendo.
Friars and Secundum genus vacancium in domo ecclesie sunt

°areridiVrs1<inS religiosi infundabiliter introducti et specialiter mendici
the Church. ut fratres et alii qui tamquam hilleratores falsi et | »"a
avidi salutant in hospiciis propriis membra ecclesie et
rapiunt quadam ficta facesia bona ecclesie de talibus
hospitibus salutatis; et illi indubie sunt militanti ecclesie
onerosi, quia ab istis tribus partibus capiunt annuatim
multas pecunias; nee dubium quin ad onus clericorum, 3o
ad onus militum et precipue ad onus pauperum tenen-
dum ; ideo quidam comparant eos nedum fictis hillera-
toribus cibarium peregrinorum consumentibus sed satane
simiis que quodcunque viderint placere potentibus
simulant simialiter, ut reportent ab eis commodum 35
temporale et gustu subtilissimo de minutis bonis dis-
cernunt quid eis proderit ad hanc vitam. Et iterum
quod alii sancti faciunt ad Dei laudem et ecclesie utili-

1. AD: et deest. 5. AD: legitime. i3, 14. E in marg. :

ad sacerdotes 1

ad milites • \ pertinet.

ad vulgares J
14, i5. A: robore sustinere. 23. E in marg.: Fratres mendicantes onerosi
tribus partibus ecclesie. 25. A: hillatores. 28. DE: salutaris. 29. A:
tribus tribus. • 32. A: fictis deest. 32, 33. A: hillaribus. 35, 36. A:
ut — subtilissimo deest.

SERMO XLIX.J

SECUNDA PARS.

357

precautions

against the

friars.

tatem isti cachinando faciunt ypocritice ad lucrum sui
et strangulacionem.

Contra hos simias debet fidelis dure certare, cum
sint pharisei et spuria vitulamina cautelis dyaboli
5 introducta. Unde pharisei possessionati, cum cautelis Possessioner's
eorum magis percipiunt, non permittunt quod hii
penetrantes domos et hillerantes hospites usque ad con-
sumpcionem domos suas privatas penetrant, sed soli-
tarii in domo vaga satis paupere includantur, quia

10 (ut inquiunt prudentes) prius ad abbatis tabulam ordinem
ilium de irreligiosis superfluitatibus defamabant et forte
a penetracione huiusmodi ultra minstrallos immediati
raptoribus non cessabunt, antequam ecclesia cautelas
catholicas contra hilleratores tales circuientes per patrias

1 5 ordinaret. Unde spoliaciones tales per contenciones et
pugnas vendicant tamquam leges. Temptet ergo fidelis
negando istis canibus qui circueunt civitatem spoliacionem
vel saturitatem huiusmodi et videbit quod sic in facie
murmurabunt. Et videtur quod de lege Domini fideles

20 debeant sic temptare, cum iuxta morale principium
elemosinans debet magis egentibus iet captivis Domini
cicius impertiri; et isto principio servato nunquam
debet talibus apostatis tarn laute et copiose de tempo-
ralibus provideri. Nee solum cum cautelis mendicorum

25 Antichristi oneratur ecclesia Christi sed antiquius et Monks and

_ «. • t_ , • canons are also

patencius cum possessionatis phanseis, ut monachis, a burden to the
canonicis et eis similibus. Officium enim eorum fuit Church,
in suo primo introitu parce et penaliter plangere peccata
populi cum Baptista. Sed modo bucce pingues et rubee,

3o crassitudo ventris et tocius corporis contradicunt, ymmo
vendicant tamquam iure hereditario quod super villas
et patrias super comites dominentur. Unde dicunt qui-
dam quod venter talium est specialis coquina dyaboli.
Nam isti apostate et ydolatre amant ventres suos et

35 pudenda eorum intrinseca tamquam domini, cum sunt
de capitulo eorum quorum Deus venter est. Quid ergo
foret venter eorum nisi coquina dyaboli in qua prandium

3. E in marg. : Satane simee(!). 4. DE: qui cautelis (E: cautela).

6. A: quod hii twice. 7. A: usque deest. 7, 8. DE: consumacionem.
8. A: penetrent. 10. A: ut abbatis. 11. DE: religiosis. i3. A: eccle-
sia deest. 14. A: hillatores. 16. A: legem leges. 17. DE: notando
istis; ib. A: circuerunt. 18. A: vel securitatem. 19. A: Et videbit.
25. DE: Antichristi deest; ib. A: Christi deest. 29. A: pingues et rubei;
ib. A in marg.: De vita monachorum; E in marg.: Habitudo ociancium.
3i. E: in re hereditaria. 32. Comitatus (?). 33. E in marg.: Venter

pinguis monachi est coquina diaboli. 35. DE: cum sint.

358 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLIX.

suum ac membrorum suorum tarn sedule coquitur et
Great kitchens paratur? In cuius signum dicitur multas abbacias edi-
ficare sibi coquinas latas et sumptuosas eciam supra
reges. Et ad figurandum conquestus suos atque dominia
supra dominos seculares multe abbacie constituunt sibi 5
portas sumptuosas cum propugnaculis tamquam castra,
et in omnibus istis misere spoliatur simplex ecclesia.
The Pope rules Sed preter istos phariseos possessionatos et mendicantes
if Chrisrtwere ^legitime introductos est dare regem blasphemum supra
absent. omnes alios quern quidam nominant Antichristum. Ipse 10
enim cum membris suis vendicat in absencia Christi
regulare ecclesiam et ordinare illis ad votum officia,
contraria ministerio quod Trinitas ordinavit. Nee video
quomodo posset esse blasphemior luciferina superbia.
Cum enim ex fide evangelii Ghristus sit cum suis usque i5
ad diem consummacionis seculi in ecclesia militante,
patet quod iste Antichristus in Christi presencia et domo
propria statuit ministros et ordines Christo contraries
per quos Christi populus et sua ordinacio despectibiliter
destruuntur. Quis ergo fidelis de domo Domini non 20
ferret graviter tantum despectum et tarn patulum in
presencia Dei sui? Revera non foret fidelis famulus
Domino temporali qui applauderet inimicis tarn despec-
tibiliter illudentibus domino suo in presencia propria
et adversancia regimini domus sue. Sic autem Deus 25
iustus, fortis et paciens irascitur tota die, et tarn pauci
vel nulli sunt qui audent contra Christum exponere
Christ's partes suas. Ubi ergo sunt martyres Christi milites qui

soldiers should contra hostes forciores corditer decertarent? Omnes
oppose him.

enim dicte subversiones introducte sunt ex ypocrisi 3o

secularium dominorum. Diabolus enim dictavit illis quod

sit summa elemosina sic ditare et venerari devociores

de Christi ecclesia. Et per istam ypocrisim et cautelam

dyaboli introducte sunt paulative adversancie et de-

ordinaciones contrarie legi Christi; et ad tantum in- 35

fatuavit dyabo I lus seculares dominos visco suo quod ^°'#

3 ' M 223'

5. DE: sibi deest. 8. D in marg. : Papa summus Antichristus; E in
marg. : Rex blasphemus. 9, 10. DE: supra omnes illos. 12. D: ad

voluntatem. 14. AD: esset. i5. A: enim deest. 17. A: et deest.

20. A: ergo deest. 27. A: audient. 29. AD: decertarunt. 29, 3o. A:
Omnes tamen. 29. E in marg.: Subversiones introducte quomodo.

3i. DE: dictavit eis.

3. Cf. S. E.W. p. 1 5 and494 „The great stone kitchen at Glaston-
bury was built in the 14th century. The great gateways at Battle
and Bury St. Edmunds are also of the i4h century." (Matthew.)
1 5. Matth. XXVIII, 20. 25, 26. Psalm. VII, 12.

SERMO XLIX.] SECUNDA PARS. 35q

etsi ad horam percipiunt verbum Dei, statim occupacio
mundi quam requirit sua superbia et rapina volucrum
celi de suis cordibus tollunt verbum (ut dicit Dominus
Luce VIII0, 12). Diaboli enim propter superioritatem nature
5 in loco alto geniti, propter invidiam et iram sue colere Christ calls the
et propter agilitatem et motus celeritatem in nequicia dtheSheaven.°f
vie sue vocantur a Christo volucres celi; cum ergo non
sit nobis colluctuacio adversus carnem et sanguinem
sed adversus potestates et principatus tenebrarum harum

ioet adversus huius mundi rectores qui sunt huiusmodi
Antichristi, patet quod omnes fideles darent operam ad
pugnandum spiritualiter in hoc contra dyabolum et
predictos homines eius membra. Sed pugnam intelligo
gladium spiritus (quod est verbum Dei usque ad mortem

1 5 constancius predicando) et alias sex armaturas spirituales
quas explicat Apostolus in suo evangelio. Et sic posset
esse fidelis martyr gloriosus et egregius miles Christi.

Quamvis autem de predictis sectis contingit aliquos Some good
esse bonos, quia devote ordinacionem Christi et suum monks^v

20 evangelium pure intendere et ritus introductos in fine exception,
deserere, quia tamen sunt rari tales et spissim alii, ideo
de aliis intelligitur noster sermo. Que enim secta tarn
presens non declinat a sanctitate observancie primitive?
Nam cautela dyaboli est per declinacionem modicam a

25 lege Domini introducere ampliorem; ideo ecclesia debet
acute dicere istis sectis quod respiciunt sedule et ser-
vent attente suas observancias primitivas. Modica
enim declinacio a lege dominica seu evangelica per
tradiciones novellas fuit insensibilis non ponens in Gradual

3o numerum cum antiquo ordine christiano sed varietas declensj°n to
crescens per processum temporis ex cautela dyaboli
finxit novum ordinem sancciorem; et in isto periculo
sumus nos seculares presbyteri per attendenciam pre-
ponderantem nostrorum rituum et per regulas abbatis ac

35 ministri dyaboli quern quidamvocantRomanum pontificem.

Nee dubium quin ex eadem radice qua filii dyaboli

sunt primatus et observancie pape et cardinalium in-

troducti; nam de lege evangelii cuncti sacerdotes

Christi debent esse socii et habere Christum immediate

i. DE: horam verbum Dei audiunt. 2. E: volucres; ib. E in marg. :
Quare diaboli vocantur volucres celi. 5. A: iram suam; ib. E: colore,
io. AD: huius deest; ib. A: rectores deest. 12. E: specialiter in hoc.

i3. DE: huius membra. 16. A: apostolus deest. 17. A: egredi.

20. D in marg.: Dobry mnych, id est: bonus monachus. 26. DE: caute
dicere. 28. A: seu evangelica deest. 32. DE: superiorem; ib. D in
marg. : Presbyter secularis.

36o JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO L.

secundum regulam evangelii caput suum. Sed simialis
similitudo ex ordinacione cesarea, dimissio legis evan-
gelii et fastus regis superbie istum ordinem introduxit,
et ad tantum ac tarn diu discrasiata est ecclesia quod
reputaretur hereticus qui auderet in istam consuetudinem 5
rebellare. Et patet materia paciendi martyrium propter
ordinacionem et continuacionem observancie legis Christi.

SERMO L.

Vigilate, quia nescitis qua hora Dominus vester venturus
sit. Matthei XXIV0, 42. 10

The duty of Expedito superficialiter de sentencia evangelica in-
watc ing. struente apostolos et martyres superest declarare sen-
tenciam instruentem confessores. Quamvis enim omnes
iste sentencie sint instructive cuiuslibet christiani, tamen
sentencie partis superiorum ecclesie sive dignorum eius i5
membrorum sint specialius instructive. Hoc ergo evan-
gelium pertinet ad confessores et quoslibet christianos.
Precipit ergo Christus christianos quoslibet continue
vigilare. Et subdit causam, quia in adventu ad iudicium
oportet salvandos singulos vigilare. Et ille adventus 20
generaliter a viantibus ignoratur.
Causes of sleep. Loquitur autem hoc evangelium de vigilia interioris
hominis que est precavencia a peccato, sicut sompnus
suus est quiescencia in peccato. Est enim secundum
naturales talis ordo causandi sompnium a stomacho et 25
partibus subiectis cerebro; transmittuntur fumi ad
cerebrum obnubilantes spiritus animales et per con-
sequens obtundentes interius virtutes sensitivas et opturatis
meatibus ad organa particularium sensuum illi sensus
generaliter sunt ligati. Quamvis enim tactus et auditus 3o
in parte sompniante senciunt, tamen ipsi et visus pre-
cipue in sompnis a vivacitate sensuacionis generaliter

1. A: Et simialis. 4. DE: et tarn; ib. A: discrasita. 5. DE: qui
auderet deest. 9. A in marg. : Sermo L; D in marg. : XLIX; E in

marg. : Evangelium de Confessoribus primum. i3. A: enim deest.

14, i5. A: sint — partis deest. i5. A: superbiorum ; DE: partis supe-

riorum parcium. i5, 16. DE: ecclesie sunt digniores eius membrorum

specialius. 16. A: sint. 23. A: sicut deest; ib. D in marg.: Quid est
vigilare; E in marg.: Vide vigiliam interioris hominis. 24. A: Et enim.

25. E in marg.: Causa somni. 28. A: et opturatis deest. 29. A: illius
sensus; E: life. 3t. A: in sompniente; ib. A: cum ipsis. 32. E: et a ;
ib. DE: sensualitatis.

9. Cf. WycliPs Sermons, ed. by Arnold, I, pag. 248 — 25a.

26. Cf. De Civili Dominio, pag. ii4seq.

SERMO L.] SECUNDA PARS. 36 1

precluduntur. Sensus autem interior et ymaginacio
maxime tunc in parte senciunt; verumptamen omnium
interiorum sensuum vivacitas propter sompnum letiferum
est sopita. Et hinc naturales eliciunt media cum
5 experimental noticia qui cibi et potus cum aliis
circumstanciis sunt ad sompnum huiusmodi inductiva,
ut allium et potus fortis et novus cum ceteris com-
plexionis huiusmodi que propter viscositatem et fortitu-
dinem humiditatis tardius digeruntur.

10 Vigilia autem naturalis est solucio istorum particu- Spiritual sleep
larium sensuum non privative opposita sed contraria an waving-
a sompno dicto. | De incepcione autem sompni et vigilie
cum aliis difficultatibus naturalibus relinquo philosophis
pertractandum. Satis quidem est quod sicut in exteriori

i5homine sunt sompnus et vigilia naturales, sic in interiore
homine sunt sompnus et vigilia spirituales, sic quod
spiritualis sompnus sit ligacio sensuum interioris hominis
difformiter racioni, et spiritualis vigilia sit attendens
interioris hominis conformiter racioni: sic proporciona-

20 liter de naturali sompno et vigilia est dicendum. Et
patet racionabilitas precepti Christi quomodo viantes
singuli debeant vigilare.

Tria autem sunt ex Dei providencia nobis incognita, Three things
scilicet gracia nostre predestinacionis, dies generalis un "^^om?118'

25 examinacionis et tercio hora mortis: ideo dicit Christus predestination,

....... ., . 2. The day ot

quod tarn nesamus diem ludicu quam eciam horam mortis, judgment,
Et oportet quod in utroque istorum Christus veniat ' death3" °
ad finaliter iudicandum. Nam in hora mortis diffinivit
particulariter homini quomodo pro suo perpetuo se

3o habebit et in die iudicii diffinivit generaliter quibus-
cunque. Cum ergo tarn periculosum sit utrumque iu-
dicium, patet quam necessarium est viantibus continue
vigilare; nam in quocunque statu viator capitur hora
mortis, in proporcionabili statu presentabitur in die finalis

35 iudicii ; et subtiliter nominatur unum meditullium temporis
hora mortis et aliud dies finalis iudicii, quia sicut dies
excedit horam, sic ultimati iudicii generalitas superat

i. A: ymaginaria. 3. A: vivacita; ib. A: sompnum luciferinum.

5. E in marg. : Cibi et potus pro somno. 7. A: et deest. 9. D: diri-
guntur. 10. E in marg. : Vigilia. i3. DE: aliis diffinicionibus. 14. E in
marg.: Nota. 16. A: spiritales; ib. E in marg.: Somnus spiritualis.

16, 17. A: sic quod spiritualis deest. 18. DE: deformiter ; ib. A: acci-
dencia. 19. A: sicut. 20. E in marg.: Vigilia. 23. D in marg.:

Notabile bonum ; ib. E in marg.: Nota quod tria sunt nobis ex Dei pro-
videncia incognita. 25. A: exanimis. 28. DE: diffinit. 3i. D: est.
37. E: sic dies generalis ultimati iudicii superat.

362 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO L.

particulare iudicium. Sed universalis noticia omnium
horum trium que sunt nobis in particulari incognita est
nobis certissima propter spem ad beatitudinem nu-
triendam.

Manuducit autem Christus servos suos ad hoc man- 5
datum invincibiliter per exemplum. Mud, inquit, scitote
quoniam, si sciret pater familias qua hora fur veniret,
vigilaret utique et non sineret perfodi domum suam.
Mistice autem hie paterfamilias est persona cuiuslibet
viatoris, cuius domus sunt membra cum sensibus tam- 10
quam familia, thesauri autem absconsi in ista familia
The thief we sunt virtutes. Fur est triplex inimicus spiritualis hominis
"Against. et specialiter dyabolus qui temptacioni insistit attencius
hora mortis; perfossio vero domus est prostracio poten-
ciarum anime per peccatum secundum membra humana i5
que instar domus animam protegunt atque iuvant.
Fenestre autem istius domus sunt sensus corporei et
eorum introitus; ideo servandus est secundum consilium
propheticum eorum introitus, nemors intret. Si ergo pro
thesauro corporali viator vigilaret attencius et non 20
sineret perfodi domum suam, multo magis in domo
spirituali pro redempcione perpetua spirituales vigilarent
attencius et non sinerent a dyabolo perfodi domos suas.
Cum itaque sompnus sit ligacio sensuum in peccato et
vigilia eorum solucio in virtute, patet quam attente 25
spiritualis homo excusso sompno in virtutibus vigilaret.
Ideoque et vos cuncti fideles estote parati continue, quia
nescitis qua hora Christus veniet ad arraliter iudicandum.
Et differt ista vicissitudo in spirituali homine et in
homine naturali, quia secundum philosophos necesse 3o
est ut homo alternet nunc sompno nunc vigilia ad
naturales potencias relevandum. Sed in homine spirituali
expedit ut excluso sompno spirituali pro perpetuo spiri-
tualiter vigilia in sensibus incorruptibilibus conservetur.

Quia autem regimen huius domus est multiplex, ideo 35
Christus istam multiplicitatem innuens incipit a priori.
Prima autem dispensacio domus est spiritualis ordinacio

1. DE: Sed vel noticia. 2, 3. D: incognita — nobis deest. 9. E in
marg. : Mistice paterfamilias. 10. E: viatoris ecclesie. 12. D: est

autem; ib. A: triplex deest; ib. E in marg.: Fur. i3. DE: assistit.

14, i5. D: penarum anime; E: personarum. 17. E in marg.: Fenestre.
22. A: pro direccione; E: direpcione; ib. A: spiritualis vigilaret. 24. A:
Hum itaque; D: Cumque itaque. 25. DE: virtutem. 28. DE: ad deest;
arraliter; AE: hab. lacunarn. 33, 34. D: spirituali pro perpetuo spiri-

tualis. 37. E in marg. : Dispensacio triplex. 1.

6. Matthaei XXIV, 43. 27. ib. 44.

SERMO L.] SECUNDA PARS. 363

communitatis hominum ad Deum quod pertinet ad
prelatum, secunda est corporalis ordinacio familie par-
ticularis ad suum dominum secularem et tercia est
personalis ordinacio boni usus carismatum ad beatitu-
5 dinem persone huiusrnodi adquirendum; et talis personalis
dispensacio pertinet ad omnes. Qiiis putas, inquit, fidelis
est servus et prudens quern constituit Dominus super
familiam suam, ut det Mis cibum in tempore. Omnes enim
hii tres dispensatores sed precipue primus et ultimus

iotenentur pro loco et tempore dare cibarium servis
suis. Cum enim primus sit pastor gregis ovium Domini,
patet ex fide evangelii (Johannis ultimo) quomodo
tenetur spiritualiter pascere illas oves. Debet autem
quilibet talis dispensator esse fidelis servus et prudens,

1 5 fidelis ut det doctrinam fidei, non fabulaciones apocriphas

et multo evidencius non infideles vel mendaces fabulas

ovibus Dei sui. Et debet secundo esse prudens, ut pro

loco et tempore prudenter distribuat secundum exigen-

ciam ovium pastum istum.

20 Et signanter dicitur quod Dominus servum talem Faithful

. . » • 1 • /-.i • servants are

constituit, quia quemcunque Antichnstus, non Lnristus those of

■ t super populum I subiectum statuerit, non est fidelis „ Christ's
224 f f f I ... . . appointment,

servus et prudens sed condicionis opposite, cum decimas et

pecunias avare congregat et celestem thesaurum ovibus

25 Christi non prudenter distribuit. Et prior thesaurus

quem congregat trahit avarum precipitem ad infernum,

et sccundus thesaurus quem prudenter tribueret tarn

se quam subditos suos exaltaret ad patriam. In finali

autem iudicio Deus premiabit taliter facientes et instar

3o aliorum bonorum ipsum constituet super omnia bona

sua. Si enim in via iustorum sunt omnia, per idem in

patria iuste possident omnia bona Dei. Qui enim sic

habet Deum quomodo non possideret omnia bona sua,

et cum sit duarum naturarum utraque, quomodo non

35 foret secundum inferiorem naturam super ipsummet

hominem constitutus? Non igitur est aliquod genus

creature quin super ipsum dominatur quilibet beatus

secundum partem eius aliquam subiectivam.

2. E in marg. : 2. 3. E in marg. : 3. 4. A: persona vel. 5. A:
modi deest. 10. A: pro longo. 10 — 18. E: dare cibarium — tempore
deest. 11. A: omnium. 17. DE: domini. 20. DE: Deus; ib. E in
marg.: Nota. 22. D: populum statuit. 23. E in marg.:

Constitutus } |hCAnaristo.

32. E in marg.: Notabile. 36. DE: Nonne ergo.

6. Matthaei XXIV, 45. 21. ib. 47.

364

JOHANNIS WYCLIF SERMONUM

SERMO L.

most like

perverse
prelates.

Sed durum est verbum quod sequitur: Si autem
dixerit malus servus Me in corde suo: Moram facit
The wicked dominus meus venire; et ceperit percutere servos suos,
servant; nianducet autem et bibat cum ebriosis: veniet dominus
servi illius in die qua non sperat et hora qua ignorat 5
et dividet eum, partemque eius ponet cum ypocritis, ubi
erit jletus et stridor dencium. Ubi notum est quod licet
verbum istud aptari possit ad quoscunque dampnandos
et ad illos specialiter qui populo male presunt, specialiter
tamen aptari debet ad perversos prelatos; ipsi enim 10
vel ignorant vel non considerant horam mortis vel diem
finalis iudicii vel spem suam confidendo de tardacione
huius temporis nimis laxant. Sic enim dicunt infideles
prosperati in seculo quod per tantum tempus expecta-
vimus et venerunt nobis prospera, sicut et patribus i5
nostris prioribus, superfluit ergo de minis talis tem-
poris formidare. Ideo dicit sentencia evangelii quod
si talis dispensator nimis confidit de prorogacione
mortis vel diei iudicii vel non credit ista sed austere
tirannizat vel collidendo membra et vires naturales 20
que conservirent secum Deo vel communitatem super
quam dominatur aut ponitur, vel tercio si prelatus con-
quassat virtutes subditorum opprimendo iustos et fo-
vendo peccatores: talis, inquam, manducat cum ebriis
eo quod communicat socialiter cum sopitis in actibus 25
mundialibus atque carnis contrariis caritati. Sic enim
manducant multi prelati cum ebriis, ymmo ipsi licet
videantur vigiles, habent tamen sensus intrinsecos quoad
racionem sompniantes velut ebrii dormientes, et hii
propter preeminenciam super subditos vocant singula- 3o
riter suum dominum sic morantem. Deus autem veniet
sibi in mortis articulo insperate et partem per se
punibilem, id est animam, ponet cum ypocritis qui
sunt precipue viri nominetenus ecclesiastici et prelati.
Nee est pena talium levis sed gravissima tarn quoad 35
penam dampni quam sensus quod notatur per fletum
et stridorem dencium (ut sepe exposui). Tales enim (ut
patet sermone proximo) sunt precipuus Antichristus.

3. DE: nimis venire; ib. A: ccpit. 5. A: qua 11011. 12. A: con-
fitendo. i3. E in marg. : Nota. 14. DE: quod deest; ih. A: per deest;
ib. A: temporis. 10. A: prioribus decst. 17, 18. A: Ideo — nimis

deest. 20. DE: colligendo. 21. A: secum deest; ib. DE : comitative.
22, 23. A: conquasset. 28. D: habent tantum. 29. D: sopientes velut;
E: sopitos vel. 34. DE: precipui.

1—7. Matthaei XXIV, 48— 5 1.

SERMO L.] SECUNDA PARS. 365

Circa hoc evangelium dubitatur, utrum omnes prelati A prelate is
vel curati pro cunctis suis subditis respondebunt, et allhis subjects,
videtur quod sic, quia mandatum fides et lex Domini
mandat ut quilibet diligat et per consequens ut pro-
5 ficiat proximo suo; et per idem est debitor cuicunque;
ergo multo magis prelatus vel curatus est debitor illis
ovibus quibus ex duplici vinculo alligatur; nee minus
obligatur eis propter hoc quod copiosius in temporali-
bus ut decimis et oblacionibus taxat illos. Sic enim

i o Apostolus ad Romanos 1°, cap. 14 confitetur: Greets ac
Barbaris, sapientibus et insipientibus, debitor sain. Et
confirmatur ex verbis Domini ad Ezechielem prophetam:
Si, inquit, dicente me ad impium: Morte morieris et non
annunciaveris ei, ipse in iniquitate sua morietur, verum

1 5 tamen animam suam de manu tua requiram. Patet hec
sentencia Ezechielis III0 et XVIII° capitulis. Confirmari
autem potest per racionem et locum a maiori. Si enim
pastor vel quis serviens terreno domino in defectu suo
perdat ovem vel terrenam substanciam pro qua illi

20 domino obligatur, perdendo illam substanciam, tenetur
dare equivalens, ergo multo magis plus obligatus
superiori domino plus invincibili racione. Sed sic est
de prelatis ecclesie quoad subditos et Christum, ergo
conclusio. Nee solum rectores sed episcopi precipue

25 taliter obligantur. Uncle errant qui credunt quod epi-
scopus dans curam rectoribus ut respondeant pro ipso
in die iudicii se ipsum eximit ab hac cura, tunc enim
desineret esse episcopus talis loci; ideo multi prelati
secundum gradus dispares super eodem populo gerunt

3o onus.

F°l- In isto dubio fideliter I debet credi quod non solum We are all
224.° -• j 1 1 j • • responsible for

^ curati secundum leges humanas sed quicunque viantes our neighbours.

secundum gradus dispares de quibuscunque proximis

onerantur; nam aliter forent in capitulo Caym Gene-

35 sis IV0, 9 dicentis: Numquid custos fratris mei ego sum?

Unde quicunque meritorie viventes prosunt cuilibet

christiano, de vinculo autem obligacionis vel cure huma-

nitus superaddite per leges ecclesie nescio fundare quod

1. D in marg.: Dubitatur; E in marg. : Questio. 6. DE: multo deest.
7, 8. DE: nee minus obligatur deest. 14. A: ipse deest. 18. A: domino
deest. 20. A: terreno domino. 23. E in marg. : Nota de prelatis ecclesie.
27. A: exuit. 28. A: episcopos. 3i. D in marg.: Responsio. 34. E in
marg. : Non solum curati sed omnis curare debet de proximis.

1 3. Ezech. Ill, 18.

366 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO L.

sapit prudenciam quin lex Christi primitiva foret per
se utilior tam partibus obligatis altrinsecus quam toti
ecclesie militanti, nee scio convincere quin sicut apostoli
obligati sunt hoc onere simplici, sic et presbiteri quos
ipsi in locis diversis statuerant. Nondum enim surrepsit 5
tradicio legis veteris quod curati tantum debet recipere
de decimis et oblacionibus subditorum sed secundum
regulam Apostoli de alimentis et tegumentis corporis
contentari.
A curate not Sed relicta ista materia aliis personis et tempori 10
punishable notandum quod non eo ipso quod subditus perit sub
because one of regimine curati, subibit ipse curatus penam consimilem,

his flock "._,,., r „r .

perishes. quia sic Chnstus dampnaretur per Scanoth et vix ali-
quis curatus evaderet non dampnatus. Ideo pensandum
est quantum curatus obligatur ex lege Domini ad pro- i5
dessendum subditis et pro tanta obligacione strictissime
Domino respondebit. Si autem hie in hoc peccaverit et
non satisfecerit, erit indubie perpetuo condempnatus.
Sed quia ista sentencia est prelatis odibilis, ideo nee
tractatur lex Dei de quantitate sue obligacionis nee de 20
satisfaccione sue omissionis, et tamen utrumque foret
necessarium tam subditis quam illis; nee caret laicis
cura huiusmodi, cum temporalis dominus de lege et
racione sui dominii sit dupliciter obligatus. Cui ergo
Deus donat plura et maiora carismata yidetur amplius 25
obligari. Ex quo concludunt quidam quod humana
obligacio vel est superflua vel, cum onustat obligatum
sine fructu meriti, foret stulta.
Endowment Sed circa obligacionis crementum ex dotacione con-
responsfbflity. tendunt scolastici (ut quibusdam videtur) quod dotatus 3o
et prudenter expendens elemosinas nee aliunde subtra-
hens de spirituali suffragio meretur amplius non dotato,
quia recipiendo illas elemosinas exonerat laicum et
prudencius bona ecclesie impertitur; nee aliunde sub-
trahit de spirituali debito; ergo amplius promeretur. Et 35
possibilitas antecedentis ex hoc videtur probabilis quod

1. DE: Christi deest. 3. DE: quare sicut. 4, 5. DE: quod ipsi.
6. A: et curati debent. 6, 7. E in marg. : Nota. 7. A: et secundum;
ib. D in marg.: Quod non semper curatus debet respondere pro subditis,
si dampnantur sub eius regimine. i5. E in marg.: Pensa hie. 19. A:
quia sentencia prelatis. 22. DE : laicus. 24. E in marg.: Conclusio.
25. DE: dotat. 28. DE: et stulta. 3o. E in marg.: Raciocinatur (Ro>?)
pro dotatorum habilitacione. 34. D in marg. : Utrum dotatus virtuose

expendens bona ecclesie et aliunde se non expediens plus meretur quam
si foret non dotatus. 36. E: quia.

SERMO L.] SECUNDA PARS. 367

recepcio dotacionis multos habilitat ad spiritualiter pro-
dessendum. Capto ergo prelato quem magis quam ipse
habilitaret ceteris paribus non dotatus, videtur quod
ipso prudenter distribuente bona pauperum ex dotacione
5 amplius promeretur. Nee est verisimile quin sit possi-
bile prelatum ex tali dotacione plus habilitari ad spiri-
tualiter et amplius promerendum, quiaaliter dampnarentur
sancti singuli qui dotacionem huiusmodi receperunt,
vel aliter hie satisfacerent, quod non foret possibile

io nisi ablatum restituerent; et cum hoc debet esse cog-
nitum omnibus nostris curatis dotatis, videtur quod
nee dotacionem ampliorem reciperent nee in antiqua
dotacione tantum profectui suo contraria diucius . re-
manerent. Nullus enim memor salutis anime staret in

1 5 statu quern sciret dampnacionem suam inducere nisi
satisfaccio intervenerit, relinquendo statum in quo sciret
se magis proficere et acceptaret statum tantum legi
Dei contrarium quem debet credere sic obesse.

In isto videtur mihi supponendum a catholico quod Prelates do

20 prelatus sine dotacione huiusmodi plus prodesset, quia ™neniowed!
aliter hoc negans blasfemaret in Spiritum Sanctum et
scandalizaret apostolos. Nam Act. VI0, 2 legitur quod
post missionem Spiritus Sancti ex eodem Spiritu sic fuit
ab apostolis diffinitum : Non est equum nos derelinquere

25 verbum Dei et ministrare mensis, ideo pro isto officio
ex eodem spiritu elegerunt septem dyaconos. Nee videtur
possibile quod prelatus prudenter subeat per se vel per
alium curam particionis corporalis elemosine nisi in bono
spirituali quod debet habere fuerit amplius minoratus.

3o Aliter enim Christus qui servavit statum maxime meri-
torium viacionis, servasset perfectissime ista simul.
Sicut ergo civile dominium capit peccatum ad minimum
veniale, sic videtur de ista dotacione ecclesie. Nee con-
tendo quin a culpa ista finaliter liberabuntur, sed scio

35 quod foret securius tempestive dotacionem istam ex-
cutere. Et sic videtur multis quod dotacio nullum pre-
latum vel fidelem habilitat nisi forte per accidens in-
directe vel occasionaliter ut peccatum. Sic enim habilitavit
Petrum esse capitaneum militantis ecclesie post Christum

40 quod tantum in presencia Christi peccaverat. Et ita

1. D: receptor; ib. A: habilitaretur. i? 2. DE: ad spiritualiter —

quem magis deest. 5. DE: quare sit. 19. E in marg.: Responsio. Nota
bene. 20. E: prodest. 24. D: est enim; ib. E in marg.: De apostolis.
3o. E in marg.: De Christo. _?4. Codd. : quia. 38. E: habilitat.

368 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LL

habilitantur multi et capiunt a Deo ex nova gracia
ampliora carismata quam habent a suis parentibus
copiam bonorum fortune, cum ipsis iam noscentibus
scripturam sacram subtiliter ad illuminacionem ecclesie
et proprium profectum; forent allter rudes | agricole ^°'*d
vel pastores. Et patet posterius solucio ad alia argu- *
menta que sequuntur.

SERMO LI.

Videte, vigilate et orate. Marci XIII0, 3 3.
Take heed what Exposicio huius evangelii patet in parte sermone 10
watch against proximo. Tria autem sunt ad que attenderet quilibet
fUllt6 d' fidelis sed prelatus precipue; primo (inquam) ad legem
help. Dei diligenter attenderet, quod notatur in primo verbo,

scilicet Videte; secundo a reatu proprio primo et
precipue precaveret, quod notatur in secundo verbo i5
Vigilate; et tercio declinando ocium divinum adiutorium
exoraret, quod notatur in verbo tercio Orate. Et hinc
cecitas visionis scripture est in prelato vel clerico
ministrante ecclesie primo et precipue condempnanda,
dormicio porcina in crimine est in ipso maxime dete- 20
standa, et ociositas sed precipue ab oracione pro se
et subditis est diligentissime fugienda, quia (ut dictum
est sermone proximo) debet curare de vita et operibus
subiectorum. Omnia autem ista tria debent esse continua,
cum viator nescit quando instat tempus oportunius vel 2 5
periculosius ad ista tria per ordinem attendendum. Ideo
dicit Christus: Nescitis quando tempus sit.

Inducit autem Christus istam vigilanciam in exemplo,
cum Christus sit caput ecclesie qui in ascensione quoad
carnem ivit peregre et commisit curam custodie sue 3o
ecclesie fidelibus superstitibus quos reliquit sed precipue
ianitori; a papa quidem usque ad curatum infimum
omnes debent esse in ordine ianitores et curare precipue,
ne per ostium ecclesie quam debent regere hostes

2. DE: quod habent. 7. D: que sequuntur deest. 9. A in marg. :
Sermo LI; D in marg.: L; E in marg.: Evangelium de Confessoribus
secundum sequitur. 11. A: quern. 11 — 13. E: quilibet — attenderet

deest. i3. DE: diligenter deest. 14. A: scilicet deest; ib. A: primo deest.
17. E in marg. : Cecitas \

dormicio > fugienda.
ocium J
19. DE: precipue contempnenda. 25. A: oportunus. 26. A: tria deest.

9. Cf. Wyclifs Sermons, ed. by Arnold, I, pag. 261 — 266.

SERMO LI.] SECUNDA PARS. 36g

intrent, sed amicos prodessentes ecclesie ad intrandum
alliciant; et in isto officio debent quicunque fideles
quoad personas proprias vigilare et eo specialius quo
supei-ior curatus tamquam Antichristus membra dyaboli
5 introducit. Valve autem huius ianue debent per doctrinam
et repagula scripture diligencius obserari. Et ideo videtur Neglectful

, • j , • -, , rr- ■ j j- prelates should

multis quod prelatis supenonbus ab officio prodessendi not be p^d.
singularibus parochiis notorie ociantibus debent bona
pauperum denegari. Ipsi enim ex omissione officii et

lopeticione cupida salarii indebiti se reddunt inhabiles
ad retribucionem temporalem pauperum acceptandam.
Et confirmari potest exemplo; nam, secundum leges
hominum quas non licet in hac parte dampnare, qui-
cunque debet alteri proximo quodcunque debitum non

i5ab illo liberatur nisi vel capitali domino vel eius pro-
curator! legitimo solvat illud. Cum ergo quilibet curatus
ecclesie sit debitor Christo eius capiti, ut quicquid de
illo acceperit reddat patulam racionem, videtur quod
non satisfaciat pro Christi debito quantum ad super-

20 excrescenciam bonorum temporalium super ilia que
sunt sibi necessaria nisi Christo ipsa reddiderit vel
eius procuratori legitimo. Non ergo excusabitur in finali
iudicio nisi dederit excrescenciam procuratori Christi
legitimo, et per consequens illi quern Christus ad eius

25 vicissitudinem acceptaret.

Ex quibus cum predictis colligitur quod quilibet Such are not
curatus secundarius habens superhabundanciam tempo- proctors to
ralium debet cognoscere quod papa, episcopus, archi- ag0101(J1sls0fI "t^e
diaconus vel quilibet prelatus superior sit verus procurator poor.

3o Christi ad recipiendum sua temporalia, antequam bona
pauperum sibi contribuat. Constat quidem ex lege Dei
et lege papali quod omnia bona clericalis ecclesie
debent esse de iure bona pauperum, ut patet XVI0 q. c.
Qiioniam ^w/d^uz'ietdeDonacionibus caphulo Fraternitatem.

35 Cum ergo tales qui subtrahunt illegitime ministerium
suum sibi debitum secundum legem Dei vel sunt ex

5. E in marg. : Valve. 6. DE: observari. 9. DE: denegare.

10. A: cesarii. n. A: acceptandum. 14. DE: alteri deest. 16. DE:
legitime. 19. A: satisfacit. 21. E: sunt necessaria deest. 22. A: pro-
curari. 28. E: si papa; A: quod propter. 3i. E in marg.: Bona

ecclesie sunt bona pauperum. 33. A: capitulo con. 1. c. 34. E in

marg.: Pensa hie. 36. A: sibi deest; ib. A: ex deest.

33. Deer. sec. pars, causa XVI, q. II, cap. LXVIII. 34. De-
cretal. Greg. IX, lib. Ill, tit. XXIV, cap. II.

24

370 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LI.

cautela dyaboli in ecclesiam introducti vel non sunt
Christus nee procuratores eius legitimi, videtur quod
bona pauperum non debeant illis dari; si enim dans
procuratori creditoris temporale debitum vite eius propter
certitudinem exigit aquietanciam laudabilem, ut indempnis 5
salvetur, quanto magis dans pretenso procuratori Christi
debitum, habendo ipsum suspectum et perversitate vite
et subtraccione ministerii, debet ab eo requirere aquie-
tanciam sufficientem pro die iudicii; quam cum nemo
dare sufficiat, videtur quod a dacione huiusmodi vicaria 10
se servabit. Cum autem leges papales vel seculi non
sufficient in die iudicii debitorem Domini liberare,
videtur quod in omnibus talibus tradicionibus non
confidet.
Why some Et hec racio quare electus vel curatus ex bonis i5

aTa^beiTefice! pauperum superexcrescentibus sepius est perplexus. Ilia
eciam est causa quare multi non audent recipere
beneficium curatorum et pingue, vel ipso accepto extra- p ,
marinis prelatis aut | prelatis convenientibus ex in- 225»
habilitate vite aut subtraccione ministerii procuracionem 20
de bonis pauperum elargiri. Nee est facile quin dando
talibus procuracionem de bonis pauperum peccato suo
consenciunt et obligantur de tanto Christo reddere ra-
cionem, et prope est ista perplexitas dando improvide
temporales elemosinas seu corporales de quibuslibet 25
bonis Dei.

The four times Sunt autem quatuor hore etatis hominis et etatis
aj' seculi quas oportet viantem diligencius annotare, scilicet
sero, medium noctis, gallicantus et mane. Vocatur autem
sero quoad etatem mundi inicium viacionis ecclesie, 3o
quia iuxta modum loquendi Hebreorum (Gen. 1°) in-
choatur dies a vespere, secunda hora in medio noctis
vocatur medium etatis seculi, sed tercia hora in qua
gallus cecinit vocatur tempus legis gracie in quo Christus
gallus precipuus cecinit legem suam, quarta autem hora 35
vocatur tempus in fine seculi in quo Kalende diei iudicii
elucescunt.

2. A: procuraciones. 3. E in marg. : Nota. 4, 5. DE: per certi-
tudinem. 10. A: modi deest. 12. D: donum liberare; E : Deo liberare.
16. E in marg.: Quare aliqui non accipiunt pingue beneficium; D in
marg.: Wen czyzozemczy, id est, Apage alienigena. 18. Codd.: curatum.
21, 22. A: elargiri — pauperum deest. 25. A: corporales elemosinas;

ib. A: seu corporales deest. 26. DE: Domini. 27. E in marg.: Quod
quatuor sunt hore etatis hominis. 29. E in marg.: Sero prima hora.

3i. DE: Hebreum. 22. E in marg.: 2. 33. E in marg.: 3. 35. E in
marg.: 4. 36. DE: est tempus.

SERMO LI.] SECUNDA PARS. 3 7 1

Quidam autem dividunt totum tempus usque ad Through all
diem iudicii in quatuor quadras quas evangelium vocat should\vatch.
horas, et quidam dividunt cuiuscunque viatoris periodum
in quatuor quadras quas evangelium eciam vocat horas.
5 Que itaque est periodus viatoris; que vero habet in-
fanciam, puericiam, iuventutem et senectutem in quarum
qualibet est nobis ambiguum an pro consummato computo
veniat Jesus noster. Debemus ergo continue in etate
qualibet vigilare ne Christus (cum repente venerit) nos

10 inveniat in crimine dormientes. Quomodocunque autem
illi sompnient de quindecim signis ante diem iudicii,
evangelium tamen dicit Matthei XXIV0, 3j, 3g: Sicut
autem fuit in diebus Noe, ita erit et adventus filii hominis;
sicut enim erant in diebus ante diluvium comedentes et

1 5 bibentes, nubentes et nuptui tradentes usque in eum diem
in quo intravit in archam Noe et non cognoverunt donee
venit diluvium et tulit omnes, ita erit adventus filii hominis.
Quod dictum Christi videtur non esse ad propositum
nisi finale iudicium inopinate venerit et repente. De

20 die autem ilia et hora (dicit evangelium Matthei XXIV0, 36)
nemo scit neque angeli celorum sed solus Pater et
Marci XIII0, 32 dicit Christus: De die autem ilia vel
hora nemo scit neque angeli in celo neque Filius nisi Pater.
Melius autem est dicto evangelio credere quam apo-

25 criphis codicibus, sompniatis deliramentis fantasticis
Hebreorum.

Dictum est autem superius sermone . . . quomodo
textus isti evangelici debent intelligi. Sed quia istud
mandatum de vigilancia obligat generaliter singulos

3o viatores, ideo Christus limitat ad quos dirigitur. Quod,
inquit, vobis dico, omnibus dico: Vigilate. Ex quo textu
patet quod, licet Christus privatis discipulis moralitatem
mandaverit, intelligit tamen quod viantes quoscunque
ipsa ligat. Aliter enim posset adversarius scripture

35 fingere quod omne mandatum vel preceptum evangelicum
solum Christi discipulos obligavit et periret lex tota
Christi.

1. A: tempus deest; ib. A: ad deest. 5. DE : que non habet. 7. A:
consumpmato composito; DE: compoto. 8. E in marg. : Nota quod

debemus continue vigilare. 9. A: nee Christus. 12, i3. DE: Sicut

enim. i3. A: et deest. 16. A: introivit. 22. DE: Christus deest.

22, 23. DE: et hora. 24,25. A: ypocrisis codicibus. 25. A: de dilira-
mentis. 27. Sermone; sequitur lacuna in codd. A et D. 28. DE:

textus iste evangelii debet. 33. DE: quoslibet. 34. A: enim deest.

27. Cf. supra Serm. L.

24*

o-jl JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LI.

Occupations Quantum ad argumenta dimissa in sermone proximo
retard1' spiritual est notandum quod cum spiritualis elemosina sit pocior
work. corporali ac homo ex simplicitate sui sensus occupatus
singulariter circa sensibilia a spiritualibus eo ipso
distrahatur, quod quantumcunque leviter quis occupatus 5
fuerit circa elemosinas corporales a spirituali bono quod
prelatus debet facere retardatur. Sed ocium ab exercicio
spirituali quod habuerunt apostoli et debet iuesse nobis
clericis facit quod errando putamus exercicium circa
temporalia nobis proficere. Si enim essemus pro tern- 10
pore occupacionis huiusmodi secundum sufficienciam
nostram circa spiritualia occupati (quod foret nobis
facilius et delectabilius), quis dubitat quin plus nobis
et ecclesie mereremur? Et patet negacio minoris in
argumento facto superius; quod si obicitur quantum- i5
cunque sanctum vacare interdum ab oracione et con-
templacione et per idem ab aliquo officio spirituali,
sicut fuit de Evangelista (ut notatur in cronicis), quare
ergo non liceret homini circa temporalia se occupare
interdum ad recreandum suos sensus et spiritus, ut post 20
vigilancius contempletur?

Hie dicitur quod refocillacio est interdum necessaria,
sed ilia que nude confortat hominem et non ad mun-
danam sollicitudinem introducit. Ipsa enim a spirituali
confortacione abstrahit et ad mundi voraginem viscose 25
allicit. Non ergo est color si clericus prudencius quam
iste laicus sciret opus tale mundanum> perficere, ideo
debet officium clericale postponere et alleviare laycum
de tali mundano officio in quo foret layco magis prudens.
Sic enim deberet in casu totum suum ministerium 3o
spirituale deserere et officio laycali intendere. Sed
ulterius concedi potest istius possibilitas quod recepcio
dotacionis multos habilitat ad plus spiritualiter ecclesie po|
prodessendum. Sed talis est habilitas indirecta, sicut 1 22bb
peccatum quandoque occasionaliter prodest multis. 35

Some priests Et si obicitur quod si iuxta istam viam vita activa
as laymen, nunquam foret meritoria saltern clericis, et directe
negant quidam consequenciam, cum dotacio super-

1. DE: in deest. 2. E in marg. : Spiritualis elemos)rna pocior

corporali; ib. A: potencior. 3. A: ex infinitate. 5. A: distrahitur.

8. A: speciali; ib. A: quod deest. 9. A: ex errando. II. A; modi

deest. 14. A: mererentur; ib. DE: negacio in istis. i5. E in marg.:
Obieccio. 17. A: alio officio spiritah. 22. E in marg. : Solucio.

25. A: subtrahit. 27. A: perficere deest; ib. E in marg.: Clericus laici
officio non debet intendere. 32. DE: concedi debet; ib. E in marg.:

Nota. 33. A: dotacionis. 36. A: si deest; ib. E in marg.: Obiectum.

SERMO LI.] SECUNDA PARS. 373

addens civilitatem perpetuam sapiat plus veneni. Et ulte-
rius videtur quod sicut prelati multi forent plus habiles ut
uxorarentur vel forent domini civiles aut guerratores vel
in alio laycali officio quam ut sint Christi clerici, tamen
5 clericale officium non debet propterea deturpari. Per idem
enim liceret prelato quodcunque laycale officium occupare,
ut nedum foret licite agricultor vel latrine purgator sed
iudicator ad mortem pius suspensor; talia enim contingeret
fieri meritorie multis facilius quam seculariter dominari.

ioNon ergo sequitur esse licitum clericum transire ab
exproprietate ad dotacionem ipso manente clerico, licet
dotacio in casu plus sibi prodesset ipso manente laico.
Sic enim secundum evangelium Matthei XXIII0, 6 foret
expediens multis prelatis quod suspensa mola asinaria

1 5 circa colhim suum demergatur in profundum maris. Num-
quid credimus hoc esse prelatis propterea ordinandum?

Sed ulterius ad difficultatem maximam de Sanctis Saints who
qui dotacionem acceperant dicunt quidam quod non endowment,
est expresse articulus fidei quod receptores huiusmodi

20 erant sancti; alii autem dicunt quod satisfecerunt merendo
et conterendo in fine nobis abscondito et in pena peccati
ecclesie de brachio seculari est quod talium dolor sive
contricio ecclesie est celata. Quis enim cognoscit statum
exitus viatoris? Tercii vero dicunt quod sancti receperunt

25 istas elemosinas secundum racionem simplicis elemosine
temporalis et non secundum racionem dotacionis per-
petue ut talibus dominentur. In cuius signum vixerunt
nostris clericis valde dispariter et venenum quod nostri
adiciunt totaliter abhorrebant. Et sic secundum dispares

3o raciones dispariter satisfecerant Christo et ecclesie mili-
tanti. Nam secunda responsio dicit quod satisfecerunt
et restituerunt Christo et sue ecclesie pro illo meditullio
temporis quo in mortis articulo sunt contriti; sed tercia
responsio dicit quod cum nunquam dominati fuerint

35 civiliter sed usi istis temporalibus tamquam elemosina
temporali, non plus egebant restitucione ablati quam
alii elemosinarii qui pro usu congruo tales elemosinas
receperunt, cum decretum Augustini de restitucione

i. E in marg. : Responsio. 4. A: tamen laycale. 5. DE: nedum
propterea. 6. E: licet. 8. DE: contingerent super. 14. E in marg.:
Nota. De dotacione. 18. A: receperant. 19. A: sed receptores.

20. E in marg. : Quomodo sancti restituerunt dotacionem aut satisfecerunt.
Nota. 26. DE : temporaliter. 29, 3o. A: dispares responsiones.

34. DE: fuerunt. 36. A: restitucione ablati deest.

38. S. Augustini Opp. torn. II, pag. 532.

374 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LT.

ablati videtur loqui de iniuste ablato et restitucione
ad minimum facienda ecclesie.

Sed quantum ad difficultatem ultimo gravatam de
nostris dotatis clericis cum noscunt vel debent noscere
dotacionis sue gravedinem, quia peccant graviter, quod 5
nituntur partem suam usque ad mortem defendere,
ego non video tergiversacionem a conclusione de illis
qui sic faciunt vel de secularibus dominis, de fratribus
vel quibuscunque aliis qui aliquo sex modorum con-
sensus illis consenciunt. Et idem est argumentum atque 10
Judicium de defensione et consensu ordinum privatorum.
Unde beati qui cognoscunt statum mortuorum sciunt
quam spissim mendacia de sanctitate eorum eciam in
canonisacionibus sunt commissa.
Evils of Unde considerando racionem peccati in dominacione i5

g°Vprriesis!t y civili brachii secularis patet luce clarius quod dominacio
talis in clericis habet longe plus de racione peccati;
ideo (ut sepe dixi) clerici non dominantur civiliter sed
dampnabiliter. Una quidem racio quare cursus domina-
cionis civilis sapit peccatum est ista: secundum leges 20
hominum heres taliter dominantis possidebit eandem
hereditatem quantumcunque fuerit culpabilis quoad
Deum. Sed in secularibus habet ista vena peccati ali-
quando remedium, ut mortibus, conquestibus vel aliis
mediis per que Deus in secularibus alternat dominia. 25
In clericis autem ut religiosis possessionatis, licet sint
continue deteriores, est ista culpa per media Antichristi
perpetuata. Non enim moritur vel extinguitur hoc genus
possessionatorum sicut extinguitur cognacio naturalis.
Clerical owners Secunda causa quare civile dominium sapit peccatum 3o
ac patriotism. egt pr0pter jloc qUO(j dominantes civiliter sepe sub-

trahunt ab officio quod debent Deo et sue ecclesie,
possessionati autem clerici et religiosi a tali ministerio
amplius ociantur; nam neque pugnant ut milites pro
patria in qua dotacionem suscipiunt neque provincias 35
alienas nobis inimicas invadunt neque sollicite pro
pacificacione provincie sue laborant. Sed quicquid

1. A: de iuste. 4. A: cognoscere. 5. A: quod peccant. 8. A:
vel secularibus. 11. A: de deest. 12. E in marg. : De consencientibus
dotacioni. 19. E: quidem causa; ib. D in marg.: Ponuntur quinque

raciones quod dominacio civilis in clericis habet longe plus de racione
peccati et sunt debiles (I) ; E in marg. : Dominacio civilis cur sapit peccatum ;
A in marg.: Nota racionem triplicem quare civilis dominacio sapit pecca-
tum. i°. 26, 27. DE: sint cotidie. 27, 28. DE: est ista culpa perpetua;
A: perpetua extinct. 28. DE: perpetuata deest. 3o. A in marg.: 2;
E in marg.: Secunda causa; D in marg. inf.: Homo quidam. 34. E in
marg.: Nota ponderose hanc materiam. 37. A: sue deest.

SERMO LI.] SEGUNDA PARS. 3y5

eis lucrum sonuerit, accipiunt avidius brachio seculari
et a quocunque quod in laborem vel sollicitudinem
suam sonuerit supersedent. Sed quod ocium foret magis
dampnabile, tantum enim vel amplius ante dotacionem
5 erant in spiritualibus obligati. Antichristus quidem fingit
quod nee foret subditus brachio seculari nee laboribus
vel expensis exponeret se vel sua pro patria, sed ex
libertate dyabolica acciperet lucrum sapiens non laborem.

Tercia causa quare civile dominium sapit peccatum Litigiousness of

• • ■ • the clcrffv

io est ista: Ipsum enim mnata cupidine pro acquirendo

ac defendendo temporali dominio eciam implicando

falsitates particulares exponit labores et sumptus nimis

*^°^ superfluos de bonis ecclesie. Sed numquid | ecclesiastici

nostri dotati in hoc crimine laborant? Amplius clamat

i5cotidiana experiencia quod ex cautelis sollicitis et
sumptibus inmoderatis non prevalent contra clerum
possessionatum seculares simplices nee eciam ipsi reges.
Si enim sollicitudo humana habundans pecunia vel in-
formacio falsa possit iura humana subvertere, in causa

20 tali eciam possessionati religiosi in nullo deficerent.
Sicut es quod in natura sua est frigidum postquam
incanduit plus ardescit, sic cupiditas clericorum qui
debent plus quoad mundana frigescere postquam inna-
turaliter magis canduerit ex igne dyaboli magis seu

25 plus ardescit.

Quarta causa est sollicitudo seculariter dominancium Excessive care

,. _- ... . _ , for worldly

circa sua temporalia artectu divinorum postposito. Sed things,
quis circa talia temporalia est magis sollicitus quam
religiosi possessionati? Ubi enim est maior cupido,

3o sollicitudo amplior exercetur, et cum primitiva obligacio
ordinis ac votum voluntarium ultra seculares sonat in
voluntariam paupertatem, patet quanti isti religiosi ultra
seculares eciam perversos degenerant. Si enim distraccio
a contemplacione et consideracione celestium in seculari-

35 bus est culpanda, quanto magis in nostris clericis et
religiosis possessionatis qui ad istud tenentur amplius ex
ordinacione divina et obligacione voluntaria primitiva?

2. DE: quando laborem. 6. A: seculari deest. g. A in marg. : 3;
E in marg.: Tercia causa. io. A: innata cupidine deest. i5. A: et

non ex. ig, 20. A: causa cleri; ib. DE: religiosi; ib. A: deficeret.

21. A: Sicut enim; ib. E in marg.: Exemplum de ere. 21, 22. A: post-
quam maduit. 24. A: magis cadcrint; ib. A: magis seu deest. 26. A in
marg.: 4; E in marg.: quarta causa. 27. A: affectum dominorum.

28. DE: secularia est. 3i. DE: aut voluntarium. 32. A: pauperiem ;
ib. DE: quam isti. 33. DE: et perversos.

3y6 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LII.

Quinta causa est, scilicet si secularis dominacio propter
hoc quod sapit superbiam, invidiam, avariciam et multa
animarum pericula tamquam disgrediens a statu inno-
cencie in secularibus est cavenda, quanto magis in
clericis et specialiter in religiosis nostris qui omnino 5
ad oppocitum sunt professi. Habitus enim et religio
ipsorum non solum est mendax sed mendacium in abs-
tracto. Et licet ista sentencia evangelica sepe dicta sit
cum appendiciis brachio seculari, dyabolus tamen venit
et tollit verbum de suis cordibus, quia necesse est (si 10
Deus voluerit) quod ad maiorem profectum ecclesia
amplius insordescat.

SERMO LII.

Vos estis sal terre, vos estis lux mundi. Matthei V°, i3.

Properties of Hoc evangelium docet in exemplo quadruplici stante i5

sicut tetragonus sine vituperio quales debent esse episcopi

et prelati. Primo (inquam) dicit eis Veritas: Vos estis

sal terre, hoc est, debetis ex condicione vestri officii

habere proprietatem salis ad terrenos homines conver-

tendos. Sal enim secundum naturales est lapis ex arena 20

et aqua cum ardore solis aut ignis et flatu venti

compactus et habet proprietates multiplices. Nam iuxta

regulam Aristotelis IV0 Meteororum dissolvitur a frigido

et humido, eo quod coagulatur a calido et sicco. Sal

eciam terram sterilem facit, cibos condit, carnes exsiccat 25

et a putrefeccione fetoris et verme preservat. Et preter

has proprietates quinque habet alias infinitas.

Corresponding Correspondenter ad primum prelati boni taliter gene-
gifts in good .... , ,
prelates. rantur hn qui quodammodo erant arena terrestres

atque instabiles iuxta parabolam Christi de domo fundata 3o

super arenam Matthei VII0, 26 aqua baptismatis et

1. A in marg. : 5 ; E in marg. : Quinta causa ; ib. AE : est scilicet deest ;
ib. D: si deest. 5. A: eciam specialiter religiosis. i3. A in marg.:

Sermo LII; D in marg.: LI; E in marg.: Evangelium de Confessoribus
scquitur tcrcium. 14. A: vos estis liix mundi deest. 16. A: sicut esse;
ib. tetragonus cf. De Civili Dominio I, pag. 54, ubi perperam : tetragons
sive vitupero. 20. D in marg.: convcrtendos; in marg.: condiendos;

E in marg.: Sal quid signat. 23. A: Methiororum; E: Mcth., recte

MstBCOQoloyfK&v; A in marg.: 1. 24. A in marg.: 2. 29. DE: qui
quondam; ib. E in marg.: Generacio prelatorum mistica. 3o. A: insta-
bilis.

14. Wyclif's Sermons, ed. by Arnold, I, pag. 266 — 271.
Cf. Johannis Hus Opp., torn. II, fol. XLIVa— XLVIb. Cf. Introd.
in Prim. Part. Sermonem, pag. XXV. 23. Aristoteles, Meteo-
rologicorum, IV, 10.

SERMO LII.] SECUNDA PARS. 377

ardore ignis divini ac flatu Spiritus Sancti companguntur
et super nivem ab opacitate peccati dealbantur. Unde
natura aquea in eis incorporata significat sapienciam
increatam ; quod Beda dicit per illud (IV Reg. II0) mistice
5 figuratum quando aque sanate sunt ex immissione salis
in vas positum ad aquarum exitum, sic quod sal est
Christi divinitas, vas eius humanitas, salis imposicio est
Christi incarnacio, posicio in extremo aque est tribu-
lacionis consummacio. Aque mundacio est populi sancti-

ioficacio; unde quia in oblacione requiritur aqua devocionis
et fervor caritatis, ideo precipitur (Levitici II0) in omni
sacrificio sal offerri. Unde quia oportet omnem humanam
scienciam sapiencia regulari, ideo precipit Apostolus
Col. IV0, 6 quod sermo vester sit sale conditus.

1 5 Alie autem quatuor proprietates mistice debent prelatis Other
competere, cum ad hoc a puro sale, id est, Christo sanPand'etheir

coagulantur, sic sapide ut terrenis inhiantes faciant .mystical

Y r ... significance.

stenlescere quoad secularia desidena radice corrosa

sale desiderii celestis iuxta illud (Titi II0, 11): Apparuit

20 benignitas Christi erudiens nos, ut abnegantes impietatem
et secularia desideria sobrie, iuste et pie vivamus in
hoc seculo. Nam sal sapiencie ruditates vetustas peccati
radicitus eradicat, et de tanto secularia desideria steriles-
cunt. Sic enim debent prelati inutiles plantas affeccionum

25 evellere et sinceras virtutes inserere iuxta illud Jere-
mie 1°, 10: Ecce constitui te super gentes et regna, ut
evellas. Et tercio omnem doctrinam spiritualem que
est cibus spirituals spe premii celestis sapidam reddit
iuxta illud (Psalmi XVIII0, 9) : Iasticie Domini recte

3o letificantes corda. Quarto carnem a lubricitate luxurie
constringit iuxta illud (Matthei XIX0, 1 2) : Sunt eunuchi

rlqui se ipsos castrarunt propter regnum celorum. [ Et
sic quinto a peccati putrefeccione, a defamacionis fetore
et corrodente verme consciencie preservat subditos

35 quibus sapienciam claram que non marcescit mensuraliter
subministrat.

1. DE: ardoris. 2. A: ac opacitatem. 5. DE : cum aque. 6. E:
sal sit; ib. E in marg. : Misticacio sanacionis aque per sal. i3. D: sa-

pienciam. 17. D : coagulatur; ib. E in marg.: Sal terram tacit sterilem.
Misticacio; ib. E: a terrenis viantes; ib. Hus loc. cit. : ut homines terrenis.
18. DE: cerosa. 19. A: Titum. 22. E: vetustatis. 25. A: et deest.
27. DE: evellas etc. ; ib. D: secundo; ib. DE: spiritualem deest. 28. E in
marg.: Sal cibos condit. 3o. E in marg.: Carnes exsiccat.

4. Cf. Beda, Quaestiones in Libros Regum, IV, 2, vol. IV, 447.

3 78 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LII.

Have our Iudicet ergo ecclesia, utrum iste quinque proprietates

prelates these , , ■ .. ^ '. .

gifts? vel earum opposita prelatis nostns conveniant, quia si,

certum est ex fide evangelii quod nisi sint sal ad sensum

expositum non sunt Christi discipuli sed habentes con-

dicionem contrariam sunt discipuli Antichristi. Quod 5

si sal liquescendo evanuerit frigore terrene cupiditatis,

quia exinde refrigescet caritas multorum (Matthei XXIV0, i 2)

vel humore carnalis lubricitatis que vetat visionem

sapiencie (ad Hebreos XII0, 14: Pacem sequimini cum

omnibus et sanctimoniam sine qua nemo videbit Deum) 10

erit extra naturam salis ad officium illud inutile, cum

perdentur condiciones salis alie consequenter. Ideo

dicit Jeronymus quod prelatus infatuatus cupiditate

temporalium, ut aqua effluit, timore perdicionis eorundem

succumbit et errore legis Dei a gradu salis se ipsum i5

deicit. Quod si contigerit in prelatis, in quo net sub-

ditorum emendacio, non restat in quo nisi in Christo

populus salietur; nam tunc oportet converti populum,

cum subditi mali peccata sibi accumulant et prelati

nee a se ipsis nee a subditis peccata evacuant sed 20

pocius tam in se ipsis quam populo purgacionem im-

pediunt et peccata indurant; quia Eccles. XII°, i3

scribitur: Qiiis miserebitur incantatori a serpente percusso?

Et hec racio quare secundum beatum Gregorium prelatus

perversus est incorrigibilior inter omnes. 25

Their sins arc Radicalis itaque causa regnacionis dyaboli super gentes

the cause of the . , , . _. ~ .

devil's power. est peccatum prelatorum ecclesie. Deficit enim tunc
inter Deum et populum mediator, pro peccato populi
satisfactor et ignorancium informator, cum nullus
laycus erit sacerdote sic perverso omni genere peccati 3o
profundius involutus. Ideo dicunt quidam quod tunc
non mediant inter Deum et hominem seu populum sed
inter dyabolum et plebem suam ad ipsam peccato
multiplici ministraliter venenandum. Tale (inquam) sal
infatuatum per aspectum retro ad temporalia versum 35
est in statuam salis, que non est sal vivum, terrenis

1. DE: utrum istorum. 2. DE : vel eorum. 5, 6. DE : si decst.

11. A: erit deest; ib. A: et salis. 12. E in marg. : Nota. 19. DE: mala.
20. A: ncc a deest. 22, 23. DE: XTTI" scribitur. 23. Codd.: merebitur.
Correxi. 26. E in marg.: Causa radicalis quare diabolus regnat super
gentes. 27. E in marg.:' Nota. 29. A: satisf'accior. 3i. A: quidam
deest. 32. DE: mediat; ib. A: hominem seu deest. 34. 1>: mstru-

mentaliter veniant; ib. E in marg.: Nota.

1 3. In Commentario in Mattheum hie locus non habetur.
23. S. Gregorii Opp., torn. I, pag. 1 585 (?).

SERMO LII.] SECUNDA PARS. 379

hominibus sapidum vel proprietatum aliarum sed fatuum
simulacrum (ut dicitur de uxore Loth Genesis XIX°).
Et hinc dicit Christus: Mementote uxoris Loth. Sed
alii versi sunt in amaram voraginem peccatorum
5 carnalium, quia Ecclesiastici . . . Qui olim erant vallis
silvestris per fructificacionem et virorem operis virtuosi
iam sunt mare salis Gen. XIV0, 3. Illi enim amaricant
et non sapidos faciunt conversantes. Ex peccato itaque
mundi et carnis adiuncto peccato dyaboli, scilicet superbia,

ioinvidia et ira liquescit vel induratur sal infatuatum et
fit inutile ad officium eius primarium. Sed tercio cum
non sit possibile aliquid esse simpliciter frustratorium
in natura, patet quod sal sic infatuatum valet ad aliquid.
Deus enim non sinit peccatum esse nisi ex graciosa

1 5 ordinacione faciat illud proficere, multo magis naturas
peccato subditas. Valet ergo sal infatuatum secundum
fidem evangelii ad istum bifamem binarium, id est, ut
mittatur foras et conculcetur ab hominibus. Meritorium
quidem foret caritative expellere tales prelatos fatuos a

20 temporalium dignitate, cum ipsa illos infatuant et populum
subiectum contaminant. Et lex Dei et lex nature docent
tales expellere, ne ultra conversantes contaminent et
faculas quibus comburuntur atque liquescunt, caritative
subtrahere. Nee valent leges Antichristi isti legi contrarie.

25 Sed secundo valent isti prelati fatui et resistentes Wicked

. . ... 1.- il-- 1 -1-.. prelates should

isti expulsiom salubn ut vel obiective vel materiahter ^ be expelled
ab hominibus conculcentur. Sed non consencio quod sic from then-

otnee.

conculcentur improvide in personis propriis sed arcentur
in casu eciam violente ad separacionem a bonis ecclesie

3o vel proscripcionem salvis naturis, ut sic facti spirituales
ante se respiciant legem Dei. Nam Osee IV0, 6 scribitur:
Qiiia tu scienciam repulisti, repellam te, ne sacerdocio
fungaris mihi. Et Apocalypsis ultimo: Foris canes et
venefici. Quamvis enim tales sapientes sint, ut malefaciant,

35 tamen (ut Osee X° dicitur) non est Veritas, non est

3. D in marg. : In marg. inf. : Mementote uxoris. 5. D : Eccl. sequitur
lacuna. 8. A: efficiunt. 11. E in marg.: Nota quod impossible est

aliquid esse simpliciter frustratorium in natura. i3. A: sic deest. 17. A:
istud bifame. 19. DE: caritative deest. 20. A: infatuat. 21. A: con-
tinuat; E: contaminat; ib. E in marg.: Quomodo prelati fatui mittuntur
foras. 22. DE: contaminet. 25. E in marg.: Quomodo prelati fatui

conculcantur. 26. Codd.: ut deest. 27. A: quod deest. 29. DE :

violante. 33. A: fingaris.

3. Lucae XVII, 32: Memores estote uxoris Lot. 7. Vulg. :
Omnes hi convenerunt in vallem silvestrem, quae nunc est mare
salis. 33. Apoc. XXII, i5.

38o JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LII.

misericordia, non est sciencia Dei in terra, hoc est, in
tali anima affeccionibus terrestribus occupata, quia (ut
dicit Jacobus cap. Ill0, i5) sapiencia talium est terrena
animalis et dyabolica. Valet itaque sal infatuatum exe-
quentibus divinam iusticiam ad premiacionem, valet 5
secundo sic omisso et conculcato ad correccionem,
valet tercio ipsum sequentibus ad preconizacionem et
valet quarto subditis | quibus iniuriatur ad expurga- 22^\
cionem.

Conculcatur autem tale sal infatuatum ab hominibus 10
mundanis dupliciter, scilicet corporaliter et spiritualiter;
corporaliter autem dum caritative ab iniuriatis peccatum
suum abhominantibus cruciatur. Spiritualiter vero dum
meritorie conteritur vel in penam peccati commissi de
amissione temporalis perditi contristatur. Et patet prima i5
parabola de sale.

Properties of Secundo principaliter Christus alloquitur apostolos
et prelatos. Vos, inquit, estis lux mundi, hoc est, debetis
secundum proprietates lucis naturalis misticas mundanos
homines divina sciencia illustrare. Supposita autem qui- 20
ditate, distinccione et equivocacione lucis patet natura-
libus quod sunt quatuor proprietates lucem visibilem
1. It is the consequentes. Prima quod inter qualitates corporales

'of allS£odies. est spiritualissima, quod patet ex quinque condicionibus,

primo quia appropriatur per quandam excellenciam 25
subtilissimo corpori, id est, celo, et secundo per consequens
locatur loco dignissimo, tercio racione sue spiritualitatis
communicatur secundum eius principium situi punctali;
quod principium punctale sufficeret ubilibet radiare.
Quarto patet eius spiritualitas ex hoc quod fundata in 3o
suo fonte non proporcionaliter movetur ad motum
materie deferentis, ut patet de radiis solaribus flante
vento. Et quinto ex hoc quod nichil deperdit de sub-
stantia vel virtute subiecti per speciei multiplicacionem.
Christiani autem et specialiter ecclesiastici ut filii lucis 35
imitatorii spiritualiter ambularent secundum doctrinam
Apostoli (ad Ephesos V°) habentes corpus Christi misticum

2. DE: anima scilicet. 3. A: III0 cap. decst. 4. A:- sic infamatum.
7. D in mar^- : Quomodo sacerdotes sal infatuatum sunt conculcandi;
ib. A: precanipsacionem. 10. A: fatuum; D: fatuatum; E: in addidit;
ib. E in marg. : Dupliciter sal fatuatum ab hominibus mundanis concul-
catur. 14. A: de deest. 17. E in mars.: Secundo Christus principaliter
alloquitur apostolos et prelatos. iq. DE: matcrialis. 22. A: visibilitcr.
23. DE: quod est; ib. E in marg.: "Prima proprietas lucis est bee. Notarc
debes valde bene materiam presentem. 25 — 33. E in marg.: 1, 2, 3, 4, 5.
3i. DE: proporcionabiliter. 33. DE: non deperdit. 35. E in marg.:

Fideles habent proprietates lucis. 37. A: consequentes.

SEfcMO LII.] SECUNDA PARS. 38 i

quod est omnium subtilissimum (ut patet Eph. IV0),
et habentes conversacionem suam in celis, sapientes que
sursum sunt et non que super terram (ut docet Apostolus
Col. Ill0, 2 et Heb. II0 : Que sursum sunt et non que
5 super terram etc.). Sunt eciam de minimo temporali
contenti secundum consilium Apostoli 1° ad Tim.VI0, 8:
Habentes alimenta. Fundati eciam in Christo non cessarent
a suis operacionibus spiritualibus pro turbine improperii
vel voce quomodolibet infestante, quia secundum Lin-

iocolniensem quam monstruosum esset astrum moveri ad
motum turbinis sublunaris, tam monstruosum est in
ecclesia militante prelatum turbari extra tramitem racionis
pro motu vertiginoso subditi inquieti. Et ideo Salvator
excludit Johannem datum in lucem gencium (IsaieXLIX0, 6)

1 5 ab arundine ventorum impulsibus agitata (Matthei XI0, 7).
Et ultimo spirituales diffundendo sapienciam ipsam non
minuunt, cum distributa suscipit incrementum et avaros
tamquam dedignata reddit posteriores, quia clara est et
que non marcescit (Sap. VI0, cap. i3). Et sic licet is qui

zoforis est noster homo corrumpitur, tamen is qui intus
est renovatur de die in diem (IIa Cor. IV0, 16).

Ista ergo quintuplex lucis proprietas dicit complete Corresponding
cuilibet christiano quomodo viveret quoad Deum, quoad ^christian,
se ipsum et quoad proximum et quoad mundum et

25 quoad dyabolum, quousque fuerit deposicio huius taber-
naculi. Debet enim christianus inniti supremo corpori
Christo quod est neutrum in personarum accepcione, et
tunc non est possibile quod turbines temptancium
confundant persecutos, si more lucis reflectant cum

3o splendore exempli et ardore caritatis causam eorum
in suum principium, quia conclusio Apostoli est (ad
Rom. VIII0, 28) quod timentibus Deum omnia cooper antur
in bonum. Quis ergo nos separabit a caritate Christi
qui est lux mundi (Johannis VIII0, 1 2) ? An persecucio

35 an fames, et sic de ceteris que enumerat Apostolus ad
Romanos ubi supra? Recolat ergo viator de hac natura
lucis et contra quodcunque resistens recto incessu
reflectat ardorem versus suum principium. Sic enim

4- A: Phil. III0. 4, 5. A: sunt — terram deest. 6. DE: ad deest.
7. DE: alimenta etc. 16. D: disseminando; E: dispargendo. 19 — 21. A:
Et sic — Cor. IV0 deest. 22. E in marg. : Nota. 24. DE: ipsum quoad.
25, 26. DE: de ipso fuerit hoc (E : huiusmodi) tabernaculum. 27. A:

Christo deest. 34. A: Rom. VIII0. 35. A: numerat. 37. A: incessui.

25. II. Petri I, 14.

382 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LI1.

carbones ignis conger et super caput eciani inimici instar
Christi (ut docet Sapiens Proverb. XXV0, 22).
Light is the Secunda lucis proprietas consequens ad priorem est

most universal . . ..... c

in its operation in operacione sua universahssima inter omnes tormas
°f aformsterial materiales, quod patet ex multiplicitate operacionum, 5
ex eius extensione quoad situm et eius duracione
quoad evum. Habet enim naturam producendi quod-
cunque materiale sublunare secundum capacitatem ma-
terie, ut hie generat hominem et (secundo Phisicorum)
ibi bestiam aut quodcunque vivum secundum variacionem'io
seminis quod vivificat, fovet et iuvat, hie dissolvit glaciem,
ibi constringit lutum, hie causat iridem, ibi halonem,
et (ut breviter dicatur) non est effectum dare naturalem
alicuius generis corporalem ad quern non habet effi-
caciam producendi et productum in esse conservandi. i5
Nam illustrando duplicem spiritum animalis vitam eius
continuat, ut patet in libro fontis vite, ymmo secundum
Albumazar libro De Judiciis Astrorum alleganteYpocratem :
Nisi stellarum lux de node subtiliaret densitatem aeris,
destrueret omne vivum. Et quoad situs extensione m 20
dicunt philosophi quod a summo celo empyreo usque
ad mundi medium est diffusa. Patet eius efficacia in
motu maris, in generacione lapidum et mineralium, in p ,
terre visceribus, | et sic vis eius licet nobis insensibilis 226b
pertingit ubique. 25

Ex quo patet quod non est possibile alicubi esse
puram tenebram, quia tunc alicubi esset materia informis
quod non est intelligibile. Et quoad universitatem tem-
poris patet quod lux est creatura prime diei (Genesis 1°)
et in eius fortificacione terminabitur mundi perfeccio, 3o
cum Ysaie XXX0, 26 dicitur quod post diem iudicii lux
lune erit ut lex solis; et certum est quod interim non
deficiet turn propter mundi indigenciam, turn propter
contrarii carenciam. CorreSpondenter spirituales in ec-
clesia omnibus debitores sunt, ut merendo proficiant 35
(Rom. 1°, 14: Sapientibus et insipientibus debitor sum).
Sed (ut dicitur Rom. VIII0, 1 2) non carni ut secundum
carnem vivamus sed spiritualiter debemus omni creature

3. E in marg. : Secunda proprietas lucis. 4. DE: comparacione sua.
9. DE: ut homo; ib. DE: et sol ex II". 12. E in marg.: halon.

14, i5. A: efficacionem. 16. DE: triplicem speciem naturalem. 17. A:
ut patet deest. 19. E in marg.: Albumasar. Rectius: Abunazar, i. e.

Abu Nasr Alfarabi. 20. A: Ex quoad. 23. A: mari. 29. DE:

prima creatura Dei. 3i. DE: Ysaie XXXIV; A: III". 35. DE: omnes.
36. DE: eciam debitor.

SERHO LU.j SECUNDA PARS. 383

proficereinstarApostoli qui de se ipso dicit (IaCor. IX°,22): St. Paul's
V, ■ y x- • • r varied

Omnibus omnia f actus sum. Fuit enim tunc medicus activities.

Thimotheo (i Thimothei V°) modico vino utere propter

stomachum, nunc nauta (Act. XXVII0), nunc operarius

5 manualis (Act. XVII0), nunc poleticus appellando Cesarem
(Act. XXIV0), nunc philosophus disputando cum Athe-
niensibus (Act. XVII0), nunc predicator (Act. XIII°),
nunc miraculorum factor (Act. XIII0), nunc indigencium
procurator (I Cor. XVI0), nunc propheta (Act. XXVII0),

ioet sic generaliter omnibus lucrifecit (ut I Cor. IX0, 22:
Omnibus omnia /actus sum). Et proporcionaliter debemus
et specialiter prelati omni creature cooperari iuvando
merito sancte vite, quia deficiente huiusmodi communione
iniuriamur cuilibet creature, subtrahendo debitum.

1 5 Et quoad extensionem situs, cum homo interior sit
ubicunque afficitur, patet quod perfectus in quodammodo
caritate est ubique, quia ambulando in via dileccionis
oportet quod affeccio se extendat ad omnes. Nam
Psalmo CXVIII0, 96: Latum mandatum tuum nimis. Deus

20 enim precipit amicos a dextris et inimicos a sinistris
diligi Matthei V°. Et certum est quod debemus Deum
diligere et in eo singulas creaturas sed amplius celestia;
et sic exponitur illud Apostoli (Philippi III0, 20): Nostra
autem conversacio in celis est. Anima enim verius est

25 ubi afficitur quam ubi actuat sine actuati affeccione,
et tunc comprehendemus cum omnibus Sanctis.

Et quoad durabilitatem : Ecce caritas nnnquam excidit
(I Cor. XIII0, 8). Unde sicut claudit contradiccionem
creaturam aliquam esse sine lumine, sic et hominem

3o esse gratum sine caritate, ut patet ibidem : Si Unguis
hominum etc. Nee est possibile creaturam esse nisi de
quanto habet esse a lumine dileccionis lucis prime, ut
quosdam diligit ad beatitudinem et quosdam ad puni-
cionem misericordem.

35 Considerent ergo prelati nostri si sic sunt lux in
domino; dicit enim Apostolus (ad Ephes. V°, 8): Fuistis
aliquando tenebre, quia inter vos et quoad Deum divisi,

1. D in marg. : Ista que dicuntur de Paulo contradicunt quinque
racionibus de civili dominio in precedent! sermone dictis. 5. DE: nunc
autem. 7. A: Act. XXXVII'; ib. A: Act. XIX". 11. AD: Omnia

omnibus deest. i3. A: sancti. 16. E in marg.: Quoad extensionem

situs. 20. A: a sinistris deest. 23. DE: Phil. 11°. 26. A: appre-
hendemus; ib. A: Sanctis etc. 27. E: ecclesia caritas. 29. DE: ali-
quam deest. 36. A: V° deest.

3o. I Cor. XIII, 1.

384 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LIII.

sed nunc in luce prima singulariter uniti, quod si non
sunt sic lux singulariter aut moveatur obstaculum et
lux prima que est summa unitas secundum legem
evangelicam illustrabit, quia lux prima sine accepcione
persone semper et ubique agit secundum capacitatem 5
materie, sic enim in penam peccati prioris lux prima
indurat cor Pharaonis et dissolvit ut glaciem animos
lubricorum. Et breviter non est possibile aliquam
proprietatem philosophicam inesse materiali lumini
quin proporcionabilis insit principalius prime luci. Unde 10
congruences est philosophis secundum habitudinem
primam lucem et libros theologicos philosophiam suam
addiscere quam nude et imperfecte in philosophorum
codicibus et consideracione nuda sue essencie et non
cause prime sine qua nichil perfecte cognoscitur. Eti5
secundum istam consideracionem dicit Augustinus quod
quelibet Veritas philosophica includitur in scriptura.

SERMO LIII.

Vos estis lux mandi. Matthei V°, 14.
Properties of Quando fui iunior et in delectacione vaga magis 20
con inue • sollicitus collegi diffuse proprietates lucis ex codicibus
perspective et alias veritates mathematicas quas secun-
dum consideracionem ad finem moralem concepi in
scriptura intelligi. Debet ergo perfectus philosophus
libros naturales de luce legere et se huic doctrine ib
evangelice conformare. Supersunt autem due proprietates
alie lucis in quibus possumus cognoscere quomodo
3. Light is most secundum intencionem prime lucis possumus aptari per

regular in all its ■ , ,. . .

action. graciam, ut simus lux mundi. 1 ercia autem propnetas

lucis est quod in omni accione eius est ordinatissima ; 3o
quod patet ex duodecim : primo ex accionis indifferencia,
cum in omni capaci medio quantum potest sine diffe-
rencia se diffundit, secundo ex accionis celeritate, cum
subito ex eius spiritualitate se multiplicat ab oriente

2. A: ammoveatur; E: ante removeatur. 4—6. A: sine — prima

deest. 10. E: proporcionalis. 11. A: beatitudinem ad. 19. A in

marg.: Sermo LIII; D in marg. : LII; E in marg. : Sequitur ad idem
evangelium subsequens digestio. 20. E : fui minor et in dileccione.

27, 28. A: cognoscere — possumus deest. 28. E in marg.: Due pro-

prietates lucis. 29. E in marg. : Tercia proprietas lucis. 3i. D in

marg.: Duodecim proprietates lucis hie ponuntur; ib. E in marg.: 1.
33. E in marg.: 2.

17. S. Aug. Opp. torn. VIII, pag. 254. Cf. Trial., pagg. 64,
240, 379. 24. Cf. Wyclif's Opus Evang. lib. I, cap. XXV.

SERMO LIII.] SECUNDA PARS. 385

in occidens (ut dicitur secundo De Anima tercio) in instances of
hoc quorsumcunque secundum lineas radiosas rectissimas llb reSuany-
subducto obstaculo sperice se diffundit (ut probatur
secundo Vitulonis I). Quarto in hoc quod impediente
5 opaco penetracionem luminis secundum angulum refle-
xionis equalem angulo incidencie regulariter se reflectit
(ut demonstratur V Vitulonis XX). Quinto ex hoc quod
retro opacum secundum tres differencias regulariter
causat umbras (ut patet secundo Vitulonis). Sexto ex

gc hoc quod a quolibet puncto | luminis illuminabili directe
opposito diffunditur ad illuminale radius luminosus
unica tantum linea perpendiculariter incidente (patet ex
secundo Vitulonis secundo). Septimo ex hoc quod omne
umbrosum plus illuminatur circa radium sibi perpendi-

i5culariter incidentem et a puncto propinquiori forcius,
licet situi distanciori incidunt plures radii a pluribus
punctis corporis luminosi (patet illud secundo Vitulonis
XXI et duobus sequentibus). Octavo ex hoc quod
omne luminosum, cum continue eque multum effundit

20 de lumine in minori spacio circumclusum ipsum, forcius
illuminat quam spacium maius illo (patet secundo
Vitulonis XXIV). Nono ex hoc quod radii ab uno
puncto luminis precedentes secundum linearum longi-
tudinem ad eque distanciam plus accendunt (patet

25 secundo Vitulonis XXXV). Et hinc decimo patet quod
omne lumen per foramina angularia incidens rotundatur,
et ex sexto sequitur undecimo quod radius luminis per
foramen super subiectum solidum incidentis erit peri-
metro in solido super perimetrum foraminis ampliatum

3o (patet prima istarum legum II0 Vitulonis XXXIX et
posterior patet eodem libro XXVI). Duodecimo in hoc
quod radio perpendiculari omne corpus dyaphanum
penetrante radius oblique incidens in medio secundi

3. A: sperice deest; ib. E in marg. : 3. 4. E in marg. -.4. 7. E in
mare. : 5. 9. E in marg. : 6. 12. DE : unica cum ; ib. A : ax x ; D : ex 20.
i3. Codd.: secundo secundi Vitulonis; AE in marg.: 7. 17, 18. A:
Vitulonis XXI; E: Vitulonis 2. 18. AE in marg.: 8. 20. A: ex lumine.
22. AE in marg.: 9; ib. A: XXVIII". 23. A: lumina. 25. AE in
marg.: 10. 26. E: per foratum. 27, 28. A: sexto — solidum deest.
28. E: umbram solidi; ib. D: incidens. 29. A: solide; ib. A: am-
pliatur. 3o. E in marg.: 11. 3i. DE: XXXVI0; ib. A: Duodecimo
deest; ib. E in marg.: 12. 32. A: diaphonum.

4. De Vitelone Thuringensi cf. M. Curtze in „Bulletino di
Bibliografia e di Storia delle scienze matematiche e fisiche
Roma 1870, IV, 49 — 77. Vitelo (Witelo) autor saeculi XIII. scripsit
Perspectivae libros decern.

25

386 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LII1.

dyaphani densioris refringitur ad perpendicularem directe

super secundi dyaphani superficiem et in medio secundi

dyaphani rarioris refringitur ab eodem (patet secund'o

Vitulonis XLVII). Et patent iste tres leges experiencia

satis certa; quotlibet sunt regule lucis ordinatissime per 5

quas ut libros splendidos docemur quomodo ascendemus

moraliter in contemplacionem perspicuam lucis prime.

Spiritual Simus itaque more lucis prompti (quantum in nobis

thcseC(fuaiities est)' ut omnibus benefaciamus, ut docet Apostolus (ad

i. We must do Romanos XIII0, 1 8 Si fieri potest quod ex nobis est i instar io

good to all, . . . . , *■ . •■• ,-k. , ■ ,Tn r\

patris celestis qui solem suum faat oriri (Matthei V°, 45J.

2. and that not Simus secundo sollicitudine non pigri (Rom. XII°, i i)
slothfully. sej caritatem continuant habentes (Col. Ill0, 14). Diffun-

3. Charity must damus tercio radios caritatis sine personarum accep-

radiate in all cione ordinata et recta intencione ad Deum super nos i5
directions and . .... ... r

return upon et amicos a dextris inimicos a sinistris ad patrem ante

mortuos et illos futuros retro gentes ad mortuos in

purgatorio sub nobis detrusos et precipue ac centraliter

ad nos ipsos, ut sic possimus comprehendere que sit

4. It must take longitudo et latitudo (ut dicit Apostolus). Quarto pec- 20
tl,e. fo.r™ ot catore per opacitatem peccati ponente obicem caritati
punishment secundum mensuram qua diligimus naturam repellentem

wicked. radium caritatis reflectimus in Deum radium amoris
nature de caritativa punicione, servata utrobique paritate
amoris nature. Sic enim Deus infundit graciam pre- 25
venientem in peccatores velut radium incidentem, quod
si in vacuum graciam Dei recipiant per curvitatem
peccati, reicieudo redit radius graciose punicionis. Et
par est amor Dei utrobique quoad naturam, sicut et
parificatur pena quodammodo ad culpam. Angulus 3o
autem medius inter angulum contingencie et angulum
reflexionis est obliquitas peccati quod Deus semper
punit ad regulam. Et utinam istam legem attenderent
iudices qui per censuras ecclesiasticas puniunt delin-
quentes. Tunc enim radium caritative punicionis reflec- 35
terent proporcionaliter ad culpam in Deum et non tam
inproporcionaliter curvarent ad sensum.

1, 2. A: diaphonum. 1. AE: ref rangitur ; ib. AD: ducta. 2. DE:
superficiem rarioris. 3. E: refrangitur. 8. A: sumus. g. E in

marg. : Applicacio proprietatum lucis ad moralitates. 10. E in marg. : 15
ib. DE: Rom. V". 12. E in marg.: 2. 14. E in marg.: 3. 20. DE :
latitudo deest; ib. E in marg. : 4. 24. A: parciate. 25. AD: infundavit.
26. A: quia. 28. A: grade; ib. E in marg.: Graciam infundendo et

puniendo utrobique amor Dei par. 36, 37. DE: proporcionabiliter.

37. DE: inproporcionabiliter.

19. Eph. Ill, 18.

SERMO LIII.J SECUNDA PARS. 3' 87

Quinto subtrahamus beneficienciam temporalem a 5. Wc must
tetris peccatoribus, non fovendo eos vite necessariis eartWy benefits

vel favore. Umbra enim est bonorum huiusmodi ipsis trom tnt;

. . , perverse.

naturahter postenorum subtraccio et vanatur secundum

5 triplex genus peccati, de quo Ia Joh. II0, 1 6 : Omne

quod est in mundo ant est etc. Sexto debemus omne 6. We must

donum Dei quantumlibet parvum ad utilitatem proxi- "^^ for °heb

morum convertere servata tamen semper intencionis s°?d, °f 0U1'

. . .... neighbours.

rectitudme, quia si oculus tuus fuerit simplex etc.

10 (Matthei VI0, 22). Radius perpendicularis ubilibet pene-
trans irrefracte est intencio qua Deus ad minimum
confuse intenditur sub racione boni quia bonum est quod
omnia appetunt (Ethicorum 1°). Septimo quanto vicinius 7. We must
appetimus aliquid in ordine ad summum bonum est ' highest ^ifts?2

1 5 appetitus luminosior, licet bona ab ipso prius elongata
sint remisse secundum plurem racionem creatam appe-
tibilia. Octavo debemus colligere vim amandi et ipsam 8. We must
non eque primo sine subordinacione dispergere inter 0f living mider
multa, quia unum necessario est amandum, quod control,

•20 amatur sincerius quo vicinius cum paucioribus mediis

separatis. Nono debemus omnes radios amoris a virtute 9. and
indivisibili procedentes unire in Deum qui est centrum ^^God? '*
tocius boni diligibilis (ut patet De Divinis Nominibus
cap. V°) et equo libramine dum claudicatur tendere

ib ad circulum inteliigibilem infinitum, cuius centrum est
ubique et circumferencia nusquam. Nulla quidem crea-
tura debet diligi nisi secundum racionem qua prima
Pol natura in ipsa summe diligitur. Et hinc X° oportet 10. All love
226dc]uod omnis radius amoris sicut incipit | a bono analogo ^,ur lovefor0

3o et artatur in bono particulari creato, sic circulariter God,

redibit in Deum largius dilieendum. Et ista ampliacio

... . , , ■ -». .11. who is to

radii amoris docet undecimo Deum esse pre ceteris be loved above
amplius diligendum. Duodecimo docemur radium amoris Our love
ad bonum simpliciter et ad nullam creaturam reflectere. must be

,- i-iii 1 • ■ directed to

5b cum quelibet habet tenebram sive potenciam contra goodness, not to

creatures.

1. E in marg.: 5. 3. A: vel sanare. 4. DE: temporis. 6. E in
marg. : 6. 12. DE: qua bonum. i3. E: quantum; ib. AD: vicimus;
ib. E in marg.: 7. 17. E in marg.: 8. 18. A: ordinacione. 20. A :
vincimus. 21. E in marg.: 9. 23. A: tocius generis boni; D: tocius
doni. 24. A: cluditur. 27. A: diligencius; ib. E: secundum deest;

ib. racione; ib. A: qua potest. 28. DE: ipso; ib. E in marg.: 10.

32. E in marg.: 11. 33. E in marg.: 12. 35. A: quilibet.

1 3. Aristoteles, Eth. Nicom. I.: bonum aliquod appetere
videtur, idcirco pulchre veteres id esse bonum pronunciarunt
quod omnia appetunt. 23, 24. Dionysius Areopag. De Div.

Norn., cap. V.

25*

388 JOHANNIS WYCL1F SERMONUM [SERMO Lilt.

actum sed irrefracte per totam universitatem creatam

usque ad lucem primam regulariter penetrare. Ad tantum

enim illuminat lux vera omnem hominem venientem

in hunc mundum quod, sicut cognoscit bonum primum

in suo analogo, sic necessario amat et appetit ipsum 5

idem sed inordinate, cum oblique spargit radium amoris

ad creaturas que sunt tenebre finaliter terminatum et

tam hoc exemplum quam hoc exemplatum est una de

secrecioribus et mirabilioribus nature legibus. Sed

pro duabus partibus sequentibus legis nature est notan- 10

Rays direct, dum quod secundum doctrinam perspectivorum aliquis

reflected.' est radius rectus, alius refractus et alius reflexus; et

Meaning of secundum hoc sunt tria genera visionis. Radius refractus
refracted. . . °

dicitur quando declmat a rectitudine propter vana-

cionem gradus dyaphani sed penetrat dyaphanum i5

distancius, ut patet de specie denarii in disco super-

fusa aqua de specie astri apparentis mane vel vespere

per vaporem et generaliter quandocunque ex vapora-

cione medii ampliatur angulus pyramidis radialis. Sic

enim secundum Lyncolniensem ex variacione medii 20

contingit quantumlibet parvum quantum libet magnum

in quantalibet distancia apparere.

Three Correspondenter est dare tres maneries radiorum

corresponding .... . ,. . .

rays of love, amoris: aliquis enim est radius rectus, sicut habendum

oculos simplices, reddentes totum corpus interioris hominis 25
lucidum (ut dicitur Matthei VI0, 22). Alius est autem
radius obliquatus a rectitudine quo putatur quantum-
libet parvum bonum per involucionem inordinatam in
tetris temporalibus esse quantumlibet magnum bonum,
ut patet de avaris et gulosis constituentibus temporalia 3o
Deum suum. Sed adhuc cum difficultate penetrant ad
Deum confuse et defectibiliter finaliter diligendum, et
licet omnes oportet purgari per ignem (ut docet Apo-
stolus I Cor. Ill0, 12: Si quis superedificat lignum,
fenum aut stipulam etc.), illi autem qui per radium 35
affeccionis non penetrant ista tetra terrestria, sed ibi
sistunt finaliter eciam secundum radium perpendicularem,

9. DE: mirabilibus. 10. A: legis duodecime. 12. D: refractus

alius. i3. E in marg. : Radius rectus, refractus, reflexus. Refractus.

18. ig. A: ex variacione. ig. A: pyramidia. 21. A: parvum quantum-
libet deest. 23. D in mare.: Tria genera visionis sunt triplex gradus
dileccionis; ib. E in marg.: Radius amoris rectus. 27. E in marg.:
Obliquatus. 28, 2g. DE: in ceteris. 33. A: licet deest; ib. A: hos
oportet. 35. A: et stipulam. 3j. DE: eciam deest.

12 et seqq. Cf. Trialog., pag. 117.

SERMO Lin.] SECUNDA PARS. 389

hii (inquam) sunt de genere dampnandorum, eo quod
oportet eos carere visione et araore lucis abscondite,
et de tali genere visionis reflexe videtur Jacobus loqui
in capitulo primo 2 3 : Si quis auditor est verbi et non
5 factor, hie comparabitur viro consideranti vultum nativitatis
sue in speculo. Nam quoad opus reflectit amorem tam-
quam ad pollutum speculum temporalium et non directe
penetrat quoad Deum, sicut cum facit vivens secundum
legem perfecte libertatis, cum Deus sit amator operis.

io Sicut enim Deus secundum legem suam ordinat quod
radius amoris intellectus humani totam universitatem
creatam penetret et non sistat antequam cum luce
inaccessibili sit coniunctus, sic ordinat quod deficientes
ab ista lege finaliter perpetuo sint dampnati. Docemur

i5itaque per legem reflexionis duplicis radiorum inniti
Deo qui est perpendicularis radius, dum impugnamur
per resistenciam adversancium peccatorum, quia Jeremie
XVII0, 5 : Maledictus qui confidit in homine; et a tali
plus resistente debemus plus elongari minus communi-

20 cando in bonis temporalibus; econtra autem de homine
minus opaco peccatis; sibi enim debemus plus com-
municando bona diffundere, quia a Deo luce prima
docemur unumquemque secundum eius bonitatem diligere.
Et breviter ab istis libris naturalibus possumus artem

25 amandi addiscere sine cuius practice noticia non est
possibile aliquem salvum esse. Si enim amore recto
finaliter in Deum tenderit erit salvus, si autem amore
obliquo refractus fuerit finaliter a creatura oportet eum
ab illis angulis in pUrgatorio expurgari. Ideo cum sim-

3o plex sit dictum ethimologice sine plica, omnis autem
angulus plicam implicat, subtilissime commendat prima
lux oculum simplicem viatoris. Sed qui secundum
visionem terciam reflectunt radios amoris ad creata,
cum habeant visionem dampnabilem in speculo, indubie

35 sunt dampnati. Sunt enim contra regulas caritatis se
ipsos amantes, ut dicit Apostolus.

Quarta proprietas lucis est quod instinctu naturali Light is most

.... ,. . . ^ ■, pleasant to

est homini inter quahtates gratissima. Quod patet ex man.

3. DE: reflexe deest; ib. E in marg. : Radius amoris reflexi. 7. A:
politnm. 8. A: penetrant. 10. E: ordinavit. 11. A: radium; ib. E in
marg.: Ordinacio Dei de amore humano. 14. A: in ista lege; ib. DE :
facit finaliter. iq, 20. A: in in communicando. _ 21. A: Si enim.

27. DE: est salvus; ib. E in marg. : Nota de purgatorio. 29. A: angelis.
3o. A: omnis non. 35. A: dampnandi. 38. E in marg.: Lux est

homini gratissima; D in marg.: Quare iuvenes iocundi, senes tristcs.

390 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LIII.

tribus : primo in anima que naturaliter delectatur

actuare subiectum plenum lucidis spiritibus; quibus

siccatis in senio non est hilaris sed timida propter

horrorem terrestris opaci; unde nedum homines sed et

pecudes ut simie horrent in tenebris et aeris lumine 5

Umvliole- serenato naturaliter iocundantur. Unde secundum regulas

S(darkness. medicorum aura pestilencialis est, quando videtur pluere

et non | pluit, eo quod tunc est regio opacis terrestribus 'e

occupata et per consequens ab irradiacione celestis

luminis tamquam aer in puteo prepedita, homines autem 10

propter generacionem bonorum spirituum a mundo

cibario productorum recreantur in viribus membrorum,

exhilarantur in affectibus voluntatum et generaliter

fortificantur in omnibus viribus animorum. Ex efficacia

eciam luminis in tribus proprietatibus superioribus i5

declaratis satis claret racio. Unde lux inter qualitates

corporeas debet esse gratissima, unde naturales dicunt

pro regula quod melancolicus est naturaliter timidus

atque malivolus, quia melancolia que inter omnes com-

plexiones plus habet opacitatis inseparabiliter gerit secum 20

timorem. Sed tercio specialiter patet per hoc quod omnes

homines naturaliter scire desiderant (ex primo Meta-

physice), sed lux inter qualitates est maxime manifesta-

tiva, quia ad Ephesos V°, i3, scribit Apostolus: Omne

autem quod manifestatar lumen est; ideo racione doctrine 2 5

luci afficimur; unde non mirum de dicto Thobie V°

cap., 1 2 : Qiiale gaudium mihi erit qui in tenebris sedeo

et lumen celi non video. Lumen enim oculorum quod

est sensuum subtilissimum non procedit in actum nisi

celesti lumine fuerit superfusum. 3o

Pleasantness of Correspondenter lumen sapiencie qua Deus diligitur
the light of .,., *\ .... \. . ^ ° .

wisdom. est cuilibet sani mdicn gratissimum, cum enim tacit

heroicum celestia sapientem que sursum sunt querere

(ut dicit Apostolus Col. 111°, 1). Cum autem Deus sit

anima creati spiritus per lumen gracie de quanto ipsum 35

vivificat, sicut ipse spiritus est anima corporis causando

vitam nature, patet quod increata sapiencia cuius delicie

3. E: sed divisa super. 4. DE: et deest. 5. A: perhorrent.

6. E in marg. : Aura pestilencialis. 9. E: occupatur. 10. A: autem

deest. 12. A: recreant. i3. E in marg.: Reacreacio (!) hominis.

16. A: lux in. 17. DE: Unde tales; ib. D in marg.: Regula melancoli-
corum; E in marg.: Nota de melancolia. 19. DE: melancolicus qui.

21. AD: timorem deest. 22. A: natura. 22, 23. D: primo medico;

AE: metace. 23, 24. DE: manifestiva. 26. Codd.: Tob. IV0. Correxi.
29. DE: sensibilium. 32. A: enim deest. 33. A: eroicum. 34. E in
marg. : Heroicus. Deus est anima creati.

SERMO LIII.] SECUNDA PARS. 3gi

sunt esse cum filiis hominum manet sic solum cum
homine spiritualiter lucido, quia in malivolatn animam
non introibit sapiencia nee habitabit in corpore subdito
peccatis Sap. 1°, 4; quod Apostolus sub interrogacione
5 exponit alludens dicto sensui mistico: Que, inquit,
communicacio Christi ad Belial ant lucis ad tenebras
(II. Cor. VI°, 14)? Non ergo inhabitat sapiencia increata
que est lux vera in quoquam per graciam nisi super-
naturaliter illuminet vires anime sibi subditas que

iorespectu irradiacionis supercelestis vocantur tenebre;
unde Psalmista signanter orat Psalmo XVII0, 29: Domine
Dens metis illumina tenebras mens. Unde non solum
Deus abhorret tenebras peccatorum sed fxdelis qui ex
Deo est abhorret naturaliter ipsum subiectum natura

1 5 sibi simile, quando horrendis criminibus est turpatum.
Et inde dicit Salvator Matthei V°, 1 6 : Sic luceat lux
vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona.
Habeamus ergo tres spiritus lucidos, animalem in capite
celestia sapiendo, vitalem in corde articulos fidei cre-

20 dendo, cum iustus ex fide vivit, et naturalem in epate
spe spiritualibus inherendo.

Et tunc indubie copulatur nobiscum Deus per graciam
quem philosophi vocarunt animam mundi, et tunc non
offendemus ut ambulantes in tenebris (sicut docet Sal-

25vator Joh. XII0, 3 5), et tunc habituati hiis tribus lumi-
nibus theologicis ibimus gaudentes eciam in tribulacionibus
et persecucionibus corporis persecuti secundum doctri-
nam Apostoli (ad Ephesos V°, 9): Fructus lucis est etc.,
et (Jacobi 1°, 2): Omne gaudium existimate, et (Act.V0, 41):

3o Ibant apostoli gaudentes etc. Solum enim sic lucidi et

non obscuritate peccati tenebrati sunt in causa Dei

cordati, quando singuli alii sunt serviliter timorosi. Sic It is bad for

• , i- , . 1 the sinner to be

autem aura pestilenciahs arume non nocebit; quando ]cft unpunished.

ergo peccator tenebratur peccatis et Deus non stillat

35 super eum punicionis pluviam, est signum evidens

pestilencie gehennalis ad quam differtur tribulacio.

Mundus vero cibus anime sunt virtutes et eorum opera

cuius cibi fructus est beatitudo. Ad Ephesos V", 9

3. DE: intrabit. 10. DE: supercelestes. 14. E in marg. : Vires

anime tenebre. 16. DE: Et idem dicit. 18. A: Habcmus igitur;

ib. E in marg.: Habeamus tres spiritus lucidos: animalem, vitalem, natu-
ralem. 21. HE: spiritibus. 22. E in marg.: Deus copulatur homini
per quid. 23. A: non decst. 25. A: tribus d'eest. 2S. Codd.: Fructus
lucis. Correxi. 29. A: Omne — existimate deest. 3o. DE: lncide.
35. A: non est. 37. E in marg.: Cibus anime.

392 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LIV.

scribitur: Fructus autem lucis est in omni bonitate et
histicia et sanctitate; fructus autem finalis in patria
patet Apoc. ultimo.

Econtra autem de fructu turpitudinis, stultiloquii
aut scurrilitatis que ad rem non pertinet (ut ibidem 5
dicitur) quia indubie corrumpunt bonos mores collo-
quia prava (ut dicitur I Cor. XV0, 33). Cibus igitur
qui permanet in vitam eternam et generat bonos
spiritus faciens animosos est bona opera et virtutes
digeste in via ut stomacho, in purgatorio ut epate, io
et in finali iudicio ut corde. Nam post erunt spiritus
gaudii copulati beatifice in solidis membris ecclesie.
Correspondence Et cum quatuor dotes corporis habebunt quatuor
mind and body, dotes anime sibi correlarias quibus elevabitur intellectus

ad summum speculum perpetuo intuendum, non mirum i5
si affeccio proporcionaliter immutetur. Sunt enim tres
particulares digestiones verbi Dei in spirituali homine
quarum prima incipiens in ore, id est in capacitate sen-
sitiva extrinseca, completur in ymaginativa ut stomacho,

i r* ■ ■ • I • F Ol.

secunda perhcitur in memoria ut epate | , et tercia in b
corde, intellectu scilicet et voluntate, quando transmittit
membratim sentenciam Dei ad totum corpus operum
nutriendum, et sic in effectu premii opera parcium
ecclesie sequuntur regulas Apocalypsis XIV0. Consideret
ergo quilibet christianus si habeat istas proprietates 25
lucis misticas, sed precipue prelatus ecclesie, quia si
non habeat est indubie vasallus perpetuus principis
tenebrarum.

SERMO LIV.

Non potest civitas abscondi supra montem posita. 3o
Matthei V°, 14.
Christ's Duo sunt quibus Christus comparat suos apostolos

comparisons of' , _ ... . . . , ^ . ,

apostles and et prelatos, scilicet civitas et lucerna; et sicut in duo-
prelates. bus comparatis ex naturali philosophia scilicet in sale

et luce sunt puncta philosophica naturalia contemplata, 35

4, 5. DE: stultiloquium aut scurrilitas. 6. DE: bonos dcest.

7. DE: ergo. 16. A: imitetur. 17. E in mars-: Tres digestiones

spiritualcs. 18. A: id est decst. 21. A: quod transmittit. 24. A:
sequuntur illas. 26. D in mare.: gman, ut videtur verb. Boliem. (ginan?).
3o. A in marg. : Sermo LIV; D in marg. : I. III. 33. E in marg. .-Civitas
ad propositum quid est.

4, 5. Eph. V, 4.

SERMO LIV.] SECUNDA PARS. 3g3

sic in duobus sequentibus potest philosophia, politica
et moralis per ordinem contemplari. Dicit ergo primo i. The city set
apostolis et per consequens quibuscunque eorum vicariis,
sive Romano pontifici sive aliis, quod non potest civitas
5 abscondi supra montem posita. Ista autem civitas debet
esse quicunque prelatus ecclesie in quo debent esse
quecunque artificialia et habitabilia ad beatitudinem
hominis requisita. Sed oportet omnino quod ista civitas
sit supra montem posita, quia super Christum qui est The lull is

lomons altissimus situata fundaliter et erecta. Nam
Isaie II0 dicitur: Erit in novissimis diebus preparatus
mons domus Domini in vertice moncium et elevabitur
super colles et fluent ad eum omnes gentes. Omnes ergo
prelati qui legitime gerunt vicariam Christi fundantur

1 5 primo et principaliter in hoc monte et per consequens
ex patencia operacionis lucide non a fidelibus abscon-
duntur.

Debet autem talis civitas secure murari, ut contra
insidias hostiles tam quoad se quam quoad thesaurum

20 quern continet sit secura, et miro modo mons in quo
fundabitur debet esse murus et antemurale ac ostium
civitatis. Debet autem hec civitas more Pauli esse omnia
omnibus egentibus ac tutela (ut supra exponitur ser-
mone LII°). Quamvis autem secundum Apostolum non

25 habemus hie manentem civitatem sed futuram inquirimus,
oportet tamen ecclesiam tam militantem quam trium-
phantem que est Jerusalem edificari ut civitas, sic quod
hoc regnum celorum constet ex prelatis ut civitatibus, ex
dominis secularibus tamquam castris et ex popularibus

3o tamquam oppidis. Est autem (secundum Augustinum XV0
De Civitate Dei) civitas hominum multitudo aliquo societatis
vinculo colligata; et illo modo sumitur civitas Luce
XIX0, 41 : Videns Jesus civitatem flevit super illam,
dicens quia si cognovisses et tu ; nam domus vel muri

35 (licet sepe vocentur civitas) nee plorant nee informan-
tur humanis passionibus nee peccant. Et sic duplex

1. D: potest deest. 6. A: ecclesie deest. 7. DE: habitacula.

10. E: et deest. 12. A: et deest. i3. DE: omnes colles. 18. A:

secure deest. 19. E: quam ad. 21. A: muris; ib. DE: antimurale.

23. D: communis in marg. 23, 2--). DE: sermone XLVI. 27,28. DE:
sit quod hec. 3i. DE in mars.: Quid est civitas. 3.|. A: tu, non.

36. A: humanis possessionibus neque peccant; D: humanis vocibus pas-
sionibus.

2r. Is. XXVI, 1, 24. Hebr. XIII, 14. 3o. Cf. Aug. Opp.
torn. VII, pag. 379 seqq.

394 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO L1V.

The city of est civitas, scilicet Dei atque dyaboli. Civitas autem Dei
city of the6 est i^a que supra tangitur; civitas autem dyaboli est
devil. multitudo condicionis opposite in loco valloso et lutoso
generaliter situata. Et patet evidencius qui prelati sunt
Christo civitas et qui dyabolo. Illi enim qui Christo 5
sunt civitas non sunt tutelis temporalium mundane
circumdati sed in suffragio spirituali fidelibus cunctis
patuli. Non enim vallantur castris suis materialibus,
sic quod pauperes et egeni non possunt ad ipsos habere
refugium, cum tales communiter carent spirituali suf- 10
fragio et sint ut plurimum civitates dyaboli. Christus
enim prohibuit suos apostolos huiusmodi civitates, cum
Matthei VIII°, 20 dicat de se ipso qui est summa
civitas exemplaris : Vulpes foveas habent et volucres celi
nidos, films autem hominis non habet ubi caput suum i5
reclinet. Unde copia castrorum materialium ac posses-
sionum mundalium indicat nostros episcopos dormitan-
tes in tenebris non esse evangelicam civitatem. Et
idem indicant habitaciones religiosorum, ut possessio-
natorum et fratrum. Civitas autem hec spiritualis con- 20
tinet in se copiam salis et thesauri celestis cum quo
cives possunt spiritualiter in via ad patriam enutriri.
Virtues of salt. Sal enim secundum Isidorum XVI° Ethymologica-
rum 2° cap. est maxime necessarium ad cibarii condi-
mentum in tantum quod oves et boves inmixtum pabulo 25
provocat ad edendum et per consequens ipsas impinguat;
unde columbe affectant lapidem salis in columbari,
cum calliditate et siccitate stomachum iuvat et dige-
stionem confortat. Est enim calide nature et sicce, unde
secundum Avicennam habet virtutem dissolvendi, mundi- 3o
ficandi et consumendi, et hinc valet contra ventuositates,
contra humores extraneos ventrem mollificando, et sic
valet contra humores venenosos et sanat vulnera et
ulcera cum melle, sicut cum aqua rosea et camfora
delet maculas faciei. Et cum proporcionalia debet pre- 35

1. DE: et diaboli. 1, 2. DE: autem .... ilia dcest. 3. E in marg. :
Civitas diaboli. 8. E in marg. : Christi civitas prelati. 9. DE: non

dcest. 10, 11. E: mundano suffragio. 12. civitates scil. possidere.

14. DE: foveant habent; ib. D: celi deest; E: addit. iC, 17. DE: ac —
mundialium deest. 17. E: indicant. 21. E in marg.: Civitas spiritualis
continet. 23. E in marg.: Sal; D in marg.: Sal quas habet ex natura

sua militates et cuius est composicionis. 25. A: et pecudes. 26. A: ad
eandem. 27. E in marg.: Nota. 3o, 3i. DE: habet naturam lnundi-
licandi. 33. A: venenosos deest. 3.|. A: sicut enim. 35. \i : pro-
porcionabilia.

23. Isid. Hispal. (ed. Ven. 1483) fol. 7S<=.

SERMO L1V.] SECUNDA PARS. 3g5

latus communitati facere, patet quam necessarium est

sibi sal sapiencie. Cum ergo secundum fidem scripture

F . Matthei V°, i3, 14, i5, debemus esse sal spirituale et

227clux in domino, civitas et | lucerna, patet quante de-

5 generamus et mandatis Christi contradicimus, dum

effusi sumus sicut aqua ex instabilitate qua adeo rece-

dimus innitentes deo alieno, quia p orient es carnem

brachium nostrum contra Dei mandatum (Jeremie XVII0, 5)

et deserendo vitam apostolicam constituimus civitates

iodyaboli regnantes ad tempus propter peccata nostra et

populi. Quare ergo cum simus sal voluntarium ex officio,

globus tenebre per peccatum et civitas dyaboli negligendo

celeste officium, et sic iniuriando Deo, nobis et populo

non pugnaret cum Deo contra nos orbis terrarum

1 5 finaliter? et cum viri apostolici debent esse lucerna

accensa, patet quod non debent poni sub modio sed super

candelabrum, ut ingredientes domum ecclesie videant

sua bona opera et quomodo fugiendo a peccatorum

tenebris debent ad patriam transmeare. Idem enim est

20 poni sub modio et esse civitatem dyaboli, et idem poni

super candelabrum et in vertice moncium (qui est

Christus) ad illuminandum ecclesiam suam.

Est autem lucerna instrumentum contentivum luminis 2n,] comparison:
... . . ., . . The lantern.

ex lignis et dyaphanis corponbus carneis integratum,

25 unde Baptista, quia non ex se habuit lucem huiusmodi,
negatur esse lux (Joh. I), sed (ut dicit Christus Johannis
V°, 5 5) erat lucerna ardens et lucens; nam secundum
materialem substanciam fuit ardens et secundum suam
spiritualem substanciam tamquam dyaphanum carneum

3o fuit lucens ; lucerna autem fovetur oleo misericordie
spiritualis spiritualiter; que prelatis debet competere.

Sed tria sunt per que extinguitur lux lucerne, scilicet How its light
ventus superbie, aqua carnalis concupiscencie et fumus extinguished,
curiositatis mundane. Debent autem quicunque christiani, '■ b>" tnS " md

35 sed prelati precipue cavere hec tria, ne lumen lucerne
sue extinguant; primo ventum superbie, includendo se
cavo humilitatis cum Baptista et considerando humiliter
quod nihil boni habent nisi quod a Deo acceperant et

7. DE: deo deest. 10. D: per peccata in cod. corr. in m.;

ib. DE: nostri. 11. Hie locus corrupt, esse videtur; ib. DE: ergo non

sumus. 14. DE: pugnarent. 17. E: et videant. 18. A: opera" deest.
19. DE: patrias. 22. DE: exigi. 23. E in marg. : Lucerna. 24. A.
diaphonis corporibus corneis. 25. E: habent. 26, 27. A: Joh. V»

deest. 27 — 3o. A: nam — lucens deest. 33. DE: corporalis; ib. E in
marg.: Lucerna extinguitur per tria. 35. DE: prelati vero. 36. E in
marg. : Ventus superbie.

396 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LIV.

per consequens pro quo debent primo et principaliter
reddere grates Deo. Unde Joh. 1°, 14 legitur quomodo
in Baptista impegit fortissime temptacio venti superbie,
quando missis ad eum sacerdotibus et levitis, ut in-
terrogarent eum : Tu quis es, cupiens honores mundanos 5
potuit reputari Christus, Helias ,vel alius prophetarum,
sed constantissime repulit hos impulsus, cum omnia
ista vere ac humiliter de se negaverat et se esse vocem
clamantis in deserto confessus fuerat, sicut Isaie XL0, 3
prophetatur. Quid ergo inconstancius aut debilius vocis 10
manencia? Et sic indubie quantumcunque sanctitate vel
sciencia quis accensus fuerit, debet se confiteri humiliter
vocem verbi.

2. by the smoke Secunda pestis que est fumus quo lucerna nostra extin-
satisfactioa, guitur est curiositas sive sciendi sive seculariter dominandi; i5
unde sicut fumo extinguitur lucerna, cum non habet
spiraculum sed revertitur fumus proprius super ipsam,
sic quando delectacio excellencie proprie super ipsam
excellenciam inordinate refiectitur, est sicut fumus super
lucernam inordinate reflexus ipsam extinguens. Si autem 20
ipsa delectacio excellencie proprie habens spiraculum
in Deum caritative intenderet a quo lucerna ipsa accen-
ditur, infiammaretur talis delectacio caritate, cum
caritas non querens que sua sunt plus a superiori
lumine illustratur. Sic enim inflammatur fumus inferio- 25
ris candele de igne candele superioris, dum ad ipsam
aspirat libere et directe. Sic revera lucerna nostra
copiosius illustratur, dum totam laudem nostram in
Deum convertimus et fumus secularis dominii supra
Christum extinguit indubie et suffocat lucem et ignem 3o
caritatis et gracie clericorum.
3. by the Tercia pestis que est aqua carnalis concupiscencie

concupiscence, debet per subtraccionem fomenti sagaciter effugari. Unde
contra hanc pestem ne super Baptistam inundaret et
lumen sue lucerne extingueretur, fecit sibi vestes ad 35
carnis asperitatem de pilis camelorum et %ona pellicea
circa lumbos eius et cetera laudabilia que evangelium
memoratur. Et sic cultus asperitate, ieiunio et heremi
inhabitacione repressit carnis illecebras. Sed numquid
religiosi nostri qui fatentur se esse Baptiste discipulos^

1. A: debet. 3. DE: fortissime deest. 9. A: Ysaie X° ; HE: IV„.
10. DE: ac debilius. 20. A: inordinate deest. 23. DE: caritatis.

27. A: aspirat twice. 32. A: est deest; ib. E in mare.: Aqua. 40. A :
nostri deest; ib. E in mars-: Religiosi rcputati diseipuli Bapliste.

SERMO L1V.] SECUNDA PARS. 3g7

ipsum in ista vite strictitudine consecuntur? Revera non
solum conversacionis contrarie libido sed eciam carencia
fructus Baptistam consequents patule contradicunt.
Ideo Christus et Baptista cum suis discipulis iudices
5 nostri erunt. Utrobique quidem ordinacio et exemplacio
Christi subvertitur et sicut fratres et possessionati non
sequuntur Baptistam in cultu heremi et temporalium
parcitate, sic prelati et specialiter primi pastoris dis-
cipuli adversantur sibi in cure pastoralis desercione et

10 conversacionis Christi reliccione. Modius enim qui est

anime eorum capacitas est subversus, quia vel a con-

sideracione celesti vacans, sic quod quicquid in oreficio

p. suo superiori ponitur, statim ad fundum labitur et tam-

227dquam positum in vacuo non residet vel gustatur | nisi

1 5 forte terrenum fuerit vel mundanum; aut aliter subver-
titur iste modius, sic quod ubi capacitas dyaphana
erigeretur versus superius et fundus staret inferius sus-
tentans modium, nostri clerici habent cautelas suas
atque prudenciam circa temporalia que sunt versus

20 superius. Et si aliquam scintillam lucis celestis habuerint,
per affeccionem ad temporalia sua opprimitur et boni
spiritualis splendencia occultatur. Et ista subversio modii
prelatorum confundit ecclesiam. Christus enim dicit
quod lux prelatorum debet lucere versus superius et

25 non tamquam pingue fluidum dependens versus inferius
se ipsum extinguere; nam primo modo glorificari debet
pater celestis ex ascendente lucencia, sed secundo modo
per tenebracionem magnificari dyabolus.

Nolite, inquit Christus, putare quod veni solvere legem Christ's

3o Mosaycam aut prophetas, sed pocius veni tarn legem "the^law.0
Mosaicam quam scripturas propheticas adimplere. Lex
quidem Mosaica quoad moralitatem suam per Dominum
declaratur et quoad sua legalia ac iudicialia figuris
cessantibus moraliter explanatur. Et ita sicut aere

35 evacuato a modio et subintrante fructu salutifero non
inanitur modius sed pocius adimpletur, ita est de lege
Mosaica senciendum; et cum omnes prophete legis
veteris adventum Christi ac eius opera cecinerunt, patet
quod adimplendo verba eorum non solvit suam senten-

3. DE: consequenter. 6. DE: ut sicut. 8. DE: et deest. 10. E in
marg.: Modius. 19. A: sunt eius; E: sunt bis. 20. DE: celestis deest;
ib. £ in marg.: Cleri prudencia. 21. DE: opprimuntur. 22. DE: et ita.
26. DE: glonari. 27. DE: accendente lucerna. 28. DE: magnificare.
2q. A: non veni. 3i. E in marg.: Mosayca lex per Dominum declaratur.
33. DE: atque iudicia.

398 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LIV.

ciam sed implevit. Oportet enim quod cuncta ceremo-

nialia legis veteris in natura propria habeant tempus

Fulfilment suum et ipsis in natura sua cessantibus et melioribus

implies debito ordine succedentibus non sunt soluta quoad

termination. . "

naturam propnam sed modo debito terminata. Unde 5
si contra ordinacionem Christi cessarent prius aut con-
tinuarentur posterius, tunc lex Mosaica foret soluta et
propter discrepanciam ab eterna lege volicionis Domini
non impleta. Et cum lex sit substanciale ut modius,
ceremonie autem eius legalia sint accidentalia, ut aer 10
inclusus, non propter hoc lex ista solvitur quod talis
accidentalis circumstancia variatur, ideo dicit Christus:
Donee transeat celum et terra, yota unum aut unus apex
non preteribit a lege, donee omnia jiant. Ubi notandum
quod Christus non intelligit per yota et apicem caracteres i5
literarum, quia tunc foret nimis verbalis philosophus,
sed per yota quod est minima literarum intelligit quod-
cunque mandatum quantumcunque parvum decalogi.
Mandatum dico veritatem quam Deus mandat fidelibus
observari. Et per apicem intelligit ceremoniam sive 20
iudicium quod Deus decrevit preceptis decalogi supra-
poni. Tunc enim preterirent a lege, si non pro suo tem-
pore sint adiuncte, ut operacio viatoris debita non
ipsum preterit, si suo tempore hanc adimplet; illam
enim prius habet in intencione, secundo in effectuali 25
operacione et tercio in fructuali complecione. Et pro-
porcionaliter est de yota legis et apice senciendum.
Sicut enim Deus ordinavit quamcunque partem motus
celi tempore suo succedere ut quies perpetua celestis
corporis habeatur, sic ordinavit decursum moralium, 3o
iudicialium et cerimonialium in tempore suo pro via-
cione generis humani succedere, ut quies perpetua
triumphantis ecclesie habeatur. Et ita sicut Deus predili-
git ante corpus celeste illam ecclesiam, ita prediligit
cursum legis que est medium ad eandem. 35

Need of keeping Sed quia necesse est omnia contingencia suo tempore
the command- evenire> ideo excludit Christus errorem qui ex isto
posset accipi et includit quam necessarium est homini

1, 2. E: armonia legis. 9. A: modus. 10. DE: aut legalia.

12. DE: ideo ut. i3. A: quod donee. i5. A: carecteres. 16, 17. A:
quia — literarum deest. ig. E in marg. : per yota quid intelligitur.

20, 21. DE: vel iudicium. 21. E in marg.: Apex. 22. DE: autem

preterient. 22 — 24. E: a lege — preterit deest. 24. E: pro suo;

lb. A: adimplevit- E: adimplentur. 28— 3o. E: quamcunque — ordi-

navit deest. "28. D: quantumcunque. 3o. D: corporis deest. 34. DE:
ante carus; ib. DE: celestem.

SERMO L1V.] SECUNDA PARS. 3gg

quem Deus ad hoc ordinaverit implere totam sentenciam
legis sue: Qui, inquit, solverit unum de mandatis istis
minimis et docuerit sic homines minimus vocabitur in
regno celorum; qui autem fecerit sic et docuerit hie
5 magnus vocabitur in regno celorum. Pro isto textu sunt
multa notanda, primo quod per regnum celorum Christus
intelligit suam ecclesiam que est finis tocius vicissi-
tudinis cursus legis, secundo notandum quod aliud est Difference

, • . i- j , , • between 'in llie

esse i n ecclesia, et almd esse d e ecclesia, cum in ec- church' and

10 clesia sint tam membra Christi quam membra dyaboli. '°J lne Church'.
sed de ecclesia sunt solum predestinati qui post iudicium
sunt realiter membra Christi. Tercio notandum quod
Christus loquitur de vocacione sui vel ecclesie trium-
phantis, quia modicum curat de vocacione stolida

1 5 heretici hie errantis. Si enim Antichristus vocat se aut
suos complices maximos in regno celorum aut patres
beatissimos quid hoc ad Dominum veritatis? Quarto
videtur quod vocacio minimi in regno celorum est
vocacio presciti, iusti tamen secundum presentem iu-

20 sticiam, et vocacio magni in regno celorum est vocacio

FoL predestinati ad gloriam. Potest ergo textus predictus |

sic particulatim intelligi: Qui solverit unum de mandatis

istis minimis, sive intelligantur per mandata ista minima

septem mandata secunde tabule sive Christi consilia (ut

25 videtur Crisostomo) non est cura. Solvit autem hec vel
ilia, quando ipse in persona sua licet obligatus sit ad
ilia, non implet vel non saltern finaliter ilia implet;
tunc enim eorum implecio non Iigat eum ad beatitu-
dinem possidendam. Qui autem sic solverit hec mandata

3o et bene ac recte docuerit secundum presentem iusticiam
minimus vocabitur in ecclesia militante a Deo et tota
ecclesia triumphante, ut patet ex supposicione tercia et
quarta. Sed qui fecerit consummate ista mandata sive
consilia, hie magnus vocabitur in regno celorum, quia

35 magnus iudicatur a Deo esse in ecclesia militante et
magnus iudicabitur esse in ecclesia triumphante. Ipse
enim est tam i n ecclesia quam d e ecclesia. Scribe

g. DE: et deest; ib. A: aliud esse. io. E in marg. : Aliud est esse
in ecclesia et aliud de. i5. A: sic errantis. 22. A: particulatum.

23. DE: intelligatur. 25. DE: Solum autem. 26. DE: quando per se in;
ib. A: licet tempus. 3o. DE : aut recte. 35. E: iudicabitur. 36. E: Iste.
37. A: quam eciam de ipsa.

10. Cf. De Ecclesia, pag. 89. 25. Chrysostomi Opus Imp.
in Matthaeum Horn. X. (Ed. Parisina altera, pag. 794).

400 J0HANN1S WYCLIF SERMONUM [SERMO LV.

autem et pharisei (de quibus Matthei XXIII0), licet bona
dixerint, tamen male, quia secundum presentem iniusti-
ciam, ideo non coincidunt cum altero istorum duorum
membrorum, sed ponunt in tercium membrum ypocri-
ticum quod est signum in quo magi Pharaonis defe- 5
cerant. Et patet ex istis quatuor comparacionibus qui-
bus in hoc evangelio Christus comparat apostolos atque
prelatos ecclesie quante timerent vitam in qua dicitur
ipsos esse et quante niterentur secundum istas quatuor
similitudines esse quales Christus asserit ipsos esse 10
debere sub pena dampnacionis perpetue.

SERMO LV.

Nemo accendit lacernam et in abscondito ponit neque
sub modio. Luce XI0, 33.

Hoc evangelium docet quomodo quicunque confessor i5
vel christianus debet dirigi quoad Deum. Notata autem
quiditate lucerne predicta notari debet posterius qua-
liter et quot modis lucerna accipitur in scriptura.
Quandoque enim accipitur materialiter pro subiecto et
quandoque formaliter pro luce que in subiecto tegitur. 20
Unde secundum Gregorium lucerna dicitur ethimologice
quasi lux in testa, et sic quilibet homo potest dici
lucerna, sicut et sua anima et quodcunque donum Dei
vel naturale vel supernaturale. Omnem enim hominem
interiorem vel exteriorem Deus aliquo modo accendit, ib
ideo omnis homo sicut et omnis creatura debet magni-
ficenciam Dei ostendere. Cum autem omnis homo
God's gifts ponitur adeo in ecclesia, ut prosit suis partibus qui-
displayed. buscunque, patet quod non est sapientis lucernam talem

accendere et in abscondito accensam consumere. Unde 3o
spiritualiter avari qui bona Dei non tribuunt ad usuram,
videnter mihi in Dominum blasphemare, ut (velint
nolint) oportet ipsos concedere quod quicquid boni
habent ad finem laudabilem a Deo receperant, et per
consequens cum in Deo non sit stulticia quandocunque35

1. DE: bonum. 2. A: quia deest. 3. A: istorum deest. 9. DE:

quantum. i3. A in marg. : Sermo LV; D in marg. : LIV. 14. A:

modio etc. 16. A: Nota. 18. D in marg.:

T ucerna i materialiter
Lucerna j formaliter.

ib. E in marg.: Lucerna in scriptura equivocatur. 23. DE: donum deest.
24, 25. A: naturale — vel deest. 3i. E in marg.: Non dantes bona Dei
ad usuram blasphemant.

2r. S. Gregorii Opp. torn. I, pag. 439.

SERMO LV.J SECUNDA PARS. 4<> '

perverso tine abutuntur donis Dei, a proposito suo dege-
nerant, et tamen dicunt multis modis implicitis quod
Deus omnem finem suum intendit et consulit. Patet quod
faciendo fine fatuo Deum (quantum in ipsis est) stultificant,
5 quod est blasphemia manifesta sapiencie prime imponere.

Et patet quam spissim prelati ecclesie qui debent it is blasphemy

,,. . r ? . . V. . • i j • alike to say

Christum qui est sapiencia Dei patris laudare, precipue Christ sanctions
blasphemant in eum continue, quia quicquid aut quo- d^nv'i^cdicnce
modolibet fecerint dicunt implicite quod illud procedit to him.

io a fonte ordinacionis sue. Quis enim nostrum est tam
deses quin defendendo suum modum vivendi dicat quod
est licitus ac laudabilis? Ex quo manifeste convincitur
quod procedit fontaliter a sapiencia supradicta; ille autem
qui negat se regulari a dicta Sapiencia, sed defendit

1 5 quod ex voluntate et intencione propria licite ita facit,
magnificat se supra Deum quam Lucifer, et sic blas-
phemat in totam Trinitatem. Et patet secundum utram-
que viam blasfemia.

Dicit ergo Christus quod fatuum foret lucernam ac-

20 cendere et non ad profectum ecclesie illam ponere vel
sub modio occultare. Sed sicut candelabrum est in-
strumentum candele suppositum, ut patencius elucescat,
sic status in quo quis ponitur vel donum Dei datum
quodcunque homini ad prodessendum ecclesie est can-

25 delabrum in quo illuminatus a Christo ad fructificacionem
ecclesie debet poni. Unde septem dona Spiritus Sancti
vocantur septem candelabra aurea ad sensum misticum.
Et patet iuxta priorem ' sentenciam quomodo episcopi
sunt ydolatre et blasphemi qui tegunt caput cum mitris

3o splendidis et sumptuosis sed lucem spiritualis noticie
pro qua edificaretur ecclesia nee indicant nee requirunt.
Ipsi enim ponunt lucernam ad minimum naturalem sub
modio, hoc est, terrenis et temporalibus donum spirituale
quod Deus eis dederit occupatur. Et sic lucidius donum

35 Dei talibus velamentis tegitur, ne secundum ordinacio- Prelates should

_ . . . . ° . . . • show forth the

nem Dei prosit ecclesie. Prelati ergo et quicunque qui ijgilt 0f God's
in ecclesia accipiunt copiosius spiritualia bona Dei, law-

ideo sic accipiunt, ut plus tenebrati qui ingrediuntur
ecclesiam videant in conversacione et doctrina eorum
4olumina legis Dei. Nam Prov. VI0, 2 3 scribitur mandatum,

6. E in marg. : spissim. 7. A: precipue deest. 8, 9. DE: et quo-
modolibet. 12. A: atque laudabilis: ib. E ill marg.: Deses, piger vel

remissus. 22. DE: superposito; ib. E in marg.: Candelabrum quid sit.
27. DE: septem deest. 28. E in marg.: Nota. 3i. DE: non indicant.

26

401 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LV.

lucerna, et lex lux ; | prelati ergo precipue debent ferre 22gi>
lucernas ardentes in manibus.

Sed quamvis prelati ecclesie debent esse oculus eius
corporis et in viam legis Dei ipsam dirigere, Christus
tamen more suo compendiosissimo onerat doctrinam 5
suam multiformi sentencia, dum sic dicit: Lucerna cor-
poris tui est oculus tuus. Nam omnis homo sive exterior
sive interior habet vim mentis secundum quam sufficit
bonum intendere et cuncta sua opera debite regulare.
The eye of the Et tarn ista vis quam eius accio vocatur hie oculus, 10
quia sicut oculus materialis est organum vie hominis
directivum et tam conveniens homini quam disconveniens
distancius et propius perspectivum, sic et ilia vis in-
tencionalis quoad interiorem hominem est longe plus
necessaria quam virtus vel oculus corporalis; ideo dicit i5
evangelium quod lucerna corporis tui est oculus tuus.
Nam ista vis mentis actum intencionis continet, ut
lucerna continet lucem suam. Et per illam lucernam
debet homo tam intrinsecus quam extrinsecus regulari.
The eye is Sed patet ex dictis quod inter omnes proprietates 20

simple when it ■ ,. . ,. . , ,

looks direct to pnmo necessaria est oculi simphcitas, hoc est, quod
God- intencio sine plica vel angulo tendat in Deum directe
superius, sic quod quicquid fecerimus honorem et
voluntatem Dei principaliter intendamus. Quando autem
videmus speculariter reflexe vel refracte visibile, neces- 2 5
sario circa aliquam eius circumstanciam oberramus, ut
declarat Perspectivus de octo circumstanciis satis clare.
Quis ergo videret quicquam in speculo qui non erraret
circa intuitum quoad istum? Et cum necessarium est
nobis viantibus locum nostrum et cuiuslibet creati 3o
cognoscere, ideo Genesis III0, 9 a Deo queritur Adam
ubi est} Quis enim de se sentiret humiliter vel iudicaret
de creaturis circumstantibus recte ac subtiliter et Deum
discerneret supra omnia honorandum nisi vere cognos-
ceret loca sua? Quando ergo est simplicitas in intencione35
predicta, totum corpus operum et actus tam intrinseci
quam extrinseci (et si sint mali de genere) erunt lucidi
quoad mores. Ideo dicit Christus subtiliter: Si oculus
tuus fuerit simplex, totum corpus lucidum erit. Et econtra

7. DE: ideo omnis. 10. A: sic vocatur oculus; ib. E in marg. :

Per quid homo regulet sua opera. Nota. i3. A: et propius deest.

20. A: inter deest. 22. A: tendit tendat; ib. E in marg.: Oculi simpli-
citer. 27. AD: perspectivis. 28. A: ergo deest. 34. DE: preter
omnia. 35. A: est deest. 37. A: extrinseci deest.

16. Matthaei VI, 22. 38. ib.

SERMO LV.] SECUNDA PARS. 40 3

arguit Christus, non approbans generaliter argumentum
a contrario antecedentis (ut patet Matthei V°, 43 :
Diliges amicum tuum et odio habebis inimicum tuum) :
Si, inquit, nequam fuerit, eciam corpus tuum tenebrosum
5 erit. Unde primo docemur ex nominacione oculi sim-
plicis et nequam quod Christus aliud intelligit quam
oculum corporalem. Oculus ille quidem est valde com-
positus, ut dicunt philosophi, ex decern partibus natura-
rum disparium integratus. Et cum oculus sit rotundus

10 secundum nervos fortissimos in sua orbita regulariter
convolutus, non diceretur nequam sive perversus a Dei
sapiencia, si ipsum primo intenderet; ideo secundum
Crisostomum si loqueretur de oculo corporali, vocaret
eum sanum aut infirmum et non simplicem aut nequam.

1 5 Unde Augustinus Super Evangelia dicit quod Christus
quodcunque opus procedens a membro vocat nomine
illius membri, quia scriptura sacra predicacionem se-
cundum causam sepe approbat et intendit.

Secundo notandum ulterius quod, sicut caritas lucidat As charity

20 omnia opera subiecti caritatis, sic nequicia vel pecca- f^n^f Heht'"!^
turn inficit omnia opera eciam bona de genere subiecti sjn infects 'all

• • • • the sinner's

habentis mtencionem sic nequam. Et patet consequen- works.
cia Christi dicentis : Si oculus tuus predictus nequam
fuerit, totum corpus operum sequencium redditur tene-

25 brosum; et patet quam regulariter tenebrosa est vita
omnium qui mundum sapiunt; vix enim aliquis est
mundanus quin famam, laudem vel temporalia sibi
inutiliter appetit et intendit; et sic duplicitas oculi
nimis multos inficit. Nee video quin post tempus gracie

3o omnes fundantes sectas illas novellas cum fabricis ac
novitatibus aliis ista duplicitate oculi sunt infecti. Omnes
enim tales vel intendunt famam seculi et bona propria
saltern secundarie et de communi cursu principaliter.
Si enim quis vult facere elemosinam et laborat anxius

35 ut ipsa sit perpetua, quero ab illo si racionabilius

1. DE: arguit Christus arguit. 5. A: Unde primo deest. 8. A:
pharisei. 16. DE : ubicunque opus; ib. A: vacat; lb. E in marg. : Regula.
19. A in marg.: 2. 21, 22. DE: subiecti — intencionem deest. 23. DE:
tuus deest. 24. E in marg.: Oculum simplicem inficiencia. Nota.

27. A: mundanis. 29. DE: prius tempus. 3o. DE: simplices sectas;
ib. D: fabriciis. 33. A: saltern contrarie.

4. Matthaei VI, 23. i3. Chrysostomi Opus Imp. in Matth.

Horn. XII, 1. c, pag. 799. i5. Cf. Augustini Quaest. Ev. libr. II.
Opp. torn. Ill, p. II, pag, 241: Verbum autem non solum id
quod per verbum declaratur sed eciam se ipsum declarat.

26*

infected with
sin

404 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LV.

et factis Christi similius foret dare instar pluvie ele-
mosinam temporalem. Nee dubium quin elemosina se-
erpetual alms cunda foret sapiencie divine plus placida. Ipsa enim
posset perpetuare quotquot elemosinas sibi placuerit
sed non fecit. Cum ergo oculo simplicissimo fecit omnia 5
facta sua, patet ex fide quod fecit rectissimum et dimisit
iniquum. Cum ergo possibilitas talis duplicis elemosine
sit in libera potestate elemosinantis mundane et secun-
dum elemosinam perpetuam magis dissimilem plus di-
git et aliam temporalem secundum doctrinam Christi 10
(Luce XIV0) licet plus facilem dimittit, manifestum est
quod fama seculi vel error ignorancie est in causa; et
ultra colligitur quod preponderances hoc facit propter
nomen et honorem proprium quam propter honorem
Domini acquirendum; quod si faciat quis dubitat quin i5
totum J corpus operum, ymmo tota generacionis operis F"0'^
successio sit perversa? Et ex ista consideracione patet
quod nulla generacionis posteritas continuaret perpetuam
elemosinam quam suum principium stolide fundavit,
quia manifeste ostenderet suum consensum ad errorem 20
predictum et laudem nominis sue generacionis prepone-
ret racioni.
They trouble Et hec est causa quare ecclesia iam militans tarn
the Church, spissim et patule est perplexa. Quilibet enim fidelis

heres errores antiquos sui generis secundum legem 25
Domini emendaret. Nequicia ergo oculi est generalius
predicanda et a tota ecclesia precavenda. Et sic ex
principiis fidei executis fideliter Christi ordinacio de-
struens istis novitatibus respiraret. Quis, inquam, habens
oculum simplicem non intenderet illam ordinacionem 3o
plus facilem et dimitteret ordinacionem propriam magis
difficilem atque erroneam? Indubie quilibet potens
laboraret ad hoc nisi erroris induracio sit in causa. Sed
que in hoc excusacio contra Christum? Unde sequitur
in evangelio: Vide ergo ne lumen quod in te est tenebre 35
sint. Christus enim (ut sepe dictum est) tamquam primus
philosophus, quia prima sapiencia in abstracto, vocat
subiectum accidencia que informant, quia secundum
legem suam nullum tale accidens poterit per se esse.

1. A: quod daret. 2. E in marg. : Elemosina quomodo danda.

3. Codd. : ipsam. 8, 9. AD: Et secunda. 12. A: fama simili.

16. A: totum totum. 19. A: sic fundarunt; ib. E in marg.: Perpetua

elemosina non est continuanda. 23. DE: occasio iam. 27, 28. E: istis
principiis. 3o. DE: ita intenderet. 34. E: hoc racionis.

35. Matthaei VI, 24.

SERMO LV.] SECUNDA PARS. 40b

Et hinc dicit Augustinus super illo Psalmi LXVIII0, 3 :
Non est substantia quod omnis creatura est substancia,
licet heretici errantes in materia sacramenti Eukaristie
dicant oppositum. Lumen ergo naturale sine substancia
5 anime sive potencia est tenebre, dum fuerit multis erro-
ribus involutum, et cum Deus gratis dat naturam que
(quantum in se est) est lumen mundum, nisi occasione
culpabili fuerit tenebratum, patet quanto culpandi sunt
qui lumen opificis tanti continue presentis suis operibus

ioinficiunt. Et omnino reprobandi sunt hii infidelissimi,

in Deum omnium blasphemantes quod ex stulticia vel

vana laude seculi sunt ordinacionem Domini pervertentes.

Et sequitur in textu: Si autem corpus tuum lutidum

fuerit non habens aliquant partem tenebrarum, erit lutidum

\b totum; et sicut lucema fulguris illuminabit te. Ubi dili-
genter notandum quod tota congeries operacionum vel
operum naturalium vel moralium cum suis racionibus
vocatur corpus secundum logicam Salvatoris. Sicut enim
dicit Apostolus quod tota ecclesia quantumcunque dis-

20 persa sit unura corpus et sic non est fas credere quin
verbum Christi habet scintillam multiplicem racionis.
Non enim arguit Christus ab eodem ad idem, dum sic Christ's saying
arguit: Si totum corpus tuum lutidum fuerit non habensno oglca '

aliquam partem tenebrarum, erit lutidum totum. Multis

25 quidem ignaris videtur quod geminatur superflue, cum
si totum corpus sit lucidum, est lucidum totum, et si non
habet aliquam partem tenebrarum et cum hoc sic est
iterum lucidum totum. Quid ergo (inquiunt) prodest talis
geminacio eiusdem superflua?

3o Sed notanda iuxta dicta multiplicitas racionum, et Two kinds of
patet tunc quod in prima consequencia Christus intelli- ^naturTand
gitur totum corpus lucidum, multitudo operum secun- moral.
dum racionem bonitatis naturalis, ut docetur de modo
bonitatis moralis et naturalis, cum moralis superadditur

35 naturali. Ideo signanter dicit Christus quod corpus operum
si totum lucidum fuerit erit lucidum totum, ac si diceret:

1. A in marg. : Nota secundum Augustinum quod omnis creatura est
substancia. 4. E in marg.: Lumen. 7, 8. DE: accione culpabili.

10. Codd.: dii. 17. A: operum deest. 22, 23. E: ad idem — arguit

deest; ib. A: ab eodem — arguit decst. 23. A: erit. 23, 24. A: non
habens — lucidum decst. 24. D in marg. : Nota bene. 3o. D in marg. :
Nota subtilem instanciam an verba Christi continent supcrfluitatem.
3i. A: quod deest. 32. E in marg.: Corpus lucidum totum. 33. DE :
et docetur. 35. A: naturali deest. 35, 36. A: Ideo — lucidum deest.

1. Aug. Opp. tom. IV, pag. 692. i3. Lucae XI, 36.

406

JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LV.

Si totum corpus operum habuerit lucenciam bonitatis

naturalis et non habuerit tenebram moralem superad-

ditam, erit lucidum totum, quia totum bonitate morali

illuminatum. Et patet quod non geminatur inutiliter

idem simpliciter ex eodem, cum aliud sit corpus operum 5

esse lucidum bonitate naturali et aliud ipsum esse

lucidum bonitate morali, cum primum possit esse sine

secundo. Et hinc tarn communiter dicitur opus eciam

bonum de genere esse multipliciter viciosum, hoc ergo

docetur implicite in verbis Domini. 10

Man's will must Secundo docetur quod moralis bonitas illuminat
be right in all , ,

his actions, bonitatem naturalem tamquam ipsa superior, non econ-

tra. Et iterum docetur quod non sufficit hominem

habere intencionem penes se rectam moraliter in una

operacione et in alia a rectitudine obliquari. Oportet i5

enim totam congeriem operacionum vel operum carere

quibuscunque tenebris bonitatum moralium. Et ideo

secundum istam formam verborum inculcat Christus

istam sentenciam : Si totum corpus operum lucidum

fuerit bonitate vel lucencia naturali, et cum hoc non 20

habuerit aliquam partem tenebrarum moralium, erit

lucidum totum, quia secundum duplicem racionem

scilicet naturalem et moralem; et cum accidens in-

tellectum formaliter non potest esse nisi subiectum

suum denominet, ideo addit Christus quod, si ista fuerint, 25

tunc congeries operum sicut lucerna fulguris illumina-

bit te.

Est autem lux secunda solis lumen, dum incorporatur
in medio dyaphano, sed cum reflexum fuerit ad corpus
politum et splendidum, tunc fulgur dicitur. Rectitudo 3o
ergo intencionis quoad mores polit totum corpus operum
et facit omnes partes eius splendere in moribus, et
tunc est homo ille in lucerna fulguris.

Circa hoc evangelium dubitatur quomodo prelati
debent illustrare reges et | populum et quomodo reges o'd
et principes debent fulcire suos subditos; nee dubium
quin hoc sit debitum de lege Domini. Sed tota diffi-
cultas est penes quid lucencia talis vel bonitas debet
capi. Nam quantumcunque magni heretici, apostate vel

Duties of

prelates and

kings.

n. E in marg. : Nota. 12. A: tamquam — superior deest. i3. A:
Et certum videtur. 14. A: penes se deest. ■ i5. DE: leni alia.

16. DE : operacionem. 25. A: suum deveniet; ib. DE: Christus deest.
28. A: vel lumen; ib. E in marg.: Lumen. 20,. E in marg.: Fulgur.

3i. A: pelit. 33. DE in marg.: Rectitudo intencionis. 34. AE in marg.:
Dubium; D in marg.: Dubitatur. 36. A: subiectos.

SERMO LV.] SECUNDA PARS. 407

tyranni dicunt quod opus suum sit bonum et lucidum,
cum tamen omnes tales sint ypocrite; ideo certum est
quod non primo et per se capitur ilia lucencia penes
humanum iudicium sed secundum divinum et sentenciam
5 legis sue. Et hinc quoad primum dicitur Isaie V°, 20: Ve
vobis qui dicitis bonum malum et malum bonum, ponentes
tenebras lucem et lucem tenebras. Unde in isto ve sunt
omnes prelati vel principes aberrantes; ideo non debet
credi verbis suis vel operibus nisi de quanto ipsa

iofulcierint legem Dei.

Et patet quomodo reges et regna debent fundacionem Kings should
scripture expetere de prelatis et aliter propter timorem ryScripturc. J
offendendi in Deum tarn verbis suis quam operibus
dissentire. Et utinam regnum Anglie attenderet et ser-

i5varet istam sentenciam; tunc enim non foret depaupe-
ratum regnum per ambos ypocritas sicut modo.
Cum enim bona ecclesie sint bona pauperum, restat
quod bona ecclesie Anglicane nostri regni sint bona
pauperum. Aliter enim non forent nostri ecclesiastici

20 pauperes et per consequens non bona ecclesie occu-
pantes. Debent enim esse pauperes voluntarii et totum
residuum bonorum si affuerit pauperibus humiliter im-
pertiri. Sed quibus si non pauperibus regni nostri? Ex
istis patet quod, sive transmarini clerici ut papa et

25 cardinales, sive clerici nostri intrinseci in isto defe- Foreign
cerint a lege Domini, sunt regis et suorum pauperum robthe^oo^of
proditores, quod (ut alia omittam) patet in cardinalibus England.
beneficiatis rectoriis, archidyaconatibus vel alia eccle-
siastica dignitate. Nam cum ista sint bona pauperum

3o regni, patet quod eorum spoliacio est pauperum nostro-
rum rapax destruccio, cum ad regem et regnum pertinet
legios suos a raptoribus et specialiter blasphemis in
Deum defendere, patet quod ad ipsos pertinet raptores
tales ab istis spoliis prohibere; quod eo facerent atten-

35 cius quo illud ad commodum suum facere possent
facilius. Unde quicunque clericus vel episcopus vel

4. A: secundum deest. 6. A: vobis deest. 8. A: oberrantes.

10. A: fulcerint; E corr. : lege. 14. DE: regnum Bohemie; ib. D in

marg. : Bolicm ia. i5. DE : enim deest. 16. A: et per. 18. DE: ecclesie
Pragensis. 20. E in marg.: Bona ecclesie sunt pauperum. 24. E in
marc.: Correlarium. 25, 26. A: diferunt. 26. DE: regis, regni.

27. A: parvi in. 28. DE: rectoribus; ib. ADE: archidiaconibus. Cor-

rexi. 29. D: Non tamen ista; E: Et cum; ib. D: sunt bona. 36. DE:
clericus vel deest; ib. A: vel.

14 — 18. Cf. Introd. in Partem Primam Sermonum, pag. XXVII.

408 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LV.

regni nostri clericus oppositum procuraverit sive de-
fenderit debet notari tamquam hereticus et proditor
regni nostri. Nee sunt pauperes vel pauci clerici cum
adiutorio populi tantum in ista materia impotentes
quin cum instanti clamore et peticione divini adiutorii 5
possent aliqualiter contra dyabolum prevalere. Et tenen-
tur ad hoc eo striccius quod rex cum magnatibus se-
cundum hoc in fide decipitur et regnum in substancia
et populo peioratur.
Some Et istud movet quosdam promotos ecclesie Anglicane 10

Englishmen on -,• ,•, < • i i

promotion negare cardinahbus procuracionem archidyaconalem,
refuse licet officium illud nominetenus vendicent non in fructu

procurations to

cardinals operis sed profectu spohacionis. Dicunt enim quod
archdeaconries, volunt libenter parere pape et cardinalibus exhibendo

quod exigunt, si sua peticio consona sit scripture. Et i5
cum sit scriptura per se sufficiens ac inerrabilis, isti
autem possunt errare faciliter et errores de facto se-
minant, nullus fidelis Anglicus debet predictis prelatis
amplius quam se in scriptura fundaverint consentire.

Sed constat ex fide scripture et racionis conformitate 20
quod non possunt ex scriptura fundare rapinas tales
pauperum Anglicorum. Ideo ve illi qui consentit istis
raptoribus in hac parte; ideo promoti nostri intrinseci
ab istis iniuriis, excommunicacionibus et censuris istis
frivolis appellant ad nostrum cesarem. Sic enim appel- 25
Appeal should lavit Paulus Act. XXV0 ad imperatorem Romanorum

be made to the ,. , • , . . • t-, .

Ki,1£r. rehctis tarn doctonbus legis vetens quam Petro papa
Christi ecclesie propinquius assistente. Nee dubium
fideli ex fide scripture quod nunquam fuit tam autentica
appellacio facta Romano episcopo vel prelato cesario. 3o
Cum ergo gentiles milites eciam infideles ex procuracione
Apostoli appellacionem istam fuerant suo iuvamine pro-
secuti, quanto magis fideles milites regni nostri debent
pro defensione legis divine et iure ac adiutorio regni
nostri appellaciones tales defendere et iuvare? Appella- 35
cionem autem talem scimus nullum prelatum cesarium
vel eius procuratorem sufficere improbare.

1. DE: regis; ib. A: clericus deest. 5. DE: quin decst. 6. DE:

possint; ib. A: aliter. 12. A: instructu. i3. A: pcrfectum. 20. DE:
scripture racionis et conformitate. 22. A: istis decst. i\. A: istis

decst. 26. A: imperium. 27. DE: saccrdotibus legis. 2Q. A: ex

fide deest; ib. A: tam decst. 3o. DE: Romano pontifici. 'i.\. DE:
iuris.

10. Cf. Walsingham, Hist. Anglic. II, 5i.

SERMO LVI.J SECUNDA PARS. 4«9

SERMO LVI.

Sint lumbi vestri precincti et lucerne ardentes in

manibus vestris. Luce XII0, 3 5.

Hoc evangelium excitat et informat viatores singulos

5 sed precipue prelatos ecclesie ad merendum. Supposito

autem quod tota personalitas hominis servatur in spiritu,

per lumbos potest intelligi carnalis natura que spiritui

o° » copulatur, et possunt dici duo lumbi propter hoc |

quod ordinantur passive servire spiritui et active mereri

ioopere corporali. Sic enim dicit Apostolus Christum

secundum naturam minutam corpoream fuisse in lumbis

Abrahe. Illos autem lumbos precingimus, quando carnem

nostram ad serviendum spiritui et faciendum opera

meritoria coartamus. Taliter enim precinctus est paracior 'Girding the
- , , . ,. . ... loins' is making

1 5 ad currendum in stadio presentis peregnnacionis, ut the flesh serve

viator celeste bravium celerius comprehendat, ut loquitur thc sPult-

Apostolus (Ia Cor. IX0, 24): Sic, inquit, currite, ut

comprehendatis. Et quamvis in ista succinccione debent

omnia crimina precaveri, tamen specialiter et directe

20 crapula et luxuria, quia ipsa gravant et tardant viantem

ad Dominum meritorie imitandum. Unde Luce XXI°, 34

dicit Veritas: Attendite vobis ne forte graventur cor da We should

, , . . . . ... . beware most of

vestra in crapula et ebrietate et curis hums vite et super- R]uttonv, luxury
veniat in vos dies iudicii repentina. Cuncti quidem fideles and aviU"lce-

25 sed precipue prelati debent cavere a gula signata per
crapulam, et a luxuria signata per ebrietatem (ad
Ephesos V°, 18 scribitur: Nolite inebriari vino in quo est
luxuria), et ab avaricia signata per curas huius seculi;
nam per ista tria et per tercium precipue prelatus a

3o suo officio pastorali indisponitur.

Ille ergo habet lumbos precinctos qui habet carnem
paratam prompte servituti anime, evacuato toto carnali
et extincta tota sollicitudine qua corpus a servicio
anime est tardatum. Tales enim possunt in aquis tribu-

35 1acionum et affeccionum carnalium secure currere; sed
quia viacio nostra est in nocte, ideo oportet quod
lucernas ardentes teneamus in manibus, ne erremus.

1. A in marg. : Sermo LVI; D in marg : LV. 2. D: Sunt lumbi.

7. DE: corporahs. 11. E: corpoream deest. 19. A: que omnia.

21. A: meritorie deest. 23. DE: in deest. 28. A: signa. 32,33. I):
toto a corporali et extincta. 3.+. A: anime prompcius deservirct.

37. DE: ardentes deest; ib. A: teneamus deest.

1. Cf. Wyclif's Sermons, ed. by Arnold, I, pag. 275. 10. Cf.
Hebr. VII, 10. Gal. Ill, 17.

4-IO JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LVI.

Burning lights Patet . autem ex dictis quod lucerne ardentes sunt

-^charity. opera caritatis luce divine sapiencie informata. Quando

ergo parati sumus ad faciendum talia opera, tunc lucernas

ardentes tenemus in manibus et movetur homo racio-

nabiliter ad hanc vitam, per hoc quod debemus esse 5

similes hominibus expectantibus dominum suum, quando

revertatur a nupciis.

Spiritual Tres autem sunt nupcie maxim e spirituales, prime

i. Christ8w1th quando Christi deitas ypostatice coniungitur sue carni,

His flesh. secunde quando persona verbi copulatur sue ecclesie 10

2. Christ with ^ r x .

His Church, tamquam sponse; et utraque istarum ruit quodammodo

3. Final entry tamquam in thalamo in utero virginis Marie. Sed tercie
"nto^ieaven. nupcie licet sint finales et complete post diem iudicii,

quia introitns universalis ecclesie in lectum perpetuum
sponsi sui, sunt colleccio bonorum in patria successiva. i5

Particulares autem nupcie sunt, quandocunque Christus

alicui anime per graciam noviter copulatur. Potest

With the autem dici Christus sedere in nupciis, quando cum

in ivi ua aliqUa parte ecclesie quiecius copulatur, et tunc reverti

a nupciis, quando ab una parte ad aliam secundum 20
mobilitatem prime sapiencie graciosius variatur. Sic
enim revertitur Christus a terciis nupciis, quando a copula-
cione cum civibus celestibus graciose visitat viatorem,
et ita sicut descendit in uterum virginis per incarna-
cionem, sic reversus est a nupciis angelorum, cum se- 25
cundum aliquam racionem positivam aut privativam
desiit tunc esse cum angelis, et de tanto reversus est
ab illis nupciis, et ita quandocunque trahit viantem ad
beatitudinem, revertitur ad terram, deserens secundum
talem racionem priores nupcias, et per consequens, 3o
quandocunque predestinatus moritur, Christus ad vallem
lacrimarum revertitur. Verumptamen sicut Christus non
descendit corporaliter vel movebatur proprie ad locum
incarnacionis, sic quando revertitur a nupciis angelorum,
nee illos deserit nee proprie ad terram movetur localiter, 35
sed satis est quod tam in celo quam in terra variet
racionem sue existencie. Et patet quam attend debemus

8. A: Tres enim; ib. D in marg. : Nupcie triplices spirituales; E in
marg. : Triplices nupcie. 1. 8, 9. A: primo quod; ib. Christi dcest.

8. E: scilicet prime. 9. A: divinitas; ib. E: corpori. 10. A: secunda;
E: secundo. i3. DE: sint deest. 14. A: perpetuum dcest. i5. D: sunt
omnium; ib. codd. : cum colleccio; ib. D: successura. 16. DE: quando.
17. DE: noviter deest. 18—20. E: cum aliqua — quando dcest. 19. A:
attencius. 3o. A: racionem deest; ib. A: priorem. 35. A: non" illos.

6. Lucae XII, 36.

SERMO LVI.] SECUNDA PARS. 4'1

esse ad expectandum humiliter et parate adventum
Christi, quo trahit nos in articulo mortis ad patriam
et revertitur a nupciis celestibus, sicut perante sepius
alternavit. Et secundum talem varietatem racionis videtur
5 dictum Sapientis intelligi quod omnibus mobilibus mobilior
est sapiencia. Si enim summus Dominus copulatus in
nupciis gaudiosus dignaretur successive redire ad stadium
et assumere sibi ad tales gaudiosas nupcias quoscunque
paratos invenerit, quis stans in stadio non instanter
lodisponeret se ad accepcionem huius et expectaret ilium
summum Dominum gaudiose?

Venit autem Christus et pulsat ad ostia viatorum, Christ knocks

. .... . . .,,. when he warns

quandocunque data nlis gracia predestmacionis dat llhs us of death.
signa prenostica mortis sue, ita quod pulsare ad ianuam

1 5 sit reserare mortis articulum prope esse, quasi diceret
para te, quia prope est hora in qua te accipiam ad
celestes nupcias. Ille autem confestim aperit Christo
ostium qui parate dat sibi totum cor interioris hominis
diligendo et acceptat divinam sentenciam gratulando.

20 Sic enim fecit Paulus cupiens dissolvi et esse cum Christo.

Nee ex hoc sequitur quod quilibet si pulsatur ad eius

b ostium habet | revelacionem de eius beatitudine conse-

quenda, quia talis pulsacio est locucio confusa. Sed

hoc est fideli credibile quod clariori sono pulsat ad

25 ostium predestinati et omnino finaliter sed obscuriori
sono ad ostium presciti. Quidam autem in tali pulsacione
dormiunt in peccato, sed beati sunt servi illi quos cum
venerit Dominus invenerit virtutibus vigilantes. Illi enim
indubie suo tempore sunt beati, et de tali pulsacione

3o amabili potest verificari illud dictum ecclesie Canti-
corum V°, 2 : Vox dilecti mei pulsantis, aperi mihi soror
mea, arnica mea, columba mea, immaculata mea. Sed
prescitus non tunc vigilat et per consequens in peccato
dormiens non tunc audit.

35 Amen, inquit, dico vobis quod precinget se et faciet Christ makes
illos discumbere et transiens ministrabit illis. Christus down to meat
vero precinget se ipsum in patria, quando ostendet se w.hen He

.r . ° r . r ' ~ receives them

paratissimum ad gloriam conferendam, et faciet electos into glory.

4. A: Nam secundum. 8. A: et assidue. 9. D: imbuerit quis.
10. D: huiusmodi. i3, 14. A: predestinacionis — signa deest. 14. E in
marg. : Christus pulsat ad hostium. 16. DE: para te et. 37. A: ostendit.

5, 6. Sap. VII, 24. 20. Phil. I, 23. Vulgate: desiderium
habens dissolvi et esse cum Christo. in. Lucae XII, 37.
35. ib.

412 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LVI.

discumbere, quando limitat eis perpetuas mansiones; sed

transiens ministrat fidelibus introduces, quando dat eis

in facto beatitudinem sempiternam. Et quamvis hec tria

distinguantur racione multiplici, non tamen se habent

in tardacione vel vicissitudine successiva. 5

Et si venerit in secunda vigilia et si in tercia vigilia

venerit et ita invenerit, beati sunt servi illi. Quamvis autem

sunt quatuor etates hominis (ut patet in Sermone XV0),

tamen tota periodus salvandorum notata per vigilias divi-

ditur in tres partes, ita quod quarta etas sompno vel in con- 10

sideracione celestium deputetur. Si ergo Trinitas sic pulsa-

verit in istis vigiliis et in omnibus illis servos suos invenerit

taliter vigilantes, necesse est quod summopere sint beati.

We have to Sed quia non solum oportet ad recepcionem Domini

^fo^the^Lord y boni attendere, sed insidiacionem furis diligencius i5

but against the precavere, ideo subdit evangelium : Hoc autem scitote
thief. ... ?..

quoniam, st sciret pater famihas qua hora fur vemret,

vigilaret utique et non sineret perfodi domum suam.
Quilibet autem viator secundum animum est pater-
familias, cum racioni debet familia sensuum et aliarum 20
potenciarum anime subservire. Dyabolus autem est fur
insidianter instans pro dampnacione hominis, et precipue
quando Deus pulsat instancius ad ostium viatoris. Cum
ergo omnis viator habet furem talem vel hostem, eciam
ipse Christus, necesse est de suis insidiis precavere. 25
Est autem cautela dyaboli a fossione domus patris-
familias inchoare. Est autem domus in qua homo interior
cum tota sua familia habitat corpus suum quod propter
fragilitatem et exclusionem extra patriam Petrus vocat
tabernaculum. Scio, inquit, quod velox est deposicio 3o
tabernaculi mei (IIa Petri 1°, 14). A dyabolo autem domus
ista diffoditur, quando separata caritate ab operibus
evacuatis eciam operibus bonis de genere in vita vacuitas
indicatur. Cum ergo tantus thesaurus in domo ista
includitur et tantum periculum in perforacione domus 35
ostenditur, quia eterna dampnacio, patet ex racione
cum quanta instancia quilibet vians paterfamilias vigi-
laret. Non enim potest hie latro domum istam per-

6. vigilia; DE: add. noctis. 8. DE: in deest; ib. AE: XV° deest.

Tn Serm. XV° hie locus non habetur. 11. A: Sic ergo. 18. A: vigi-
laret deest. 20. E in marg. : Paterfamilias. 21. A: autem deest;
ib. E marg.: fur. 26. E: effosione. 26, 27. A: patris — domus deest.
27. E in marg.: Domus. 3i. DE: 1° deest; ib. E in marg.: Domus
perfoditur.

5. Lucae XII, 38. 16. Lucae XII, 39.

SERMO LVI.] SECUNDA PARS. 4 1 3

fodere, nisi dictus paterfamilias ad hoc consenserit

quoad se ipsum stolide et proditorie quoad Deum, cum

thesaurum Dei inclusum in suo thabernaculo gratis

perdit. Et si quilibet viator quoad personam propriam

5 debet cavere istud periculum, quanto magis prelatus

et curatus qui est paterfamilias pluris familie et pastor

tot ovium. Sed quia adventus Christi pro mortis articulo

et per consequens insultacio dyaboli est incerta, necesse

habet viator quilibet esse paratus continue; ideo dicit

loChristus: Et vos estote parati, quia qua hora non putatis

filius hominis veniet. Continuitas enim talis paracionis

est causa, quare hora mortis viantibus est incerta.

Circa hoc evangelium consequenter ad dubium pro- Kings are

ximum dubitatur si reees et domini debent ex lege bound to defend
0 ° their subjects

i5evangeln quoad naturas personarum corporeas ac suas against

temporales divicias legios et tenentes suos defendere enemies.

contra hostes; et videtur quod sic, quia primo (ut patet

ex principiis fidei per se notis) debent ipsos in caritate

diligere, sed cum secundum Gregorium caritas operatur

20 magna si est, ergo debent eis signa caritatis ostendere.
Sed nullum pertinencius quam defensiones predictas, ergo
conclusio. Deus enim dat appropriate singulis creaturis
suffragium spirituale, ideo non oportet ab isto brachio
huiusmodi suffragium expectare; aliquod autem bonum

25 oportet ipsos subditis suis reddere, quia aliter dominarentur
omnino superflue sine causa et per consequens sine Deo.
Item, secundum legem Dei reges et temporales do-
mini tenentur opera corporalis misericordie suis tenen-
tibus ac "subditis specialiter exhibere; sed precipuum

3o opus misericordie est iniuriatos taliter relevare. Ergo

brachium seculare ad hoc specialiter obligatur. Et

hinc Isaie primo capitulo dicit Dominus: Subvenite

" oppresso, indicate pu I pillo, defendite viduam. Quando

autem sic iniuriatur subditis sunt oppressi, et quando

35 carent defensione aliqua sunt pupilli, et quando sic
carent defensione Dei et hominum viduantur, quia
ecclesia pauperum conversans in terris vocatur vidua

3. DE: in deest. 6. D: plurime; E: patris. i3. DE in marg. :

Dubium ; D in marg. : Defendere subditos tenentur seculares. 17. E in

marg. : Probacio prima. 24, 25. E: aut aliud bonum. 27. E in marg. : 2.
35, 36. A: aliqua — defensione deest.

10. Lucae XII, 40. 19. S. Gregorii Horn. I. II. Horn. V.

Cf. et Reg. Ep., lib. V; Ep. LIII, lib. VI; Ep. LXIV, lib. XIV;
Ep. XVII (Opp. I, 1278). 32. Is. I, 17.

414 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LVI.

in scriptura. Si ergo de lege Dei tenentur sic iuvare
oppressos quantumcunque extraneos, patet quod ex lege
Dei duplici tenentur iuvare suos domesticos sibi fideliter
servientes. Unde certum est quod impossibile est ut
regibus et dominis temporalibus in dominacione sua 5
desit prosperitas, nisi propter profectum talis misericordie
corporalis. Ideo dicit Deus per prophetam: Venite et
arguite me, quasi diceret: Si completis ista opera miseri-
cordie, arguite me, si prosperitas vobis desit.

Such defence is Item, ex vi precepti et doctrine Christi patet reges 10
whlclfchrist et seculares dominos ad hoc debitum obligari; tenentur

appoints them, enim preceptum Christi in officio ad quod ipsos elegerit
adimplere, sed hoc precipue est illud officium, ergo
conclusio. Nam in evangelio Apostoli ad Rom. XIII0, 4
Christus sic loquitur: Non sine causa gladium portat, i5
Dei enim minister est, vindex in iram ei qui malum facit.
Et idem dicit in evangelio Ia Petri II0: Subiecti, inquit,
estote sive regi quasi precellenti, sive ducibus tamquam
ab eo missis ad vindictam malefactorum, laudem vero
bonorum; ubi manifestum est Deum assignare regibus 20
officium proprium de malefactoribus vindicandi. Aliter
enim sine causa redderent subditi hiis dominis ex
mandato Dei reverencias, servicia et tributa. Unde Christus
exemplans temporalibus dominis istud officium ascendit
Jerusalem super iumentum ut dominus; in hoc enim 2 5
ostendit precipue se esse regem. Tunc enim tam ex
testimonio scripture quam clamore populi rex voluit
appellari. Et breviter quicquid in hoc facto fecerit
mittendo pro asina vel fugando proditores Dei potestative
de templo sonat in Christi dominium. Nee phas est 3o
fideli discredere quin Christus in hoc facto exemplariter
instruit dominos seculares.

How the office Supposita autem hac fide predicanda dominis de
executed. Dei servicio videndum foret illis de ordine serviendi, et

cum omnia opera sua in caritate debent fieri, caritas3b
autem ordinatur ex lege Dei in sua ecclesia (ut patet

1. D in marg. inf. : Hoc contra multos qui census a subditis extorquent
et defendere eos nee volunt nee valent. 3. DE: Dei deest. 4, 5. A:

est in regibus. 5. D in marg.: principibus temp., principibus transcript,
dominis. 7. DE: Dominus. 10. E in marg.: 3. 12. DE: in deest.
17. A: evangelio Petri 1° Petri II"; ib. E: subditi. 18. DE: tamquam

precellenti. 21. A: officium ipsum. 22. DE: hii. 23. E in marg.:
Christus dominis exemplavit officium. 26. E: ostendit deest. 29. DE:
asino. 34. D in marg.: Ordo serviendi dominorum.

7. Is. I, 18. 17. I Petri II, 1 3, 14. 35, 36. Vulg.: Ordi-
navit in me caritatem.

SERMO LVI.] SECUNDA PARS. 41 5

Canticorum II0, 4), videndum foret quo ordine reges They must
et domini debent operari. Nee dubium quin ex fide eep c an y
legis Dei in ista trinitate debeant se servare, primo i. to themselves
quod observent caritatem per anime spiritualem mun- purity"3
5 diciam in se ipsis. Ideo dicit Sapiens Eccli. cap. XXX0, 24 :
Miserere anime tue placens Deo, ac si diceret omnibus:
omnis ordinata caritas humana incipit se a ipsa. Secundo 2. to their
quod caritas dominorum talium se extendat ad suos 'u Jec s'
extrinsecos, ut regum ad suos legios et aliorum inferiorum

10 dominorum ad suos domesticos. Quomodo (rogo) sunt
viscera misericordie in tali domino qui audiens vel
audire debens suos legios sive domesticos per Antichristum
pati, et tamen dissimulando subticere, ubi posset ipsis
facillime subvenire? Nam quomodocunque in hiis finxerint,

i5dampnanda duplicitas est in illis. Clamant enim clerici,

populus ac pauperes quomodo per Romanum pontificem protecting them
et cardinales suum duplex subsidium furtive distrahitur, exactions of
et tamen illi quorum interest et possent faciliter simulant Rome,
et non iuvant. Numquid credimus tales eciam hostes

20 extrinsecos prosperandos? Idem enim est illis sic facere
et fovere hostes domesticos ad sui destruccionem et
contra hostes extrinsecos indebite debellare. Quis enim
vindicando de hostibus primo irrueret in suos domesticos
et antequam hostes distantes invaderet hostes sibi resi-

25 stentes in facie in sua rabie tolleraret? Nam Mat-
thei X°, 36 scribitur: Inimici hominis domestici eius.
Primo ergo debent reges destruere inimicos suos do-
mesticos infra regnum et posterius si oportet invadere
suos exteros inimicos. Quomodo ergo non sunt inimici

3o regibus et regnis qui sunt procuratores dyaboli ad bona
regni Antichristo et membris eius latrociniis dyabolice
spoliandum, ymmo quod in perdicionem maiorem sonuerit
tacite regem constituunt, ut sit contra legios suos proprios
dyaboli procurator, sed forte seducendo regem prius con-

35 sensum eius impetrant, quod talis dyabolus hec temporalia
regi donaverat, sed ad magnificenciam regis pertinet sibi
tribuere hec et plura; et sic per inimicos domesticos rex
et regnum in rete dyaboli insolubiliter implicantur.

2. DE: vel domini. 6. A: diceretur; ib. E in marg. : Seculares

domini cum tenentur habere. 9. D in marg. inf. : Domine Deus agnus
nebeskeho (coelestis). 11. D: misericordie deest. i3. DE: et deest; ib.
E: tam; ib. AE: subticere deest. 14. D: quemcunque; E: quecunque;
ib. DE: finxerit. 20. A: prosperandos deest. 23. A: irruerit. 24. A:
distantes — sibi deest: E: sibi deest. 25. A: in sua deest. 3i. DE:
regis Antichristi; ib. DE: latrocinio diabolico. 32. DE: prodicionem.

4i 6 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LVII.

Audiant ergo pauperes secundum legem evangelii

appellantes et reddant illis speciale suffragium secundum

quod rex et regnum possunt tarn in temporalibus quam

spiritualibus suffragari. Sed omnino culpandi sunt con-

fessores et consiliarii qui occultando regis officium 5

proditorie ista tacent. O quam felix foret regnum Anglie,

si foret prudenter ab istis proditoribus expurgatum,

tunc enim posset prospere secundum legem Domini

militare.

3. with Quoad tercium gradum carita | tis servandum exteris [

a°™fo"be fought Patet quod regnum nostrum debet ipsos tamquam

with only if miciores inimicos diligere, sed emendo pacem ac dili-
necessarv. ... . r

gendo naturas nisi necessitas coegent, pro temporalibus

non pugnare. Et quicunque consiliarii in oppositum

huius consenserint sunt convincendi faciliter a vidente i5

inconveniencia que sequuntur.

SERMO LVII.

Misit Jesus duodecim apostolos precipiens eis et dicens:
In viam gentium ne abieritis. Matthei X°, 5.

Alan should Ordo autem caritatis exigit quod homo primo in 20
ofVhis 10S° ordine diligat suos domesticos. Per hoc enim indicat

household, quod est imitatorius sequax Christi. Deus non potest
hie se et bona sua adintra ordinate diligere et quoad
extra plus diligit bona ut sunt magis domestica, hoc
est, ut subducta obice plus de bonitate sua participant; 25
ideo dicit Apostolus (i.Tim. V°, 8): Qui suorum et
maxime domesticorum curam non habet fidem negavit et
est infideli deterior. Et propter istam racionem Christus
mittendo suos apostolos ad predicandum populo inculcat
istum ordinem diligendi. Nemo quidem debet cuiquam 3o
predicare nisi presupposito sibi ordine dileccionis cari-
tative : In viam, inquit, gentium ne abieritis et civitates
Samaritanorum ne intraveritis ; ubi patet quod Christus
limitavit apostolis auditorium de Iudea, cum ipsa fuit

1. E in mare.: Pauperes regem appellantes. 5. E in marg. : Con-

i'essores culpandi. 8. A: legem deest. 19. A in marg.: Sermo LVII;
D in marg. sup.: LVI. In red ink LVII; D in marg.: De Apostolis.
Engl. Serm. rect. : The gospel on festis of many Confessours. 20. E in
marg.: Ordo dileccionis. 22. E: sequere. 22 — 24. E corrigit: Deus

enim primo se et bona .... diligit. 20. DE: et deest. 33. DE: Christus
primo.

20. Cf. Wyclif's Sermons, ed. by Arnold, 1, pag. 280 — 284.

SERMO LVII.J SECUNDA PARS. 4J7

et capax verbi et Christo propinquior in natura; ideo
secundum ordinem caritatis oporteret ab ipsa incipere.
Sed fecibus postmodum oberrantibus et infidel itatem
suam induratam clamantibus fuit Samarie et gentibus
5 postmodum predicandum. Quamvis autem Samaria fuit
in terra promissionis, tamen gentiles ipsam inhabita-
verant (ut patet IV Reg. XVII0). Judeis itaque quibus
specialiter facta fuit promissio fuit principaliter predi-
candum. Sed post Christi resurreccionem conversis

10 Judeis capacibus et ceteris obstinatis predicandum erat
gentibus (ut patet Act. XIII0). Et utinam regnum nostrum
attenderet ad istum ordinem caritatis. Tunc enim instar
Christi castigantis quos diligit primo suos domesticos
Dei et sui proditores et emulos castigaret. Nee con-

i5sencio nimis severe castigacioni ad mortem sed casti-
gacioni per subtraccionem temporalium, per exilium
vel per misericordem penam aliam temporalem. Apo-
stoli autem debent precipue pulverem pedum suorum
in inimicos Christi et sue ecclesie excutere (ut docet

20 Christus Luce X°), et de facto apostoli practizarunt
(ut patet Act. XIII0). Cum autem pes predicantis sit
sua affeccio et pulvis pedis sit sua temporalium adia-
cencia mundo instabilis, patet quod pulveris excussio
est in figura temporalium evangelizanti remocio.

25 Sed quomodo fratres et evangelizantes moderni hoc in Our modern
re vel figura observant, cum nee laborant ad contri- n(Pgiect their
cionem pulveris collecti in pedibus predicando nee duty-
temporalia populi cui predicant a se excuciunt, sed
pocius spoliant symoniace mendicando? Precipit ergo

3o Christus quod sui discipuli pocius vadant ad ores que
perierunt domus Israhel. Et in hoc nostri predicatores
precipue sunt culpandi, quia nee vadunt ad fideles
capaces, qui pocius indigent verbo Dei nee exhortacionem
in Domino eis denunciant, sed locum et formam in

35 predicacionibus sibi captant, que plus lucrum et famam
eis inferant. Nee dubium quin ex hoc excommunicantur
a Deo, quia Jeremie XLVIII0, io scribitur: Maledictus
qui fa.cit opus Domini fraudulenter. In hoc ergo repor-
tarent tarn laudem quam lucrum a Deo et sua ecclesia,

14. DE: Dei deest; ib. E in marg. : Domestici castigandi; ib. DE: et
deest. i5. A: nimis fovere. 19. A: et inimicos Christi et sui; ib. D in
marg.: Excutite pulverem de pedibus vestris. 21. A: XIII0 deest;

cf. Act. XIII0, 5i. 24. A: reunicio. 25. D in marg.: Mnych (id est,
monachus); ib. D: hec. 36. A: excommunicaretur. 38. D: negligenter
extinct, in marg. correxit fraudulenter.

27

41 8 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM fsERMO LVII.

They should quia clamarent instanter contra vitas et doctrinas erroneas
faults"^ the clericorum et alternarent acuendo ad servicia debita
clergy. secularium dominorum. Sed in isto quidam propter
timorem ofFensionis et quidam propter amorem adula-
cionis nimium obmutescunt, et tamen (ut patet in ser- 5
mone proximo), cum sit doctrina evangelica et pro-
speritati ecclesie tarn necessaria, instanter et acute
secularibus dominis diceretur. Et consequenter posset
dici catholice istis dominis qui consenciunt iniuriis factis
regni pauperibus, toti regno et regi in hoc, quod sic io
permittunt contra ordinacionem Dei et eius fidem
(Luce XIV0) tot vel aliqua regni temporalia secundum
dominaciones civiles esse in manibus clericorum. Non
dubium quin in hoc iniuriatur toti regno Anglie et
exuberat talis iniuria in totam habitabilem ecclesie i5
militantis. Sed quis est qui audet propter Antichristum
et suos complices tantam iniuriam Dei et hominum
impugnare? Ecclesiastici ergo et fratres precipue sunt
ex ista taciturnitate falsissimi, ymmo Dei et ecclesie
proditores, quia non dubium quin isti rapine maledicte 20
consenciant multis modis. | Fol.

Different Euntes, inquit Christus, predicate, dicentes quia appro- 2 °

meanings in pinquavit regnum celorum. Docto quibus apostoli pre-
'the Kingdom dicarent, docet Christus in hoc evangelio consequenter

quid et qualiter predicarent. Dicunt enim multi com- 25
muniter quod regnum celorum sex modis accipitur in
scriptura: primo pro ecclesia militante, ut Matthei V°, 19:
Qui autem solvent unum de mandatis istis minimis et
docuerit sic homines minimus vocabitur in regno celorum.
Secundo accipitur pro ecclesia triumphante, ut Matthei 3o
V°, 3 : Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum
celorum. Tercio accipitur pro plena ecclesia vel illo quo
Christus regnat formaliter, ut Matthei VI0, 10: Adveniat
regnum tuum. Quarto pro illo quo effective regnat ecclesia,
ut hie adventus Christi dicitur regnum celorum. Quinto 35
accipitur pro lege Mosaica, ut Matthei XXI0, 43 : Auferetur
a vobis regnum Dei. Sexto accipitur pro lege evangelica,
ut Matthei XIII0, 52: Omnis scriba doctus in regno celorum.

1. A: quod clamarent. 3. A: quid. 5. DE: in deest. 8. E in
marg. : Ex dominio cleri iniuria multiplicatur. 9. A: dominis quod.

10. D E : regiiuini pauperum. 12. A: secundum deest. 14. DE: in deest.
i5. A: in deest. 22. DE: appropinquabit. 23. DE: Dato. 24. A: docent.
26. AE in marg.: Regnum Dei (E : celorum) sex modis accipitur in scriptura.
28—37. E in marg. : 1—6. 34. AD : affective. 36. Codd. : Matth. XII".

22. Matth. X, 7.

SERMO LVII.

SECUNDA PARS.

419

Sed aliis videtur quod regnum celorum solum tripli-
citer sumitur in scriptura, primo materialiter pro
subiecto vel subiectis super quibus Christus regnat, et
sic accipitur nunc pro militante ecclesia, nunc pro
5 triumphante et nunc mixtim, que vocatur ecclesia
catholica vel communis; secundo accipitur regnum
celorum in predicacione secundum causam pro illo quo
efficienter quis regnat, et sic Christus dicitur homo,
rex et regnum celorum sicut et eius preparacio ad

10 beatitudinem et virtutes. Tercio accipitur regnum celo-
rum formaliter vel pro illo pro quo quis regnat active
vel pro illo quo regnatur passive, et sic regnum celorum
dicitur primo modo esse subiective in Christo vel in
quocunque predestinato, sed secundo modo intelligendo

1 5 passive dicitur esse subiective in universali ecclesia

quoad Deum. Ex istis potest fidelis colligere quomodo

regnum celorum in dispari scriptura accipitur parti-

culariter. In proposito autem videtur accipi pro Christo Here it seems
, , • , , • • • to stand for

quoad suam humanitatem vel pro disposicione qua Christ.

2oviantes preparat ad regnandum. Nam a tempore evangeli-
zacionis sue fuit fidelibus via apcior atque securior secun-
dum quam viantes debent beatitudinem suam acquirere.
Ideo cum iam instat tempus in quo tarn efficaciter
disponit ad beatitudinem acquirendam debet predicator

25 hortari suos ut manum apponant ad opera, cum iam
instat tempus tam aptum et facile ad beatitudinem
consequendam. Istud ergo est predicandum populo et
non tragedie vel comedie aut fabule vel sentencie apo-
cryphe que sunt hodie populo predicate.

3o Sed quia regnum celorum predicandum secundum
quemlibet eius sensum, non caperet efficaciam in talibus
ydiotis, nisi cum hoc haberet potestatem faciendi mira-
cula. Ideo dedit Christus eis potestatem quadruplicem
faciendi miracula: Infirmos, inquit, curate, mortuos

35 suscitate, leprosos mundate, demones eicite; gratis
accepistis, gratis date. Et ex istis patet forma et modus

Miracles gave
efficacy to
preaching.

1. E in marg. : Regnum celorum accipitur; D in marg. : Secundum
alios regnum celorum dicitur tripliciter. In marg. sup. media pag. : Dobra
Husco (id est: good goose). 2. DE: accipitur. 3. DE: Christus deest.
4. A: accipitur deest; lb. A: pro deest. 5. D in marg.: Ecclesia catholica
dicitur mixtim et communis. 6. E in marg.: 2. 10. E in marg.: 3.
11. DE: pro deest. i3. A: in deest. 17, 18. A: pertinenter. 20*21. A:
preparat — evangelizacionis deest. 28. Codd.: traiedie. 28, 2g. A:

apocryphice. 3o. D in marg. inf. : Quare cum dracone. 33. E: Christus
hodie. 36. A: accepisti.

5. Cf. Serm. Prim. Pars, pag. 99.

35. Matth. X, 8.
27 *

\10 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LVH.

quibus viri evangelici debeant predicare, et sic mani-

festat Dominus quibus, quid et qualiter est evangelice

predicandum.

Spiritually Quamvis autem pauci vel nulli nostrum habent vir-

these miracles tutem talia miracula faciendi, cum tamen shit famosi 5
may still be . '

worked, in ecclesiam introducti, observent tamen alia et modum

istius faccionis quadruplicis mistice faciendo miracula,

et est satis. Debent enim predicantes curare infirmos

spiritualiter ut peccantes, suscitare mortuos spiritua-

liter ut in antiquis criminibus induratos, tercio debent 10

omnino mundare leprosos, quia superbos ad humilitatem

meritoriam excitare. Et cum ista sint media quibus

demones hominibus copulantur, subtractis hiis mediis

non dubium quin demones a prius obsessis eiciunt. Et

istis notatis in subditis, evidens est ex signo testificante i5

extrinseco quod debite predicabunt, et istud est melius

and give more fideli quam ficcio Antichristi qua sine auctoritate Dei

authority than vei testimonio ex parte populi fingit quod habet pote-

Antichrist. statem spiritualem supra alios, et non ostendit in opere

quod spiritualis beneficencie quicquam facit, secundo 20

quod habet potestatem condendi et variandi ecclesiastica

sacramenta, ymmo quod scriptura sacra non habet

auctoritatem vel efficaciam, nisi de quanto is confir-

maverit, ideo quemlibet articulum fidei libere poterit

reversare. Arguunt enim, cum libere sit canonizatum 2 5

His outrageous Per curiam Romanam quod isti libri sint de canone

claims. biblie et sic autentici et alii sint abiecti, patet quod

possunt sic facere et cum tota ecclesia hec approbat,

patet quod licet illis facere hec et plura. Sed Veritas est

quod nulla scriptura sacra propter auctorizacionem 3o

vel canonizacionem eorum est magis vel minus auten-

tica, licet propter superbam prodicionem eorum casu-

aliter Veritas sit populo magis patens. Tercio fin-

gunt sibi potestatem antichristivam, quod quicquid

quoad regimen ecclesie statuerint sive decreverint in 35

eleccionibus, deposicionibus vel aliis con | cernentibus F°'»

matrem nostram, etsi Christus decernat oppositum vel

per impossibile ipsi erraverint, debet stare. Sic enim

sentenciant quod excommunicandus secundum leges eorum

1, 2. DE: modificat. 5. E: cum non. 7. E in marg. : Predicatorum
miracula. 9, 10. DE : spiritualiter deest. 14. A: oppressis; ib. E:

eiciuntur. i5. A, est quod. 17. D in marg.: papa no(ta); ib. E in

marg.: Potestas Antichristi ficta. 20. E: beneficii; ib. DE: quidquid;

ib. E in marg.: 2. 24. DE: libere deest. 28. DE: possent: ib. DE:
licet ecclesia. 32. A: superbiam. 'hi. E in marg.: 3. 35. A: sta-

tuerunt sive decreverunt. 38. A: per deest; ib. A: erraverunt erraverint.

SERMO LVII.

SECUNDA PARS.

42 l

debet denunciari excommunicatus in ecclesia militante,
licet non excommunicatus sed approbatus fuerit apud
Christum. Sed non dubium quin ista sentencia sit sen-
tencia Antichristi. Quarto adinveniunt sibi miracula
5 sacramentalia que Deus non invenit; dicunt enim quod
virtute sue benediccionis et consecracionis in Eukaristia
totus panis corrumpitur et corpus Christi non pane (ut
dicit Apostolus) sed uno nichilo vel accidentibus de
novo induitur. Sed non dubium quin ista quatuor sint

10 monstruosa miracula Antichristi.

Circa hoc evangelium cum complecione duorum
precedencium dubitatur si ad quemcunque secularem
dominum licet in causa qualibet appellare, et videtur
quod non, quia secundum legem Domini non licet

i5onerare quamcunque personam vel statum ultra hoc
quod est fundabile in natura, sed non est fundabilis
talis appellacio, ergo oppositum dubii. Assumptum patet
ex hoc quod Apostolus laudat Deum quod non fuit
alteri nimium onerosus, cum ergo foret onerosum regibus

20 et magnatibus cum talibus appellacionibus occupari,
cum non sunt aliunde laudabile, patet propositum.

Item, secundum distincciones fororum est materia
pertractanda; cum ergo aliud sit forum ecclesiasticum
a quo temporales domini eximuntur, videtur quod ad

25 illos non sit in causa tali appellandum; tunc enim
haberent quicunque reges vel domini suos notarios et
legem secundum cuius formam foret ad dominos huius-
modi appellandum; quod foret nimis magna confusio,
cum utrobique foret generacio licium et indifferenter

3o a quolibet ad quemlibet appellandum. Quomodo ergo
liceret tollere leges et libertates ecclesie?

Hie dicitur quod, sicut de lege nature est iniuriatum
vel oppressum iuvamen a superiori expetere, sic de lege
nature est iniuriatum vel oppressum taliter appellare.

35 Nee contendo circa statuiciones humanas frivolas in
hac parte, sed satis est quod quilibet talis appellet ad
Deum et meritorie ad potenciores suos subditos quorum
interest adiuvare. Cum ergo regum interest in tali casu

Falsehoods
about the
Eucharist.

It is said that

Kings have
nothing to do

with

ecclesiastical

causes.

Answer:
It is the

business ot
Kings to
redress

oppression,

2. E: non sit; lb. DE: fuerit deest. 3, 4. DE : sit Antichristi.

4. A: Quarto non ; ib. E in marg. : 4. 9. DE: sunt. n.ADE: Dubium.
i5. A: quemcunque; ib. E in marg.: Si licet appellare in qualibet causa
ad secularem dominum. 22. E in marg.: 2. 28 — 3o. D: quod foret —
appellandum deest. 32. AE in marg.: Responsio. 37. D: tuitorie;

corr. in mare.

19. II. Cor. XI, 9.

422

JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LVII.

and to punish
all crimes.

iuvare suos legios per Antichristum oppressos, mani-
festum est quod ipsi debent contra ipsum per artem
suam exponere tarn de lege Domini quam nature. Ideo
ad primum patet quod in minori falsum assumitur;
hoc enim non est onerare reges et dominos sed ad 5
opus plus meritorium excitare, et de quanto eis facilius
et a tradicionibus humanis distancius, de tanto eligi-
bilius. Unde Paulus non loquitur adduxisse notarios vel
secundum formam que iam exigitur appellasse. Et patet
ad confirmacionem quod nullus fidelis appeteret quod 10
reges forent cum talibus tradicionibus frivolis occupati
sed brevioribus mediis quibus sufficerent apponerent
media contra hostes legis divine suam regaliam et
libertatem ecclesie infringentes.

Ad secundum patet quod reges cum sint fideles ecclesie i5
debent ecclesiasticas causas discutere, ymmo (sicut placet
Augustino et ceteris Sanctis) debent adulteria, rapinas
et ceteras iniurias Dei et hominum in regnis suis de-
struere eo quod fovendo ilia vel permittendo, cum
destruere sufficerent, foret non solum regna sua perdere 20
sed dampnacionem perpetuam ex omissione divini officii
iniuncti incurrere. Hec enim est causa quare secundum
Apostolum portant gladium.

Et quantum ad distinccionem fororum, patet quod
mainly usurped, maior pars iam currentis sentencie est post dotacionem 25
ecclesie ab Antichristo et suis complicibus contra secu-
lare brachium infundabiliter usurpata. Sed quid fideli
quod presbyter Johannes dicit, prandendo maniace, nunc
comedat totus mundus? Revera tarn derisorium vel
blasfemum est quod Romanus presbyter dicat sine 3o
fundacione: Nos volumus ita esse. Quid ergo blasfemius
quam quod talis presbyter statuat cum suis canceriis
quam notarius quern ipse signaverit valeat quoslibet

Ecclesiastical

1. DE: legios deest. 3. AE in marg. : Ad r". 5. DE: non est

iuvare; iuvare corr. in marg.: onerare. 8. E: Non legitur. 10. E in
marg.: Ad confirmacionem. 14. DE: in fringentem ; A: infligentes.

i5. AE in marg.: Ad 2m; E in marg.: Reges debent ecclesiastica discutere.
16. DE: ecclesiastica; causas deest. 20. D: sufficerct; ib. A: sua deest;
ib. DE: prodere. 21, 22. E: domini servicii. 24. E: Distinccio fororum.
28. Codd.: manico; manichaice? 32. canceriis — chancelleries: Eng.

chanceries. The word had already this form in English:
In cheker and in chancerye

Piers Plowman, B. prologue 93.
33. A: Notatorius; ib. E in marg.: 1.

23. Rom. XIII, 4. 27. Joh. presbyter, qui in extremo

oriente regnare putabatur.

SERMO LVII.] SECUNDA PARS. 42 3

alios duos testes? Revera Christus nunquam usurpavit
talem fidelitatem regulariter et subito in servos suos
inducere, cum tamen illi notarii post limitacionem
officii sunt communiter plus ceteris infideles. Si ergo
5 lex Romani cesaris non habet tantum robur in nostra
provincia, quomodo prevaleret in nobis lex Anti-
christi a tali cesare derivata? Et patet quod non
sequitur ex isto confusa generacio licium sed earum
destruccio, cum fidele seculare brachium non attenderet

ioad tradiciones vel contenciones has frivolas, sed discussa
veritate in suis dominiis potenter excluderent falsitatem.
Et patet quod non sequitur confusio talis appellacionis Appeal to the
sed eius destruccio; nam in seculari causa que ad reges '"fssen"
pertinet non foret a regibus ad clericalem iudicem confusion.

1 5 appellandum, cum caput ecclesie dicat Luce XII0, 14:

Qitis me constituit iudicem aut divisorem super vos, ideo

certum est quod nimia monstruositas que conglobatur

p0j in prelatis cesariis venit ex desidia brachii secularis.

23oc Meritorium | itaque foret et ad libertatem ecclesie

20 quod tales ficticie frivole tollerentur, rex autem Anglie
faceret veritatem parcium indagari et secundum legem
Dei et hominum partem iniuriantem cum suis com-
plicibus a regno suo excludi, protestans quod undique
acceptaret sentenciam sive iudicium cuiuscunque prelati

25 cesarii de quanto consonat legi Christi; et quicquid
ultra sonuerit ipsum refugeret ut venenum. Sed quo-
modo in scriptura fundaret quis consonanciam cum
divinis legibus huiusmodi novitatum?

Quatuor autem sunt in quibus prelati cesarii bias- Four wrongs of

3o femant in Deum et nimis seculare brachium scandalizant: a pre a es
primo in hoc quod apportato thesauro regni machi- 1. They frighten
nantur censuras vel tradiciones fulminandas quibus intoSgiving
exterrent ydiotas simplices quousque habeant bonum money.
de regno taliter adoptatum ; et stulti infatuati in verbis

35 et operibus Antichristi nedum timent prelatos suos, ut
angelos, sed scurras literarum vel bullarum hereticarum
talium delatores.

1. DE: alios deest. 2. DE: in deest. 5. A: a vi cesaris. 8. A:
ista. 12. E in marg. : A rcgihus ad clcrum non est appellandum. Nota.
20. A: colcrentur; ib. E in marg.: Nota. Regis indicium; ib. DE: autem
deest. 23. A: undeque. 27. A: fundaret quamvis; ib. DE: constan-
ciam. 29. D in marg.: Nota bene. Quatuor mala sacerdotum contra

Deum et homines; A in marg.: Nota Quatuor; E in marg.: Quatuor sunt
in quibus prelati cesarii blasphemant in Deum; AE in marg.: 1. 3i. A:
ex hoc; ib. DE: optato. 32. A: vel tradiciones twice. 34. DE: optatum ;
ib. DE: ex verbis. 3y. A: zelatores.

424

JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LVII.

2. They enjoin

penance

ignorantly;

3. They

interfere with

the proper

choice of

Secundo stulte acceptat seculare bt-achium quicquid
presbyter talis iniunxerit in partem penitencie tamquam
salutare remedium, cum tamen nee ipse nee in tota
domo sua sit medicus qui sciat peccatum distinguere vel
medicinam huiusmodi peccato aptare. Et certum est 5
quod non habent antidotarium a quo medicinas huius-
modi autentice exemplarent. Que (rogo) exemplacio de
lege Domini quod Innocencius III iniungeret regi Anglie
et regno ut nongentas marcas annuatim pro Anglia et
Hibernia sibi solvat? io

Tercio enervant regnum tamquam principales pro-
curators dyaboli, in hoc quod ubi patroni regni sole-
bant conferre suis notis presbyteris in sciencia et vir-
tute curam regiminis, isti prelati cesarii excludunt a
patronis et regnis talem providenciam et vendicanti5
quod quoscunque ipsi instituerint et ubicunque aut quo-
modocunque vixerint, sunt a Deo et populo acceptandi.
Cum enim nichil foret apcius ad regulandum populum
atque regna quam quod curatus prudens ipsum regeret
conformiter legi Dei, patet quod nichil est plus destruc- 20
tivum regnorum quam quod unus alienigena inscius
vel non curans tali populo spiritualiter preponatur,
ideo idem foret Romanum presbyterum vendicare de
Anglia huiusmodi potestatem et dicere quod habet ab
Antichristo potestatem dyabolicam regnum Anglie 25
destruendi. Sed esto quod patroni seculares in colla-
cione talis officii curati symoniace erraverunt, sicut
oportet fieri quousque ordinacio Christi reveniat, quod
curati a subditis suis accipiant puro titulo elemosine
temporalia secundum exigenciam sui officii in mensura, 3o
luciferina foret correccio a regno nostro curam salutis
anime subtrahere et in Antichristi faucibus plus peri-
culose ponere. Medicabile quidem foret bonum prelatum
patronos sic errantes instruere et de salubri medicina
secundum legem Domini providere. 35

1. AE in marg. : 2. 3. DE: cum nee ipse in; ib. AD: toto. 5. DE:
rectum est; ib. et deest; ib. E in marg. corr. : certum. 7. A: attentice.
9. A: quingentas. 11. AE in marg': 3. 19. DE: regnum; ib. DE:

quod deest. 33. DE: mundiale; A: medica'8. 34. A: de deest.

9. Rectius: mille marcas. Cf. Eul. Hist. Ill, pag. io3.
Reddendo annuatim ad cameram domini pape pro regno Anglie
tributum M. marcarum. Cf. Lechler I, 174, 324.

SERMO LVII.] SECUNDA PARS. 42 5

Quarto Antichristus blasphemat quod providet nostris 4- Antichrist's

, .... ~. , . . . ,. false assertions

de spintuah sunragio et remedio spirituali et tamen 0f spiritual

nee ipse nee totum suum contubernium scit fundare he,P-

sive defendere quin sua sciencia sit heretica ac blas-

5 fema vel saltern quin ipse ex sibi dubio sit mendax in

talibus. Nee scit quoad aliquem profectum anime in

promissis sophisticis subditos securare. Oportet ergo in

fauces dyaboli regna corruere quamdiu sunt sic regulata

ab huiusmodi curatore. Reges ergo evigilarent et ex-

io cuterent a se istam Antichristi perfidiam et in hiis que

sunt ad Deum pure acciperent scripture sentenciam.

Unde quidam fideles regnorum gemunt anxie de defectu Four defects of

quadruplici regum et regnorum in suo regimine, primo u They 'do not

quod non defendunt sua regna contra dictum venenum protect against
" . . . ° . Antichrist,

i5quadruplex Antichristi nee protegunt fideles suos qui

contra istud obiciunt nee inimicos suos domesticos

cruciant hoc foventes.

Secundus defectus est quod contra legem Dei et 2. nor against

• • • , c , , • • encroachments

regnorum suorum miuriam detendunt dominia suorum 0f bishops,

20 episcoporum quibus viis multiplicibus inferunt iniuriam

totis regnis. Nam nee ferunt ilia dominia onus pro-

porcionale cum ceteris partibus regni vivis nee illi

prelati ex isto veneno seculari dominii sunt regnis

habiles, ut gerant suum officium conformiter legi

25 Christi.

Tercius defectus est de religiosis possessionatis ree- 3. nor against
. . . • „ . l ■ ° the

norum qui viverent pure expropnetane vitam pauperem, possessionem,

sed modo conquesta parte nimis magna regnorum nee

gerunt onus eorum ut partes aliene sed nutriunt inimicos

3o dyabolicos contra Christum.

Quartus defectus est de sectis exproprietariis que ultra 4- nor against
reges cautelose spoliant regnorum pauperes nee illis
ultra spiritualiter proficiunt quam ante induccionem
sectarum huiusmodi et ante rapinas has frivolas regni-

35 cole sunt adiuti. Ab istis ergo quatuor pestibus Anti-
christi reges et regna incolas suos debent defendere, eo
quod manifeste sonarent in suam utilitatem tarn spiri-
tualem quam eciam corporalem.

1. AE in marg. : 4. 6. A: in deest. 8. A: tracta. 12. E in

marg. : Fideles gemunt defectum regnorum quadruplicem ; 1. i5. A: qui-
bus. 18. E in marg. : 2. 22. A: unus. 23. DE: sunt reges. 26. h in
marg.: 3. 28. A: parte regnorum. 29. A: alie. 3i. E in marg.: 4;
ib. A: ultra deest. 33. A: induicionem. 3<|- A: rapinans. 35. A:
adducti. 36. DE: regnicolas. 38. 1) in marg. inf.: Romanus; Do-

mine Deus noster.

friars.

426 JOHANNIS WYGLIF SERMONUM [SERMO LVIII.

SERMO LVIII.

Simile est regnum celorum thesauro abscondito in agro. ° \
Matthei XIII0, 44.

Constat quod inter septeni parabolas Salvatoris quas
loquitur Matthei XIII° tres in isto evangelio, scilicet 5
quinta, sexta et septima inculcantur. Nam mos est Christi
sicut et Palestinorum disserere in parabolis pulcherrimas
veritates, de quo intelligitur ad literam illud dictum
Psalmi LXXVII', 2 : Aperiam in parabolis os meum, ab
inicio loquar proposiciones. Et dicitur parabola quando 10
iuxta sermones ad literam intelligitur ex similitudine
aliena sentencia, et dicitur a para quod iuxta, et bolos
sermo, quia iuxta sermonem literalem occultus sensus
intenditur.

Parable of the Prima ergo parabola est quod simile est regnum i5
celorum thesauro abscondito in agro quern qui invenit
homo abscondit et pre gandio illius vadit et vendit omnia

The Kingdom que habet et emit agrum ilium. Per regnum autem celorum
God's word, probabiliter intelligunt quidam verbum Dei quod est

caput et thesaurus ecclesie. Ipsum autem sepe vocatur 20
regnum celorum; per agrum intelligi potest scriptura
sacra in qua a principio usque in finem verbum istud
vel absconditur vel in evangelio patencius reseratur.
Omnes enim patriarche legis veteris vel eventus rei
Christum vel eius proprietatem aliqualiter reserabant. 2?
Hoc autem semen quod est verbum Dei licet abscon-
sum fuerit in lege veteri, habuit tamen radicem fidei
ex qua nota quibusdam herbe et flores fidei pullulabant.
Iste autem thesaurus in agro scripture absconditus per
exspiratas sentencias de radice fidei per hominem 3o
fidelem et Christi graciam est inventus, et cum homo
ipsum invenerit, servat ipsum in forma sensus scripture
divinitus occultatum, et sic abscondit et pre gaudio
illius vadit a conversacione et intencione mundana et
vendit totam terrenam substanciam, dum iuxta evan- 35
gelium (Luce XIV°, 3 3) renunciat omnibus que possidet

1. A in marg. : Sermo LVIII; D in mare, sup.: LYII, in red ink. LVIII;
D in marg.: Evangelium de una electa. Cf. Sermons S.E.W. I, 284: Tlie
Gospel on t'cestis of oon virgyn and martir. 12. D in marg.: Parabola;
E in marg. : Dicitur quid parabola. 16. A : quern cum. 18. A: ilium deest;
ib. D in marg. : Regnum celorum ; Lin marg. : Per agrum intelligitur scriptura
sacra. 19. DE: regnum Dei. 22. A: sacra deest: ib. DE: usque ad.
29. DE: absconsus. 3o. DE: experiates; L corr. per expositus (expertas?).

1. Cf. Wyclif's Sermons, ed. by Arnold, I, pag. 284 — 289.

SERMO L VIII. J SECUNDA PARS 427

et emit spiritualiter agrum ilium, certus ex fide quod
thesaurus iste sibi fodienti et debite in agro scripture
spiritualiter laboranti germinabit fructum patrie infinitum
prestanciorem quam sunt omnes terrene divicie. Nee
5 est inconveniens quod regnum celorum sit thesaurus
et ager in quo absconditur secundum disparem racio-
nem quia satis est quod in verbis parabole sit realis
disparitas et in sensu parabole disparitas racionis,
Christus ergo secundum quod caput et causa ecclesie

iovocatur regnum celorum.

Secundo vocatur thesaurus secundum racionem qua The Scripture
est fundamentale iocale et necessarius thesaurus tocius jewel and
ecclesie. Ipse enim secundum Apostolum est omnia in treas'ire °i t,ie
omnibus; et tercio secundum racionem unionis ypostatice

1 5 qua est liber scriptus intus et foris vocatur ager scrip-
ture iuxta illud (Johannis X°, 36): Non potest solvi
scriptura quern pater sanctificavit et misit in mundum.
Patet eciam Veritas istius parabole de Christi discipulis
et sequentibus Sanctis doctoribus qui plus gaudebant

20 de veritate scripture quam de omnibus aliis bonis
mundi, ut de Ambrosio, Augustino et specialiter Jero-
nymo, Basilio et eius similibus; et isti doctores modo
mirabili inventum habent thesaurum quem in suis cor-
dibus absconderunt; per hoc enim elevati ad celestia

25 thesaurizarunt sibi thesaurum meriti beatitudinis qui non
veterascit iuxta doctrinam Christi (Matthei VII0). Sed
heu prelati moderni nee cognoscunt herbam vel florem
huius thesauri nee laborant vendendo cuncta que possi-
dent ut cognoscant, ideo probabiliter timendum est

3o quod erunt perpetuo expertes gaudii eius fructus.

Alii autem variant in sensu huius parabole, ut hii Other

, , , , , interpretations

quod regnum celorum est premium celeste quod abs- 0f tne parable,
conditur causaliter in meritis ecclesie que est ager,
homo thesaurum istum inveniens est persona sanctorum
35 doctorum qui post laborem in philosophicis scienciam
sapidam invenerunt et totam prius laboratam scienciam
ad sapienciam theologicam converterunt. Sed post

2. DE: sibi deest. 8. D: dispitas. 12, i3. E: tocius ecclesie deest.
18. A: eciam deest. 22. D in mare.: Recommendacio quatuor sanctorum
doctorum. 23. quem deest in codd. Addidi. 24. A: elati. 3i. E in
marg.: Alius intellectus. 36. A: invenerat.

i3. Col. Ill, 11. 2.5. Rectius VI, 19: Nolite thesauri^are

vobis thesauros in terra etc. Cf. et Lucae XII, 33: Sacculos qui
non veterascunt.

428 JOHANN1S WYCLIF SERMONUM [SERMO LVIII.

tempus talis contemplacionis ad curam pastoralis officii
et practicam acquisite sciencie diverterunt. Et quantum
ad possessionem secularem cuncta que in mundo posse-
derant reliquerunt; et ad istum sensum videtur loqui
Apostolus (I Thim., 111°, i): Qui episcopatum desiderat 5
bonum opus desiderat. Nee dubium quin ista conversio
exemplata fuit in vita apostolorum qui isti edificacioni
principaliter intendebant. Sed heu nunc ad tantum
Christi ordinacio et scripture intencio pervertuntur
quod episcopus non vendit cuncta que prius possedit io
et emit agrum ilium, sed ubi prius fuit inops et pauper
iam factus episcopus tenet symoniace multa secularia
dominia eciam ultra comites sive reges. Et ideo non
mercatur emendo agrum scripture vel occupacionem
circa spirituale officium sicut olim, et ista prepositorum i5
perversio est causa ruine magne ecclesie militantis.
False Sed hii tercio venenose intelligunt quod ista para-

mterpretation . . ,, ,. , . , . " . . .

to justify bola alludit dotacioni ecclesie et assignaciom luris-
endowments. diccionis sue secundum tradiciones humanas. Vendunt

(inquiunt prelati) cuncta que prius seculariter | posse- o a
derunt et iam habent spiritualiter ampliora, sed alio
modo quia dominativius ex titulo patrimonii crucifixi,
et quia non licet uni in alieno agro effodere, necesse
habent proprietates iurisdiccionis distinguere, ut sic
dominaciones in Christi patrimonio separentur. Sed ib
istud venenum videtur mihi blasfemare scripturam
sacram; nam nee Christus nee sui apostoli dominaciones
vel iurisdicciones huiusmodi possederunt, sed erant
illis omnia communia, et mirum foret quod Christus
exueret se et suos apostolos a sensu huius parabole et 3o
aptaret ipsum Antichristo et suis sequacibus qui tam
diu postmodum legi Christi et vite fuerant adversati.
Sed relicta ista exposicione tamquam heretica quidam
fideliter intelligunt quod ager sit scriptura, thesaurus
cognicio divina, eius absconsio a mundialibus celacio, 35
cum prudens non debet margaritas spargere ante por-
cos, et quisquis tam scripture et cognicionis et dilec-

8. A: intendebat. 12. A: iam episcopus emit. 17. E in marg. :

Tercius intellectus venenosus; ib. DE: intenaunt. 20, 21. A: possidenint.
22. A: dominaturus. 23. DE: licet deest. 24. DE: habet; ib. DE:

iurisdiccionem. 28. A: possidenint. 3o. DE: huiusmodi. 32. A:
asiesati (?). 33. E in marg.: Quartus intellectus lidelis. 35. DE: cuius.
36, 37. A: inter porcos.

28. Act. IV, 32.

SEKMO LVIII.J SECUNDA PARS. 4^9

cionis divine omnia contraria illis reliquerit, vadit et
vendit omnia que habet et emit earn.

In secunda parabola similat regnum celorum homini Parable of the

• , . • , -1 • . . pearl of great

negociatori querent: bonas margaritas; inventa autem una price
5 preciosa margarita abiit et vendidit omnia que habuit et
emit earn. Istum autem textum exponunt apostate de
successione ecclesie, sic quod post quintum statum eius
ceperunt religiosi contemptis mundi diviciis et honoribus False
et deliciis intendere religioni comtemplative que est ifas^eferring

iopreciosior activa, et sicut margarita invenitur in cocleis t0 the Religious,
maris, sic dicta religio fundatur in humore devocionis
et tollerancia tribulacionis. Margarita enim est medicina
cordialis (ut patet philosophicis). Invento ergo vino
statu sic vivendi de multis, debet homo renunciare

1 5 omnibus que possidet civiliter (ut docetur Luce XIV0, 3 3)
et comparare earn absque argento, ut dicitur (Isaie
LV°, i): Venite, emite absque argento etc. Certum
quidem est quod sentencia ista heretica more dyaboli This is one ot
miscetur cum catholica veritate. Christus enim in om- truths.

20 nibus istis parabolis locutus est de statu ecclesie quern
voluit perpetuo permanere, ut fuit de statu apostolorum
et aliorum sanctorum ante dotacionem ecclesie. Absit
quidem quod Christus voluit statum secularis brachii
remanere permanencius quam statum cleri qui est sua

25 specialior ecclesia, quern statum ipse in persona sua
accepit et specialiter docuit ac eius cariores discipulos
quando ecclesia plus crevit approbacius enutrivit. Re-
ligiones autem istas a prima usque ad ultimam non
docetur racione vel scriptura Christum auctorizasse, licet

3o in ipsis erant multe persone quas Christus specialiter
elegerat propter sanctam vitam earum et profectum
ecclesie quos non habebant de istis religionibus sed de
religione et regula Christiana. Mirum quidem foret quod
Christus intenderet istos ordines et non fratres quos

35 nusquam intenderat nisi forte in evangelio Apostoli
(Act. XX°, 29): Ego scio quoniam intrabunt post disces-
sionem meam lupi rapaces in vos non parcentes gregi,
et ex vobis ipsis exsurgent viri loquentes perversa, ut

1. DE: relinquerint. 3. A: simulatur. 6. DE: autem deest.

8. E in marg.: Sentencia heretica. 9. D: religinoni; E: religinoni.

10. DE: precior. 17. A: LV° deest; ib. A: Et certum. 19. E in marg.:
Valde bene. Nota. 22. DE: et — sanctorum deest. 24. DE: que.

29, 3o. A: Christum — persone deest. 3i. A: eligerat; ib. DE: eorum.
34. A: et istos. 36. DE: scio quod.

3. Matth. XIII, 45, 46.

4^0 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LVIII.

abducant discipulos post se. Et sic de multis propheciis
Apostoli que pertinencius verificari poterunt de falsis
fratribus.

Catholice autem potest intelligi per regnum celorum
Christi ecclesia eciam dum hie militat. Quilibet autem 5
homo dum hie viat est homo negociator, cum Luce
The pearl is XIX0, 1 3 caput sibi precipiat : Negociamini dum venio.

the law of the ,T . . J , r. f . . ° .

Lord. JNegociacio autem hums homims ruit circa preciosam

legem Domini que inventa est tarn in lege antiqua quam

nova sed utraque existente bona lex nova fuit prestan- 10

cior. Et ipsa est una preciosa margarita, quia lex

Domini singularis post quam non succedet alia, cum

secundum partem perpetuo manebit in patria. Istum

vero margaritam christiani avidius emerunt in primitiva

ecclesia, cum pro ilia emenda apostoli et eorum veri i5

vicarii omnia reliquerunt, quando viri apostoli reli-

querunt seculum (ut patet Matthei XIX0, 27); pro hac

vita evangelica commutacione laudabili ipsam emerant

et habuerunt cordialem leticiam (que diamargariton

dici potest) tarn in martyribus ut in margaritis per- 20

foratis, quam in confessoribus ut in margaritis non

perforatis. Christus autem in isto commercio potest

dici due margarite, quia Christi divinitas tamquam

margarita non perforata ac eius humanitas tamquam

margarita perforata ac utraque istarum est una persona 25

preciosissima quam Isaias vocat vinum et lac; quam

viator fidelis comparat pro precio satis vili, cum cui-

libet fideli tantum valeat quantum habeat. Margaritarum

autem generacio atque proprietas possunt huic lapidi

adaptari. 3o

Parable of the Tercio similis est ecclesia sagene misse in mare et

ex omni genere piscium congreganti; quam cum impleta

esset educentes et secus litus sedentes elegerunt bonos

The net is in vasa sua, malos autem foras miserunt. Hec autem
Christ. 1-1 i- 1 * * Fol.

ecclesia quam | evangelium vocat regnum celorum potest ob

catholice intelligi dominus Jesus Christus qui cum suis

complexis ut rete, mittitur in mare huius mundi, et

1. A: post se deest. 2. D: licet; correxit: que; ib. DE: poterint.

4. E in marg. : Catholicus intellectus. 5, 6. DE: Ista autem ecclesia dum
hie viat. i5. DE: veri deest. 16. DE: quando ergo; ib. E in marg.:
Empcio margarite. 17. DE: Matthei deest. 19. A: diamariton.

22. DE: in hoc. 24. A: non deest. 24, 25. A: eius — perforata ac

deest. 25. DE: utrumque. 27. A: hoc comparat. 29. A: hoc gene-
racio. 37. D: reti; ib. DE: mari.

26. Is. LV, 1. 3 1. Matth. XIII, 47, 48.

net.

SERMO LVIII.] SECUNDA PARS. 43 i

cum sit vermis ac omne delectabile in medio huius
retis, non mirum si de omni genere piscium, hoc est,
tidelium congregavit. Nam in prima piscacione Petri
rumpebatur rete (ut patet Luce V°), sed in secunda
5 piscacione Petri post resurreccionem in captura centum
quinquaginta trium magnorum piscium rete ecclesie
non est scissum (ut patet Johannis ultimo i i). Rete
autem qui est Christus predestinans nullum secundum Christ in

,. . • . , . ... , predestination

divinitatem capit intra ecclesiam qui post exnt, sed takes none who

ioapostoli Dei adiutores multos capiunt intra ecclesiam break' oT^Hi-

militantem ad fidem et sacramenta secundum presentem disciples gather
• ■ i , both elect and

lusticiam, qui postmodum rumpunt rete, qui solvunt foreknown.

finaliter decalogum mandatorum. Unde sequitur in

textu: Quam cum impleta esset educentes et secus litus

1 5 sedentes elegerunt bonos in vasa sua, malos autem foras
miserunt (ut narratur superius). Christus autem secun-
dum capacitatem ventris sui duplicem dupliciter capit
pisces, aliquos secundum presentem iusticiam quos in
fine reprobat, quia nunquam eos ad beatitudinem

20 acceptavit, sed alios ut acceptandos in ecclesiam trium-
phantem. Sed utraque istarum capacitatum est modica
in comparacione quantum ad capacitatem qua potest
totam ecclesiam catholicam capere ut finaliter trium-
phantem. Educentes autem possunt dici catholice viri

25 apostolici qui iuvant Deum ad electos suos de mari huius

seculi educendum. Angeli autem possunt dici iuxta litus The Angels
i i • i. , • stand on the

sedentes, cum non intrant mare hums seculi nobiscum shore and help.

viantes sed stant in litore soliditatis perpetue iuvantes

tractu, exemplo et oracionibus, non viantes. Sic enim

3o Christus post mortem suam legitur stetisse in litore et
tempore viacionis sue ambulans supra mare (ut patet
Matthei XIV0 et Johannis ultimo). Ista autem sagena
tunc impletur quando cum triumphante ecclesia habet
milites qui sufficiunt totum predestinatorum numerum

35 adimplere. Tunc enim tarn viri apostolici quam angeli
mittent predestinatos in vasa sua, hoc est, in capacitate
sua ad beatitudinem acceptandos.

i. DE: et omne. 3. DE: Petri deest. 4. A: Luce V° deest

6. DE: trium deest. 9. DE: qui primo. i3. DE: finaliter deest; ib. A
et unde. 16, 17. A: Secundum autem. 20. DE: ut deest. 21, 22. A
est modica — capacitatem deest. 22. DE: quam. 24. A: autem deest;
ib.DE: catholice deest; ib.DE: veri ; ib. codd. : apostoli. 26. DE: educendis.

1. S.E.W. I, 287: „and in the myddis therof is Crist, a blessid
worm, that alle men coveiten kyndeli." The 'worm', says Arnold,
must signify here the bait that is put in the net to attract the fish.

432 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LVlIl.

Sicut enim sinus Abrahe fuit capacitatis finite, sic
et principatus cuiuslibet sancti celestis curie. In ista
ergo capacitate ad beatitudinem in ecclesiam trium-
phantem miserunt, quia mittent iudices in finali iudicio
reprobos istos foras quoad hunc numerum, licet ad 5
tempus electi sint in ecclesiam militantem.

Christus autem limitat tempus, quando erit istorum
apparencia in effectu: Sic, inquit, erit in consummacione
seculi; exibunt angeli et separabunt malos de medio
iustorum. Nee dubium quin angeli Dei tam de humanis 10
principibus quam de celesti exercitu separabunt malos
prescitos de comitiva iustorum predestinatorum, ymmo
ex virtute divina propria consciencia sine repugnancia
hoc implebit, et complebitur finale iudicium secundum
formam que dicitur Matthei XXV0. Nee est parvipendenda i5
ista sentencia, quia (ut sepe dicitur) ibi erit fletus quoad
penam tam corporis quam anime et stridor dencium quoad
horrorem perpetuitatis pene; quod nullus viator parvipen-
deret nisi forsitan discredens hunc terminum sit insanus.
In the Fideles autem qui legunt sapide librum vite intellexe- 20

Judgment an runt ^ec omnia, quia sicut in fide hec legerant ita
"Have ye credunt et hoc verbum Christi dictum apostolis: Intelle-
these things?" xitis hec omnia? porrigitur quibuscunque prelatis ecclesie
et curatis; et boni ac scioli possunt dicere Eciam cum
Christi discipulis. Sed cum non sit fingendum menda- 25
cium tanti iudicis, quid dicent ydiote qui preferuntur
propter affeccionem quam habent ad gloriam mundanam
et temporalia huius vite et non propter gaudium quod
habent serviendo ecclesie et merendo beatitudinem
propter ministerium quod faciunt in statu humili et 3o
paupere; non restat illis quid dicerent nisi accipiendo
dampnacionem perpetuam responsio negativa. Si autem
quis talium in finali iudicio Christo respondeat querenti
si intellexerit hec omnia quod non, indubie ex ore
proprio iudicabitur servus nequam; si autem menciendo 35
dixerit Eciam, erit mendax insolubiliter iudicatus. Cum
ergo doctrina utriusque testamenti sit prelatis tam
necessaria, ideo omnis scriba doctus in militante ecclesia
qui rite secundum Deum preponitur, similis est homini
patrifamilias qui de thesauro suo profert nova et vetera. 40

19. A: sit infamis. 24. A: ac stolidi. 32. DE: perpetuam deest.
34. DE: intellexeritis; ib. A: hec omnia deest; ib. E: dubie. 36. A:

eciam deest; ib. A: mendicacio.

14. Matthaei XIII, 5o. 22. ib. 5r.

SERMOLVIIl] SECUNDA PARS. 43 3

Est enim paterfamilias ecclesie militanti et cum sit in
illo regno celorum scribens fidem scripture in cordibus
subditorum, signanter nominat eum Christus scribam
doctum. Et sicut paterfamilias prudenter profert sue
5 familie de suo horreo tarn frumenta nova quam vetera,
sic prelatus ecclesie debet proferre subditis suis de
thesauro sue memorie sentenciam tarn novi tarn veteris
testamenti. Et sicut patresfamilias legis veteris novis
fructibus supervenientibus debent fructus prioris anni ex-
o ' pellere (ut patet Levit. XXVI, 10), sic spirituales | patres-
familias venientibus ceremoniis legis nove debent cere-
monias legis veteris expellere reservatis moralibus per
utriusque legis Dominum innovatis. Apoc. XXI0, 5
scribitur: Ecce nova facio omnia.

1 5 Cum autem ecclesia fidelium debet errores frivolos Three false
Antichristi expellere et scripture sacre constanter credere, e' p'dmac^'ot 'C
tres sunt infames errores ex stulticia Antichristi inducti Antichrist:
quos fideles debent concorditer deridere. Primus est i. Because Peter
quod, quia Petrus moriebatur Rome et Constantinus

20 eiusdem loci fuerat imperator, ideo quilibet Romanus

sacerdos est tamquam habilissimus super toto christiano

populo preferendus.

Revera sophista de secta infidelissima istam arguciam The

i -j ,. ' »j i_ <.• i ■» ■ Mohammedan

derideret, cum secta Machometi de suo preposito in prelate in

25 Jerusalem ex evidencia maiori concluderet quod, cum .Jerusalem

. . might put m a

prelatus suus in civitate Jerusalem, in qua Christus better claim
magister Petri est mortuus, ex auctoritate maioris do-
mini quam Constantinus fuerat preponatur, sequitur
evidencius quod ipse sit maior Romano pontifice. Nee

3d est color vel diversitatis racio qua istam arguciam
notaremus supposito quod totus populus iudaicus cum
Jerusalem residente ibi maiori domino sit coiiversus;
nam cum maiori evidencia tarn ex parte magistri ibi
mortui quam ex parte maioris capitalis domini prelatus

35 Jerusalem Petro et cunctis suis successoribus foret
maior; quod si ad bonitatem propriam prelati curritur,
quomodo presidencia Romani episcopi super alios

4. DE: providenter. 8. A: veteris deest. 10. A: Levit. XXVI° deest.
i3. A: XXI" deest. i5. A in marg. : Nota tres errores. 17. A: inanes
errores; ib. D in marg.: Triplex error infamis; E in marg.: Nota de
3 erroribus. _ 18. A in marg.: Error primus. 19. A: quod deest.

20. DE: eius loci. 21. A: est deest. 23. A in marg.: Responsio.

24. DE: deridet; ib. E in marg.: 1. 25. A: maiori. 20. DE: eviden-
cius deest. 3i. DE: ncgaremus.

2. Matthaei XIII, 52

28

434 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LVII1.

cunctos concluditur, cum ex vita eius pateat quod
tarn verbo quam opere militat contra Christum?
2. The Secundus error Antichristi procedit ex eadem fallacia.

election. Arguunt enim : Si imperator vel alius dominus secularis
per electores signatos eligitur, sic quod valet eleccio 5
per cunctos suos subditos approbanda, ergo per idem
si isti cardinales in quemcunque suorum episcoporum
consenserint, ut sit papa, sequitur ipsum a tota ecclesia
esse acceptandum.

Istam arguciam nedum deridet triumphans ecclesia io
sed maior pars ecclesie militantis. Unde (rogo) electo-
ribus istis auctoritas caput ecclesie preferendi, cum
apostoli eligendo Matthiam premittendo oracionem
signando duos de quibus habebant habilitatis experien-
ciam sorti divini iudicii commiserunt. i5

3. The charge Tercius error est iste locus a simiali similitudine
quo sic arguitur: Christus singulariter dixit Petro:
Qiiodcunque ligaveris super terram erit ligatum et in
celis et quodcunque solveris super terram erit solutum et
That has in celis. Ergo per idem istud competit singulariter cui- 20

nothing to do t, .„ . _ ...

with the cunque Romano pontinci. Gum autem aliquando non

Roman pontiff. vaufit hec consequencia et poterit non valere causa sui

valoris, ut nunc a fidelibus est rimanda. Infinite sunt tales

insane argucie Antichristi quibus ecclesia vians decipitur.

Nee audet aliquis viatorum illusiones istas detegere 25

propter persecucionem dyaboli et complicum Antichristi.

Objections: Sed contra istam sentenciam multi obiciunt quod iuxta

would^ie'out; iUam periret fides, devocio et ordinacio ecclesie militantis.

b) The new Item, cum licet fidelibus ymmo debent in devocione
hudd(inson "t* au8eri> constituendo plures ministros ecclesie, videtur 3o

the Church; quod multitudo sectarum et specialiter fratrum sicut
et pauperum non sit possessionate ecclesie onerosa.
Mentitur ergo emulus istis sectis dicendo quod rapiunt
de provinciis sive regnis.

c) Founders Item, aliter totum natronorum meritum qui iam 35

would lose aid . c ... . . .

in purgatory, deiuncti sunt et tanto auxiho egent in purgatono de-
periret; contra quod heredes defunctorum patronorum
huiusmodi totis viribus militarent.

3. A in marg. : Error 2 ; E in marg.: 2. 10. A in marg. : Responsio.
12. DE: capit. 16. A in marg. : Error 3; E in marg.: 3. 21. A in marg. :
Responsio. 27. E in marg.: Obieccio; DE in marg.: 1. 29. DE in

marg.: 2. 33. E: Innititur; correxit: nititur. 35. DE in marg.: 3;

E in marg.: Nota de purgatorio. 36, 3j. DE: deperirent.

18. Matth. XVI, 19.

SERMO LVIII.l SECUNDA PARS. 4-3 5

Ad primum dicitur quod oppositum directe conclu- Answers:
ditur, cum per hoc fides et ordinacio Christi iam devotion' would
mortua suscitaretur et fallax Antichristi devocio mori- rePlace faIse-
retur. Sed felix mutacio; sic enim arguunt adorantes
5 talpas et vespertiliones quod extingueretur eorum devocio
istam ydolatriam amittendo.

Ad secundum dicitur quod argumentum factum a b) See what the
simili est de numero predictarum evidenciarum falla-
cium Antichristi. Sic enim possent eius filii scripturam

iosacram ad votum extendere et in sentencia quantum
libuerit variare; Christus enim limitavit sponse sectas
et regulas que sibi sufficerent, sic quod non liceret
cuiquam earn cum extraneis onerare. Et quantum ad
mendacium fictum fieri de fratribus, consideret (rogo)

i 5 fidelis ecclesie quomodo, si essent viginti millia fratrum
per annum in Anglia et quilibet eorum appropriate
expenderet de regno centum solidos, quomodo eorum
expensio ad centum millia librarum se extenderet in
anno de bonis Anglie. Consideret secundo si fratres in

20 isto antecedenti vel sibi equivalenti deficiunt. Clamat
expertus quod multi eorum consumunt in anno eciam
circa vescibilia et habitus decern libras. Nee minus ex-
pendunt de regno quod prandent tamquam episcopi ad
tabulas dominorum. Notet ergo quantum fratres in

25 Anglia deficiunt ab isto numero et ponat loco illius

defectus excrescenciam personarum expensarum et spe-

cialiter in vanis edificiis et aliis expensis extraordinariis

p, et attinget ad centum millia librarum quod pro redemp-

23[<'cione | regis captivati sufficeret. Et cum non habent

3o hoc ex arte alchimica vel missione celesti, manifestum
est ex dictis alibi quod sine equivalencia rapiunt hoc de
regno quod rex et magnates regni tenentur hoc destruere.

Ad tercium patet ex dictis quod sequitur directe c) Heirs would
oppositum, unde error factus contra ordinacionem Christi ancestors more

35 continuatus in filiis gravat penam et impedit sufficien- by restoring

9 Christ s

ciam defunctorum ; ideo quod heredes istum ordinem ordinance,
non corrigunt facit infidelitas Antichristi, et istud est
plane dicendum heredibus, ne ab infidelibus illudantur.

i. E in marg. : Responsio. i. 3, 4. A: moreretur. 5. DE: extin-
guetur. 6. A: committendo. 7. E in marg.: 2. 10. DE: quam.

11. A: sponse twice. 12. A: satisfierent. 22. DE: viginti libras.

29. A: captivani. 3i. DE: capiunt. 32. A: hoc deest. 33. E in

marg.: 3. 34. DE: cum error. 35. A: gravet. 36. DE: iam quod,
36, 37. A: errorem non congruit facit.

16 et seqq. Cf. supra pag. 49.

28*

4^6 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LIX.

SERMO LIX.

Simile est regnum celorum decern virginibus. Mat-
thei XXV0, i.

Parable of the Hoc evangelium docet statum ecclesie in finali iudicio,

gl ' ita quod per decern virgines signari potest universitas 5

viatorum, que faciendo bona opera de genere sicut est

in ecclesia videtur esse de ecclesia. Unde hec universitas

dividitur in duos quinarios, scilicet quinque prudentes

The five virgines et quinque fatuas. Quinque prudentes virgines

P'body of the'0 sunt universitas salvandorum que se continens ab ille- 10

predestinate. ceDris habet intencionem rectam sine tenebra fatuitatis;
et illis virginibus singulariter inest prudencia, quia se-
cundum philosophos prudencia est virtus intellectiva
racioni conformiter humanorum operum directiva et
vocatur a philosophis auriga virtutum. i5

Prudence an Sunt autem secundum Aristotelem V° Ethicorum
'" virtue"3 quinque virtutes intellectuales supra virtutes morales
scilicet sapiencia, intellectus, sciencia, ars et prudencia.
Et secundum philosophos oportet quod quelibet virtus
moralis habeat suam prudenciam, cum prudencia sit 20
habitus intellectualis directivus agibilium quoad finem.
Et ita cum omne opus humanum debet dirigi ad Deum
ut finem et beatitudinem consequendam, prudencia videtur
habitus quo viator dirigit omnia sua factibilia vel
artificialia ad hunc finem. Et iste virtutes presupponunt 2b
tres alias virtutes priores, cum oportet viantem Deum
cognoscere cuius noticia est sapiencia. Oportet ipsum
secundo cognoscere creaturarum principia, cuius noticia
est intellectus, et oportet ipsum tercio habere noticiam
ex illis principiis demonstratam et ilia vocatur sciencia. 3o

Vocatur autem dicta universitas deceit! virgines; vir-
gines propter continenciam a manifestis maculis et
decern propter inclusionem sue universitatis. Sed duo
quinarii qui sunt numeri circulares signant utrumque

1. A in marg. : Sermo LIX; D in marg. : sup.: LVIII. In marg. LIX.
10. A: que se deest; E: que est. i3. E in marg.: Quid est prudencia.

17. E in marg.: 5 virtutes intellectuales. 20. DE: prudenciam deest.

21. E: directus. 24. DE: qua. 24, 25. A: omnia sua agibilia ad hunc.
25. E in marg.: Argumentum. 27. E in marg.: Sapiencie, intellectus,

sciencia. 34. E in marg. : Quinarii duo.

1. Cf. Wyclif's Sermons, ed. by Arnold, I, pag. 289 — 294.
1 3'. Trial., pag. 129. 16. Arist. Eth. Nicom. II, 4 sq., uo6sq.

19. Trialog., pag. 129. 34. Numeri circulares Cf. Arnold's

Remarks 1. c. pag. 20,0.

SERMO LIX.j PRIMA PARS. 437

istorum membrorum habere mercedem propriam sine Exposition of
fine. Sicut enim quinque virgines prudentes circulariter e para
et perpetuo gaudebunt in beatitudine, sic quinque vir-
gines fatue circulariter et perpetuo dolebunt in damp-
5 nacione. Prudencia autem quinque virginum priorum
stat in hoc quod acceperunt oleum in vasis suis cum
lampadibus; virginibus autem fatuis oleum recte devo-
cionis defuit; vasa autem sunt potencie anime vel
naturales partes exterioris hominis, cum omnia ista

io capacia sint bonorum operum et consequencium pre-
miorum. Lampades autem sunt bona opera de genere
superaddita istis vasis; oleum vero quod debet esse in
istis lampadibus est caritativa devocio que debet inesse
istis operibus. Sicut enim oleum non refrigescit vel

i5capit impressiones solidas peregrinas propter commixtio-
nem debitam ignis et aeris, sic se habet mistice cari-
tativa devocio (ut declarat Apostolus I Cor. XIII0).
Et hec est racio quare evangelium dicit quod quinque
virgines fatue ab accepcione olei defuerunt, quia usque

20 in finem defuit illis caritativa devocio, sed I Cor. XIII0, i
dicit Christus in suo Apostolo : Si Unguis homimtm
loquar et angelorum, caritatem autem non habeam, /actus
sum velut es sonans aut cymbalum tinniens. Et sub ista
racione dixi sepe scolastice quod quidquid et quantum-

2 5 cunque opus bonum de genere viator fecerit, non mere-
tur beatitudinem dura caruit caritate.

Et patet hoc plane ex fide duplicis evangelii supra-
dicti: Moram autem faciente sponso dormitaverunt omnes
et dormierunt. Christus indubie est sponsus predictus et

3o ecclesia sponsa sua. Mora autem quam facit est dilacio
finalis iudicii. Dormitacio vero atque dormicio secundum
sanctos dupliciter sane possunt intelligi: primo modo
pro morte que est carencia vite naturalis in corpore,
modo quo loquitur evangelium Johannis XI0, i i : Lazarus

35 amicus noster dormit. Accipiendo autem predictam uni-
versitatem catagreumatice, patet quod ilia secundum
duas partes dormitasse dicitur et dormisse, accipiendo
vero syncatagreumatice falsum videtur quod singuli tam
dormitaverunt quam eciam dormierunt. I Hi autem ad

i, 2. DE: cum fine. 8. E in marg. : Vasa. io. A: sunt. ii. E in
marg. : Lampades. i3. A: lampidibus. i5. DE: gelidas. i5, 16. A:
comestionem. 22. A: et angelorum deest. 27. DE: fide deest.

29, 3o. A: predictus in ecclesia. 20. A: sponsa sua deest. 32. DE:

potest. 34. E in marg. : Dormitacio et dormicio. 36, 38. Codd. :

CO

categrece? 38. D : false. 39. DE : eciam deest.

438 JOHANNIS W7GLIF SERMONUM [SERMO LIX.

hunc sensum dicuntur dormitasse qui mortui prope

diem iudicii in brevi horula per separacionem anime a

corpore quieverunt. Illi vero dicuntur dormisse qui di- p .

stancius a iudicio finali I sunt mortui, quia complecius 232a

atque diucius in pravacione ista quasi in lecto quie- 5

verant.

Alius autem sensus de dormitacione et dormicione

intelligit dormicionem spiritualem anime per peccatum,

ita quod dormitacio sit peccare venialiter, ut fecerunt

omnes prudentes virgines supradicte, et dormicio sit 10

peccatum finalis impenitencie, sicut peccaverunt omnes

virgines fatue supradicte. Et cum Christus ab isto

denario virginum cum matre sua excipitur, patet quod

versus est sensus evangelicus secundum utrumque istorum

sensuum, quod omnes iste decern virgines catagreumatice i5

intellecte secundum unam partem dormitaverunt et

secundum aliam dormierunt.

In the judgment Et ex isto patet dictum Christi Matthei XXIV° quo-

of me^wiffbe m°do homines erunt in finali iudicio secundum statum

divided into triplicem bipertiti. Quidam enim activorum vel (ut placet 20
two Darts.

aliis) prelatorum finaliter salvabuntur, quia assumentur

ad beatitudinem, et alie ut virgines fatue relinquentur

ad dampnacionem; et quoad infimam partem ecclesie

ut laboratores propter inferioritatem notatos genere

femineo alii assumentur ad beatitudinem et alii relin-25

quentur ad dampnacionem. Tercio vero quoad statum

infancium discrecionem in via non attingencium alii

assumentur ad beatitudinem ut catholice baptizati et

alii relinquentur ad dampnacionem ut deficientes ab

ista baptizacione. Isti autem sunt quasi in nativitatis 3o

sue lectulo dormientes. Et iste videtur mihi sensus

melior quam intelligere existentes in agro prelatos

solummodo, per molitores vero activos solummodo et

per dormientes in lecto statum contemplativorum. Sic

enim primum membrum et secundum coincideret, quod 35

foret inconveniens in sapientissimo divisore. De istis

ergo tribus statibus, scilicet activorum, neutrorum et

3. E: Illi enim. 10. DE: dormicio est. 10, n. DE: sit peccatum
deest; DE: impenitencia. 18. DE: XXV". 20. DE: duplicem ; ib. Codd.:

actiorum. 21. A: assumuntur. 24. A: infloritatem. 23. A: alii

autem assumuntur. 25, 26. DE: aliis relinquetur; E aliis correxit: alii.

28. A: assumuntur. 3o. DE : dampnacione. 3l. DE: mihi deest.

33. DE: solomodo. 34. DE: lectulo. 35. DE: coinciderent.
37. DE: statutis.

18. Matth. XXIV, 40, 41.

SERMO L1X.] SECUNDA PARS. 439

contemplativorum aliqui assumentur ad beatitudinem
et alii relinquentur; cuius causam si quesieris, respondet
evangelium hoc, quia assumpti sunt de numero pruden-
cium, sumencium secum oleum, et relicti ad dampnacio-
5 nem carent tali oleo, cum sint de numero virginum
fatuarum. Nee habet aliquis salvandus tarn brevem
periodum quin ante separacionem anime a corpore
habeat sufficienciam sumendi secum oleum. Omnes enim
salvandos oportet recte credere per habitum infusum

10 et per consequens habere caritatem et alios habitus
consequentes.

Media autem nocte clamor f actus est: Ecce sponsus The coming of
venit, exite obviam ei. Ubi non dubium quin evangelium lL(in "the^ast"11
intelligit per adventum sponsi adventum Christi ad Judgment).

1 5 finale iudicium. Mud autem tempus dicitur medium
noctis. Nox dicitur propter latenciam et obscuritatem
noticie adventus Christi ad illud iudicium (ut docet
Christus Matthei XXIV0). Dicitur autem medium noctis
propter hoc quod 'est confinium inter tempus viacionis

20 et tempus perpetue quietis. Clamor vero predictus est
notificacio angelorum quoad illud iudicium quam qui-
dam vocant tubacionem novissimam Michaelis.

Tunc surrexerunt omnes virgines ille et ornaverunt Trimming of
ampades suas. Quia inter alios de humano genere activi c amf1s-

2 5 viventes in agro qui fuerunt in ecclesia resurgent ad
finale iudicium et quia omnes hii singuli fecerunt opera
bona de genere, ornabunt lampades suas, quia prepara-
bunt se ad racionem reddendam iudici de suis operi-
bus. Et patet quod virgines iste possunt dici fatue

3o propter tria, primo si non habent devocionem ad Deum
faciendo bona opera de genere, secundo si habent de-
vocionem fictam ypocriticam propter famam vel laudem Three forms of
seculi acquirendam, et tercio si cum bonis operibus
habent devocionem erroneam in falsitate fidei fundatam.

35 Omnibus enim illis extinguitur lux lampadarum, quia
solum Veritas lucet Deo. Et in isto tercio .errore sunt
singuli infideles, quia quantumcunque devoti fuerint
adorando lacius quam oramus, quia cum adorant in-

3. A: hoc deest. 7. DE: qui ante. i3. A: quin deest. 19. DE:
confinium interitus. 21, 22. DE: quern quidem. 24. A: actum.

28. DE: se ad deest. 29. E in marg. : quod virgines (D:) dicuntur fatue
propter tria. 3o, 3i. A: ad Deum — genere deest. 3i. A: quia habent.
33. A: si deest. 34. DE: habet.

22. 'Michaelis'. Cf. EW. of Wyclif, pag 382, 385.

Ih c foolish
virgins.

440 JOHANNIS WYCLIF SERMOiNUM [SERMO 1.1X.

fideliter illud quod non est adorandum vel false qualiter
non est a fidelibus adorandum, ideo deest illis lux
olei ut dampnandis. Et isto modo lux ad tempus deerit
Apostolo, quando ex devocione erronea christianos du-
cebat vinctos Jerusalem cruciandos (ut patet Act. IX. et 5

Errors in belief. Tim. 1°). Et in isto capitulo timendum est esse multos
nominetenus christianos in adoracione sacramentorum
atque ymaginum propter defectum informacionis et
ignoranciam prelatorum. Sicut enim Christus est lignum
plantation secus deenrsus aqnaritm ex quo solo fontaliter 10
emanat oleum, sic est aer secundum animam et ignis
secundum deitatem ; quia (ut dicitur Hebreorum XII0, 1 9)
Dens noster ignis consumens est. Ex ista itaque triplici
natura emanat oleum cunctis fidelibus quod solum lucet
inter alia olea devocionis. i"5

The request of Fatite autem sapientibus dixerunt : Date nobis de oleo
vestro, quia lampades nostre extinguuntur. Ista autem
peticio videtur esse dampnandorum in Christum non
credencium communicacionis de lucente oleo imprecacio,
quia tunc precipient omnes dampnandi, quia defectus 20
olei manantis ex triplici natura in Christo (quod solum
est lucidum) est cunctis prescitis causa damp | nacionis. ^5*^
Responsio virginum prudencium insufficienciam olei
ipsarum atque aliorum prescitorum formidans est noti-
ficacio incompossibilitatis iusticie prudencium cum in- 25
iustis; cum enim vix iustus salvabitur et quia isti stulti
presciti possent vere credere (sed fatue) quod apud
Deum sunt cuncta presencia et sic posset Deus de oleo
predicto stultos facere comparticipes, ideo prudentes
loquuntur fatuis derisorie sive ironice: Ne forte non "So
sufjiciat nobis et vobis, ite pocius ad vendentes et emite
vobis. Concedi quidem debet virginibus hiis fatuis quod
possunt cum prudentibus comparticipare de premio,
sed tunc oportet quod in via mereantur secundum pro-
priam iusticiam quod cum sit lapsum in preteritum, 35
patet secundum quid impossibilitas ad merendum. Et
tale meritum in via foret olei lucentis empcio, ideo

3. E in marg. : Dcvocionem erroneam habentes. 6. E in marg. :

Nola bene. 11. DE: aer deest. 11. E: lux et ignis. 12. A: Hebreo-
rum XII° deest; DE: XIII°. 14.. A: licet. 17. E in marg.: Peticio Dei.
1S. DE: dampnatorum. 20. E: dampnati; ib. DE : quod. 20, 21. A:
defectus olini. 21. Recte: duplici. 23. E in marg.: Responsio. 25. D:
compossibilitatis; A: in possibilitatis. 26. A: cum ibi. 27. A: quod
tatue apud. 3o. D in marg.: yronice. 3i. A: sufficiant.

9. Psalm. I, 3. 26 1. Petri IV, j8. 3o. Matth. XXV, 9.

SERMO LIX.] SECUNDA PARS. 44'

quod prudentes virgines dixerunt fatuis: he pocius ad
vendentes et emite vobis, videtur pocius alludere isti
possibilitati simpliciter et impossibilitati secundum quid
ex lapsu temporis sit intendere revolucionem in anima,
5 considerando cursum huiusmodi veritatis, quam con-
sulcionem icionis ad viandum in via, cum tarn salvandi
quam dampnandi satis agnoscent impossibilitatem huius-
modi icionis.

Dum antem in consideracione sic irent, venit spon- The shutting ot

i.o sus ad finale iudicium et virgines que parate erant
cum lucente oleo intraverunt cum Christo ad nupcias
consummatas, et clausa est ianua, quando precluditur
preseitis possibilitas premiacionis finalis, licet habeant
possibilitatem huiusmodi absolutam ; quod autem poste-

i5rius in ordine non in tempore veniunt sic virgines fatue
et sic pulsant, signat quod vocati christiani posterius
in ordine consideracionis de sua possibilitate veniendi
ad patriam admirantur. Sed quia dicunt inaniter :
Domine, Domine, et in tercio signo (quod correspondet

20 amori Spiritus Sancti) deficiunt in via opere promerendo,
ideo audiunt divinum responsum : Amen, Amen, dico
vobis nescio vos. Quamvis autem Christus scivit illos
esse, quia paravit eis dampnacionem perpetuam, nescivit
tamen ipsos in via dignificare se ad premium in patria,

25 nee scivit et per consequens ipsos esse de numero

virginum prudencium salvandarum : Vigilate itaque et

orate, quia nescitis diem neque horam. Debent ideo singuli

christiani vigilare attencius, conformando se intencioni

et ordini legis Christi et secundum illam intencionem

3o orare obnixius, dum hie viant, quia duplici vice clausum 1. in the hour
' . , ^ . z r, ■ of death,

est ostium, ut in hora mortis, quando Deus prius

viantem impossibilitat ad postmodum promerendum, et

in die finalis iudicii, quando universaliter clausa est 2. in the day

., ... .... of Judgement.

magna ianua; extunc enim impossibilitatur quihbet
35 prescitus, ne ulterius mereatur. Ideo debemus dato nobis
tempore vigilare.

Circa hoc evangelium dubitatur pro complecione Can only those

,•. ,_ . ...... , , be saved who

dictorum in evangelio triplici precedente utrum solum follow Christ's

law '?

3. DE: possibilitati secundum. 6, 8. DE: racionis. 7. DE : cog-
noscunt. 9. DE: ita irent. i5. DE: veniunt in ordine. 16. DE: signant
quidem. 18. Codd.: insaniter. 19. A: Domine et. 20. A: a'mari.

21. A: Amen deest. 3o. DE: dum qui; ib. DE: sccunda. 3i. A: cum
Deus. 35. A: ne ulterius. 35, 36. A: dato — tempore deest. 36. DE:
attencius deest. 37. AE in marg. : Dubium; D in marg. : Dubitatur.

9. Maith. XXV, 10. 21. Matth. XXV, 12, i3.

442 JOHANNIS WYCLIK SERMONUM fsiiRMO U.X.

repletus oleo legis Christi salvabitur. Et videtur quod
non; quia tunc omnes privati ordines et adversantes
Christi ordinacioni in sua ecclesia dampnarentur. Quod
videtur nimis difficile, cum multi seculares devocionem
habeant ad faciendum elemosinas tales perpetuas; multi 5
eciam et magni de religionibus istis privatis habent de-
vocionem rectissimam in istis ordinibus militandi: here-
ticum ergo foret vel donatum ab ordinibus istis auferre
vel ipsos niti extinguere.
Anyone Hie videtur mihi dicendum ex fide evangelii salvo 10

opposition to it semper iudicio meliori quod finaliter consummans in
damned0 *sto ProPosito de privatis ordinibus et de adversancia
legi Christi indubie est dampnandus. Et sic ex fide
evangelii est dubium concedendum; et movet me quoad
primam partem fides Apostoli (I Cor. ultimo): Si quis i5
non amat dominum Jesum Christian, anathema sit. Quo-
modo ergo amat dominum Jesum qui ordinacionem
suam postponit et negligit, ordinacionem autem unius
prepositi nimis errabilis fovet, amplectitur et defendit?
Non dubito quin Aniens in isto proposito sit reprobus 20
ascribendus.

Foundation of Ad primum argumentum dicitur quod vera conclusio
not profit in subinfertur modificate ad illos qui Christi ordinacioni

the Judgement, finaliter adversantur. Et quantum ad devociones secu-

larium in fundacione talium possessionum et ordinum 2 5
contra Christum, certum est quod nee eorum devocio
nee elemosinatorum promericio valebit eis in die iudicii,
quia non habent lucens oleum in suis lampadibus. Nam
pagani plus accenduntur illis in suis tetris devocionibus,
quia nostri vocati devoti, postquam obligaverunt se ad 3o
Christum, habent devocionem in mundana gloria, faciendo
Christo contrarium, pagani vero habent devocionem ac-
censiorem quoad Deum et minus expectantem retribu-
cionem fame vel premii quoad mundum. Ideo timendum
videtur quod illis dicetur in finali iudicio consummato: 35
Ite pocius ad vendentes et emite vobis lucens oleum quod

1. A in marg.: 1. 3. A in mare.: a. 4. DE: donacioncm.

5. A in marg.: b. 6. DE: magis. 7. A in marg. : c. 8. E: damnatum.
10. AE in marg.: Responsio. i3. DE: legis. 17. A: Jesum decst.

20. DE: Nee; ib. E: dubio; ib. A: preposilo. 22. AE in marg.: Ad im.
23. E: modificata. 24. E in marg.: De fundacione elemosinarum per-

petuarum. 24, 25. A: secularium in fundacione dcest. 26. DE: enrum.
29. D: in suis deest; ib. E in marg.: Nota. 3o. DE: obligaverint.

34. DE: fame ct. 36. A: et emite deest; ib. E: quid.

1 5. I. Cor. XVI, 22.

SERMO LIX.J SECUNDA PARS. 44^

fit ex devocione recta secundum regulas Jesu Christi,
quando enim Christus dicit Luce XIV0, 33: Nisi quis
Pol. renunciaverit omnibus que possidet, | non potest metis
esse discipulus. Talis patronus dicit econtra: Nisi quis
5 totum patronatum meum possederit atque defenderit,
non debet esse meus elemosinarius. Et sic de privato-
rum ordinum fundacionibus.

Dupliciter autem possunt intelligi talis olei venditores, Sellers of oil

i mi- i .. -. ■ ■ i j • are those who

vel nil seculares aut patroni qui vendunt devocionem pretend falsely

io in sequenti privato ordine propter premium temporale t0 give spiritual
vel ille secte private que vendunt devocionem funda-
toribus, asserentes infideliter quod habebunt tantum
privatum spirituale suffragium post diem iudicii; et
certum est quod nee isti nee illi tales venditores olei

1 5 possunt tunc suos correlarios habentes tunc extinctas
lampades adiuvare. Certa itaque est Christi religio in
qua sequentes ordinacionis sue legem et perficientes
earn finaliter in beatitudinem patrie inducuntur, alii
autem clausa ianua excluduntur; et sic seminantur spissim

20 venditores olei per discipulos Antichristi. Omnis enim
papa vel episcopus, privatus ordo vel chullarius pro-
mittens infundabiliter laicis spirituale suffragium in quo
erronee sunt devoti est iniustus venditor olei qui non
poterit in finali iudicio suffragari.

2 5 Et sic quoad secundum dictum est sepius quod Possibility of
stultum foret non habentem ad hoc revelacionem asserere d c lcPenancc-
quemquam fore dampnandum propter hoc quod in tali
proposito vel ordine consummavit, cum in quantum-
cunque parvo tempore in suo exitu graciose reverti

3o poterit ab errore.

Tria tamen videntur mihi probabilia in hac parte, Danger of
primo quod quicunque consummaverit in isto errore est
dampnandus; secundo quod indisposicio criminis ex ad-
versancia ordinacioni et legi Christi periculose con-

35 tinuatur in viantibus, cum vel malus vel difficilis sit
illis exitus. Non enim credendum est quod Augustinus
et ceteri sancti fuerunt cum istis privatis ordinibus
desponsati. Et tercio videtur mihi (cum pars securior

i. D in marg.: Nota. 8. E in marg. : Vendentes oleum qui sunt.

8. A: sed dupliciter; ib. DE : potest. i5. E in marg.: collatores.

20. E in marg.: Nota. 21. DE: chullarius deest; recte: cucullarius.

25. A in marg.: Ad 2m ; E in marg.: 2. 27. A: esse dampnandum.

28, 29. A: quocunque. 3i. E in marg.: Nota hie tria. 32, 33, 38. AE in
marg.: 1, 2. 3. 32. A: isto proposito. 33. A: criminis quam. 36. E in
marg. : Viae attente.

error.

444 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LIX.

atque facilior sit tenenda) quod fatuum foret cum istis
privatis ordinibus desponsari. Nostri autem religiosi
habent istas religiones adoptatas ut matres et earum
possessiones ac ritus ultra naturales filios adoptatos.
Quis enim vel episcopus non plus doleret pro perdicione 5
suorum temporalium quam pro dampnacione perpetua
subditorum? Nam efFectus ostendit patule istam viam
supposito de imprecato a multis quod quilibet episco-
patus in Anglia dotacione temporalium privaretur. Quis
ergo episcopus tunc contenderet circa episcopatum vel 10
pocius acciperet hunc vel ilium? Indubie contencio,
preeleccio et differens acceptacio ostendunt patule quod
plus dotacionem episcopatus diligunt quam personas.
Et idem est iudicium de regulis ac observanciis ordinum
privatorum. i5

Endowment Et quantum ad ultimum verbum, patet quod suppo-
b 'an end^o Ut s*to errore m fundacione istorum ordinum, cum secun-
dum Aristotelem error diucius continuatus plus deviat,
elemosina foret radices istorum ordinum et principia
ipsorum extinguere; et sic de dotacionibus quoad per- 20
petuas elemosinas reges, alii seculares domini et heredes
debent redditus et hereditates tales ad rectitudinem
primevam convertere. Et quoad elemosinas, cartas vel
tradiciones allegabiles in hac parte, vel deficiunt in errore
Deo contrarie in radice vel ab ordinacione primeva 25
secundum vitam contrariam dilabuntur. Securissimum
itaque foret ordinacionem elemosinariam pure secundum
legem Domini suscitare. Nee timendum sunt excommuni-
caciones vel exprobraciones frivole contra defendentes
istam sentenciam fulminantem, quia contra Christum 3o
et eius apostolos qui observancias ceremoniarum legis
veteris et alias novitates dampnaverant, pharisei attencius
perstiterunt. Timendum ergo est secularibus ne duces
ceci ex falsis principiis inducant ambos in foveam.
Iniungatur ergo illis probacio racionabilitatis principii 35
vel aliter defensio vel dotacio auferatur. Nichil enim
apud Deum stulcius quam erroris ex diuturnitate de-
fensio.

5. AE : prodicione. 11. A: quam ilium. 16. A in marg. : Ad se-
cundum. 20. DE: eorum extinguere; ib. DE: quo dcest. 21. E: aut
alii. 24. DE: in errore deest. 26. A: secundum vitam secundum;

ib. A: dilatabuntur. 3o. A: fulminate. 3i. Codd. : quia; ib. DE: ob-
servanciis. 32. A: acucius.

SERMO LX.J SECUNDA PARS. 445

SERMO LX.

Recumbentibus undecim discipulis apparuit illis Jesus.
Marci ultimo (XVI0, 14).

Ante ascensionem valefaciens suis discipulis ipsos in Spiritual food
5 fide et suo officio informavit. Apparuit autem illis importance
recumbentibus ad notandum quod in opere maxime than bodily.
carnali debent de ipso recolere et plus ad pastum
spiritus sui quam ad pastum corporalem attendere; ideo
Christus (Matthei IV0, 4) in prima temptacione respondit

iodiabolo: non in solo pane vivit homo sed in omni verbo
quod procedit ab ore Dei. Pastus enim corporalis humanus
non est utilis nisi de quanto disposuerit ad pastum
anime, ideo Christus pastum huiusmodi postponebat.
Non enim lego quod pavit populum pastu proprio nisi

1 5 bis et in utroque licet miraculose satis communiter.
Nam pascendo quinque millia famelicorum de quinque

, i panibus ordeaceis et paucis | pisciculis non lego quod
pluribus ferculis illos pavit nee posuit eos ad mensam
vel tabulam sed fecit eos discumbere super terras; de

20 poculo autem non lego nisi de probabili foret aqua, et
sic de aliis circumstanciis ad quas a mundanis in prandiis
lautis attenditur. Et idem est iudicium de secundo
convivio miraculoso Christi quo ex septem panibus et
duobus piscibus remanentibus in utroque convivio post

25 completum miraculum multis reliquiis fragmentorum
(de quibus Marci VI0 et VIII0). Cum enim tale prandium
introductum est in penam peccati post lapsum et multa
superflua gentilitas adinventa, inconveniens foret secundum
servatum statum innocencie ad ista nimis attendere.

3o Nam in statu innocencie non fuisset prandium paratum Cooking
humano artificio, sed solum quod natura de terre u '"s't^tc of
fructibus hoc preparavit. Nee dubium quin isti undecim innocence.
apostoli absente Scarioth iam suspense satis communiter
et honestis circumstanciis comedebant, sed sicut certum

35 est quod prandebant secundum usum satis laudabilem,
sic plus certum est quod propter causam notabilem
illis recumbentibus Christus apparuit. Unde tercia causa

1. Hie sermo in codd. D et E deest; loco cuius sermones Dixit Martha
ad Jesum et Omne quod dat mihi pater (quos Cod. Cambr. parte IV sub
numm. 2 et 11 habet) hie invenies; ib. A in marg. : Sermo LX. 7. A:
patum in cod. 29. Cod.: servatem.

1. Cf. Wyclif's Sermons, ed. by Arnold, I, pag. 36o — 362.

446 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LX.

huius probabiliter estimatur, ut apostoli discant ex
digestione corporalis cibarii ad digestionem spiritualis
cibarii magis attendere. Sicut enim sunt tres digestiones
in cibario corporali, sic sunt tres digestiones spirituales
in cibacione anime ('ut dictum est alibi). 5

The Apostles; Primo ergo Christus tamquam magister optimus
exprobravit incredulitatem illorum et duriciam cordis,
quia sicut Christus quos amat arguit et castigat, sic
discipulum scole sue oportet primo credere; nam se-
cundum Apostolum ad Hebreos . . . oportet accedentem 10
ad Deum credere, quia est et remunerator beatorum sit;
incredulitas autem que in actu consistit dampnabili est
primitus arguenda et postmodum, inducta fide illi opposita,
mollificari debet cordis duricia ex frequencia fidei
actualis. Racio autem quare non poterunt negare incre-i5
dulitatem predictam sibi infuisse, quia illis personis
que viderant Christum resurrexisse a mortuis non credi-
derunt (ut patet de apostolis quoad Mariam Magdalene
et de Thorn a octavo die post resurreccionem Johannis XX°).
Et sic creditur a probabili quod in ista fide resurreccionis 20
omnes apostoli increpandi fuerant plus vel minus.

Christ's Premissa ergo ista exprobracione de principio doctrine

command to . ,- • . , cn • 3

preach the apostohce lniungit eis secundo suum orficium quod post

gospel. ascensionem debent proficere: Euntes, inquit, in mundum

universum predicate evangelium omni creature; contra 25

Senseless cavils quam precepcionem instant sophiste eius irracionabilitatem

universality of multipliciter arguentes ; quomodo (inquiunt) possunt

preaching, apostoli ire in mundum universum, cum non possunt

totam habitabilem peragrare, et iterum quomodo foret

omni creature evangelium predicandum, cum nee irracio- 3o

nabiles creature fuerant capaces sensus evangelici nee

cuncti homines nee apostoli fecerunt, sed ex facto

apostolorum potest elici verborum Christi sentencia.

Christ was Intendebat enim Christus quod sui apostoli non forent
taking oft' a , . , . . . , • ,.

prohibition, ad gentem mdaicam post eius ascensionem singulariter 5o

coartati; perante quidem Matthei X°, 5 Christus precepit

suis apostolis in viam gencium ne abieritis et in civitates

Samaritanorum ne intraveritis (ut exponiturSermoneLVII0),

ubi certum est quod Christus non iniungit istis apostolis

quod in viam gencium nunquam intrent, quia tunc foret 40

10. A: Hebreos seq. lacuna.

8. Heb. XII, 6. Apoc. Ill, 19. 10. Heb. XI, 6. 24. Marci
XVI, ID.

SERMO LX.J SECUNDA PARS. 447

sibi ipsi contrarius, sed quod non intrent ante Christi

resurreccionem et Judeorum capacium exortacionem;

et sic modificande sunt negaciones et generates locuciones

secundum quod congruit sentencie processus. Christus

5 ergo quando precepit apostolis ire in mundum universum

excludit precisionem ad limitacionem gentis iudaice et

limitavit generalitatem quoad gentilem populum con-

vertendum, sic quod ubicunque eos spiritus duxerit,

liceat eis et debeat instancius predicare.

10 Alii autem qui subtilius considerant istam materiam Moreover the

, ... , ... whole world

capiunt tamquam naturale pnncipium quod quicquid ]ias profited by

causa secunda fecerit virtute vel iuvamine cause prioris, t,leir PreacllinS-

ista causa prior secundarie facit idem. Secundo suppo-

nunt quod, sicut non est aliqua persona mundi quin

iSmelioretur per meritum Christi, sic non est alia pars
terre habitabilis quin vel sit melior vel minus mala
per evangelizacionem apostolorum qui Christi fuerant
adiutores. Istis suppositis dicunt quod apostoli secundum
aliquem modum essendi fuerunt in tota habitabili et

20 qualibet eius parte. Sic enim dicitur res esse ubi est
operacionis efficacia, et sic dupliciter tollitur prior
instancia. Et sic intelligit illud Psalmi XVIII0, 5 : In
omnem terram exivit sonus eorum et in finem orbis
terre verba eorum. Nam sonus et verba in que proruperunt

25 fideles fuerunt verba apostolica, et ubicunque per sonum
evangelicum fuit melioracio partis terre et ilia melio-

°~* racio | usque ad centrum mundi extenditur.

Quoad secundum obiectum sophisticum dicit beatus Every creature
Gregorius quod homo habet racionem cuiuslibet creature, mankind.

3o cum habet esse cum lapidibus, sentire cum bestiis, et
intelligere cum angelis. Et sic mandantur apostoli
predicare omni hominum generi quod est genus cuius-
libet creature, et ita fuit distribucio non pro singulis
generum sed pro generibus singulorum. Alii autem

35supposita ista sentencia subtilius considerant ista verba.

Cum enim homo sit duarum naturarum utraque,

scilicet tam corpus quam anima, in ipso includitur

genus cuiuslibet creature; cum enim secundum Augu-

stinum omnis creatura sit substancia et non est substancia

40 nisi materialis vel immaterialis, patet conclusio. Nam

7. A: gentilitatem. 32. quod twice.

29. S. Gregorii. In Ev. lib. II Horn. XXIX. Opp. torn. I,
069, 1570. S. Aug. Opp. Ill, 1, 434 (?).

448 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LX.

materialis substancia non variatur nisi formis que sunt
accidentales materiali essencie, ut homo qui est prima
nunc est una species corporis et nunc alia secundum
quod ilia materialis essencia variatur. Spiritus autem
qui est anima humana est genus creature cuiuslibet 5
spiritualis.
All priests are Sed notari debet moralibus quomodo cunctis disci-
preach1.0 pulis et in ipsis cunctis presbyteris iniungitur officium
predicandi, annectitur materia vel quid debeant predicare
et limitatur auditorium cui indifferenter debeant predicare; 10
nam quoad primum in lege Christi non fundabitur
quod clerus ex instinctu Dei motus per iurisdicciones
humanas foret ab isto opere prepeditus. Quoad secundum
patet quod predicatores non debent predicare fictas
fabulas, se ipsos vel suos honores aut commoda tern- 1 5
poralia. Et quoad tercium patet quod evangelizantes
non debent predicare singulariter populo de quo sperant
lucrum huiusmodi sed indifferenter evangelium omni
creature; sed hodie totus iste ordo evangelii per diabolum
est eversus. 20

Command to In tercia parte evangelii docetur fructus huius officii
et per que signa huius eius rectitudo poterit declarari:
Qui, inquit, crediderit et bapti^atus fuerit salvus erit;
qui vero non crediderit condempnabitur. Nam fide credere
fuit semper necessarium cuilibet viatori si salvari debeat, 25
et cum tota fides necessario colligitur in media parte
simboli credendo in dominum Jesum Christum, patet
quod ilia fides que est evangelium est necessarius predi-
canda. Quamvis autem predicator non per se fidem
faciat, sed Christus intus operans, verumptamen recte 3o
predicans est Christi organum cum quo fidem evangelii
Christus sepius operatur, quia iuxta Apostolum (ad
Rom. X°, 17) Christi fides ex auditu. Nam summe
Sapiens non ordinaret ad publicandam fidem istud offi-
cium, nisi specialiter sibi assisteret, finem quern ordinat 35
adimplendo. Unde Matthei X°, 20 elidendo predicatoris
superbiam et confortando eorum diffidenciam Christus
sic loquitur: Non enim vos estis qui loquimini sed spiritus
Patris vestri qui loquitur in vobis.

Predicacioni autem oportet baptizacionem adiungere, 40
cum per hoc memoria passionis et mortis Christi
devocius memoratur et ideo baptismus fluminis a Christo

33. X", 17 deest in cod. 35. nisi deest.

baptize.

SERMO LX.] SECUNDA PARS. 449

precipitur. Nam Matthei ultimo Christus precipit ad

sensum expositum: Ite docete omnes gentes, bapti^antes

eos. Baptismus autem flaminis est absolute necessarius Baptism of the
. .. ■■ . . ,- • |- • i j Spirit needful

salvandis, ideo dicit evangelmm conversive quod credens to salvation.

5 et bapti^atus salvabitur et quod quicunque qui semper

fuerit non credens condempnabitur. Gum ergo talis salvacio

sit bonum optimum, quia finis ultimus est eligibilis

viatori et dampnacio sit finis pessimus maxime sibi

horribilis, patet excellencia fructus huius officii. Qui-

iocunque autem sacerdos aliquem gradum habuerit cari-
tatis debet principaliter officio isti intendere, quia
aliter nee Christum nee se ipsum diligit nee regulariter
proximum ut se ipsum. Cum enim quilibet necessitatur
affectare suam beatitudinem et debet diligere regulariter

1 5 proximum ut se ipsum, debet affectare quod proximus
sit beatus. Et cum non potest esse beatus nisi recte
crediderit, debet hoc antecedens appetere. Sed quomodo
ipsum appeteret, si habet a Christo hoc iniunctum
officium et tamen segniter dimittit evangelium. Et non

20 dubium quin impedientes cursum huiusmodi verbi Dei
sunt Christi et ecclesie notorie proditores.

Quinque autem sunt signa quibus discerni poterit in Five signs of
effectu rectitudo huius officii predicandi: In nomine
Christi demonia eicient, Unguis loquentur novis, serpentes

2 5 tollent et si mortiferum quid biberint non eis nocebit, super
egros manus imponent et bene habebunt. Ista autem quin-
que tam in predicatoribus quam fidelibus quibus predi-
catum est in ecclesia primitiva longe aliter verificata
sunt quam verificantur in populo consequenter, turn

3o quia tunc necessariora erant miracula, turn eciam quia
tam in predicantibus quam populo tunc fides et devocio
fuit maior. Oportet tamen hec quinque verificari ad They are still

v ru «. £j !• • *•* present in their

sensum aliquem in quolibet fideh cui sunt ista neces- spiritual sense.

saria requisita. Tunc enim fidelis demonia eiciet a se '■ Casting out

. . . . devils.

35 ipso, quando se purget a crimine; cum enim quehbet

species criminis habet unum diabolum assistentem, sic

2^b quod alius sit spiritus superbie, alius | luxurie et sic de

multis mediis, patet quod homo purgando se a tali

crimine expellit diabolum, et hoc videtur esse primum

40 officium fidei christiane.

Secundo Unguis loquentur novis, quia necesse est 2. Speaking

quod sic expulsis demoniis communicativa caritas in- AV1 1 oneucs-

2. Matth. XXVIII, 19. 4. Marci XVI, 16. 23. ib. 17, 18.

29

45o JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LX.

ducatur, et cum ilia novam facit quamcunque partem
sui subiecti, patet quod corrupto homine veteri ex vi
caritatis, ubi prius solebat loqui scurilia atque ludicria,
iam loquitur evangelica caritatis Christi inductiva.
3. Taking up Sed tercio, cum habitus vel disposicio ad peccatum 5
seipcn infideles amplectitur tamquam serpens, sic credens atque

purgatus tollit serpentes qui possent sibi occasio iterum
ad peccandum; qui enim non removet virtutis obsta-
culum et movens tarn patule ad peccandum non est
vere penitens vel contritus ; quomodo ergo eiecit dictum 10
demonium ?
4. Drinking Quarto talis vere purgatus etsi biberit quid trior tiferiim.

deadly things. , ,. r • , , , ,

hoc est, licet recent malum opus de genere vel ad
malum peccati sensualitati consenserit, non ei nocebit,
quia ex firmitate fidei et prius radicatis vinculis caritatis i5
vel omnino hoc faciet servata intencionis rectitudine
vel statim de facto preterito et tunc quoad mortem
spiritualem anime vel dampnacionem perpetuam non
nocebit.
5. Laying hands Sed quinto super egros talis fidelis manus imponit 20
upon 1 si v. qUanj0 0pera meritoria pro salute fidelium operatur.
Constat quidem ex logica evangelii quod manus hominis
sunt eius operaciones vel opera (ut patet Sermone . . . .)
Quando ergo talis purgatus meretur aliis spiritualiter in-
firmis, tunc imponit manus operum super egros, et 25
tunc patet effectualiter quod proximis multum prosit.
Unde evidens est quod tarn prelati quam alii in fide
deficiunt, quia fructus meriti suorum operum non
effectualiter ad proximos se extendit. Si enim forent in
fide et caritate ut olim, non dubium quin proximis 3o
amplius mererentur. Sed cum caritas non querit propria,
non mirum si eorum inordinata dileccio coartatur. In-
carcerata quidem dileccio parum prodest.
Christ's Et dominus quidem Jesus postquam locutus est eis

assumptus est in celum et sedet a dextris Dei patris. 35
Ista autem verba darent fidem cunctis Christi fidelibus
ad specialiter notandum hoc evangelium, primo quia
magister optimus in verbo ultimo valefaciens suis caris
discipulis porrigeret illis verba salubria et notanda;

7. occasio scil. esse. 10. Cod.: ergo quomodo ergo. 14. Noce in
cod. 25. Manus twice.

34. Marci XVI, 19.

SERMO LX.J

SECUNDA PARS.

45 I

Local

(ecclesiastical)

jurisdictions

should be

abolished.

secundo quia Christus post communicacionem istorum
verborum quia bene dixerat, assumptus est in celum et
perpetuo quiescit in bonis Dei pocioribus quod confirmat
evidencius Christi verba.
5 Sed tercia confirmacio Christi sentencie est quod
apostoli in quibus lucebant tot miracula ex isto raan-
dato Christi profecti sunt, non incarcerati in claustro
ut timidi vel latrones, sed predicaverunt ubique, ubi
sint vocati Christi consonum tota Trinitate cooperante

10 et sermones suos confirmante sequentibus signis.

Circa hoc evangelium dubitatur utrum expedicius
foret ecclesie quod iurisdicciones forent communes, ut
sentenciat hoc evangelium quam ex certis evangelicis
forent, ut multo proprie limitate. Sed ego non dubito

1 5 quin melius foret secundum evangelium Christi quod
cuncta foret communia. Sed hinc oporteret dotaciones
civiles dimittere et ubicunque flatus Spiritus Sancti pul-
saverit ad plus edificandum ecclesiam illuc tendere, et
per consequens dictum Apostoli quod non habemus hie

20 manentem civitatem sed futuram inquirimus devote recolere.
Sed scio quod proprietas caritati contraria ad tantum
infecerat legem Christi quod impossibile est cum isto
reti diaboli hanc sentenciam evangelicam suscitare. Et
moveret ad veritatem dubii concedendam quod Christus

25 omnisciens mandat suis apostolis et in illis cunctis
Christi sacerdotibus ire indifferenter in raundum quoad
iurisdicciones huiusmodi et evangelium predicare. Cum
ergo nee in Christo nee in apostolis patet revocacio
precepti tarn autentici atque gravis, patet malediccio

3o Christi in eos qui violant hoc mandatum.

Item, excommunicati sunt qui tollunt veras libertates Priests should
ecclesie, sed vera libertas est quod quicunque sacerdotes preach freely,
quos Deus moverit possunt libere taliter predicare; ergo
illam libertatem tollentes incurrunt excommunicacionem

35 horribilem apud Christum. Talem ergo excommunicacio-
nem timerent fideles et non excommunicaciones inventas
humanitus pro diviciis ac lucris temporalibus et mundanis
privilegiis roborandis. Per hoc enim ecclesia foret libera
iusticie, ubi iam libera est peccato.

11. A in marg. : Dubium. i3. sentenciat; sot in cod. 14. A in

marg. : Responsio. 22, 23. isti reti in cod. 24. in marg. : 1. 3i. in
marg. : 2.

19. Heb. XIII, 14.

2q-

452 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LXI.

Item, cum ex ordinacione divina contingeret prius

incognitos plus gratis prodesse ecclesie quam ille minister

nee residens, idem foret quemcunque satrapam hoc

To prohibit vetare et instinctum Spiritus Sancti extinguere. Et quantum

P'prevenf thet0 ad periculum cavendum est de discolis, possent facilius 5
influence of the qUam modo tam de fratribus quam aliis precaveri. Ser-
vetur (inquam) regula Apostoli quod qui non laboret non
manducet; et quod laborans de alimentis et tegumentis pQj
sine superfluo sit contentus, et tunc curreret | mandatum 233e
Christi in ecclesia primitiva, sed quomodo cum isto 10
titulo daretur tota elemosina parochie uni superflue
residenti; sicut ergo veritates evangelice sic fraudes
diaboli sunt connexe, et qui offendit in unam ordinacio-
nem Christi indubie offendit in singulas, in totum evan-
gelium et in quamlibet partem legis Dei. Nee oporteti5
respondere instanciis quibus arguitur quod tot sancti
per tantum temporis hoc servarunt, quia iustificetur
primo fundamentum secundum legem Christi qui est
fundamentum fidei et hinc ulterius procedatur.

Four kinds of Quidam autem notant quatuor manuum imposiciones 20
ayjfands! ° corporeas ex scriptura; prima fuit in morborum cura-
cione (Marci ultimo); secunda in baptizatorum confir-
macione (Act. VIII0, 1 7 : Tunc imponebant manus super
illos); tercia in ministrorum ecclesie ordinacione (II Ti-
mothei 1°, 6: resuscites graciam etc.); quarta in prin- 25
cipis eleccione (Num. XXVII0, 18: Tolle Josue jilium
Nun et pone super ilium etc.). De istis autem quatuor
prelati nostri solam quartam eligunt, dimissa prima et
duabus sequentibus, nee manus imponunt in suos di'sci-
pulos quos confirmant, ut Spiritum Sanctum accipiant 3o
(ut patet notorie); ex affectu autem misticant istam
manuum imposicionem quadruplicem quomodo morales
imponunt manus super egros spiritualiter ut salventur
a vicio quadruplici cardinal!.

12. Codd.: Sicut ergo veritates residenti, sicut ergo veritates evan-
gelice.

7. 2. Thess. Ill, 10. 8. I. Tim. VI, 8. 14. Jac. II, 10:

offendat autem in uno, /actus est omnium reus.

SERMO LXI.] SECUNDA PARS. 453

SERMO LXI.

(Sermon. Mixt. Nro i.)
Caro mea vere est cibus et sanguis meus vere est
potus. Joh. VI0, 56.
5 Hoc evangelium alludit fundacioni et sensui sacra-
menti eukaristie, ubi primo oportet fidelem attendere
veritatem. Veritas quidem est quod panis quern dominus The truth as
Jesus in cena sumpsit in manibus, benedixit et fregit Eucharist.
deditque discipulis ad manducandum fuit factus vere et

iorealiter corpus Christi. Dicit enim Veritas que mentiri
non potest de illo pane: Hoc est corpus meum, et de
illo vino vel calice: Hie est sanguis meus. Cum ergo non The bread is
licet fideli falsificare verbum Christi in minimo, patet ch^istlxufy
quod oportet fidelem concedere panem ilium esse vere et and really;

1 5 realiter corpus Christi et ex vi conversionis illud quod in
natura sua est corpus Christi esse vere et realiter panem
ilium. Et ista est sentencia Jeronimi in epistola ad
Helbidiam qui indubie plus scivit de sensu evangelii
quam omnes secte moderne noviter introducte. Nos,

20 inquit, audiamus panem quern fregit Dominus deditque
discipulis ad manducandum corpus esse domini Salvatoris,
ipso dicente: Hoc est corpus meum. Ubi patet quod verus
panis demonstratur pro nomine, licet quidam moderni
heretici contradicant sed hereticare beatum Jeronymum

2 5 in sensu evangelii foret opus nimium ydiotis.

Quo supposito patet quod vel oportet falsificare but figuratively
verbum sacramentale Domini vel concedere panem ilium sacramentaiiy.
quern sumpsit in manibus esse vere et realiter sed
figurative et sacramentaliter corpus Christi. Et hinc

3o Augustinus III0 De Doctrina Christiana dicit quod hec
locucio: Nisi manducaveritis carnem filii hominis est
figurativa; et hoc movit eum in epistola XIV ad Boni-
facium prudenter asserere quod panis ille sit aliquo
modo corpus Christi non ydemptice, individue vel

35 naturaliter sed figurative et sacramentaliter. Et hinc Evidence from

° the office of the

Mass.

i. In codd. D et E hie sermo in Serm. Mixt. invenitur; in sec. parte
deest; ib. A in marg. : Sermo 6i. De sacramento altaris. 4. Codd. XV1°.
5. E in marg.: De corpore Christi et eius sanguine. i5. DE: id.

17. ADE in marg.: Jeronymus. 25. D : minimum; A: nimirum; E: dya-
bolicum i. m. 28. DE: verum. 3o. ADE in marg.: Augustinus.

34. AE: indue. 35. A in marg.: 1.

11. Matth. XXVI, 26, 28. 17. S. Hieronymi Ep. ad Hedibiam
Opp. vol. I, 824. Cf. et Trialogum, pag. 25o, 254. 3o. S. Aug.
Opp. torn. Ill, pag. 52. 32. S. Aug. Opp. torn. II, Ep. XCVIII, 9.

454 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LXI.

orat ecclesia in canone misse quod hec oblacio que
est panis et vinum fiat nobis corpus et sanguis domini
nostri Jesu Christi. Et in secreta medie misse Natalis
Domini orat ecclesia ut, sicut homo genitus idem refulsit
Deus, sic hec terrena substantia conferat nobis quod di- 5
vinum est. Et in secreta Quatuor temporum in Septembri
laudat ecclesia Deum nostrum in hoc quod de hiis
fructibus terre sacramenta sua constare voluit.

Force of this Ex quorum primo patet, cum ecclesia orat legitime

ut panis et vinum fiant corpus Christi et sanguis quod 10
ilia realiter possunt esse; ex secunda oracione ecclesie
patet quod ilia terrena substancia, cum non nobis con-
ferret divinam substanciam, antequam fuerit consecrata,
simul erit terrena substancia et corpus Christi; et ex
tercia patet, cum sacramentum istud constat ex terre i5
fructibus scilicet ex uvis et frumento, quod dum est sacra-
mentum constat ex illis, quod non potest sane construi
nisi illud sacramentum panis et vinum fuerit in natura.

Friars and Multa sunt dicta similia sanctorum de millenario

thjrtthefhostw Christi que hie non expedit recitare. Quomodo ergo 20

nothing; a secte heretice introducte tarn infundabiliter hereticarent

bund'e of . . ,......_,.

accidents istam antiquam sentenciam ecclesie christiane t Et quia
without subject. tota difficultas consistit circa quiditatem istius hostie,
ideo laboravi per annos plurimos ad querendum a
fratribus, monachis et aliis de religione privata quid in 25
natura sua ponunt hostiam consecratam, et in fine
dixerunt mihi et defenderunt patule quod ilia hostia fuit
nichil ; cuius declaracio fuit quod hec hostia fuit aggre- p .
gacio accidencium que non sunt in aliquo | uno genere233d
sine substancia subiectante. Et fundant se nee super 3o
auctoritate nee super racione, sed super Innocencio III0
et super testibus mendacibus pro millenario, quo satanas
est solutus. Sed prior ecclesia Romana cui magis debe-
mus credere decrevit sub Nycholao II0 tempore Berengarii

3. DE: secreto; ib. A in marg. : 2; D in marg. : Cave magnam de-
cepcionem in illo secreto, quia ill ud legitur ante consecracionem post
offertorium ; male ipsum adducit et seductorie. 6. A in marg.: 3.

9. A in marg.: a. 12. A in marg.: b. 12, i3. DE: confert. 14. DE:
Domini; ib. A in marg.: c. id. DE: patet quod. 22. A: Et deest;

ib. E in marg.: Monachorum sentencia al. man. 24. E in marg.: Nota.
34. E in marg. : Berengarii sentencia.

1. Sarum Breviary: Quam oblationem tu Deus omnipotens
in omnibus quaesumus benedictam, ascriptam, ratam, rationa-
bilem, acceptabilemque facere digneris: ut nobis corpus et
sanguis fiat delectissimi Filii tui, Domini nostri Jesu Christi.
32/3. De solucione satanae cf. Pol. Works, pag. 623, Trialog. 1 53,
240, 249, 25o, 262. E.W. ed. Matthew, pag. 498. Lechler I, 594.

SERMO LXI.] SECUNDA PARS. 45 5

nostram sentenciam (ut patet De Consecracione dist.
IF, cap. Ego Berengarius); et verisimile est quod ille papa
cum suis cardinalibus plus scivit de fide catholica quoad
eukaristiam quam dictus Innocencius et omnes pape vel
5 cardinales qui posterius sunt secuti; multi enim erant
ydiote quoad fidem scripture. Nee est credendum eorum
aliquibus, nisi de quanto racione se fulciunt vel scriptura.

Supposita autem ista veritate fidei scripture, viden- Meaning of the
dum est particulatim quid verba huius evangelii fideli W°g0spei. 1C

iosignant. Pro quo primo notandum est quod prima
verba possunt habere duplicem sensum satis catholicum,
primo intelligendo de Sacramento panis et vini, quod
est sacramentaliter non ydemptice caro Christi et sanguis,
est vere cibus et potus non spiritualis sed corporalis

1 5 secundum naturam suam propriam, sed spiritualis et
non carnalis secundum esse quod habet virtute verborum
Domini, sed secundum alium sensum quern credo evan-
gelicum magis intendere, quod caro Christi et sanguis
suus in natura sua sunt vere potus et cibus anime, cum

20 sint obiectum in cuius consideracione et delectacione
anima fidelis pascitur et potatur.

Est enim secundum distinccionem famosam duplex Two kinds of
comestio, scilicet corporalis et spiritualis ; spiritualis spintua eating-
iterum duplex, scilicet mala qualis in est detractoribus

2 5 iuxta illud (Joh. II0, 17): Zelus domus tue comedit me;

et bona qualis inest obiectum suum pie recolentibus.

Et sic Christus dicitur membra sua spiritualiter come-

dere iuxta illud (Johannis IV0, 32): Ego cibum habeo

manducare quern vos nescitis, et membra Christi Christum

3o comedunt, memorando ipsum devocius (quod sepius fit)
in eukaristiam assumendo. Sed obstante causa raciona-
bili assumpcionis huius sacramenti: Crede, inquit Au-
gustinus, fide formata et manducasti. Nee dubium quin
sepe contingit hominem non cibatum sacramentaliter

35 verius manducare hoc corpus (ut patuit de Baptista).
Et sequitur in evangelio alia conclusio: Qui, in-
quit, manducat meam carnem et bibit meum sanguinem

1. A: nostram et. 7. A: fulcerunt. 11. DE: verba deest; ib. E in
marg.: Sentencia literc. 19. A: sua deest. 20. A: fu' = fuit pro sunt.
23. E in marg.: Spiritualis comestio. 27. E in marg.: Cristus sua
membra comedit et econverso. 3o. A: comederunt. 32, 33. A in
marg. : Augustinus.

2. Decreti tenia pars, De Consecratione dist. II, cap. XLII.
Cf. Trialogum, pag. 249. 32. S. Augustini In Joh. Ev. cap. VI,
tract. XXV. Opp. torn. Ill, 2, pag. 490. 37. Joh. VI, 57.

456 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LX1.

in me manet et ego in illo. Ista autem conclusio ex-
planat correlarie quid est spiritualiter manducare: cum
enim anima ibi sit ubi afficitur, patet quod recipiendo
de hiis partibus Christi devotam memoriam secundum
tres ordines spiritualis digestionis in homine interiori 5
sic devote recolens manet in Christo, cum suus spiritus
qui est tota personalitas sua manet in ipso. Nee dubium
quin econtra Christus manet secundum divinitatem in
illo et per graciam; et secundum humanitatem manet
in illo secundum esse spirituale ad edificacionem anime 10
sic amantis.
How Christ eats Explanat autem Christus clarius istam sentenciam:
and3 they ffim. Sicut, inquit, misit me vivens Pater, et ego vivo propter
Patrem, et qui manducat me et ipse vivet propter me.
In ista similitudine docetur dupliciter quomodo causa 1 5
originat suum causatum. Constat quidem ex fide quod
pater prior nato suo origine eternaliter causat eum,
non facit, licet faciat ipsum esse hominem vel eius
humanitatem. Et correspondenter sicut Pater eternaliter
causat Filium et non facit eum divinitus sed facit eum 20
humanitus, sic Christus causat continue pure hominem
sed non facit eum continue esse hominem, licet proba-
biliter dici possit quod non continue facit animam sed
facit continue ipsum corpus, quia est continue in fa-
ciendo, vel noviter pro tempore viacionis partes cor- 25
poris sed non partes creati spiritus, quamvis ad sensum
equivocum dicatur quod Deus semper facit quaslibet
creaturas. Vult ergo dicere quod sicut Pater continue
causat Filium et sic Filius sit eternaliter propter Patrem,
sic qui rite manducat Filium vivit perpetuo propter 3o
ipsum. Unde notandum est diligenter quod Christus
comedit membra sua et ipsa ilium secundum disparem
racionem; Christus enim comedit membra sua assimu-
lando ilia sibi, ut perpetuo in ecclesia sua cum corpore
sint beata ad similitudinem qua homo comedit cibarium 35
imperfeccius comedente. Sed membra Christi Christum
comedunt, ut sibi spiritualiter similentur. Et sic quanta
est diversitas inter convertentem cibum ad sui naturam
et cibum conversum ad naturam edentis, tanta est

1. E in marc.: Specialiter manducare. 3. A: vere sit. 5. A: hominis.
8, 9. A: secundum — manet dcest. 14. A: vivit. i5. A: tripliciter.

25. A: vel deest; ib. DE: viacionis deest. 28. A: ergo decst. 3i. D in
mare.: In marg. Nota bene; E in marg. : Christus comedit membra sua.
32—34. A: et — sua deest. 3j. DE: simulantur.

1 3. Joh. VI, 58.

SERMO LXI.] SECUNDA PARS. 45 7

diversitas inter comestionem qua Christus comedit

membra sua et comestionem qua membra ipsum come-

dunt. Sed sicut homo non proprie comedit cibum in- This is not so

digestibilem, sic presciti nee Christum comedunt nee reprobate.

5 ipse illos, sed tamquam superflua et indigestibilia mittit

foras, et sic intelligitur oracio Christi pro sua ecclesia

Joh. XVII0, 21, quando oravit quod, sicut ipse et Pater

sunt unum corpus quoad indivisibilem substanciam, sic

membra sua sint unum corpus quoad inseparacionem

ioecclesie triumphantis.

Unde istam diversitatem Christus explicans ponit quo- Christ's
Fol. , • ,- j- • i rj- - explanation of

o a modo ipse et aha dicuntur panes equivoce. | tiic, in- tf,e different
quit, est panis qui de celo descendit, non sicut patres meanings of
vestri manducaverunt Manna in deserto et mortui sunt.

1 5 Constat quidem quod duplex est panis, scilicet panis
qui de celo descendit et panis qui ex fructibus terre
ascendit sive producitur. Primus panis potest intelligi
dupliciter, vel pro verbo Dei temporaliter incarnato
vel pro cibo illo qui Manna vel Manhu dicitur; quo

20 patres miraculose in lege veteri sunt cibati (ut patet
Numeri XXI). Et quante distant isti panes in natura,
tante panis eukaristie et panis qui est substancialiter
corpus Christi differunt in natura, licet in lege gracie
ad unitatem suppositalem aliquo modo tendatur, cum

25 panis sacramentalis constans ex terre fructibus sit idem
in numero cum corpore Christi sacramentaliter, non
naturaliter. Christus autem quoad naturam suam potest
mistice dici panis, et sicut delectacio in Manna variabatur
secundum gradus affeccionum comedencium (ut patet

3o Sap. XVI0), sic panis qui est Christus in delectacione
et profectu ipsum comedencium variatur. Et sicut eden-
cium Manna aliqui dicebant Anima nostra nauseat super
cibo isto levissimo, sicut edencium panem sacramentalem
quidam ad sui inproperium recipiunt et manducant

35 dicente Apostolo i. Cor. XI0, 29: Qui manducat et
bibit indigne, iudicium sibi manducat et bibit.

Et patet quod tarn panis qui est substancialiter corpus Efficacy of the
Christi quam panis qui est sacramentaliter corpus Christi trie body of
habet istam efficaciam quoad perfecte et spiritualiter Christ.

4. E in marg. : presciti al. man. 9. DE: corpus deest. i5. E in
marg.: Nota bene. 26. E in marg.: Panis sacramentalis est idem numero
cum corpore Christi. 34. DE: properium.

12. Joh. VI, 59. 32. Num. XXI, 5,

458 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LX1.

comedentem quod ipsum in perpetua beatitudine vivi-

ficat nunquam spiritualiter moriturum. Sed patres in lege

veteri qui hoc Manna comederant dupliciter sunt mortui

in deserto; et patet excellencia tam corporis Christi

quam eukaristie super Manna. Ideo dicit evangelium : 5

Qui manducat hunc partem usque ad assimilacionem

This efficacy perfectam vivet in eternnm. Et patet quod quantum

faithdof°the difFert celum a terra, tantum differt manducare panem

recipient. sacramentalem spiritualiter et manducare ipsum corpo-

raliter. Stat enim suem vel soricem manducare ipsum 10
carnaliter, sed non possunt manducare spiritualiter, cum
non habent fidem vel animum quo manducent. Stat
enim distantem per quotquot milliaria efficacius spiri-
tualiter edere istum panem, quam recipientem ipsum
corporaliter, sed cum fide et devocione anime plus i5
remissa. Et propter istam equivocacionem tam spissim
seminatam in hoc evangelio multi discipulorum qui
ipsam non intellexerant abierunt retrorsum, et specialiter
qui nee panem ilium nee eius comestionem spiritualiter
intelligebant sed carnaliter modo quo intelligunt ydiote. 20
The true nature Circa hoc evangelium dubitatur utrum ex fide sit
°is V^atter'of christiani cognoscere quid in natura sua sit hoc vene-
faith. rabile sacramentum. Et videtur quod sic, quia secte
novelle impugnantes fideles, dicentes quod hoc sacra-
mentum in natura sua sit panis usualis, qualem Christus 25
accepit in manibus (ut supra dictum est) usum tocius
ecclesie ante solucionem dyaboli consentire, ipsi (in-
quam) in hoc imponunt heresim hoc asserentibus, et
per consequens debent concedere sentenciam illorum
esse hereticam et sentenciam oppositam esse catholicam, 3o
et sic foret de fide ecclesie concedendum quod ilia
hostia non sit panis.
Evidence of the Item, secundum nos contrarium opinantes est de fide
0rPhymn.nStl evangelii credere, quod Christus cepit panem in mani-
bus quem benedixit et fregit et ipsum fecit esse quo- 35
dammodo corpus suum, quod nullo modo foret verum
nisi verus panis naturaliter foret sacramentaliter corpus

6. A: quod qui. 10. A: suem vel soricem deest; ad vocem soricem
ib. D in marg. : id est murem. ig. DE: quia. 21. AE in marg. : Du-
bium; D in marg.: Questio. 22. Codd. : christianum. 26. AE in

marg.: 1. 3o. DE: et deest; ib. A: esse catholicam deest. 33. AE in
marg.: 2; D in marg.: Fides eukaristie. 36. A: et nullo. 36, 3y. A:
verum — foret deest.

f). Joh. XII, 5g.

SERMO LXI.] SECUNDA PARS. 45 9

Christi. Ergo hoc est de fide. Unde in ympno huius
servicii decrevit recenter ecclesia sic cantari:
Verbum caro partem veruni
Verbo carnem efficit:
5 Fitque sanguis Christi merum

Et si sensus deficit.
Sed non foret probabile quod ecclesia doceret sic
fideles canere nisi panis verus fiat veraciter caro Christi;
ergo secundum sensum ecclesie hoc est credendum
iocatholice tamquam fides; aliter enim errarent tam
ecclesia quam doctores de millenario Christi qui sic
esse credendum docuerat.

Item, cum altera pars istius contradiccionis sit vera Importance of

atque catholica, non dubium quin sit fides saltern im- e q

oplicite credenda; sed quomodo credendi forent alii

articuli fidei a christianis explicite et non iste, cum

ecclesia nostra hoc sacramentum veneratur cotidie et

ipsum accipiat tamquam verum corpus Christi, colat et

adoret (ut patet de communi fide populi laicalis). Vel

20 ergo clerus ipsos doceret credere in isto fideliter vel

errorem sue fidei impugnaret. Cum ergo secte novelle

que dicunt panem non remanere tacent in isto, videtur

ipsos isti fidei communis populi consentire vel infideliter

reticere. In isto puncto non dubium quin altera istarum

25 parcium contradiccionis sit de substancia fidei, et per

consequens, altera pars opposite credencium in ista Our opponents

materia est manifeste heretica. Defendit enim pertinacius

dogma falsum scripture sacre contrarium; quod pro-

prium est heretico. Apostolus enim qui sensum suum

3o accepit a Domino in hac parte vocat hoc sacramentum

Fol. regulariter panem, sicut et | vocat implicite vel explicite

°^ quadruplex evangelium. Nee dubium quin Apostolus

I Cor. X° et XI0 intelligit de vero pane qui non est

naturaliter corpus Christi. Aliter enim impertinenter

35 diceret i Cor. X°, 16 de hoc sacramento: Panem quern

frangimus, nonne communicacio corporis Domini est?

Et ita videtur mihi quod quecunque pars negans hoc

i3. AE in marg. : 3. 16. A: iste deest. 17, 18. A: ut ipsum.

ig. A: adorat. 20. A: crederet credere. 24. A: non dubium deest;

id. E in marg. : Determinacio dubii. 29. E in marg. : Paulus. 32. A in
marg.: De sacramento altaris. 35. A: doceret. 37. E in marg. al. man.:
Monachos esse hereticos.

3. This verse comes from the hymn Pange lingua, which is
in the service for Corpus Christi day. As to the word 'recenter'
1. 2 see Walsingham I, 1 53.

460 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LXI.

sacramentum esse verum panem qui offerebatur ante
consecracionem, et defendit pertinaciter partem suam,
est manifeste heretica.
Friars slow to Ideo communicando cum fratribus non confero illis
baVhostais. 1C communiter quamquam elemosinam nisi dixerint mihi 5
quid in natura sua sit hoc sacramentum quod consecrant.
Et reperi multos in fide sua dyabolica variare, sic quod
vix duos reperi in eandem sentenciam consentire. Sed
modo dicunt concorditer multi et magni eorum quod
hoc sacramentum nichil sit, nee album nee durum nee 10
rotundum et sic de aliis denominacionibus qualitatum,
They agree sed est albedo, duricies, rotunditas et sic de aliis
now to say it generibus accidencium aggregatis, et ita dicunt illud

is a bundle of °. °° D ' . .

accidents, in nichil esse nee posse esse corpus Christi nee esse ab

aliquo adorandum; venerari tamen debet propter hoc i5
quod corpus Christi spiritualiter est in illo. Applicans
autem istam materiam ad punctum difficultatis sepe
dico quod non queritur quid sit ibi, quia scio quod
est ibi tota Trinitas, que est longe melior corpore
They are not Christi vel alia creatura. Sed totam difficultatem applico 20
there, but1 what ad hunc punctum quid sit hoc sensibile sacramentum,
n 1S- quod sacerdos sic tractat et populus sic honorat. Nee

video quod propter hoc quod corpus Christi est in illo,
licet ipsum sit infinitum imperfeccius quam aliqua
materialis substancia, quod ipsum sit taliter venerandum. 25
Nam secundum heresim illorum quelibet materialis sub-
stancia est ipso perfeccius; et quantum ad illud quod
in ipso existit quelibet creata substancia habet in se
eque perfectam rem sicut hoc sacramentum. Et sic
videtur mihi quod totus mundus secundum quamlibet 3o
eius partem sit eque venerandus genuflexione, manuum
elevacione et capitis inclinacione, sicut populus honorat
hoc venerabile sacramentum, quia tarn continens quam
contentum est tarn approbatum apud Deum.

That Christ's Nee dicetur quod habitudo verior superioris rei, que 35

body is there ,. . ...

does not make est natura divina quam realms hoc sacramentum in se

thven°rabie°re continet> non faceret hoc sacramentum plus venerabile

quam faceret habitudo corporis Christi in ipso contenti

improprius. Si enim veneracio vel adoracio debet referri

3. D: esse . . . hereticam. 7. DE: variari. 8. A in marg. : Nota
de sacramento altaris. 11. DE: et ceteris. 12. DE: et ceteris. 14. DE:
nichil nee. 18. A: dicto. 19. D in marg.: In sacramento eukaristie est
tota Trinitas. 26. A: secundum deest; lb. DE: eorum; ib. D in marg.
man. post.: Intelligitur de divinitate, que eque perfectc est in omni crea-
tura, non sit corpus Christi.

SERMO LXI.] SECUNDA PARS. 46 1

simpliciter ad naturam inexistentem, tunc totus mundus
deberet latria adorari, quia natura divina est in qualibet
creatura perfectissime inexistens. Si autem habitudo rei
inexistentis denominacione perfeccionis proprie denominat
5 illud cui inexistit, non est possibile fingere quin natura
divina proprius et perfeccius inexistens sacramento et
cuilibet alteri creature quam corpus Christi est in ali-
quo perfeccius denominat illud cui inexistit denomina-
cione propria respectiva. Nee est aggregatum ex natura
10 divina et corpore Christi perfeccius quam est natura
divina per se, supposito quod stultus imposuerit huius-
modi aggregatum.

Arguitur contra istam recentem heresim contrariam Our opponents
....._. . .. . . ^ . ,. say the qualities

sibi ipsi. Si enim lbi sint quantitates et qualitates cor- •'are ^ the

i5poree sine subiecta substancia, ille quantitates cum non quantity,
sunt indivisibiles sunt longe, late et profunde, et per
consequens, sicut totum genus quantitatis huiusmodi,
forent magne, et per consequens ibi foret magnitudo
cum magno, longitudo cum longo, latitudo cum lato et

20 profunditas cum profundo, et per idem figura cum
figurato. Et propter istam racionem necessitati sunt
Machometici et precipue istius secte heretice conce-
dere de quantitate predicaciones huiusmodi concretivas.
Et quantum ad denominaciones alias qualitatis, patet

25 quod, sicut hoc sacramentum recipit denominacionem
concretivam figurati, cum secundum Aristotelem figura
sit qualitas? reciperet denominaciones alias concretivas
illi quantitati inexistentes. Et sic sacramentum foret
album, rotundum et sapidum, sicut est figuratum;

3o potest enim non solum per se moveri localiter sed
valde dispariter alterari. Subiectum ergo talis alteracionis
foret factum alteram et sic quale. Unde sanctus Thomas
et alii qui intelligunt se ipsos in ista materia dicunt
quod qualiter et alia sequencia accidencium genera

35 fundantur in quantitate quam concretive denominant.

Ex quibus colligitur quod quantitas ilia que est cor- and so quantity
poreitas longa, lata et profunda, alba, dura et sapida a ',-ca] thing

ig-

4. A: demonia118. 7. A: quamquam. 11. DE: imponeret.

i3. DE: ergo contra; ib. A in marg. : ia racio; E in marg. : Arguraentum.
14, i5. A: et — quantitates deest. 22. A: Machoci; DE: mathematici.

22, 23. A: concedere deest.

22. Ad vocem Machometici cf. Wyclif's tract, maiorem De
Corpore Christi (MS) cap. V: In hoc differt secta Machometi a
secta Christi ....

462 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LXI.

sit una vera res et iuxta descripcionem sacramenti unum

verum sacramentum quod sacerdos consecrat et non

nichil.

If it is nothing Item, si hoc sacramentum sit nichil, tunc non habet

divisi1h]"°and partes, nee est divisibile continuum sive magnum, quia 5

so not visible; aiiter per conversionem continuum foret hoc sacra-

wmch is r .....

absurd. mentum, et per consequens res continua, et sic aliquid
foret hoc sacramentum. Si sit autem non divisibile,
tunc est non visibile oculo corporali, consequens contra
fidem et experimentum. Et consequencia ex hoc evidet 10
quod ipsum in casu quo videretur oculo corporali, per
se videretur, et per consequens iuxta perspectivorum
principia terminaret divisibiliter pyramidem radii visualis, p,
et I sic foret divisibile et non nichil. 234c

If it is nothing Item, si nichil sit tale sacramentum, nulla pars istius i5

it cannot be ,• ■ , ■ n - •

made sacred, secte aliquid consecrat sive conricit, quia cum conse-
crare sit facere sacrum, patet eis quod corpus Christi
nee consecrant nee conficiunt. Et si aliquid sit sacra-
mentum altaris quod ipsi consecrant, per idem infinita
sunt sacramenta altaris quorum quodlibet esset aliquid, 20
quod ipsi consecrant. Sed hoc negant; et consequencia
patet de qualitate et quantitate multiplici cum ceteris
generibus accidencium; quorum quodlibet per idem foret
sacramentum quo aliquod eorum. Si ergo ponerent sacra-
mentum hoc esse nichil, ut populum adhuc ponerent or- 25
dinem suarum parcium et signato perfectissimo proprieta-
tes eius discuterent, sed nesciunt, sicut nee sciunt glosare
fidem scripture, quomodo Apostolus dicit esse ecclesiam
corpus, philosophi dicunt mundum esse aliquid quia
divisibilem et sensibilem secundum plurimas eius partes. 3o
Isti autem habent dicere quod ordo suus nichil est, sed
sicut nichil consecrat, ita eciam nichil valet. Immo pannus,
domus et quelibet rerum talium artificialium nichil foret,
immo (ut patet philosophis) sicut secundum eos panis
nichil est, sic nee alia pars quantitativa ethromogenia 35
sui corporis, nee lapis vel aliud corpus mixtum carens
forma substanciali que poterit per se esse, ut anima

These arc all hominis (ut sentenciant iste secte). Sed deliramenta
foolish heresies. ... . . n, ... , ., ,

puenlia sunt iste hereses a ndehbus dendende; verum-

4. A in marg.: Secunda racio; E in marg.: 2. 9. A: et nunc est.

14. DE: divisibilem. i5. A in marg.: Racio tercia; E in marg.: 3.

20. DE: est. 22. E in marg.: Consecrare est facere sacramentum.

25. DE: nichilum. 3o. DE: sensibilem. 32. E in marg.: Nota.

35. A: aliqua; ib. E in marg.: Ethromogenia. 36. DE: nee aliud.

SERMO LXL] SECUNDA PARS. 463

tamen sicut scandalizant fideles sciolos scripture sacre
cultores, sic scandalizant Romanam curiam omnes hereses
quas seminant imponentes sentencie Romane ecclesie et
asserunt quod ex eius auctoritate hoc sacramentum non
5 debet vocari panis, sicut regulariter vocat ipsum Apostolus,
sed secundum suam sentenciam Romane ecclesie pure
nichil; et sic corrigi debet evangelium et tam in verbis
quam logica a fidelibus refutari. Et non dubium quin
vesana superbia sectarum talium ascendit in Dei blas-
iophemiam, ideo nulla heresis foret attencius destruenda.
Iudicet ergo eeclesia de nostra sentencia sue heresi
iuxtaposita et videat si devocius quoad hoc sacramen-
tum, fundabilius quoad scripturam, racionem et sensum,
nos loquamur quam illi garriunt. Nos enim ponimus

1 5 quod hoc sacramentum virtute verborum Ghristi est vere We say that

D- • -ii- • , • i -i consecration

omini, illi autem sompniant quod est nichil; makes bread

nos ponimus quod hoc sacramentum est in natura sua Clinst's, bodJr

' . . ... ... . and so better.

verus pants, sicut dicit Apostolus, ipsi autem dicunt
quod est accidencium aggregacio, quorum quodlibet est

20 in natura sua infinitum imperfeccius quam materialis
substancia signanda; nos tercio ponimus quod virtute
benediccionis Christi et verborum suorum sacramentalium They say it
panis melioratur, quia fit quodammodo corpus Christi, nothing and
ipsi autem ponunt quod virtute istorum verborum panis s0 worsc-

25 omnino destruitur vel desinit esse et addunt blaspheme
indubie quod pane priori equivalenter annichilato de-
structo totaliter remanet in vacuo unum vagum accidens
sine aliquo subiectante.

i. E in marg.: Sciolus la lum aliquantulum sciens. 3. DE: finem

Romane. n. D in marg.: Nota fidem Jo.W. de venerabili sacramento.
i3, 14. A: secundum nos. 14. Ad vocem garriunt; ib. E in marg.:

garrio is ivi itum, verbosare, blandiri, gaudere, iocari, inde garrulus a um
1. e ycrbosus; A in marg.: 1. 17. DE: nos autem; ib. A in marg.: 2.
21. A in marg.: 3; E in marg.: Fides vera dc sacramento venerabili iuxta-
posita sompniate opinioni. 25. A: blaspheme deest. 26. A: equcva-
lenter. 27. DE: corporalitcr. 28. A: Hie sccuntur Scrmones No. 62
Egres.tus Jesus, No. 63 Omnis qui venit, No. 64 Facta sunt encenia quos
supra Sermonum prima parte in fine invenies.

I. Index of Bible-Quotations.

Gen. 3, q 402

— 3, 12 3i8

— 4, 0 365

— M, 3 37g

— 21, 12 167

— 49, 10 95

Exodf. 5, 21 284

— i3, 2 ". bi

— 32, 3i 214

Levit. 12, 3 53

— 19, i3 232

Num. 10, 14 168

— 17, 18 452

— 3i, 5 457

— 3i, 5o 345

Judic. i5, 4 122

I, Reg. 2, 3o 8

III. Reg. 19, 12 95

III. Reg. 19, 21 181

Esther 6, 9 164

Tobie. 4, 5 i63

— 5, 12 3go

Job. 7, 7 g3

— 9, 4 3q

— 9, 4 3o8

— 10, 18 288

— 19, 27 290

— 32, 18 197

— 34, 3o 194

— 40, 14 248

— 41, 24 . 248

Psalm. 2, 11 o3

— 4, 19 182

— 7, 12 358

— 8, 8 . . , 4

— 16, i5 . I 68, 199

— 17, 29 391

— 18, 5 447

— 18, 9 377

— 18, 14 38

— 32, 6 182

— 34, 14 . . 225

— 35, 12 i5o

— 44 , 3 10

— 47, 8 24

— 54, 6 93

— 7i, 7 2

— 77, 2 426

— 88, 29 166

— 104, i5 176

— ioo, 20 182

— 108, 28 202

— n3, 1 8

— 118, 96 383

— 120, 1 220

— 123, 7 258

— i3i, 10 i36

— 143, 5 244

Prov. 6, 14 86

— 6, 23 401

— 11, 2 67

— i3, 19 54

— 25, 22 382

— 3o, i5 i58

Cant. 5, 2 411

— 2, 4 415

Sap. 1, 4 3gi

— 6, 6 46

— 6, i3 38i

~ 7- 24 4ii

— 3o, 24 45

Eccli. 1, 1 5

— 1, 2 5

— 1, 16 . • 60

— 1, 25 93

— 8, i5 283

— 12, i3 378

— 25, 24 102

— 25, 26 i63

— 25, 35 169

->■ 26, 8 i63

— 26, 10 i63

— 43, 25 166

— 46, 1 166

Isa. 1, 11 — 13 182

— 1, 17 4i3

— 1, 18 414

— 3, 4 94

— 3, 4 i5i

— 3, 20 345

— 5, 20 407

— 11, 1 73, 169

— 14, 12 14B

— 14, i3 94

— 14, i3 220

— 16, 1 169

— 26, 1 3g3

— 3o, 26 328

— 40, 1 182

— 40, 3 3g6

— 45, 1 166

— 49, 6 38i

— 53, 8 166

— 55, 1 43o

— 56, 10 94

— 62, 2 77

Jerem. 4, 20 166

— 7, 4 '87

— 17, 5 355

— 17, 5 389

— 17, 5 398

— 18, 18 i'57

— 3i, i5 25

— 48, 10 417

Ezech. 2, 6 95

— 3, 18 365

Daniel 7, 14 174

— 9, 26 166

Baruch 4, 5 169

Os. 4, 6 379

— 6, 6 182

— 11, 1 24

Mich. 5, 2 174

— 7, 5 161, 162

Hab. 3, 18 166

Mai. 1, 3 167

Matth. 1, 23 73

— 2, i3 22

— 4, 4 44-3

— 4, 10 33i

— 4, 18 204

— 5, 2 195

— 5, 3 197

— 5, 3 41S

— 5, 4 198

— 5, 5 198

— 5, 6 199

— 5, 7 199

— 5, 8 200

— 5, 9 200

— 5, 10 201

— 5, 11 222, 223

— 5, 11 23i

— 5, i3 376

— 5, i3 395

— 5, 14 392, 395

— 5, i5 3g5

— 5, 16 391

— 5, 19 418

— 5, 25 33i

— 5, 43 403

— 5, 45 386

— 6, 2-4 320

— 6, 10 418

— £, 19 4|7

— 6, 21 i3o

— 6, 22 387, 388, 402

— 6, 23 ... , 4o3

— 6, 24 404

— 6, 25 h5

— 7, 6 328

— 7, 12 232

— 7, i5, 16 122

— 7, 15 227

— 7, 21 283

— 7, 26 376

— 7, 29 196

— 8, 20 3o5, 394

— 9, 14 3oo

— 9, 9 i?9

— 9, 35 277, 280

— 9, 36 —

— 9, 37 -

— 9, 38 -

3o

466

INDEX OF BIBLE-QUOTATIONS.

Matth. 10, 5 ... . 416, 446

7 418

8 4'?

7 282, 418

8 87, 382, 419

•o, 8 340

14 236

16 227

20 247, 448

21 3io

23 .... i63, 164, 291
24 291, 292

26

29
3o

3i

32

34
35
36
37

38

269

272
272
272
273
35o
332
4i5
332
333

39 255, 333

3<3

334

334

:::::: 38^

i65

66

99

426

429

429

43o

43o

. . . 43i, 432
.... 418, 433
.... 232, 288

40
41
42

6 .

7 •
11 .

25.

39
44
45
46

a

5o-

52

3i
3 .
28

i3

, 19
24

25

26

27

— !9,

— 19,

— 19,

— 20,

— 20,

— 20,

— 20,

— 21,

— 21,

— 22,

— 22,

— 23,

— 23,

— 23,

— 23,

— 23,

— 23,

— 23,

— 23,

— 24,

— 24,

262

255

«9

434

254

255

255

255

19 162, 270

26 38

1 188

2 1 6l

12 195, 377

27

27

44

43o

140

268

142

::::::: '\\

418

l52

38

320

321

321

321

321

34Q

347

34 .... 7, 9, 10, 347

1 11, 120, 33g

..... 120, 322

Matth. 24, 3 323

— 24, 323

— 24, 5 66, 128, 323

— 24, 6 323, 324

— 24, 7 325

— 24, 8 325

— 24, 9 325

— 24, 11 326

— 24, 12 326

— 24, i3 326

— 24, 12 95

— 24, 12 220

— 24, 36 371

— 24> p 37i

— =4, 39 371

— 24, 40, 41 438

— 24, 42 36o

— 24, 43 362

— 24, 44 362

— 24, 45-47 363

— 24, 48—51 364

— 25, 1 436

— 25, 10 441

— 25, 12 441

— 25, i3 441

— 25, 9 444

— 25, 45 438

— 25, 14 35

— 25, 46 438

— 26, 24 288

— 26, 26 453

— 26, 28 453

— 26, 5o 211

— 26, 71 162

— 28, 19 449

— 28, 20 . • 358

Marc. 3, 20 279

— 6, 17 159

— 10, 21 i3o

— i3, 1 35i

— i3, 32 371

— i3, 33 368

— 16, 10 446

— 16, 14 445

— 16, i5 • . 446

— 16, 16 449

— 16, 17 449

— 16, 18 449

— 16, 19 45o

Luc. 1, 5 95, 96

— 1, 18 149

— 1, 26 73

— 1, 34 55

— 1, 5i 289

— 1, 57 io5

— 2, 1 1

— 2, 22 52

— 2, 21 l66

— 2, 23 43

— 2, 49 254

— 5, 5 • • 94

— 6, 17—22 3oo— 3o2

— 6, 20 285

— 6, 22 23i

— 6, 3o 109

— 6, 38 199

— 7, 3q i38

— 10, 1 2J4

— 10, 2 235

— 10, 3 235

— 10, 4 .' 235

— 10, 5 236

— 10 7 336

Luc. 10, 16 247

— io, 18 248

— 10, 19 248

— 11, 23 9, 66

— 11, 29 345

— 11, 33 400

— 11, 34 268

— 11, 36 405

— 11, 47 346

— n,52 281, 348

— 11, 53 ......... 35o

— 11, 54 35o

— 12, 1 3i4

— 12, 2 3i5

— 12, 3 3i5

" " I2> 4 3i7

— 12, 5 317

— 12, 6 3i7

— 12, 7 288, 317

— 12, 8 3i7

— 12, 9 317

— 12, i3 317

— 12, 14 3o6, 423

— 12, 22 317

— 12, 32 123

— 12, 33 .... i3o, 407, 427

— 12, 35 i3i, 409

— 12, 36 410

— 12, 37 411

— 12, 38 412

— 12, 39 412

— 12, 40 413

— i3, 36 410

— 14, 12 186

— 14, 26 261

— 14, 27 263

— 14, 3i 265

— 14, 32 265

— 14, 33 .... 40, 426, 443

— 17, 32 379

— 19, 5 7

— 19, 12 28

— 19, i3 . 43o

— 20, 41 3g3

— 21, 9 3o8

— 21, 10 309

— 21, 11 309

— 21, 12 3io

— 21, i3 3io

— 21, 14 293

— 21, 18 3oo

— 21, 19 227, 239

— 21, 25 3o9

— 21, 26 3o9

— 21, 34 409

— 22, 24 . l52

— 22, 27 .177

— 23, 11 100

Joh. 1, 14 396

— 1, 17 196

— 2, 17 455

— 3, 1 27

— 3, 8 92

— 3, 29 206

— 4, 32 455

— 5, 55 3q5

— 6, 56 4$2

— 6, 57 455

— 6, 58 456

— 6, 5g 457

— 7, 41 167

— 8, 12 38i

— 8, 34 226

INDEX OF BIBLE QUOTATIONS.

467

Joh. 8, 5o 8

— 10, 36 427

— 12, 24 240

— 12, 25 240, 242

— 12, 26 243, 263

— 12, 3i 172

— 12, 35 3oi

— 12, 5q 437

— i3, 37 . 116

— 14, 1 86

— 14, 2 i35, 243

— 14, 23 196

— i5, 1 79

— i5, 12 210

— i5, i3 24

— i5, 17 219

— i5, 18 221

— i5, 22 337

— 16, 24 81

— 17, 21 457

— 18, 37 219

— 19, i5 160

— 21, 11 43o

— 21, i5 n3

— 21, 17 196

— 21, 19 14, i5, 16

Act. 1, 23 70

— 1, 24 70

— 1, 25 70

— 1, 26 ... 66, 70

— 3, 6 65

— 3, 6 116

— 4, 32 229, 428

— 5, 41 291

— 6, 2 367

— 7, 5o 14, 140

— 7, 5i 294

— 8, 17 452

— 8, 58 7

— 9, 5 38

— 9, i5 47

— 20, 29 429

— 20, 33 48

— 26, 14 38

Rom. 1, 14 365, 382

— 6, 10 353

— 7, 24 198

— 8, 4 o3

— 8, 12 382

— 8, 18 5

— 8, 26 206

— 8, 28 . . . 24, 23o, 246, 38i

— 8, 3o 47

Rom. 10, i5 281

— 10, 17 448

— 12, 11 386

— i3, 2 299, 3n

— i3, 4 414, 422

— i3, 10 220

— i3, 18 386

— i5, 8 154.

I Cor. 2 1, i3 128

— 2 3, 2 229

— 3, 12 388

— 4, 16 i5

— 5, 7 3j4

— 7, 21 238

— 9, 22 383

— 9. 24 • • 409

— 10, 16 459

— 11, 1 180

— 11, 29 457

— i3, 1 383, 437

— i3, 4—8 . . . 198, 244—247

— i3, 8 383

— 14, 20 154

— i5, 10 61

— i5, i3 392

— i5, 55 290

— 16, 3 236

— 16, 22 3o5, 442

II Cor. 4, 16 38i

— 6, 14 3gi

— 8, 9 6, 3o5

— 11, 9 421

Gal. 2, 9 184

— 2, 11 262

— 2, 12 3n

— 3, 17 409

— 3, 24 197

— 6, 14 8

Eph. 3, 18 386

— 5, 4 392

— 5, 5 40, 218

— 5, 8 383

— 5, 9 391, 392

— 5, i3 3go

— 5, 18 409

— 6, 9 237, 238

Phil. 1, 23 ... . 198, 289, 411

— 3, 19 39

— 3, 20 i3o

Col. 3, 1 3go

— 3, 2 38i

— 3, 11 427

— 3, 14 386

Col. 3, 17 206

— 3, 18 206

— 3, 19 206

— 3, 21 210

— 3, 22 233

— 4, 1 237

— 4, 6 377

— 6, 14 254

I Thess. 2—4 338

II Thess. 2, 4 3o3

— 3, 10 452

— 7, 18 401

— 3, 10 452

I Tim. 1, 5 211

— 3, 2 428

— 5, 8 416

— 6, 1 238

— 6, 8 40, 267, 38i

— 6, 10 22, 348

II Tim. 1, 6 452

— 2, 9 297

— . 4, 7 47, 25o

Tit. 2, 11 377

Heb. 7, 10 409

— 8, 6 154

— n, 6 446

— 12, 6 446

— 12, 14 i5o, 378

— 12, 19 448

— i3, 14 393, 45i

Jacob. 1, 2 291

— 1, 8 3i9

— 1, 17 ig5, 106

— 1, 23 389

— 2 10 452

— 3, i5 3i8

I Petri 2, i3 404, 414

— 4, 18 440

II Petri 1, 4 38i

— 1, 14 38i, 412

I Joh. 2, i5 41

— 2, 16 387

— 3, i5 84

— 5, 4 41

Apoc. 3, 16 3i8

— 3, 19 446

— 5, 1 297

— 20, 7 296

— 21, 2 291

— 21. 5 433

— 22, i5 379

3o*

II. Index of Names.

A.

Aaron 96, 284.

Abel ir," 292, 346.

Abias 96," 170.

Abraham 26, i65, 167, 169, 170,
207, 409, 43i.

Abu Nasr Alfarabi 382.

Abyud 171.

Achaz 170.

Adam 11, 28, i52, 161, 171, 3i8, 345.

Agrippa 23.

Albumasar vide Abu Nasr Alfa-
rabi.

Amasias 170.

Ambrosius 74, 427.

Aminadab 168.

Amon 171.

Ananias 267.

Andreas 204, 203.

Anglia (Angli) 49, 5i, 52, 3i2,
407, 408, 416, 418, 4.23, 424,
43d, 444.

Angl. ecclcsia 407.

Anna uxor Simonis 25.

Anselmus 19, 25i.

Antichristus (vide et papa in the
General Index) 21, 28, 3o, 33,
38-42, 44, 48, 5o, 52, 65, 66,
69, 98, 101, 102, 108, i5i, i57,
i58, 176. 177, 178, 192, 201—203,
222, 228-230, 235, 259, 260,
26g, 277, 282, 293-3oo, 3o2,
3o3, 3o6, 307, 3i3, 3i4, 324—326,
332, 335, 338, 343, 34q, 35i,
357-359, 363, 364, 36g, 378,
379, 399, 415, 418, 420-425,
428, 433—435, 443.

Antigonus 162.

Antipater 23.

Apollo 281.

Aquilla 48.

Aram 168.

Archelaus 160.

Aristobulus 160.

Aristoteles 10, 125, 127, 218, 253,
376, 385, 387, 436, 444, 461.

Asa 170.

Augustinus S. 32, 41, 55, 61, 68,
85, 92, 114, 119, 161, i65, 167,
i85, 210, 2i5, 221, 225, 253, 258,
272, 274, 276, 287 — 290, 3oo,
337, 384, 3g3, 403, 405, 407,
422, 427, 443, 448, 453, 455.

Augustinus Angl. episcop. 49.
Augustus 1, 2, 5, 7.
Averroes 60, 216, 217, 252.
i Avicenna 394.

B.

I Baal 5i.

Babilonice lingue 5i.

Baptista 12, 23, 26, 4b, 46, 60,
78, 07— 101, io5, 106, 140, 143,
145, i5q-i65, i83, 184, 188,
299, 32S, 357, 395—397, 448,
449, 450.

Barachias 11, 12.

Barnabas 69, 184, 299.

Bartholomaeus 1S2.

Basilius 417.

Beda 279, 377.

Bersabea 170.

Belzcbub 225, 279, 292.

Berengarius 35o,~454.

Bethlehem 3, 24, 25, 167, 169,

Bohemia 407.
Booz 168, 169.

C.

Caecilia 41.

Caecilius i5.

Caesar vide Cesar.

Cain vide Caym.

Cana i85.

Cananea mulier 137.

Cananei 168.

Carmelite 56, 85.

Carmeli mons 56.

Caym 11, 85, i3o, 292, 3i8, 365,

396.
Caymite monachi 85.
Cesar 1, 2, 3o, 38, 60, i52.
Cesarea 60.

Cesarea Philippi 59, 60.
Chrysostomus 19, 140, 141, 399,

Clemens antipapa 5i, 70, 407.
Constantinus q6, 162, 184, 290,

433.
Cyprianus i5, 33, 41.
Cyrinus praeses 2.
Cyrus 162, 166.

D.

David 3, 25, 75, 77, 95, 162,

165—172, 209.
Dionysius Areop. 387.
Dominicus 109, 127.

Egeas 292.

Egyptus" 22—24, 27, 53, 74, 168,

169, 172.
Elipnas 1Q7.
Eliu 197. "
Elizabeth (Elisabeth) 78, 96, io5,

106.
Eraclius imp. 162.
Eraclius magn. 162.
Esdras 171.
Esrom 168.
Estha (Gestha) 171.
Evangelista i5 -17, 20, 21, 41, 44,

64, 114, 117, i53, 164, 187 -189,

243, 256, 339 (quotat. omitted).
Ezechias 170.

Franciscus 127.

Gabriel 73, 76, 77.

Galilea 73, 167, i85, 104.

Galileus 167.

Gallia 193.

Genesarcth 204.

Giezy 267.

S. Gregorius 35, 36, 41, 42, n5,

154, 164, 194, 210, 340, 378,

400, 413, 447.

H.

Hebrei 204, 370.
Hedibias 453.
Helias 56, 60, 97, 98.
Helizeus 181.
Hely 169, 171.

Herbdes 22—26, 59, 74, 95, 98,
100, 160, 161.

INDEX OF NAMES.

469

Herodes Agrippa 160.
Herodes Antipas iSg, 160.
Herodes Ascalonita v. Herodes.
Herodes magn. 159.
Herodiani 29.
Herodias 16b.
Hibernia 424.
Hicronymus 11, 12, 59, 144, 146,

170, 243, 256, 267, 378, 427,

453.
Hyppokrates 382.
Hus 376, 377, 419.
Husca id est Hus.

I.

Jacob, patr. 55, 95, 97, 167, 168.

— fil. Mathan. 171.

— ap. 23, 29, 80, 140, i53, 184,
188, 195, 2o5, 256, 299, 319,
38o.

Jacobus de Voragine 16.

Jacobite 85.

Jeconias 77, 171.

Jepta 55.

Jeremia 26, 60.

Jeronymus vide Hieronymus.

Jerusalem 6, 12, i3, 33, 48, 52,

61, nq, 279, 291, 33o, 344,

414, 4"33.
Jesse 73, 169.
Jesus 166 seq.
Jesus (Josue) 166.

— fil. Josedech 166.

Syrach 166.

Innocencius papa HI. 84, 123,

424.
Joachim 172.
Joas 170.
Joathan 170.
Job n3, 161, 162, 290.
Johannes vide Baptista.

Evangelista.

Johannes 258.

— presbyter 422.

— nomen n3.
Joram 170.
Jordanes 204.
Josaphat 170.
Josedech 166.
Joseph fil. Jac. 162.

Joseph pat. Jesu 3, 22—24, 27>
54, 55, 73—75, i65, 168, 171, 172.
Josias 171.
Josue 161.
Isaac 167.
Isaias 430.
Isboseth 162.
Isidorus 394.
Israel 45, 53, 291, 417.
Israelite 168.
Juda q5.

— trib. 25, 168.
Judaea 3, 22, 25, 95, 277.
Judaei (Judei) 9, i3, 14, 26, 68,

74, 77, 129, 159, 160, 167, 168,
196, 222, 224, 225, 294, 417,
433, 446, 447.

Judas vide Scarioth.

Julius vide Caesar (Cesar).

Lachis 59.
Lamech 162.

Laurentius 240, 25o, 253.
Lazarus 224, 345.
Lemoicenses 193.
Leo imp. 162.

Lincolniensis (Robert Grosse-
teste) 128, 149, 197, 226, 388.
Loth 379.
Lucas 29, 168, 171.
Lucifer 66, 124, 2i3, 248, 253, 402.
Lya 25.

M.

Maccabaei 77.

Machometus 296, 309, 433.

Machometici 461.

Magdalena 146.

Manasse 171.

Marcialis 193.

Marcus 79, 85, 234.

Maria 3, 22-24, 27, 28, 52, 53—55,

73- 79, 107, 134-137, 146, 149,

161, 171, 172, 410.
— Magdalena i3z — i3~, 147, 148,

222 446.
Martha 147, 222.
Martinus 123, 125, 127.
Mathan 171.
Mathath 171.
Matthaeus 29, 33, 137, i65- 171,

179-181, i85, 187-
Matthias 68, 69. 434.
Messias 166, 223.
Michael 188.
Minores fratres 85.
Moyses 164, 171, 196, 214, 284.

N.

Naason 168.
Naboth 162.
Nathan 171.
Nathanael 204.
Nazareth 73.
Nicodemus 92, 204, 222.
Nicolaus papa II. 454.
Noe 371.

O.

Obeth 168, 169.

Ochosias 170.

Octavianus vide Augustus.

Origenes 12, 74.

Osias 170.

Oxonia 108.

Palestina 194.

Palestini 428.

Paulus5— 7, 10,22,44—48,63,64,
89, 116, 128, i55, 189, 190, 206,
244, 253, 267, 269, 281, 299,
3i4, 344, 408, 409, 421, 422,
427, 459.

188,
207,

324,

434.

Pharao 122, 284, 384, 400.

Phares 168.

Procopius 123.

Pctrus 224.

S. Petrus i5-- 17, 23, 44, 47, 5
60— 65, 69—71, 89, n3
148, i52, i55, 162, 184,
189, 192, 19J, 204, 205,
232, 256, 299, 3n, 314,
367, 408, 412, 431, 433,

Petrus Comestor 193.

Philippus fr. Herodis 59, 160.

— apost. 86, 90.

Philistini 122.

Pilatus 29, 162.

Porphyrius 125, 2i5.

Pragensis ecclesia 407.

Priscilla 48.

R.

Raab meretrix 168, 169.
Rachel 25.

Robertus Gibonensis vide Cle-
mens antipapa.
Robertini 343.
Roboam 170.
Roma 24, 433.
Romana curia 462.
Romana eccl. 296, 324, 462.
Romanus episcopus 295.
Romani 160.
Romipete 341.
Ruth 168, 169.

S.

Salathiel 171.

Salmon 168, 169.

Salomon 120, 121, 162, 170, 171,

255, 320, 33o, 338, 354-
Salphaad 172.
Samaritani 416, 446.
Samson 22, 122, 162.
Samuel 56.
Sara 168, 207.
Saraceni 296.
Saphira 123, 267.
Satanas 248.
Saul 166.
Scarioth 17, 23, 29, 45, 66, 70,

80, 85, 148, 168, 211, 218, 267,

292, 293, 366, 445.
Silvester 35, 37, 64.
Simeon 25, 53, 54.
Simon 23, n3, i32— 137, i38, i39,

340.
Simon phar. 148.
Stephanus 10, 14, 76, 294.
Syria 2.

T.

Taborite 127.

Tarsis 24, 25.

Thamar 168.

Themanites 197.

Thomas Cant. 28, 33—35, 461.

Timotheus 47, 283.

Titus i3.

Tobias 162, 189.

47o

INDEX OF NAMES.

U. V.

Vespasianus i3.
Urbanus VI. 5i, 70, 407.
Urias 168.

W,

Witelo (Vitelo) 384—386.
Wyclif 38, 267, 384, 461,
Wyclif s Works quot.
Dialogus 1.

462.

Wyclif s Works quot.

De Civili Dominio 23i, 36o.

— Ecclesia 1, 10, 34, 37, 65,
117, 125, i65, i85, 189, 253,
354, 399.

De Composicione hominis

2l5.

— Benedicta Incarnacione
161, 223.

— Sex Jugis 202, 2o3, 206 to
208, 232—234, 244—247.

Pol. Works 49, 101, 125, 454.
Op. Evang. 384.
S. E. Works 36, 124, 125.
Sermons 1 seqq-.

Trialogus 1, i5, 36, 49, 55,
60, 67, 84, 85, 123, 125,
149, i5o, i58, 181, 216,
217, 244, 25i, 252, 272,
276, 384, 388, 436, 453.

Z.

Zacharias 95—97, 105—107.
— filius Bar. 11, 12.

Jojada 11.

Zacheus 7, i37, 222.
Zebedeusi40,i45,i52,i53,2o5,268.
Zorobabel 171.
Zyzara 162.

III. General Index

(Printed in the orthography of the text).

A.

Quare Deus abscondit secreta 22.

De absolucione et indulgences 139, i|0.

Accidiosi 199.

Activi plus diligunt Christum contemplativis 114.

Tempus adventus Domini 432.

Per agrum quid intdligitur 426, 427.

Utrum ex nde sit cognoscere quid in natura

sua sit sacramentum altaris 458.
Fides vera de sacramento Altaris 463.
De sacramento Altaris 241, 35o, 454, vide De

Corpore Christi et de Eucharistia.
Amicus quis est 29.

Pro amico animam ponere racionabile 211
De amore 332, 333, 388, 389.
Angeli Deum laudantes quare 3, 4.
Ecclesia Anglicana 408.
Spoliacio bonorum eccl. Angl. est spoliacio

pauperum 407, 408.
De anima 216, 217.

Antichristus tulit clavem sciencie 349, 35o.
Potestas Antichristi (pape) ficta 420, 421.
Antichristi ministri i38, vide et papa.
Apostoli mediatores inter Christum et populum

196.
Gaudium apostolorum de subieccione demoni-

orum 249.
Fructus officii apostolorum 448.
Apparicio quomodo fit 22.

A regibus ad clerum non est appellandum 423.
Utrum licet ad dominum seclilarem appellare

421, 422.
Pauperes ad regem appellare debent 416.
Armatura spiritualis 265.
Attricio et contricio i38, 139.
De auditu 36.
Augustinus eligeret pocius esse homo quam

angelus 2i5.
Augustus, unde nomen 2.
Aurum, thus et mirra quid significant 176.
Avaricia 199.

B.

Baptismus multiplex 26.

— flaminis 449.

Baptista magnus prelatus 45.

De modo construccionis basilicarum 328, 329,

33o.
Basilicas Dominus et apostoli parvipendunt 125.
Melius esset quod non forent tales basilice

fratrum Mendicancium 339-
Beatitudinis gradus 197 — 202.
Beatus quis 274.
Bcllorum causa 27.

Quare aliqui non accipiunt pingue beneficium

370.
Berengarii sentencia de sacramento Altaris 454.
Bona ecclesie bona pauperum 36g, 370, 407, 408.
Bonum triplex 29.
De bullis falsis 3o2, 3o3.

Candelabrum quid sit 401.

Canonisaciones per lucrum. 1, 2.

Non propter canonisacionem Romane eccl. est

quis sanccior in celo 2.
Beati despiciunt falsas canonisaciones 9.
De tribus canticis 107.
De caritate 198.
Caritatis gradus 211, 212.
Caritatis condiciones sedecim 244 — 247.
Contra Carmelitas 56.
Castitas i5o.
Christus accipitur multipliciter 166.

— bis intravit in corpus matris 146.

— exivit a patre 304.
Christi nativitas prophetata 3.

— nativitas toti numano generi gaudiosa 3, 4.
De nativitate Christi debet congaudere omnis

status hominis 5, 6.
Christus primogenitus quare 3.

— creator et creatura 1.

— et Baptista vixerunt in aliis ritibus quam
secte 100, 101.

— variavit temporaliter in habitu 100.
Causa fuge Christi in Egyptum 24, 25.
Triplex turba Christum audivit 280, 3oi, 3o2.
Omnia meliorata ex Christi passione 174.
Christo nemo amicabilior 5.

— nullus divicior 4.

— nullus mansuecior 3i.

— nullus pauperior 4, 5.

— nullus aft'abilior 137.

Fides de supereminencia Christi 2.

Christus manducavit cum peccatoribus i32, i33.

— paravit locum discipulis 87.

— voluit filios Jerusalem congregare i3, 14.

— prohibuit suos florere in seculi dignitate 142.
Christi crucem tollere debet christianus 263, 264.

— confessio coram hominibus 273.

— ordinacio sufficiens ad beatitudincm con-
sequendam no.

Christi discipuli debent detegere eius voluntatem

270.
Christus abbas noster 44.

— — tocius ordinis christiani io3.

— fnndamentum veritatis i59.

— optimam formam religioiiis reliquit 257.

— statui seculari gratissimus 3o.

472

GENERAL INDEX.

Sequi Christum est necessarium 16.

Christi milites debent paciencie arma induere

33i.
Christus docet quomodo clerus debet renunciare

temporalibus 40, 41.
In Christo sunt singuli beati 247.
Utrum Christus sit causa peccati 225.
Christus ostium celi 178.

— signat reges, prophetas etc. 167.

— mistice est granum frumenti 241, 242.

— est via, vita et Veritas 88.

— vera vitis 79, 80.
Circumcisio 20, 27, 53.
Civitas quid sit 392, 393.
Civitas Dei, civit. diaboli 61.

— spiritualis 397, 399.

De clavibus ecclesie 349, 35o, 352, 353.

De clavium participacione 353.

Clavis sciencie 348.

Clerus excedit in alimentis et tegumentis 40.

— laici officio non intendat 372.

— qualiter debet esse 307.

Communicare cum peccatoribus quomodo licet
^ 137, i38.

Composicio corporis et anime 216.
Concupiscencia 221, 333.
De confessione i38.

— confessoribus 368.
Confessio auricularis 63.

Coniugium habet triplex bonum : fides, sacra-

mentum et proles 55.
Constantini concessio 324.
Consuetudo periculosa 327.
Contemplativa vita melior quam activa 147, 148.
De c6ntriticione (vide attricio) i33.
Convivare si est licitum i85 — 188.
Copula carnalis non est de esse matrimonii 54.
Fides de sacramento corporis Christi 84.
Excellencia corporis Christi super Manna 457,

458.
Panis sacramentalis est idem cum corpore

Christi 457.
Comestio spiritualis 455.
Plus evangelio credendum quam patri dicto

beatissimo 3o2.
De crucifixione 172 seqq.
Crucem tollere debet quilibet 256—258.
Non semper debet curatus respondere pro

subditis 366.
De vana curiositate theologorum 9.

D.

Dampnatorum spirituum tres species 249.
Dampnatus si non puniretur esset deterior 274.

— volens penam suam complacenter foret
beatus 274.

Pena dampnati pulcrificat et universum 275.
Quod dampnatus debet rebellare 275.
David preponitur Abrahe quare 167.
Demones Dominus non sinebat loqui 277.
Descripcio orbis terrarum sub Augusto 1— 3, 6.

— cepit in medio teire 6.

Deus nihil tacit sine indirterencia 75.

Utrum Deus sit passionatus 32.

Deus prevenit in accione cuiuslibet creature 372.

Nemo potest cogitare maius Deo 25i, 252.

Odiunt Deum mali 224.

Utrum homo debet Deum plus diligere quam

se ipsum 212, 2i3.
Deus copulatur homini per quid 3qi.
Diaboli sunt volticres ccli 388.
Quarc diabolus regnat super gentes 3/8, 379.

Racio diligendi creaiuram 214, 2i5.

Diligere debet homo plus beatum quam se

ipsum 214.
Dileccio duplex: absoluta, propria 2i3, 214.
Discipulis Christi non possunt resistere omnes

adversarii 294.
Dominacio vere fundatur in humilitate i55.
Dominacio civilis sapit peccatum 374 — 376.
Ex dominio cleri iniuria multiplicatur 418.
Arguuntur seculares domini quod sunt Christo

ingrati 38, 39.
Domini seculares per dotacionem rumpunt

ordinem christianum 38, 39.
Ordo serviendi dominorum 419.
Domini seculares fecerunt episcopos dominari

38.
Dormitacio et dormicio 437, 438.
De dotacione 372 — 376, 428.
Contra dotacionem 178.
Dotacionis excusacio 41.
Ex dotacione ecclesia oneratur 65.
Dotacionem qui non impugnant peccant 39.
Dotacionem Deus reprobat 71, 72.
Quomodo sancti dotacionem receperunt, restitu-

erunt aut satisfecerunt 43, 373.
Dotacio adversans ordinacioni Christi sapit

blasphemiam 43.
Dotacio temporalium maculat clerum 37, 38.
Tota ecclesia debet carere dotacione 298.
Oportet dotaciones civiles dimittere 451.

Articulus de ecclesia immediate ponitur post

fidem Spiritus Sancti 40.
Tres partes ecclesie 175, 353 — 356.
Ecclesia in laicos et clerum dividitur 2.
Ecclesia catholica dicitur mixtim et communis

419.
Utrum licet statuere gradus in ecclesiastica

dignitate 184.
Nemo est in ecclesia presenti quin debeat esse

martyr 298.
Utrum ecclesie expedit quod iurisdicciones

forent communes 451, 452.
Contra vitam ecclesie moderne 157, i58.
Ecclesia seducitur fictis miraculis 164.
Ecclesia debet cavere versucias introducendi

sectas 57.
Ecclesia Christi oneratur per canonisacionem 1, 2.
Romana ecclesia 454.
Ecclesia vinea 70.
Moderna eleccio 70, 73.
Utrum Matthie eleccio fuit prudens 68, 69.
Elemosina cui et quando debet dari 335.
Elemosina quomodo danda 404.
Error in elemosina 335.
De fundacione elemosinarum 442, 443.
Perpetua elemosina non est continuanda 404.
Empcio et vendicio spiritualis 120.
Episcopi tenent simoniace multa secularia

dominia 428.
Episcopi ad temporalia anhelantes non sunt

membra ecclesie 9.
Nemo potest cogitare aliquid quod non potest

esse 257.
Nee homo nee aliquid potest appetere se non

esse 287, 288.
Utrum melius est non esse quam esse quandoque

288.
Quatuor hore etatis hominum 370, 371.
Fides eukaristie 421, 458.
In sacramento eukaristie est tota Trinitas 460.

GENERAL INDEX.

473

De sacramento eukaristie 452—463.
Evangclium legimus, sentenciam ignoramus 3oo,

3oi.
Evangelici loca fertilia captantes 277.
Viri evangelici a predicacione eiecti 282.
Ad quantum gradum debet quis instare evangeli-

sacioni 279.
Evangelisantes ex iurisdiccionis limitacione 278.
Sermo erroneus quod Evangelista non debet

mori 17.
Evangelista fugit dominacionem civilem 20, 21.
Evangelista fuit papa 20.
— figuravit contcmplativos 14, i5, 16.
Excommunicacioncm debet homo pati humi-

liter 3i2.
Utrum licet communicare cum excommunicatis

i83, 184.
Exaltacio s. crucis 172 seqq.

F.

Festum sanctorum non valet, quandos 1.
Fides Christiana 60.
Predicanda est fides ecclesie i5y.
Fideles habent proprietates lucls 38o.

— debent confiteri Christum tripliciter 273.

— discipulus debet esse apostolus ad paciendum
279.

— debet confidere in Christo i33.
Triplex gradus inter fideles 116.

Filii debent esse obedientes parentibus 210.
Ordo Francisci 119.
De genealogia fratrum i63.
Fratres arguunt quod secte eorum fuerunt ante
incarnacionem 56.

— debent sequi Baptistam i63.
Fundamentum fratrum 56, 85, 121, 122, 123.
Scriptura fratres non exprimit 82.
Fratrum ritus 145.

Frater fratri contrarius 123.

Utrum fratres magis quam religiosi exorbitant

ab ordine christiano 118— 123.
Fratres blasphemant quod religio sua sit pre-

stancior quam communis religio Christiana 21.
Fratres fingunt se ipsos supra apostolos vene-

randos 5i.
Blasphemia fratrum 139, 140.
Procuracio fratrum illicita 144.
Fratrum convivia 5o.
Fratres consumunt thesauros rcgnorum 5o.

— bona mundi accumulant 5o.

— implicant se negociis secularibus 5o, 5i.

— non laborantes non manducent 5o.

— sunt regnis onerosi 49, 5o.

— in communi ordine christiano prodessent
145, 146.

Fratrum divicie 49 — 52.
De expensis fratrum 52.
Fratres onerosi ecclesie 35i.

— domos penetrantes 129.

— in fide deficiunt 129.

Fratrum sumptuosa edificia 5o— 52, 120, 121.
Fratres tradunt simplices sacerdotes 295.

— regios legios incarcerant 83.

— predicantes adaptant sibi loca fertilia 5?, 58.
Fratrum monstruositas sec. Lincoln. 84, 85.

— mendicacio post sermonem 89.

— sermones non prosunt 57 — 59.
Homicidium triplex fratrum 83, 84.
Probacio fuge 285, 286.

Fulguri comparatur satanas 248.

G.

Querentes gloriam perdent nomen suam 8.
Introduccio graduum spiritualium in ecclesia

34.0.
Gratis dare 284.
Gula 200.
Gustus 36.

H.

Habicio duplex 33.

De precursu Helie 97, 98.

Contra hereticos regula Aristotelis 127.

Herodes tres erant 23.

De hominis intellectu 252.

Homo salvandus est martyr 14.

Fama hominis 3o3.

Homo perfectus latro 10.

Utrum homo debet facere persecucionem 27.

In homine spem suam ponentes dampnantur35'\

Laudem propriam non debet homo in seculo

appetere 8, 9.
De hostia consecrata 179.
Humilitas 149, i5o, 190—192, 264.

— Christi i32, 175.
Hypocrisis 3i8.

— monachorum 319.

Omnis criminosus est hypocrita 3iq.

Jesus quatuor huius nominis 166.

Peccatum finalis impenitencie irremissibile 224,

225.

Multa expedit viatoribus ignorare 7.

Impressiones ignee 249.

Alundo incognita sunt tria 36i— 363.

Incredulitas apostolorum 345, 346, 347.

De indulgenciarum abusu 139. 140, 25o, 252.

Infirmos curare quid est 283.

De Innocentibus i5, 21, 22, 25—27.

Inopia dicitur carencia temporahum 3o5.

Intencionis rectitude

Interficere quid est 33.

Quomodo Johannes est Helias 98.

Joseph quare ibat cum Maria in Bethlehem 3.

Quare ahqui cito in iram accenduntur 24.

Judicacio 46.

Iugum inter viros et uxores 206—208.

— — parentes et proles 208, 209.

— — Christum et fideles 202, 2o3.

— — — et sacerdotes 2o3, 204.

— — proximos 244.

— -- dominos et servos 237—239.

L.

Utrum licet laicis prelatis resistere 3io.

Lampades quid significant 437.

Leprosi qui sunt 283.

Lex Domini est margarita 43o.

Excellencia legis Christi 57.

Lex est adversarius hominis 33i.

— Christi invariabilis 41.
Liber vite 240 — 2S1.

Ligare vel solvere aliquem sacerdos nescit sine

revelacionc 62, 63.
Errores de ligacione et solucione 434.
Lingue gencium fuerunt septuaginta due 234.
Fraternitatum littere 321, 343.
Lucas ascendendo genealogizat 167. 168.
Lucerna quid signat 400, 401.

474

GENERAL INDEX.

Lucerna lux in testa 400.

— ardens 3g5, 3qi.

Lucis proprietates 38o — 384, 385 — 392.

Lux homini gratissima 38t), 3go.

Applicacio proprietatum lucis ad moralitatem

386.
Lucidum corpus quid signat 405.
l.umbos precinctos quis'habet 400, 410.
Luxuria i5o, 200.

M.

Margarita quid significat 429.

Recurrendum est ad magistral!] superiorem 286.

Maioritas duplex i53, 154.

— inter Christi discipulos 184.

— quoad Deum 189, 190.
De malicia mulieris 161 — 163.
Interpretacio nominis Marie 75.
S. Maria expers peccati 54.
Votum Marie 55.
Desponsacio Marie 74—76.
Matrimonium Marie 54.

Maria post Christum peperit alium filium 3.

Quinque festa Marie 52.

Maria plus mundo profuit quam tota malicia

mulierum nocuit 161.
Maria Magdalena tribus vicibus accusata 148.
Martvrium triplex 14, i>5.
Quid requiritur ad esse martyrcm 14, 33.
Martvrium multipliciter accipitur 117. rH.
De martvrio 170, 242--214, 254, 261, 285, 293, 3o8.
Tres cause martvrii S. Thome 34, 35.
Concordia inter "Mattheum et Lucam 171.
Mattheus descendendo genealogizat 161, 168.
Matthie eleccio 66 — 73.
Melancolia 390.

Contra mendicacionem validam 48, 94, 129, i3o.
Mcndicantes validi vincuntur de mendacio ex

143, 141.
-345.

propnis 144.
Mendicancium religio

— septem genera 55g-

— Contenciones 338.
Milicia duplex, spiritualis, secularis 255.
Quid ad milites pertinet .'•'56.
Signum veri ministri ecclesie 65.
Multi nominetenus ministri 65.

De miraculis 164, 419, 420.

Mititas 197, 198.

Mola asinaria" quid signat 104.

Monachorum vita 557.

Venter pinguis monachorum est coquina diaboli

357, 358.
Mosaica Lex 157, i58, 397, 398.
In omnibus motibus moveris et motum sunt

simul 92.
Mulieres debent subdi viris 206, 207.

— meretrices ponunter in genealogia Christi
quare 168 seqq.

Mala facta per mulierem malam 162.
Mundo dediti 128.

Mundi principes fovent Antichristum 6, 7.
.Mundanos honores christianus non appetat 8.

N.

De necessitate 23, 28.

Noticia, que est impcrtinens prelalis 18.

Nullatencis episcopus Cix

Nupcie triplices spirituals 410.

O.

Obediencia 209, 210, 3oo, 3io, 3ii.

Occidentes se ipsos 289.

Occulta bcatis erunt manifesta 270.

Occupacio superflua sacerdotum 18.

Odium mundanorum 220.

Odoratus 36.

Oraciones 1.

Contra ordines et spec. Mendic. 119, 120, 14:

146, 443, 444.
— ordines novcllos 178.
Unus ordo adversatur alte-ri 5i.
Ordinibus non est elemosynandum J26.
Ordines privati confundunt ccclesiam 221.

De pace 33o.

Paciencia 200, 201.

Papa, quid requiritur ad esse 64.

Papa statuitur Dcus 66.

Contra papain 63, 66.

Papa dommus cunctorum que fratres possident

125.

— potest committere simoniam 3r2.

— potest pcccare 3i2.

— cesarius vocatur beatissimus 295, 3o2.
Pape eleccio per cardinales 433, 434.
Vanum de papatibus contendere 353.

Papa summus Antichristus 358. (Vide et Anti-

christus).
Leges papales non sufficiunt 370.

— — destruende sunt i56.

Dominacio pape et prelatorum mendax 77.
Parens propter pcccatum prolis non est in-

crepandus 209, 210.
Amor parentum erga liberos 209.
Pastor bonus 227.
Pastores moderni 117.
Pastorale officium est evangelisacio n5.
Pater in Christo operatur 91.

— in lilio et econtra 91.

Iugum inter patrem familias et servitores 232 —

Patrimonium crucifix! fundatur in mendacio 3o6.

De patriarchis 3o6.

S. Pauli dignitas 47.

Paulus pro Sanctis in Jerusalem mendicavit 344.

Paupertas spiritu i3j, 304.

Pauperes debent relevari 48.

iniurie facte pauperibus 418.

Peccatum 326.

Peccati causa duplex 226.

— pena duplex 12.

— accusacio 41.

Peccati dimissio duplex i35, i36.
Disposicio peccatons 134.
Pena dampni 12, 276.

— sensus 12, 276.

Perpetuitas pene dampnatorum 274.

Percgrinare ad loca sancta 341.

In peregrinacionibus non est excedendum 164,

i65.
Perversio ordinum in prclatis 1 1 v-
Error quod quia Petrus moricbatur Rome

quilibet sacerdos Romanus est papa 433.
Petrus figuravit activos i5, 16.
Pharisei nostri commiscent fcrmentum suum

cum lege Christi 3i5.

— non paciuntur martvrium 3i5.

— De predicacione 277—285, 447 — 449.
Predicacio simoniaca 57.

GENERAL INDEX.

47*

Predicator pacienciam habeat 227, 228.
Argumentum pro missione prcdicatorum 281.
Predicator obligator cuilibet prodcsse 278.

— non debet predicarc fabulas 448.
Predicatorum miracula 420.
Errores Predicancium 277.
Audire prelatos quid est 247, 248.
De prelatis 29, 3o, 64, 365, 356.
Prelati cesarii 114.

utrum pro cunctis fidelibus respondebunt

365, 366.

moderni inflantur 253.

Christum non sequentes in opcre non

audiantur 180.

— declinant a lege Christi 157, i58.

— si contrarium precipiunt non sunt lideles 207.

— debent illustrare reges 406—408.

— auferunt clavem sciencie 281.

— obligaciores Deo quam fuerunt apostoli 42.

— non prosunt ecclesie sicut olim 72.

— perversi 364-

Prelatis negligentibus debent bona pauperum

denegari 369.
Prelati fatui conculcantur 379.
Prelatus sine dotacione prodesset 366, 367.
Pretericio et futuricio non possunt incipere nee

desinere 224.
An primatus secularis approbatur a Christo

299, 3oo.
Omriis Christi proditor est eius adversarius 33i.
Prudencia 4 36.
Quem pseudoprelati excommunicant debet esse

in sanctorum catalogo 3o2.
Pseudopape venientes in nomine Christi 324.
De purgatorio 389, 434.

R.

Rectitudo duplex IJ7.
Rector spiritualis 307.

Ad regem pertinet statum saccrdotum ordinare
96.

— — — redditus cpiscoporum confiscare 5|.
ecclesiastica discutere 422.

■ destruere inimicos domesticos 414, 415.

Rex vicarius Dei 3oo.
Regnum celorum 61— 63, 189, 418, 419.
Defectus regnorum 425.
Regula Christiana perfectissima 5i.
De relativis theologorum 89.
Reliccionum gradus 46, 47*
Religio Christi securior quam aliqua superad-
dita 129, i3o.

— privata sapit peccatum 5o.

Contra religiones privatas 56, 112, 261—269,

456 — 461.
Racio pro communi religione Christiana 129, i3o.
Raciones pro salvacione religionum 107, 108.
Novelle religiones sunt impertinentes religioni

Christi 101.
Religiones private non habent auctorisacionem

429.

— non diligunt Deum toto corde 102.
Religiosi infundabiliter introducti 357.

— reputati discipuli Baptiste 396.
Ritus cesarei sunt destruendi 141.
Romana curia 420.

Romanus cesar 40S, 4i3.

— episcopus 147, 258, 260, 408, 415, 422, 423,
424, 433, 434.

Kegule Rom. pontificis non carent macula 260.
Romano pontihei non debet obediri, nisi de
quanto sonat ex fide scripture 177.

Romana ecclesia errat in materia de s. Altaris 157.

— — fratribus ultimum refugium 145.

S.

Sacculus evangelicus quid est 130, 235, 236.
Quid ad sacerdotes pertinet 356.
Sacerdotes sal fatuatum 38o.
Sacerdotes cesarii plus diligunt mundialia quam
evangelisacionem 41.

— veteris testamenti martyres occiderunt n, i3.
Sacerdotum mala contra Deum 423.
Sacerdos monacho superior n3.

Salis proprietates 376—378, 3q4.

Salomon culpabilis propter rriulta 33o.

Salutacio phariseorum 281.

Sancti honor Christo tribuendus 7, 8.

Contra sanctorum solempnisaciones 1. 2. iS3.

Sancti ante resurreccionem non plene beati 87, 88.

Satane proprietates 248, 249.

Sciencia evangelii non appfeciatur 65.

Fundamentum sectarum 82 — 84.

Secte destruunt basilicas et animas seducunt 337.

— novelle sunt adultere pg, 100.

— non audent stare audacter 104, 108.

— nidus diaboli 99.

Contra sectas 101,102 — 104, 109 — 112,113,326,327.
Sectarum testimonium nil valet nisi vallatum

ex scriptura in.
Secte private plus suam quam Christi regulam

amant 333.

— spoliant populum 282.

— affectant ordinem Christi destruere 126, 127.
In sectis divaricatur religio Christiana 178.

— odia variantur 221.

Secte habent limina extra religionem Christi 178.
Melius foret si private secte forent pretermisse

et destructe 99, 100.
Sectarum multiplicacio 178.
Secte hereticant sentenciam de corpore Christi

444.
Seculares domini sectas detendunt 128.
Brachium seculare contra simplices provocalur

2f)6.

Seculares debent cavere a contaminacionibus

pseudofratrum_85.
Septem dona Spiritus Sancti 401.
Sensus interiores, exteriores, communes 36.
Sequela Christi i5, 16.

Sermones non edificant populum sicut olim 57.
Servus servorum Dei unde papa vocatur 194.
Servi condicio 218, 219.

— debent obedire 238, 23g, 240.

S. Silvester accipiendo dotacionem peccavit 37.

Similitudo causa amoris 221.

Sentencia raodernorum de sacramentoAltaris 35o.

Spiritus S. desponsacio cum ecclesia 29.

Spiritualis elemosyna pocior corporali 372.

Spiritus lucidi tres 391.

Status vel ordo quid est 98, 99.

Sci Stephani festum 7, 8.

Studium mundanorum 317.

Defcndere subditos debent seculares 4i3.

Subversiones introducte 358.

T.

Tacencia, taciturnitas i5i.

Tactus 36.

Talenta quid signant 36.

Templa Christus non ponderat 12J.

Temporalia non reticiunt ti8.

— impediunt clerum 43.

47"

GENERAL INDEX.

Tcmporalium remuneracio 266 — 269.

Tenebre 38a.

Terrcmotus quid signant 3oq.

Thesaurus quid signat 4.27.

S. Thomas obiit pro defensione ecclesie 33.

Timor fatuus, mortus, servilis 271, 3qo.

Tradiciones humane 262—264.

— morales fundate in scriptura i56.
De transfiguracione 256.

De Trinitate 223.
Trinitatis dies 92.

U. V.

Yendicio et empcio spiritualis 120.
Vcrbum Domini non est alhgatum 297.
Quid est prima Veritas 88, 89.
Viantes expedit habere fidem ut granum sinapis
271. _

— accessone honorent sanctos 9.

— debent gaudere de vita meritoria 253.

Utrum omnes viatores tenentur ad singula

Christi consilia 289.
Actus gaudii viatoris 25o.
Vigilia interioris hominis 36o, 36i.
Debemus continue vigilare 371.
Virgines fatue 439, 440.
Virtus imaginativa, fantastica, memorativa,

estimativa 36.
Virtus exiens a Christo 3o3.
Virtutes et vicia causant se reciproce 200.
Virtutes intellectuales 436.
Habere virtutes est melius quam terrenas divi-

cias 36.
Tria genera visionis sunt triplex gradus dilec-

cionis 388.
Visus 36.

Vita activa 147, 148, 149.
Vita neutra 148.

— infancium 147, 149.
Votum duplex 55, 56.

— si debet fieri homini 55, 56.
Usura 3i, 32.

Corrections.

Page 6, line 16, for cesareo read cesareo,

« 81, (i 39, (( vita « vite

« i85, (( 5, « predones « prcdoncs

11 2o3, « 6, « ecclesia « ecclesie.

CIT The Society's Issues for 1887 and 1888 will be sent only
to those Members who have paid their Subscriptions. The
Subscriptions for 1888 became due on Jan. 1, and should
be paid at once to the Hon. Sec, J. W. STANDEE, WICK,
Esq., GENERAL POST OFFICE, LONDON, E.C. Cheques
to be crost, ' London and County Bank.'

@k ISBgdif j^rietg.

Fifth Report of the Executive Committee, for 1881
{March, 1888.)

1. The Society's Books for 1887.

2. The Books for 1888 and 1889, p. 2.

3. Books preparing in Editors' hands.
Manuscripts copied, p. 3.

5. Thanks to Helpers, p. 5.

6. Miscellaneous, p. 5.

List of Officers and Publications, p. 6.
Hon. See's Cash Account, p. 7.

4. Need of more Money and Editor s, p. 4. | List of other Societies, p. 8.

1. Though neither of the volumes promist for 1887
appeard during that year, yet the first and most important
of them, the second volume of Wyclif's Sermons, was sent
complete from Fromme's printing-press in Vienna before the
end of February, 1888, and will be issued in March to those
Members of the Wyclif Society who have paid their sub-
scription for last year.

This volume, says its Editor, Prof. Loserth, is the most
important of the four which contain the Collection of
Wyclif's Latin Sermons, as in it the Reformer enters on his
violent contest with the Friars and Papal Clergy, which his
contemporaries describe as making such a stir in the English
Church. In it he speaks in Latin to the learned world,
with the like plainness which he used in his native tongue
to his village congregations. The Pope, he calls Antichrist
outright. The power of the Keys is employd (he says) only
to extort money ; not to open the gates of the Kingdom of
Heaven. The Church is full of errors. Prelates are faith-
less, and should be ousted from their dioceses. Monks need
reform. As to the Mendicant Friars, they are full of envy
and spite ; they love amusement and debauchery ; they are
greedy of worldly gain. They lie ; they are a superfluity
and a nuisance ; they are under the patronage of the Devil.
They act against all the commandments ; they choose only
those preachers who can get most money out of their hearers.
They are spiritual murderers, sons of Cairn (Cain) : C the
Carmelites, A the Augustines, I the Jacobites (Dominicans),
M the Minorites. They delude the world, and idle about
begging. And as the nest of the Romish Church is their

2 § 2. The Society's Boohs for 1888 and 1889.

last refuge, they revile as heretics all who would reform
its abuses.

This evil must be torn up by the root. The secular power
must reform the Church, and take its endowments. The
Clergy must be content with food and clothing. Church
property belongs to the poor. Grand churches do not incite
to piety ; they turn men from it. The Friars, in their
haughtiness, build edifices and towers like the Tower of
Babel ; and the Monks, cloisters like castles. Deprivation,
poverty, sharp control, is what they need.

This contest with monachism is the main subject of
Wyclif's second volume of Sermons, though some dogmatic
questions are incidentally discust in it ; and in one note^
worthy passage the Preacher says, that if the Church were
deprived of Sacraments and Sacramental usages, it would
not die ; for, to the Christian, Christ is Pope, bishop, priest,
and can give salvation without superfluous symbols.

The second book for the Society's issue of 1887 will be
the eighth of Wyclif's Sitmma Theologiae, the Treatise De
Officio Regis ; a strange contrast to the plain outspokenness
and forthrightness of the exposure and denunciation of the
Begging Friars in the Sermons. It is a very involved and
difficult discussion of the Royal Power ; and the difficulty
was increased last year by the less good of the two MSS. of
the work having been first copied (by Dr. Buddensieg's
assistant) for the Society. Full collation with the better
MS. in Vienna was, after a time, found to be indispensable
for the understanding of the Treatise, and the production of
a decent text. This collation has been only lately finisht
by Dr. Herzberg-Frankel ; and the Editors, Mr. A. W.
Pollard and Mr. C. Sayle, hope to send the De Officio Regis
soon to press, and to get it into Members' hands this year.

2. For 1888, Prof. Loserth has in type part of the third
volume of Wyclif's Sermons, and hopes he may be able —
with Messrs. Fromme's and Mr. Matthew's help — to finish it
before Christmas ; nay, by that time, to have Vol. 4 of the
Sermons at press for 1889. Dr. Reginald L. Poole hopes
to get into type by the end of 1888 the text of Wyclif's
lie Dominio Divino, and go to Vienna to collate it with the
MSS. some time this year. He has workt through the
treatise De Panperie Salvatoris of Richard Fitz-Ralph, Arch-
bishop of Armagh, of which the first four books will form
the Appendix to his volume. This work has never yet been
printed, but as Dr. Poole has found that it throws great

§ 3. Books preparing in Editors' hands. 3

light on the genesis of Wyclif's special views of Dominion,
he has had the most important part of it copied for the
Society from a Bodleian manuscript, and is collating it with
a manuscript at Merton College. If Dr. Poole can finish his
volume in 1888, it and the Third Part of Wyclif's Sermons
will form the Society's issue for 1888.

If he cannot so finish it, the second volume for 1888, to be
issued in 1889, will be some of Wyclif's Miscellaneous Treatises,
to be chosen from those named on the next page, and edited
by Mr. 0. Sayle, B.A. Till Mr. Sayle has completed his
work on the Be Officio Regis, and masterd the contents of all
Wyclif's short theological and political treatises, he cannot
settle which of them had better be put together.

Mr. F. D. Matthew has again been obliged to give all the
time that he can spare the Society, to writing the side-notes
to Prof. Loserth's volume, and making suggestions with
regard to it. He has been obliged to stop night-work at his
own editions of Wyclif's Miscellaneous Tracts and JDe
Mandatis, so that the appearance of these must be deferd till
more leisure and stronger health come to him.

Dr. Buddensieg has done about a quarter of his edition of
the Be Veritate, but having accepted a call to the Head
Mastership of a Public High School in Dresden, his new duties
will compel him to set aside his Wyclif work for at least two or
three years. Besides the remaining volumes of Sermons, Prof.
Loserth has kindly undertaken to edit Wyclif's Be Eucha-
ristia tractatus major (Shirley, No. 18), and he has also copied,
and will edit, the Opus Evangelicum, site Be Sermone Bomini
in Monte (Shirley, No. 42). Dr. Herzberg-Frankel promises
to prepare his edition of Be Simonia for press this year.
M. Patera, Mr. Archer, and Mr. Hessels, are proceeding slowly
with the treatises they have respectively in hand.

3. The following works are copied, and in Editors' hands,
preparing for publication :

Summa Theologiae.

Book I. De Mandatis Divinis, ed. F. D. Matthew (nearly ready

for press).
„ II. De Statu Innocentiae. Ditto.

„ IV. -V. De Civili Dominio, ed. R. L. Poole, M.A., Ph.D.

(Book III. has been issued.)
„ VI. De Veritate S. Scripturae, ed. Dr. B. Buddensieg.
( „ VII. De Ecclesia, has been issued.)
„ VIII. De Officio Begis, ed. W. A. Pollard, M.A., and C.

Sayle, B.A. (1887).
„ IX. De Potestate Papae, ed. A. Patera.
„ X. De Simonia, ed. Dr. Herzberg-Frankel

4 § 4. Need of more Money and Editors.

Book XI. De Apostasia, ed. F. D. Matthew.
„ XII. De Blasphemia, ed. T. A. Archer, M.A.

Sermons, Parts 3, 4, ed. Prof. J. Loserth, Ph.D. (Vols. I. II. are out.)

Opus Evangelicum, sive De Sermone Domini in Monte, ed. Prof.
J. Loserth, Ph.D.

Miscellaneous Tracts, ed. F. D. Matthew or C.Sayle (43,44, Shirley) ;
Expositio S. Matth. c. xxiii. xxiv. ; (54) Contra Magistrum
Outredum de Ornesima ; (55) Contra Willelmum Vynham ; (48)
De Servitute civili et Dominio seculari ; (64) De Paupertate
Christi ; (77) De Ordine Christiano.

De Dominio Divino, ed. R. L. Poole, M.A.

De Actibus Animae, ed. J. H. Hessels, M.A.

De Eucharistia tractatus major, ed. Prof. J. Loserth.

Quaestiones logicae et philosophicae (from the unique Prague MS.)
ed. Rudolf Beer.

The following works were copied and placed at the Society's
disposal by Dr. Buddensieg (except Nos. 1, and 24). Mr. C.
Sayle will edit some of them.

(1) Logica. (58) ad argumenta cujusdam

(23) De Eucharistia et Poeniten- emuli veritatis.

tia, sive De Confessione. (59) ad xliv quaestiones.

(24) De Prophetia. (60) ad decern quaestiones.
(39) Sermo Pulcher.

(47) De Oratione Dominica. (61) Epistolae Octo.

(48) De Salutatione Angelica. (92) De Praelatis Contentionum.

(94) De Graduationibus.

Responsiones. (95) De Gradibus Cleri Ecclesiae.

(57) ad Radulfum Strode.

Mr. J. H. Bullock has copied part of the Tractatus de Tempore,

the 6th Treatise of Book I. of De Ente, sive Summa Intellectualium.

Mr. Rudolf Beer will shortly copy De Materia et Forma,

Replicatio de Universalibus, and Differentia inter Peccatum

Mortale et Veniale (Shirley, 6, 9, 28).

4. The Society wants more money and more Editors.
Those few Members who have complaind of the small issues
of the Society, forget that nearly half their Subscriptions has
had to be spent in copying (including Editors' journeys to
examine or collate MSS.). The figures are as follows : —

Printing and Binding, 1883
1884
1885
1886
1887

£792 3 6 £1194 4 9

Reasonable folk will see at once that with this great outlay on
copying — an outlay without which the Society could not have
moved a step — large issues of books have been impossible.
Moreover, Members must remember that over £150 worth
of work done for them has been paid, not by them, but by the

£ s.

d.

Copying, etc.

1882-3

295 16

0

1884

195 0

0

1885

177 15

0

1886

103 12

6

1887

20 0

0

£ s.

d.

22 15

6

250 0

0

198 2

2

330 5

5

393 1

8

§ 5. Thanks to Helpers. § 6. Miscellaneous. 5

Bishops' Fund (£100), and by the other donations to the Society
which have amounted to £55 13s. The Committee cannot make
bricks without straw. The Society's issues depend solely on
the amount its Members subscribe ; and if any Member com-
plains of the smallness of the issues, he should feel bound in
conscience to accompany his complaint with a £50 note in
order that his grievance may be remedied. The Society has
a big job in hand, the payment of England's debt to its great
early Reformer's memory, the printing of all the Latin
works he has left, in which the record and development of
his ideas are to be traced. Many years of strenuous effort
are needed for this task, both on the part of Members in
general and the Society's Editors in particular. Much copying
of MSS. has still to be done. New Editors for some of
the Treatises already copied, and for those still untoucht, are
wanted. The preparation of a Wyclif MS. for press is no
easy matter, as Dr. Poole explaind in the Report for 1884 ;
it often takes years of the scanty leisure which an Editor
can spare from the other engrossing work of his life. Mean-
time the duty of subscribing Members is clear : to provide
the money wanted for copying and printing ; to pay their
own Subscriptions promptly, and to canvas all their friends
and acquaintances for more.

5. The Executive Committee repeat their thanks to the
Society's Editors, Copiers, and Helpers, and specially to
Prof. J. Loserth, Mr. F. D. Matthew, and Mrs. Linton (once
Miss Alice Shirley). The Society's thanks are also due to
the Governing Bodies of Trinity College, Cambridge ; Trinity
College, Dublin ; and the University Libraries of Vienna and
Prague, for loans of MSS. for the use of the Society's Editors.

6. The Subscription to the Society is One Guinea a year,
payable on every First of January. The payment of five
or ten years' Subscriptions in advance will help the Society's
work. All Subscriptions and Donations, — which are much
desired, — should be paid to the Hon. Sec, J. W. Standerwick,
Esq., General Post Office, London, E.C., and Members will
save both him and themselves trouble by sending him an
Order on their Bankers, in the following form, to pay their
subscriptions : —

1888.

To Messrs.

Till further order, pay to the London and County Bank,
for The Wyclif Society, One Guinea now, and One on every
following First of January.

(Signed)

6 Officers and Publications.

THE WYCLIF SOCIETY.

Patron— His Grace the Lord Archbishop of Canterbury.

President. — His Grace the Lord Archbishop of York.

Vice- Presidents. — Most Rev. Lord Plunket, Archbishop of Dublin ; His Grace
the Duke of Devonshire, K.G. ; His Grace the Duke of Buckingham and Chandos ;
Et. Hon. Viscount Eversley ; Eight Eev. Lord Bishops of Bath and Wells,
Carlisle, Durham, Liverpool, London, St. Davids ; Et. Hon. Lord Ebury.

Executive Committee. — F. J. Furnivall, 3, St. George's Square, Primrose Hill,
London, N.W., Director; Prof. Montagu Burrows, 9, Norham Gardens, Oxford;
F. D. Matthew, Quarry ton, Hayne Eoad, Beckenham, Kent.

Honorary Secretary. — J. W. Standerwick, General Post Office, London, E.C.

Local Honorary Secretaries.— Ireland — The Eev. C. H. H. Wright, D.D.,
Cliftonville, Belfast; Scotland— The Eev. James Kerr, 53, Dixon Avenue,
Crosshill, Glasgow ; Wales {North)— Principal Eeichel, University College of
North Wales, Bangor ; Cheshire — Eev. A. MacKennal, Highfield, Bowdon,
Cheshire ; Devonshire — Eev. E. Harris, Wellswood Park, Torquay ; Gloucester —
The Eev. J. J. Mercier, Kemerton, Tewkesbury; Lancashire — Jos. Thompson, Esq.,
23, Strutt Street, Manchester; Middlesex {West) — The Eev. E. Chester Britton,
Hermosa, Ealing ; Norfolk— Rev. 0. W. Tancock, Norwich; Yorkshire {East
Riding)— The Eev. Horace Newton, Driffield; Yorkshire {West Riding) — Eev.
J. N. Worsfold, Haddlesey, Selby.

Bankers. — The London and County Bank, Aldersgate Street, London, E.C.

The Society's Publications for 1882 and 1883* (£2 2s.) are :—
1, 2. Wyclifs Latin Polemical Works, 2 vols, (with Facsimile of MSS.) edited
by Dr. E. Buddensieg.

The Society's Publications (£1 Is.) for 1884 are : —

3. Wyclifs De Civili Dominio, Lib. I., edited by Dr. Eeginald Lane Poole.

4. Wyclifs De Composicione Hominis (with Facsimile of the MS.), edited by

Eudolf Beer.

The Society's Publications for 1885 (£1 Is.) are: —

5. Wyclifs De Ecclesia (with Facsimile of the MS.), edited by Prof. Loserth,

Ph.D.

6. Wyclifs Dialogus, sive Speculum Ecclesia Militantis, edited by A. W.

Pollard, M.A.

The Society's Publications for 1886 (£1 Is.) are: —

7. Wyclifs De Benedicta Incarnacione (with Facsimile of the MS.), edited

by the Eev. E. Harris, M.A.

8. Wyclifs Sermones, Part I., edited by Prof. Loserth, Ph.D.

The Society's Publications for 1887 (£1 Is.) will be: —

9. Wyclifs Sermones, Part II., edited by Prof. Loserth, Ph.D. {Issued.)

10. Wyclifs De Officio Regis, edited by A. W. Pollard, M. A. , and C. Sayle, M.A.

The Society's Publications for 1888 will be chosen from : —

11. Wyclifs Sermones, Part III., edited by Prof . Loserth, Ph.D.

Wyclifs De Dominio Divino, edited by Eeginald Lane Poole, M.A., Ph.D.
Wyclifs Miscellaneous Treatises, edited by Charles Sayle, B.A.
Wyclifs De Simonia, edited by Dr. Herzberg-Frankel.

* The very heavy outlay for copying in these years, — £295, see p. 4, — made
the issue of more volumes in them impossible.

Treasurer's Cash Account/or 1887.

H

o

o

o

w

P=h
O

CO

H

Ph
Q

Pm
i— i

O

P3

P3
H
pq

w
o
w
ft

o

«<

1-2

»g © OOOOffl

(M O CO 00

oo — i r-

CO rH

O

60:2

•S.J3CO

ggis'
c6 <» qj

S C w

^^
Oh a

s

2 9 o

a

3

a

c3

eo 00 lO

CO CO

^ oo i>

M

w

o o

§•» .2

~^2 a

a a of

03 5 «2 o

w 3 SB

HJ

c* ~ eo cc co co

i nTfin<ONcoo)OH^

o g

Ah g

DATE DUE

tm, ?

11986

GAYLORD

PRINTED 1NU.S.A.

BOSTON COLLEGE

3 9031 01415644 2

374.353

BR Wycliffe,

75

•W8

v.7>pt.2

Bapst Library

Boston College

Chestnut Hill, Mass. 02167